„Przegląd Religioznawczy”, 2012, nr 4 (246) RAFAŁ ILNICKI1 Uniwersytet im. Adama

1

Mickiewicza w Poznaniu

Produkcjasacrum

 przez maszyny teologicz

2

ne Sacrum nie znajduje genezy ani w naturze, ani wkulturze, leczw technice. Zmiana ta nie

3

dotyczy tylko nośnika sacrum , lecz zupełnie nieznanego dotąd

4

sposobu przejawia-nia się świętości. Konsekwencjątego przeobrażeni

5

a jest transformacja samego sacrum , które zostaje uwikłane w

6

proces technicyzacji. Zyskuje przez to złożoność ,  będąc efektem

7

 wielu operacji mentalnych, technicznych iwyobraźniowych – nie jest ono

8

już oczywiste w sensie kulturowym, więc wymaga nowej wrażliwości,

9

dzięki której będzie rozpozna-wane i doświadczane. Nie oznacza to

10

jednak desakralizacji świata i jego technologicznej resakralizac

11

ji, tylko wskazuje na przesunięciesacrum z kultury symbolicznej wraz opisem  jego

12

produkcji danym w teologii, filozofii, kulturze, sztuce do kultury

13

technicznej, w któ-rej brak opisu sacrum , świętej księgi, odbicia w

14

logosie. Zatem jest to sytuacjaparadoksal-na – sacrum

15

 istnieje i przejawia się bez żadnej zapowiedzi ico więcej – 

16

może nie byćono rozpoznane. Zamiast tego powstaje w procesie produkcji dokonywanym przez maszy-

17

ny teologiczne.Samo pojęcieprodukcji nie jest używane w sensie

18

podkreślającym zubo-żenie sacrum , które miałoby stać

19

się efektem masowej technologicznej reprodukcji.Poję-cie 

20

produkcji  łączy ideę tworzenia i 

21

powstawania. Takie sacrum jest pozahistoryczne w tym sensie, że nie jest ono

22

kontynuacją sacrum obecnego w naturze i kulturze, leczto techno-logia odpowiada na potrzeby

23

sacrum człowieka, dostosowującsię do ludzkiej potrzeby sa-crum

24

 , na co maszyny teologicznesą odpowiedzią. Nie oznacza to,

25

że wypiera ono trady-cję czy też uniemożliwiadoświadczan

26

ie sacrum obecnego w naturze, tylkododaje do nie-go nowego rodzaju sacrum , które

27

jest efektem złożonych relacji – nie jest ono dane bezpo-średnio, lecz

28

 wynika z technicznegozapośredniczenia. Sacrum przestaje

29

być czymś niepowtarzalnym –  jego przejawianie się oddane jest

30

po-przez pojęcie produkcji, ponieważ pozwala ono spojrzeć na

31

proces wprowadzaniasacrum do kultury poprzez automatyzm właściwy

32

przemysłowi.Produkcja jest jednak myślana od strony uniwersalnejzasady

33

bytowej, z perspektywy warunków, genezy, możliwości powstania tego sacrum

34

. Odniesienie do produktu jako finalnegoefektu jest tutaj marginal- 1 Rafał Ilnicki

35

jest stypendystą Fundacji im. Adama Mickiewicza na rok 2012.

 

RAFAŁ ILNICKI

36

 124 ne. Jednak ten technologiczny przemysł sacrum 

37

działa przy współudziale transcendencji.  Jest to zupełnie

38

nowa sytuacja w kulturze, ponieważ dotychczas technika była

39

rozpatry-wana  jako wroga sacrum2

. Tuta40

 j możemy mówić o przemysłachtranscendencji produkują -cych sacrum

41

 oraz w konsekwencjitych czynności tworzących kulturę poddaną

42

technicznej sakralizacji poprzez ustalenie produkcji sacrum w maszynach teologicznych.Wymaga to

43

także postawienia tezy o aktywności Boga w technice, który jest

44

źródłem sacrum produko-wanego przez maszyny 

45

teologiczne. Z pewnością  nie można Boga obarczać

46

odpowiedzial-nością za działanie wszystkich maszyn teologicznych, jednak

47

nie można także wykluczyć  jego przejawiania się. Weryfikator

48

em jest tutaj doświadczenie sacrum oraz zmiana zacho-wania i

49

postawy ludzi, którzy wchodzą z nim w interakcje. Dopiero w

50

ten sposób można ocenić w jakim stopniu maszynom teologicznym

51

można przypisywać korelację z Bogiem. Produkcja sacrum przez maszynyteologiczne

52

polega na tworzeniu złożonych bytów technicznych, które wyzwalają u

53

ludzi doświadczenie świętości.W zależnościod zaawan-sowania postępu

54

technologicznego można mówić o pewnych generacjach maszyn teolo-gicznych. 

