AKDENİZ BÖLGESİNDE MİKEN BULUNTU MERKEZLERİ

Hülya YANILMAZ Derya ŞAHİN

Tuğba KORKMAZ Melek DELİ

GİRİŞ

Antalya ve Çevresinde Miken Buluntusu Saptanan Yerler

Elmalı/BeylerbeyPergeUluburun BatığıGelidonya Batığı

Mersin ve Çevresinde Miken Buluntusu Saptanan Yerler

Kilisetepe/MaltepeTömükkale HöyüğüSoli HöyükYumuktepe HöyüğüKazanlı HöyüğüGözlükule Höyüğü

Adana Çevresinde Miken Buluntusu Saptanan Yerler

Dervişli HöyükZeytinli HöyükGavurköy HöyükTanrıverdi HöyüğüDomuz TepeMisisVesli HöyükÇiftlik Höyükİslamkadı/Kırteke HöyüğüHesigintepeSoyalı HöyükPasçu HöyükSirkeli HöyüğüBoz HöyükSultantepe HöyüğüGeçemey HöyükAlapınar HöyükTilan Höyük

Hatay Çevresinde Miken Buluntusu Saptanan Yerler

Sabuniye HöyüğüTell Tayinat Höyük

GİRİŞ

Orta Tunç Çağı’nın sona ererek Son Tunç Çağı’nın başladığı süreç içerisinde Anadolu, Kıta Yunanistan, Ege Adaları ve Akdeniz Havzasında köklü değişimler yaşanmaktaydı. Bu süreç içerisinde yeni siyasi oluşumlar ortaya çıkarak mevcut güç dengeleri değişmiştir. Ege Havzasında Minos Uygarlığı hızla güç kaybederken, Anadolu’daki Hitit siyasi otoritesi giderek güçlenmişve İmparatorluk şeklini almıştır. Bu değişim süreci içerisinde meydana gelen en önemli olay Thera adasında yer alan Akrotiri volkanın patlaması, patlamanın tetiklediği büyük depremler ve bu depremler sonucunda oluştuğu iddia edilen dev tsunamilerin Minos Uygarlığı’nı yıkıma sürüklemesidir. Aslında Thera adasında M.Ö. II. Binyıl içerisinde birden çok deprem meydana gelmiştir. Meydana gelen büyük patlama için birçok alternatif görüş bulunsa da son yıllarda yapılan çalışmalar sonucunda patlamanın M.Ö. 1628 yılında meydana gelmişolduğu kesin olarak saptanmıştır. Bu zincirleme reaksiyon sonucunda zamanının en büyük deniz gücü olarak kabul edilen Minos donanması büyük ölçüde etkilenmiş, Minos Uygarlığı’nın en büyük geçim kaynağı olan deniz ticareti büyük bir darbe yemiştir. Bu felaket zinciri sonucunda Konossos, Gurnia, Psyra, Palaikastro ve Zakro gibi birçok Minos kenti yıkılmıştır. Miletos’da yapılan kazılarda LM I A tabakasının patlama sonrasında oluşan şiddetli bir depremle yıkıldığı anlaşılmaktadır. Hitit kaynaklarında yaşanan bu büyük felaket ile ilgili bilgi bulunmaması şaşırtıcıdır. Hititçe’de henüz deprem için saptanmışkelimeler yoktur.Son Tunç Çağı ile birlikte Minos etkisi giderek azalır. LH II B dönemiyle birlikte Minos etkisi iyice yok olmuşve yerini Miken kültürü almaya başlamıştır. Örneğin, Rodos ve Kos’da, Miken gömü biçimi olan oda tipi mezarlar LH II B’de bulunmuştur. Ialysos’daki Trianda mezarlığı ile Eleona-Langada’daki Seraglio mezarlığında da benzer bir durum söz konusudur. H. Schliemann tarafından, Yunanistan’ın Mora Yarımadası’nda yer alan Mykenai yerleşiminde başlatılan kazılar sonucunda ortaya çıkarılan kültür, kentin adına atıfta bulunularak Miken Kültürü olarak tanımlanmıştır. Genel olarak M.Ö 1600 yıllarında ortaya çıktığı düşünülen Miken Kültürü, üç ana evreden oluşmaktadır.