55

Są  one pewnymi typami konwencjonalnymi

56

 – pojęcie maszyny odnosi 

57

się do nie-widocznego ontologicznego zapośredniczenia technicznego

58

, nie wskazuje onojednak na konkretny artefakt. Maszyną teologiczną

59

jest określone działanie wynikające z produkcji sacrum w

60

doświadczeniu człowieka.Należy zatem postawić pytanie

61

 o to, dlaczego w refleksji

62

 podejmowanejnad techniką  , sacrum nie może

63

przejawiać się w technice oraz uznawaćtechnikę za swoje źródło?

64

Dzieje się tak dlatego, że zupełnie pominięta zostaje 

65

teowirtualność jako atmosfera metafizyczna przynależna stechnicyzowanej

66

kulturze, której konkretyzacją są maszynyteologiczne.Oz-nacza 

67

ona nie tyle przekonanie o 

68

istnieniu Boga w technice, ale na otwartość w poszukiwa-niu 

69

i dostrzeganiu Boga w doświadczeni

70

u zapośredniczonym technicznie. Stanowi to za-tem

71

intencjonalne ukierunkowanie ludzkiegomyślenia, ale także zdolność do

72

wyrażania własnego ukierunkowania ku Bogu wzapośredniczeniu technicznym.

73

Polem odniesienia  jest doświadczenie nie dogmaty, 

74

czemu odpowiada przejście odspekulacji pojęciowej do doświadczeni

75

a. Złożonośćsacrum powoduje, żenie jest to złożoność dana w religiach

76

sło-wach i księgi ani 

77

w tradycyjnych praktykach duchowych długiego 

78

trwania, dlatego teowir-tualności przynależy zupełnie inny typ

79

intencjonalności i sposób doświadczania sacrum.

80

Dokonuję tutaj teologizacjimyślicieli oraz pomysłów filozoficzny

81

ch. Ontologię ma-szyn Gillesa Deleuze’a i Felixa Guattariego3

 82

przenoszę nateologię. Często możnaspotkać zjawisko, które polegana ateizacji

83

danego myśliciela irozwijaniu jego myśli zpominię-ciem Boga. Zadaniem prowadzonego

84

tutaj wywodu jest ponowna teologizacja myśli zse- 2 

85

Mogła ona działać także jako prymitywnamaszyna teologiczna, czyli jako kultcargo, w którymto samolot  był

86

traktowany jako boski posłaniec, co wynikało z niezrozumienia jego natury. Jednak w cywilizacji zachodniej

87

kult cargo w postaci prymitywnych maszyn teologicznych nadal się instaluje – wystarczy zaobserwować

88

kult ko-lejnych wynalazków technologicznych oraz dociekaniaprowadzone nad nimi, w którychposzukuje się

89

przejawów działania Boga oraz czynników nadnaturalnych.3 G. Deleuze, F. Guattari,  A Thosand Plateaus: Capitalism and

90

Schizophrenia , B. Massumi (tłum.), Minneapolis – London 2005.

 

Produkcja sacrum przez maszyny

91

teologiczne 125 kularyzowanej po to, żeby 

92

zobaczyć nie tylko  jej kryptoreligijnepodłoże i

93

teologicznie uwi-kłanie, leczużyć tych propozycji myślowych, które w największym

94

stopniu będąw stanie oddać istotętransformacji sacrum 

95

we współczesnejkulturze. W książce Bóg cyborgów. Tech-nika i transcedencja4

96

 teologizacjiuległy m.in.cząstkowe rozważania Bruno Latoura, głów

97

-nie pod postacią pojęcia hybrydy, które ze sfery społecznej

98

zostało przeniesionena płasz-czyznę metafizyczną. Myślenie ma zatem

99

odzyskiwać utraconego Boga – Deleuze poz- bawił Spinozę, Nietzschegoi Kanta

100

odniesień do transcendencji. Należyobecnie je przy-wrócić –

101

 nie można poddać się imperatywowiunikania mówienia o Bogu, ponieważ pro

102

-wadzi to do przeoczenia jego aktywności wsferze sacrum5

103

. Ta aktywność Boga, ale też 

104

działalność człowieka imitującego Boga lub nieświadomie go

105

przyjmującego odbywa siępoprzez kolejne generacje maszyn teologicznych.Kultowe

106

maszyny teologiczne – za ich przykłady można uznać

107

kulty cargo,święte obrazki wyświetlane na ekranach,religijne materiały

108

audiowizualne, teleewangelizacja.Dotyczą one aspektu fenomenalnego – 

109

sacrum  jest możliwe do zidentyfikowania. Odpo-wiadają 

110

 temu także owe religie obecne tylkow środowiskuelektroniczn

111

ym – np. w środo-wisku SecondLife. Te kultowe maszyny

112

teologiczne produkują cząstkową wiedzę o Bogu – pr

113

zekaz audiowizualny i fenomenytechniczne narzucają się odbiorcyswoją

114

oczywisto-ścią, nawet jeśli rozumiemy przez nią ukryte i

115

niezrozumiałe przejawy świętości. Doty-czy to takżesakralnego otoczenia w grach

116

komputerowych6

 , które nie musi być uświada-miane przez

117

graczy, ale jednak na nich wywierawpływ ,  budząc pewne skojarzenia

118

, które nie są wyrażane w języku religijnym – takie

119

maszyny teologiczne działają w kulturowej nieświadomości. Jeśli się tych

120

fenomenów nie uzna za prawomocne irzeczywiste przeja-wy sacrum , to mogą

121

stać się one religią– ze sfery produktów rozrywkowychzostaną bez

122

-pośrednio przeniesionedo kultów, które nie będą wymagały jużreligijnego

123

opracowania, lecz jedynie doświadczania teowirtualności przez

124

kultowe maszyny teologiczne. Będą  one zastępować teowirtua

125

lność opracowywanąprzez maszyny teologiczne,prowadząc do

126

 autentycznego doświadczania sacrum teowirtualno

127

ścią zawartąw obrębie samego pro-duktu działania maszyn teologicznyc

128

h bez wyjścia na Boga czy teżjego atrybuty. Podob-nie 

129

 jak obiekty sakralne wpisują  się 

130

w otoczenie kulturowe, tak też znajdują

131

one swoje miej-sce w interaktywnychproduktach audiowizualnych, takich jak programy telewizyjne

132

czy gry komputerowe. Opanowanie ich i 

133

świadome umieszczanie pewnych odniesień jest pro- jektowaniem 

134

kultowych maszyn teologicznych. Dlatego też należy poświęcać

135

namysł pro- jektowaniu sacrum oraz świadomie kreować sacrum

136

 , ukierunkowując  je tak, aby działało w odpowiednisposób,

137

czyli przygotowując maszynę teologiczną właściwie zarządzającą  

138

teowirtualnością. W tym sensie projektanci gier wideo oraz innych obiektów

139

audiowizu-alnych powinni szczególną uwagę zwracać na operowanie

140

symbolami religijnymi,mi-stycznymi, ponieważ mogą przez przypadek

141

wyprodukowaćokreślony typ sacrum , two- 4 R. Ilnicki,

142

 Bóg cyborgów. Technika i transcendencja , Poznań 2011. Maszyny

143

teologiczne sąbezpośrednim rozwi-nięciem idei teowritualności- metafizycznej atmosfery wynikłej z

144

powstania hybryd technikii transcendencji.5 Sfera sacrum znajduje się w głębokiej

145

korelacji ze sferą boskości.6 Można do nich zaliczyć gry: Nomad Soul oraz Legacy of Kain: Soul Reaver

146

.