Antalya ve Çevresinde Miken

Buluntusu Saptanan

Merkezler

ELMALI/BEYLERBEY (Harita I, 51)

Antalya il merkezinin güneybatısında, Elmalı'nın hemen batısındaki sırtın üzerinde bulunan küçük bir yerleşimdir. İlk defa Mellaart tarafından tespit edilmiştir. Yerleşimde İTÇ II ve OTÇ dönemine ait buluntular ele geçmiştir.

Elmalı Miken Buluntuları

French, Elmalı’da Miken dönemine ait bir kylixin gövde parçasının bulunduğunu bildirmektedir. Gövde kısmına ait küçük bir parçadır. Kylix ya da derin kase parçası olmadır. Parça üzerinde FM 50 ilmek motifi bulunmaktadır.

PERGE (Harita I, 52)

Antik çağlarda Pamphylia Bölgesinin önemli kentlerinden birisi olan Perge, Antalya’nın 18 km. doğusundaki Aksu Beldesinde, kıyıdan 11 km. içeride yer almaktadır.Perge Akropolünde Prehistorik çağa ait birtakım buluntular ele geçmiştir. Perge’de tespit edilen en erken buluntu Kalkolitik Çağ’a tarihlenen mezarlardır. Bu mezarların yanı sıra İTÇ dönemine ait çanak-çömlek ve taş aletler ele geçmiştir. Kazı ekibi tarafından Hitit metinlerinde adı geçen Par-ha-da kenti, Perge’ye lokalize edilmek istenmektedir. Ancak bu savı doğrulayacak yeterli arkeolojik kanıt henüz ele geçmemiştir.

Perge Miken Buluntuları

Perge’de çok az sayıda LH III C dönemine tarihlendirilen Miken seramiği ele geçmiştir. Ancak bu seramikler hakkında ayrıntılı bir bilgi bulunmamaktadır

ULUBURUN BATIĞI (Harita I, 53)

Uluburun Batığı, Antalya’nın Kaş İlçesi’nin 8,5 km. güneydoğusunda bulunun Uluburun’un doğu kıyısından 60 m. açıkta 44-52-61 m. arasında değişen bir derinlikte tespit edilmiştir. (Resim 46) 1984-1994 yılları arasında INA ve Bodrum Su Altı Arkeoloji Müzesi tarafından ortaklaşa yürütülen bir proje ile kazı çalışmaları yürütülüp tamamlanmışve bu çalışmalar sonucunda M.Ö. II. Binyıl deniz ticareti hakkında çok önemli veriler elde edilmiştir. STÇ dönemine ait olan Uluburun Batığı, şimdiye kadar bulunan en büyük ve en zengin Tunç Çağı hammadde ve malzemesinden oluşan buluntu topluluğuna sahiptir. Geminin yükleri arasında 10 ton bakır ve 1 ton ağırlığında kalay külçeler, Suriye-Filistin kökenli Kenan amphoraları içinde taşınan menengiç ağacı reçinesi, cam külçeler, fil ve su aygırı dişleri, devekuşu yumurtaları, abanoz kütükleri, fayans ve fildişi eserler, Miken çanak-çömleği, altın ve gümüştakılar, bronz silah ve aletler bulunmaktadır. Gemideki Miken kökenli kişisel eşyalar ise gemide Ortadoğu kökenli mürettebatın yanı sıra ikide Mikenli’nin bulunduğuna işaret etmektedir. Mikenliler olasılıkla gemideki mallara gideceği Miken limanlarına kadar eşlik edecek görevlilerdi. Bu kişilerin tüccar olmadıkları, ticaret için mutlaka gerekli olan ve Ege’de kullanılan birimdeki terazi ağırlıkları taşımamalarından anlaşılmaktadır.

Uluburun Batığı Miken Buluntuları (Resim 47-48-49)Uluburun Batığı Miken dönemine ait buluntuların saptandığı önemli bir merkezdir. Uluburun batığında ele geçen Miken buluntularını, çanak-çömlek, bronz eserler, mühürler ve çeşitli aletler oluşturmaktadır. Uluburun batığında yaklaşık 2 düzine Miken çanak-çömleği ele geçmiştir. Bu buluntular arasında 9 adet Minos orjinli, büyük üzengi kulplu testi, 7 adet orta büyüklükte üzengi kulplu testi, 1 adet kylix, 1 adet fincan, 1 adet halka kaideli testi, 1 adet dar boyunlu yassı şişecik ve 1 adet testi yer almaktadır. Bu buluntular LH III A:2-B dönemine tarihlendirilmektedir.