RAFAŁ ILNICKI 126 rząc maszynęteologiczną 7

147

. „Technicy i inżynierowie, którzy rozumieli tę nową technolo

148

-gię ,  byli wyniesieni do godnościziemskich kapłanów”

149

8

. Należy zatem zwracać uwagę na intencje. Ich obecnośćjest

150

widoczna w przypadku cyfrowych misjonarzy różnych reli-gii w środowisku

151

Second Life , którzy eksplorują wirtualne terytoria wposzukiwaniu lu-dzi,

152

 których mogliby nawrócić. Może ono zaczynać

153

funkcjonowaćjako maszynateologicz-na, sacrum zaś powstajena

154

przecięciu wielu łańcuchów intencjonalnych (wielu intencji po- jedynczych

155

użytkowników) z awatarami oraz ich kontekstem społeczno-kulturowym. Na tym

156

poziomie znajdują sięrównież prześmiewczereligie: kościół Google,

157

jednak two-rzą one ludyczno-techniczne formy sacrum , które

158

nie otwierają się na Boga– są one przy-kładem

159

błędnie działającychmaszyn teologicznych, których celem jest produkcja sacrum

160

 i cząstkowejwiedzy o Bogu. Rytualne maszyny 

161

teologiczne – odpowiadają im następujące przykładowe

162

doświa-dczenia: przeżywana msza święta,spowiedź,

163

wspólne teleobecne modlitwy, przeżywa-nie sztuki sakralnej, rytuały

164

online. Rytualne maszyny teologiczne mogą działaćdzięki komunikacji

165

i systemowi sprzężeń zwrotnych – wymagają oneprzemyślanejformy rytu-

166

alnej, nie zaś jedynie continuum intencjonalności. Ich wynik nie jest

167

przewidywalny i po-wtarzalny – mogą  one 

168

prowadzić dowyłonienia się nieprzewidzianych efektów teologicz-nych.

169

Ich istotą jest komunikacja intencji skierowanychku transcendenc

170

ji oraz poszcze-gólnych intencji uczestników rytuału. Rytuały

171

online polegają na wzbudzaniu doświad-czenia teowirtualności poprzez

172

określone postępowanierytualne, coprowadzi do tech-nologicznej transformacji wyprodukowaneg

173

o sacrum – sacrum ma charakter

174

płynny – sam rytuał może być modyfikowany(można różnego typumodulacje

175

wyróżnić, które będą tworzyć nowewersje maszyn teologicznych). W

176

zależności od tego , czy spowiedźbędzie miała charakter

177

pisemny czy ustny ,  będziemy mogli mówićo różnych typach doświad

178

-czenia sacrum. W przypadku rytualnych maszyn teologicznych intencja

179

znajduje sięna poziomie wywołania doświadczenia teowirtualności – 

180

znajduje sięona po stronie decyzji użytkownika – 

181

które to połączone jest z określonym typem działania. Ezoteryczne maszyny

182

teologiczne – można do nich zaliczyć muzykę oraz

183

dźwięki instytutu Monroe9

 , muzykę New Age nastawioną na

184

wywoływanieokreślonychefektów ezoterycznych10

 , sensoryczny zbiornik deprywacyjny

185

Johna C. Lilly’ego. Złożoność sa-crum jest dana w doświadczeniu

186

zapośredniczenia technicznego. Człowiek wyposażony  jest w określone

187

technologiemające wywołać konkretne efekty, które są zawarte w

188

jakiejś instrukcji. Można także wymienić 

189

eksperymentalne ezoteryczne maszyny teologiczne, któ-

190

re produkująnieprzewidywalną wiedzę o Bogu oraz nowego typu doświadczenia – tak

191

 jest w przypadku, kiedy ludzie konstruują własne urządzenia

192

do nawiązywania komuni- 7 Taka maszyna może wadliwie

193

działać lub zamykać horyzont doświadczania sacrum , zamiast go otwierać. 8 

194

Słowa J. Alexandra odnoszące się do roli, jaką odgrywają projektanci urządzeń technicznych.  J. C. Alexan-der,

195

The Meaning of Social Life. A Cultural Sociology , Oxford 2003, s. 187. 9  Jest to tylkojeden z przykładów – 

196

można wyróżnić wiele analogicznych inicjatyw. 10 Można wśród nich wymienić synchronizację półkul

197

 mózgowych, wprowadzenie w stan medytacyjny, wywołanie wizji. Produkcja sacrum

198

 przez maszyny teologiczne 127 kacji i połączenia zBogiem. Jestto jednak faza

199

eksperymentalna, która kończy się , gdy ja-kaś maszyna teologiczna wywołuje określone

200

doświadczenie nie tylko u jej konstruktora. Mistyczne maszyny

201

teologiczne – odpowiada imnowego typu doświadczenie sa-crum

202

 dostępne w medytacjach i kontemplacjach audiowizualnych.