Bunların yanı sıra birbirine yakın boyutlarda iki adet Sandars “D” tipi kılıç dikkat çekicidir. Yekpare yapıları, hafif sırtlı, yassı oluklu bıçağı, haç şeklindeki kabza siperliğinin yuvarlatılmış omuzları M.Ö. 14.yy kılıçlarında görülen bir özelliktir. Uluburun Batığında Miken kılıçlarının yanı sıra yaklaşık 10 adet bronz mızrak ucu, 2 bronz bıçak, 4 bronz ustura, 5 bronz keski ucu, çok sayıda cam, fayans ve kehribar boncuk ve 2 Miken mührü ele geçen Miken buluntularını oluşturmaktadır.Ele geçen Miken buluntularından yola çıkarak geminin Mikenlilere ait olmadığı, gemide bulunan Mikenlilerin gemiye gideceği limana kadar eşlik eden delegeler olduğu düşünülmektedir. Bunda gemide Miken ölçü sistemine ait terazi ağılıklarının bulunmayışı önemli rol oynamaktadır. Geminin Miken ticaret ağı tekelinde olmaması ve oldukça zengin buluntular içermesi, M.Ö. II binyıl deniz ticaret ağınının sanıldığı gibi Miken tekelinde olmadığını akla getirmektedir.

Uluburun Batığı Miken Buluntuları

Mersin ve Çevresinde Saptanan

Miken Buluntu Merkezleri

KİLİSETEPE/MALTEPE (Harita I, 55) (Resim 52)

Mersin İli, Mut İlçesi'nin yaklaşık 20.5 km. güneydoğusunda, Silifke İlçesi'nin yaklaşık 36 km kuzeybatısında, Kışlaköy’ün 1 km. kuzeyindedir. Silifke-Mut karayolu höyüğün kuzeyinden geçmektedir. Kilisetepe 100 m. x 120 m. ölçülerinde ve yaklaşık 10 m. yüksekliğinde bir höyüktür. Yörede Maltepe adıyla da bilinmektedir. Höyük üzerinde M.S 4-5. yy’a ait bir Bizans Kilisesi bulunmaktadır. Höyük üzerinde İTÇ, OTÇ, STÇ, Demir Çağı, Hellenistik, Geç-Roma ve Bizans dönemine tarihlenen kültür katları bulunmaktadır.Hitit dönemine tarihlenen çok sayıda buluntu ele geçmiştir. Bunlar arasında yer alan kol biçimli libasyon kapları, Hitit dinsel ritüellerinin Kilisetepe’de uygulandığını ve Kilisetepe’nin önemli bir Hitit kenti olabileceğini göstermektedir.

Kilisetepe Miken Buluntuları (Resim 53-54)

Kilisetepe’de LH III C dönemine tarihlenen Miken buluntuları elegeçtiyse de kazı ekibi daha çok Kilisetepe’nin Hitit kökenli buluntuları üzerinde durmuştur. Kilisetepe Miken seramiği olasılıkla Tarsus ya da Ugarit’ten ihraç edilmişolmalıdır. Kilisetepe’de ele geçen Miken örnekleri arasında, Testi, derin kase, omurgalı sığkase ve fincanlar yer almaktadır. Kap formları üzerinde basit boya ve boya bant şeklinde bezemelerin yer aldığı görülmektedir. Bu parçalar LH III C döneminin erken evrelerine tarihlenmiştir. E.French ise, bu parçaların M.Ö. 12. yy’ın ilk yarısına ait olduğunu belirtmektedir

Kilisetepe Miken Buluntuları

SOLİHÖYÜK (Harita I, 57) (Resim 55)

Mersin’in 11 km güneybatısında, Akdeniz kıyısında, Mezitli’de yer alır. Höyük, antik Soloi (Soli) Pompeiopolis kentinin içinde bulunmaktadır. Soli Höyük 1999 yılından günümüze R.Yağcı başkanlığında bir heyet tarafından kazılmaktadır. Soli Höyük Miken Buluntuları (Resim 56)

Soli Höyük’de LB II a-b tabakalarında Bölgede örneklerinin çok sık görüldüğü üzere Miken ve WS II olarak adlandırılan Kıbrıs kökenli çanak parçalarıbir arada geçmiştir. Bu durum birçok araştırmacı tarafından güney kıyılarında ele geçen Miken seramiğinin Kıbrıs kökenli olduğu şeklinde yorumlanmıştır.

Soli Höyük Miken Buluntuları

YUMUKTEPE HÖYÜĞÜ (Harita I, 58)

Mersin il merkezinin yaklaşık 3.5 km batı-kuzeybatısında, batıya giden anayol üzerindedir. 1937-1939 ve 1946-1947 yıllarında yerleşim üzerinde Garstang tarafından yürütülen kazı çalışmaları bugün Sevin ve Caneva başkanlığında bir Türk-İtalyan ekip tarafından sürdürülmektedir.

Yumuktepe Höyüğü Miken Buluntuları

Yumuktepe’nin VI-V. tabakalarında iki parça Miken buluntusu ele geçmiştir. Ayrıca IV. tabakaya ait buluntular arasında 5 tane gövde parçalarınaait Miken buluntusu saptanmıştır.

1)FS 283 Derin kase: Ağız kenarı üzerinde boya bant bezeme bulunmaktadır. Gövde üzerinde ise FM 19 dil bezemesi yer almaktadır. 2)FS 119 Üzengi kulplu testi: Parça üzerinde boya bezeme bulunmamaktadır. Olasılıkla bu parça, Miken mallarını taklit eden yerel bir üretimdir.3)Bulunan diğer parçalar üzerinde boya bant bezeme yer almaktadır.

Adana ve Çevresinde

Miken Buluntusu Saptanan

Merkezler

Dervişlihöyük

Zeytinlihöyük

Gavurköy höyük

Tanrıverdi Höyüğü

Domuz Tepe

Misis

Vesli Höyük

Çiftlik Höyük

Miken Dönemine ait mallar bulundu fakat bu bölgelerde bulunan parçalar hakkında ayrıntılı bilgiye ulaşılamamaktadır.

DERVİŞLİHÖYÜK (Harita I, 61)

Adana il merkezinin 24 km. güneybatısında, Çaputçu-Dervişli yolunun güneyinde, Dervişli Köyünün 3 km. güneyinde yer alan 7 m. yüksekliğinde küçük bir höyüktür. Höyük üzerinde gerçekleştirilen yüzey araştırmaları sırasında Kalkolitik Çağ, İTÇ, M.Ö. II. binyıl, Demir Çağı, Helenistik ve Roma dönemine ait parçalar saptanmıştır.

Dervişli Höyük Miken Buluntuları

Dervişli’de yürütülen yüzey araştırmalarında Sub-Miken dönemine tarihlenen bazı parçalar ele geçmiştir. Ancak bu parçalar hakkında ayrıntılı bir bilgi bulunmamaktadır.

ZEYTİNLİHÖYÜK (Harita I, 62)

Adana il merkezinin 17 km. batısında, Zeytinli Köyü'nün batı-güneybatısında, Tarsus-Adana tren yolundaki Zeytinli İstasyonu'nun yanında 20 m yüksekliğinde, üstü düz, yamaçları teraslı büyük boy höyüklerden biridir. 1951 yılında gerçekleşen Kilikya yüzey araştırmasında yüzeyinden İTÇ'den Hellenistik Dönem'e kadar tarihlenen çanak çömlek parçaları toplanmıştır. Metalik mal örnekleri de mevcuttur.

Zeytinli Höyük Miken Buluntuları

M.Ö. II. binyıla ait buluntular içerisinde Miken dönemine ait malların bulunduğu bildirilmekte, ancak bu parçalar hakkında ayrıntılı bir bilgi verilmemektedir.

GAVURKÖY HÖYÜK (Harita I, 63)

Adana İli, Ceyhan ilçesinde, Yeniköy yakınlarında yer almaktadır. Gavurköy yerleşimi, ilk olarak Seton-Williams tarafından yürütülen araştırmalar kapsamında incelenmiştir. Höyük üzerinde M.Ö. II. binyıl’a ait buluntular ele geçmiştir.

Gavurköy Höyük Miken Buluntuları

M.Ö. II. binyıla tarihlenen buluntular arasında Miken dönemine ait malların varlığı bildirilmekle beraber ayrıntılı bilgi verilmemektedir.

.