203

Umożliwiają one bez-pośredni kontakt z Bogiem. Jeston osiągnięty

204

poprzez używanie maszyn teologicznych tylko do pewnego momentu, tak

205

aby zapewnićwzmocnienie mistycznej intencjonalno-ści człowieka,

206

który porzuca techniczne zapośredniczenie. Gdy msza święta nie jest

207

jedynie odbierana zmysłowo, lecz jej uczestnik bierze w niej udział 

208

 , klękając oraz wykonując inne czynności religijne (modli się),

209

to wtedy prymityw-na maszyna teologiczna staje się rytualną maszyną  

210

teologiczną. Gdy zaś uczestnictwo w sacrum przekazywany

211

m przez telewizję znosi wszelkie dotychczasowe zapośrednicz

212

e-nie, to możemy mówićo tym, że rytualna maszyna teologiczna

213

przechodzi wmistyczną  maszynę teologiczną.Wraz z kolejnymi generacjami

214

maszyn teologicznych wiedza cząst-kowa o Bogu zostaje uzupełniana

215

aż staje sięwglądem w całość. Maszyny teologiczne produkują złożone sacrum

216

 , które nie ma odpowiednika w ist-niejących religiach i nie musi

217

przenosić się do obecności. Źródłem doświadczania sacrum  jest

218

 cyberkultura. Najnowsza generacja maszyn teologicznych

219

 dotyczy wywoływania efek-tów mózg-maszyna –

220

 właściwie każda generacja maszyn teologicznych może zostać zak

221

-tualizowana,zmodernizowana i uwspółcześniona. Sacrum tam, gdzie

222

jest produkowane, odnosi się do fragmentów wiedzy o Bogu – masz

223

yny teologiczne nie tworzą wiedzy cało-ściowej, ponieważ wywołują one

224

pewne wrażenia, natomiast ich nie nazywają. Doświad-czane przez

225

ludzi złożone sacrum nie wymaga opracowania językowego – wystarczy te-

226

raz uruchomić maszynę teologiczną. Maszyny teologiczne tworzą

227

złożone sacrum – przez nie realizuje się ponowne

228

wynalezieniesacrum oraz mogą wchodzić ze sobą w interakcje 

229

– wtedy sacrum  jest rozproszone/podzielonena ich

230

działanie. Złożone sacrum można od- łączyć i rozwijać na

231

różnych poziomach, podłączając do człowiekarazem lub osobno ko-lejne maszyny

232

teologiczne. O ponownym wynalezieniu sacrum mówi Stuart

233

Kauffman , ostrzegając,że może ono  być interpretowane jako

234

bluźnierstwo. „Jeśli nazwiemy kreatywnośćwe wszechświecie,  biosferze i

235

ludzkości Bogiem, zbieramy niektóre z tych aspektów jako święte

236

dla nas”11

. Ta kreatywność realizuje się przez technikę i

237

naukę w nas,to znaczy w ludzkości. Czło-wiek kreatywny to dziś

238

człowiek nie tyle święty, co zdolny do transformacji naturalnej świętości. 

239

S. Kauffman zdaje się proponować ciągłe

240

wynajdywanienowego sacrum , nie zaś poprzestanie na sacrum

241

  już istniejącym w kulturze. 

242

Kreatywność to wymyślanie czegoś no-wego, powstawanie paralelnie do postępu

243

technologicznego odpowiednio zaawansowa-nych maszyn teologicznych.

244

 To nowe maszyny teologiczne produkujące

245

nowego typu zło-żone sacrum , które nie musi posiadać

246

odpowiednika w kulturach tradycyjnych. Możemy zatem mówić o ponownym

247

wynajdywaniusacrum przez działanie maszyn teologicznych.

248

 11 S. A. Kauffman, Reinventing the Sacred...  , New York 2010,s. 285. O ponownym wynalezieniu sacrum 

249

mówił  poeta Scott Momday, od którego Kauffman zaczerpnął to określenie. 