TANRIVERDİHÖYÜĞÜ (Harita I, 64)

Adana il merkezinin güneyinde, Adana-Karataşkarayolunun hemen batısında, Beyköy sapağına dönüşte 1,7 km. sonra kuzeyde, Yenice Köyü arazisinde yer almaktadır. 3 m. yüksekliğinde, 100 m. çapında olan yassı küçük bir tepedir. 1951 yılında Seton-Williams yönetimindeki Kilikya yüzey araştırmaları kapsamında incelenmiştir. Kalkolitik Çağ İTÇ, M.Ö. II. ve I. bin yerleşimlerine sahne olduğu anlaşılmaktadır.

Tanrıverdi Höyüğü Miken Buluntuları

Yüzey araştırması raporlarında Höyük üzerinden Sub-Miken dönemine ait parçaların toplandığını bildirilmekle beraber bu parçalar hakkında ayrıntılı bir bilgiverilmemektedir

DOMUZ TEPE (Harita I, 65)

Adana il merkezinin güneydoğusunda, Misis'in yaklaşık 35 km güneybatısında, günümüz Akdeniz kıyı çizgisinden 12 km içeridedir. Develiören Köyü'nün 2.9 km güneyinde, Ceyhan Nehri'nin 200 m. doğusunda yer alan, 20 m yüksekliğinde, 100 x 150 m boyutlarında bir höyüktür. Kısmen kalker bir yükseltinin üzerindedir. Höyük üzerinde ilk olarak H. Goldman tarafından küçük bir sondaj kazısı yapılmış, ardından 1951 yılında yörede yüzey araştırmaları yapan Seton-Williams tarafından ziyaret edilmiş, Neolitik Çağ'dan Ortaçağ'a kadar yerleşim gördüğü saptanmıştır.

Domuz Tepe Miken Buluntuları

Domuz Tepe’de LH III C dönemine tarihlendirilen Miken çanak-çömleği yüzey araştırmaları sırasında ele geçmiştir. Ancak bu parçalar hakkında ayrıntılı bir bilgi bulunmamaktadır.

MİSİS (Harita I, 66)

Adana İli’nde Ceyhan Nehri'nin yanında, Ceyhan'ı yukardan gören doğal bir sırt üzerindedir. Oldukça büyük bir höyüktür. Ceyhan Nehri'nin her iki tarafında ama daha çok batı tarafında yer alan Roma ve Bizans dönemi büyük antik kentidir. Höyük Son Neolitik Çağ’dan Bizans dönemine kadar kesintisiz bir iskan görmüştür.

Misis Miken Buluntuları

Yerleşim üzerinde az sayıda Miken buluntusu ele geçtiği bildirilmekte ancak bu buluntular hakkında ayrıntılı bilgi verilmemektedir.

VESLİHÖYÜK (Harita I, 67)

Adana İli’nde yer alan Vesli Höyük, ilk olarak, Seton-Williams tarafından yürütülen yüzey araştırmalarında ziyaret edilmiştir. Höyük üzerinde M.Ö. II. binyıl malları ele geçmiştir. Günümüzde yerleşimin lokalizasyonunu net olarak yapmak zordur.

Vesli Höyük Miken buluntuları

Höyük üzerinde STÇ buluntuları içinde azda olsa Miken dönemine ait buluntular ele geçmiştir. Ancak bu buluntuların niteliği hakkında ayrıntılı bir bilgi bulunmamaktadır.

ÇİFTLİK HÖYÜK (Harita I, 68)

Adana İli, Ceyhan İlçesi, Azizli Köyü’nün 3,2 km. doğusunda, Toprakkale’nin Lalegölü Köyü sınırında yer alır. Yaklaşık 12 m. yüksekliğindedir. Höyüğün güney eteğinde bir çiftlik kurulmuştur. Güney yamacı doğal bir yükselti üzerindedir. 2 adet dilgi ile Kalkolitik Çağ ve ağırlıklı olarak da geç dönem seramikleri ele geçmiştir.

Çiftlik Höyük Miken Buluntuları

Çiftlik Höyük’de gerçekleştirilen yüzey araştırmaları sırasında, Miken dönemine ait bir kase parçası bulunmuştur. Ancak bu buluntu hakkında ayrıntılı bir bilgi yoktur.

Hatay ve Çevresinde Miken

Buluntusu Saptanan

Merkezler

SABUNİYE HÖYÜĞÜ (Harita I, 79)

Hatay İlinde, Asi deltasının güneydoğu ucunda bugünkü Sutaşı beldesi sınırlarında, kıyı çizgisinden 5 km. içeride, Asi nehrinin kuzey yanında doğal bir tepenin üzerinde yer almaktadır. Sabuniye’de yapılan ilk kazılar 1936 yılında gerçekleştirilmiştir. Höyük üzerinde deneme amaçlı 3 sondaj kazısı yapılmıştır. Bu kazılar sonucunda yerleşimin OTÇ döneminde başladığı ve AlMina’da bulunan Yunanlı kolonistler tarafından iskan edildiği ileri sürülmektedir. Höyük üzerinde son yıllarda gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında STÇ dönemine ait seramikler, kireçtaşından silindir bir mühür, ilgi çekici bir buluntu olan, Mitanni dönemine ait olduğu ileri sürülen bir mühür bulunmuştur.

Sabuniye Höyük Miken Buluntuları

Höyük üzerinde STÇ II dönemine ait Kıbrıs beyaz astarlı malları ve LH III C dönemine ait Miken seramikleri ele geçmiştir. Sabuniye Höyük’de ele geçen Miken seramiğinin niteliği hakkında ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır. Kilikya bölgesinde yer alan bir çok Höyük gibi Sabuniye’de de WS II ve Miken mallarının bir arada bulunması Höyük üzerinde bulunan Miken mallarının Kıbrıs kökenli olduğunu düşündürmektedir.

TELL TAYİNAT HÖYÜK (Harita I, 80) (Resim 59)

Tayinat Höyük, Asi Nehri üzerindeki Demirköprü’nün 1,5 km. doğusunda, nehrin batıya dönerek Amik Ovası’nın güney yakasını çevrelediği yerde bulunan deniz seviyesine yakın büyük bir höyüktür. Mevki bir üst birde alt höyükten oluşmaktadır. Alt höyük Asi nehrinin taşıdığı erozyonlu toprağın altında kalmıştır. Höyük üzerinde yapılan kazı çalışmaları sırasında İTÇ (M.Ö. 3000-2000) ve Demir Çağı’nı (M.Ö. 1250-550) kapsayan kültür katmanları tespit edilmiştir.

Tell Tayinat Höyük Miken Buluntuları (Çizim 67)

İTÇ yerleşimi üzerinde yer alan Demir Çağı I dönemine tarihlenen V. yapı katında LH III C dönemine tarihlenen çok sayıda tek renkli Miken seramiği tespit edilmiştir. Bu parçaların arasında tüm ve tüme yakın durumda ele geçen derin kaseler dikkat çekicidir.Tayinat Höyük’te ele geçen Miken seramiği İTÇ tabakalarının ardından gelen Demir Çağı kronolojisinde bazı sorunlar olduğunu ortaya koymaktadır. Şimdilik en azıdan Demir Çağı’na geçişten önce bir STÇ evresinin varlığı düşünülmelidir. Tayinat Höyük’te ele geçen Miken buluntuları hakkında henüz ayrıntılı bir yayın yapılmamıştır.

Tell Tayinat Höyük Miken Buluntuları

KAYNAKÇA

Erkanal 2004 A. Erkanal, “Anadolu Miken İlişkileri”, Arkeoatlas, (3), İstanbul, 2004.

Bilgi 1982 Ö.Bilgi, M.Ö. II. Binyılda Anadolu’da BulunmuşOlan Matara Biçimli Kaplar , İstanbul, 1982.

Alp 2000 S.Alp, Hitit Çağında Anadolu, İstanbul, 2001.

Alpözen 1997 O.Alpözen, “Batık Kazı Araştırmalarına Göre Anadolu’da Deniz Ticareti/Maritime Trade in Anatolia: The Evidence Wreck”, Palmet I, 1997

Konyar 2006 E.Konyar, “Adana Höyük Araştırmaları: Kozan ve Yumurtalık İlçeleri”, ANMED (4), 2006.

Pamir-Brands 2005 H.Pamir, G.Brands, “Asi Deltası ve Asi Vadisi Arkeoloji Projesi: Samandağve Antakya Yüzey Araştırmaları 2004”, ANMED(4) 2005.

Pulak 2004 C.Pulak, “Uluburun Batığı”, Arkeoatlas, sayı:3, 2004.

Sayar 2005 M.H.Sayar, “Kilikya Yüzey Araştırmaları 2003”, 22. Araştırma Sonuçları Toplantısı,cilt:2, Ankara, 2005.