250

RAFAŁ ILNICKI 128 „To my  jesteśmy tymi,

251

którzy powiedzielinaszym bogom i Bogu co jest święte, i nasi

252

 bogowie i Bóg wtedy powiedzielinam co jestświęte. Od mileniów tozawsze

253

byliśmy my , rozmawialiśmy sami z sobą. Mówmy więc do siebie świadomie,

254

wybierzmy nasze wła-sne sacrum przy najlepszej wiedzy,  jaką

255

posiadamy, zawsze wiedząc , czego nie możemy wiedzieć”

256

12

. Człowiek mówi Bogu o tym świecie,Bóg zaś możeto uznać – równocześni

257

e człowiek sam negocjuje ze

258

 sobą czemu ma przydać status świętości. Możemy zapytać: dla-

259

czego Bóg nie miałby zaakceptowaćpróśb i doświadczeń religijnych konstruktoró

260

w ma-szyn teologicznych? W kontekście prowadzonychanaliz

261

jednoznaczneodrzucenie byłoby zbyt pochopne. Jego nastąpienie

262

musiałoby mieć konkretny fundament odnoszący się nie tyle 

263

do metafizyki, co doświadczenia. 

264

 Jeśli produkcja sacrum działałaby na człowiekanega-

265

tywnie, wyzwalała w nim agresję,lęk oraz inne uczucia, to trudno

266

byłoby uznać, że tego rodzaju świętość jest boskiego

267

pochodzenia. Jeśli jednak miałaby ona służyć uspokojeniu człowieka,

268

zwiększeniu przez niego religijnej intencjonalności wzmocnionej poprzez ma

269

-szyny teologiczne,to otwiera się nowe pole doświadczenia, któr

270

e wymaga zbadania i po-znania. Dopiero wtedy wyłonisię horyzontefektów ,

271

 jakie wywołuje produkcja złożonego sacrum przez

272

maszyny teologiczne.Pozwoli to także odpowiedziećludziom na pytanie ,

273

czy pragną określonego rodzaju sacrum , czy też decydują o jego zaniechaniu

274

– porzuceniu określonych konstrukcji maszyn teologicznych. W tej perspektywie

275

zamiast o ponownym wynalezieniusacrum należałoby myśleć o nieskończony

276

m ponawianiuwynajdywania. Źródłem mechanizmów  jest prawdopodobnie

277

 święta obsesja: święta, ale też przeklęta

278

 tęsknota za wiecznością – nieskończonym życiem, bezbolesną

279

śmiercią 13

. Eric G. Wilson twierdzi, że to było powodem tworzenia

280

mumii oraz automatów14

 , dodaje też, że „Andro-id jest w

281

pełni święty, poświęcony: konsekrowanyi przeklęty.Jest zapisemtego , czego lu-

282

dzie najbardziej pragną i boją się, czego nienawidzą wżyciu i co

283

kochają w śmierci”15

. Jeśli android jestświęty, to zmienia się

284

radykalnie geneza sacrum , które zostaje przeniesione z tego,

285

co naturalnei obdarzone boskim wpływem , na to, co techniczne. Ludzkość

286

odnaj-duje świętość nie w 

287

drugim człowieku, nie w przyrodzie, nie w świętości objawionej

288

przez Boga, lecz w technice. Bóg poddaje się albo

289

dobrowolnej reprodukcji maszynom teologicz-nym, przez co doświadczeni

290

e technicznie wyprodukowanego sacrum mówi coś o Bogu,

291

 to znaczy o maszynach teologicznych tworzonychprzez człowieka, które

292

pozwalają mu na epistemologiczne opracowanie seryjnej

293

świętości. Maszyna teologiczna to maszyna, która produkuje sacrum. Maszyną

294

teologiczną mo-że być telewizja, strona internetowa,ale też

295

interfejs łączy bezpośredniomózg z maszyną  oraz zupełnie niematerialn

296

y interfejs działający jako efekt technicznegozapośredniczenia doświadczeni

297

a złożonościsacrum przez człowieka. Nie oznacza to, że technika

298

staje się święta , wypierając dotychczasowe postaci sacrum , lecz

299

może prowadzić człowieka do do- 12 Tamże,

300

 s. 286. 13 E. G. Wilson, The Melancholy Android. On The Psychology of the Sacred Machines , Albany 2006, s. 3. 14 Tamże,

301

s. 19. 15 Tamże. Produkcja sacrum przez maszyny teologiczne 129 świadczenia

302

świętości16

. Android, robot, program komputerowy,samochód – we wszyst-

303

kich tych technicznychbytach może przejawić się Bóg. Możliwość jego

304

doświadczenia i odkryciaw stechnicyzowanej codziennościjest teo-wirtual

305

nością – nową atmosferą metafizycznąprzynależną zapośredniczonemu

306

techni-cznie doświadczeniu. Objawienie zaś teowirtualno

307

ści przez działanie maszyn teologicz-nych to technofania.Człowiek

308

eksplorującyśrodowisko elektroniczne może doświadczać przejawów sacrum

309

 , podobnie jak osoba , która wykorzystuje świadomieokreślone urzą -

310

dzenia do wzmocnienia własnej religijnej intencjonalności. Istnieje sacrum

311

 , które jest wytworem techniki i nie ma odpowiednika w

312

rzeczywisto-ści niezapośredniczonej technicznie.Złożoność sacrum

313

 wynika z przyłączaniai odłączania maszyn teologicznych. Gdy

314

 one zostaną usunięte, toznika sacrum. Sacrum trwa w produk-

315

cji doświadczenia użytkownikówtego sacrum. Ukazuje toteż

316

 nową duchowąwalkę – ma-szyna narzucająca religijne 

317

intencje człowiekowi, maszyny teologiczne 

działające 

318

 jako konie trojańskie wsubiektywności i intencjonalności ludzi.

319

 To właśnie od ludzkich intencji zale-ży , czy producentem

320

sacrum nadal pozostaje Bóg czy też maszyna. W ich intencjonaln

321

ości otwiera się horyzont wyboru 

322

pomiędzy obrazami Boga: Bogiem(czyste niezapośredniczo-ne 

323

technicznie sacrum), Bogiem cyborgów (negocjacja

324

 sacrum pomiędzy Bogiem a techniką) i Bogiem maszyn (technika =

325

sacrum). Odpowiadają temu trzy typy sakralnej intencjonal-

326

ności: zwróconej ku niezapośredniczonemu 

327

technicznie Bogu, ku Bogu, który jest obrazem zapośredniczonego

328

technicznie człowieka , i Boga, który istnieje jedynie przez swój

329

tech-nicznie zapośredniczony obraz (to nie rozszerzone imago dei

330

 , ale podstawowe imago dei). Pozostają do wyciągnięciawnioski

331

ogólniejszejnatury, które dotyczą funkcjonowa-nia człowieka w

332

kulturze. Należy nauczyć człowieka reagować nasacrum , ćwiczyć go we

333

 wrażliwości na działaniemaszyn teologicznych i układania w spójną

334

całość cząstkowej wiedzy dotyczącej funkcjonowania Boga – 

335

wykształcić w nim nową wrażliwość, tak że  jego intencje 

336

mogą  odbić się od doświadczenia 

337

teowirtualności przez techniczne zapośred-niczenie i bezpośredniodo Boga. Aby

338

to było możliwe , nie może on traktować technikijako Boga, ani też

339

 uważać, że jest ona sferą diaboliczną 17

 , przeciwstaw

340

ną Bogu, lecz raczej rozpoznawać , kiedy to Bógmoże się przez nią

341

przejawiać, kiedy zaś maszyny teologicz-nie przejawiają wadliwe

342

funkcjonowanie. Kultura stoi przed wyzwaniem rozpoznawa-nia złożonego sacrum

343

 produkowanegoprzez maszyny teologiczne oraz wprowadzenia procedur rytualnych, teologicznyc

344

h, mistycznych,które opracowałybyfragmenty wiedzy o Bogu

345

powstające wtoku doświadczenia teowirtualności. Oznaczato pracę nad

346

zmianą  kulturowych nawyków: człowiek, który dotychczas nie

347

rozróżniał pomiędzy sferą sacrum i  profanum w mediach, teraz będzie

348

mógł się mentalnie oraz praktycznie przygotować do obsługi

349

 i konfiguracji maszyn teologicznych. Dzięki

350

 temu zostanie on wyposażony wświa

351

-domość, że nie może dowolnie eksperymentować i wydatkować intencj

352

i skierowanych16 Analogicznie doprzykładu drzewa ukazywanego przez Eliade, które samo nie jest święte,

353

lecz pozwala się przejawiać świętości. Zob.M. Eliade, Sacrum i profanum , R. Reszke (tłum.) , Warszawa 1999,s. 8. 17

354

 J. Alexander, The Meaning of Social Life , cyt. wyd., s. 187. RAFAŁ ILNICKI 130

355

w stronę Boga przy dowolnym zapośrednicz

356

eniu, ponieważ może to wywołać różne efek-ty religijne,

357

których nie będzie mógł opanować. Tutaj nie mainstrukcji, ponieważ religie tego

358

 nie opracowują, dlatego też maszyny teologiczne stają się

359

zakładnikiemrynku lub też kontrkulturowych z duchapraktyk duchowych,

360

które nie podlegają zewnętrznej kontroli, lecz jedyniewymianie doświadczeń

361

między ich użytkownikami lub też internalizacjom  bez wspólnotowej

362

 autoryzacji. Te sposoby wykorzystania  jednoznaczni

363

e wskazują  na to, że

364

 maszyny teologiczne są traktowane jako coś zbędnego, względnie

365

 dopuszczalny zamien-nik w przypadku, gdy osoba

366

 nie z własnej wolinie może uczestniczyćw danym obrzędzie lub rytuale,

367

np. mszy świętej. Wtedy też dopuszczane są jedynie kultowe maszyny

368

teolo-giczne przy wykluczeniu tych maszyn,

369

 które produkują   bardziej złożone, 

370

a przez to wyma-gające większego opracowaniasacrum

371

. Jeśli kultura ma jednak zachować odniesienie do sacrum

372

 , to powinna dopuścić możliwość przejawianiasię Boga w fenomenach technicz

373

-nych, nie rezygnując zkrytycznego i badawczegonastawienia skierowanegow ich

374

stronę. Maszyny teologiczne składają  się z różnych

375

części, mogąbyć konfigurowane – po-woduje to, 

376

że religijnakontrola maszyn teologicznych jest możliwa, podobnie jak

377

politycz-na i technologiczna. Zaniedbanie ich ze strony

378

religii słowa i księgi będzie powodowało to, że ludzibędą

379

odczuwali konfuzję i nie będą mogli uzgodnić niekompatybilnych ze so-

380

 bą rodzajów sacrum , pochodzącychz natury i tradycji ,

381

oraz złożonego sacrum produko-wanego przezmaszyny teologiczne.Trudno

382

usunąć jest wszystkie tetreści rozrywkowe, który były wyświetlane na ekranie i

383

uczynić z tego ekranu interfejs religijnych wydarzeń, gdzie intencje

384

człowieka spotykają się z sacrum w metafizycznej atmosferze teowirtual-

385

ności. Można jednak poprzez ćwiczenie się w intencjonal

386

ności reagować inaczej na sa-crum – rozpoznawać

387

je, świadomie konfigurowaćmaszyny teologiczne,tak aby działały w

388

korelacji z ludzką intencjonalnością zwróconą ku Bogu, nie zaś po to,

389

żeby traktowały one technikę  jako Boga

390

 (czy to w sensie teistycznym,czy też jakozastępstwo Boga).

391

Istnieje także zagrożenie przejmowaniamaszyn teologicznych przez

392

przemysł, który modyfikuje ludzką intencjonalność , redukując ją

393

do konsumpcji technicznegosacrum , co prowadzi do fałszywej technofanii:

394

nowy produkttechniczny odpowiada zatymczasowe zbawienie przez markę

395

 i innowację, które trwa do momentu, w którym na rynek

396

wkroczy nowy pro-dukt. Maszyny teologiczne stanowią zatem wyzwanie dla

397

kultury, na które ta musi od-powiedzieć poprzez kształtowani

398

e doświadczenia jej użytkowników. Rafał Ilnicki 

399

– PRODUCTION OF THE SACRED BY THEOLOGICAL MACHINES In this paper I have presented new mode of sacred being incorporated

400

into culture bythe functioning of theological machines. I’mstating that there is new kind of

401

sacred phenomena that are created by technological devices and can be religiously experienced by people. This is

402

followed by characterizationof four types oftheological machines that are correlated to different practices, me-diums and experiences.

403

In the end ofarticle I’m widening thisresearch perspective and formulate theses that could lead to better

404

assimilation of theological machines into culture and religion. There is also strong impact on the relation betweenthe sacred and human experience

405

in the scope of tech-nological mediation of experience whichcould lead to dangers and spiritual benefits of man.

406