วารสารวิชาการสาธารณสุข - Thailand Digital Journal

วารสารวชาการสาธารณสขส�านกวชาการสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข

ปท 29 ฉบบท 6 พฤศจกายน - ธนวาคม 2563

Journal of Health ScienceHealth Technical Office, Ministry of Public Health

Vol. 29 No. 6, November - December 2020

บทบรรณาธการ

สมชชาสขภาพแหงชาตเคาะประเดน การบรหารจดการ

วกฤตสขภาพแบบมสวนรวม กรณโรคระบาดใหญ

ววฒน โรจนพทยากร

มมสถต

การแปลผลทางสถตกบการแปลผลวจย

อรณ จรวฒนกล

นพนธตนฉบบ

การเฝาระวงโรคเบาหวาน: ผลการส�ารวจพฤตกรรมเสยง

โรคไมตดตอและการบาดเจบ พ.ศ. 2561

กมลทพย วจตรสนทรกล และคณะ

ความรอบรดานสขภาพกบการตดสนใจใชยาคมก�าเนด-

ฉกเฉนของนสตหญงระดบปรญญาตร มหาวทยาลย

แหงหนงในจงหวดชลบร

มชฌญาต หวลถนอม

เสาวนย ทองนพคณ

อปสงคสวนบคคลของประชาชนตอวคซนไขเลอดออก

ในกรงเทพมหานคร

วนวสาข ขนค�า และคณะ

สารบญ Contents

963

965

967

976

986

Editorial

Participatory Health Crisis Management for Pan-

demics

Wiwat Rojanapithayakorn

Statistics Corner

Statistical Interpretation and Research Interpreta-

tion

Aroon Chirawatkul

Original Article

Diabetes Surveillance: Analysis of Thai Behav-

ioral Risk Factor Surveillance System in 2018

Kamolthip Vijitsoonthornkul, et al.

Health Literacy on Making Decision to Use Emer-

gency Contraceptive Pills Among Female Under-

graduate University Students in Chon Buri Province

Matchaya Hualthanom

Saowanee Thongnopakun

Private Demand for Dengue Vaccine in Bangkok,

Thailand

Wanwisa Khunkam, et al.

หนาท

Page





ความร ความเชอ การปฏบตในการเลอกเหดเพอ

ปรงอาหารและการปฐมพยาบาลเบองตน

เมอปวยดวยโรคเหดพษของเซยนเหด

อ�าเภอตระการพชผล จงหวดอบลราชธาน

พรสดา โสวรรณ และคณะ

รายงานสอบสวนการเกดโรคไขเลอดออกของ

นกศกษาในวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

พระพทธบาท สงหาคม 2562

วรวทย ชยพรเจรญศร

ทวศกด เสมาใหญ

การพฒนารปแบบการมสวนรวมของแกนน�านกเรยน

ในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในบรบท

ชมชนเมอง: กรณศกษา อ�าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา

ณรงค ดวงปาน และคณะ

ผลของโปรแกรมการจดการตนเองของผทอวน

และมไขมนในเลอดสง ในจงหวดจนทบร:

กรณประชาชนกลมเสยงตอโรคเรอรง

ต�าบลทาชาง อ�าเภอเมอง จงหวดจนทบร

พรฤด นธรตน และคณะ

การพฒนารปแบบการปองกนและแกไข

ปญหาโรคไตเรอรงในอ�าเภอบานธ จงหวดล�าพน

จนทรเพญ ประโยงค และคณะ


995

1006

1011

1025

1035

Knowledge, Belief, Practice of Selecting Mushrooms

for Cooking and the First Aid on Patients with

Mushroom Poisoning of Mushroom Experts Tra-

kanphuetphon District, Ubon Ratchathani Province

Pornsuda sowannee, et al.

Case investigation of Dengue Hemorrhagic

Fever in a student in Boromarajonani College of

Nursing, Phraputthabat, Thailand, August 2019

Worawit Chaipornjaroensri

Thaweesak Semayai

Development the Model of Student Leaders

Participation in Prevention and Control of Dengue

Hemorrhagic Fever: A Case Study of Hatyai

District, Songkhla Province

Narong Duanpan, et al.

Effects of Self-Management Program for People

with Over Body Mass Index and High Choles-

terol in Chanthaburi: a Study of People at risk of

Chronic Diseases in Tumbol Thachang, Chan-

thaburi Province, Thailand

Pornruedee Nitirat, et al.

Development of a Model for Prevention and Res-

olution of Chronic Kidney Disease in Banthi

District, Lamphun Province, Thailand

Chanpen praying, et al.

Page

หนาท

Effect of Thammasat Weight Reduction Program

on Weight Loss and Quality of Life

Rungrat Jitvaropas, et al.

Effectiveness of an Education Program on Knowl-

edge, Attitude and Practice of Pregnant Women

with Premature Labour

Suwanya Kongroad

Chapa Chirit

Effects of Simulation Based Learning Model on

Knowledge, Self-Efficacy and Abilities of Applying

Nursing Process Skills during Intrapartum Care of

Nursing Students

Phunthip Chubkhuntod, et al.

VARK Learning Styles of Bachelor Degree Nursing

Students at Boromarajonani College of Nursing,

Nakhon Ratchasima Province, Thailand

Jongolnee Tuicharoen, et al.

Opinions of Stakeholders on the Qualities and

Identities of Novice Nurses Graduated from Boro-

marajonani College of Nursing, Nakhon Ratcha-

sima in the Academic Year 2018

Patamaporn Khonhkhoontot, et al.





ผลการลดน�าหนกและคณภาพชวตของผทลดน�าหนก

ดวยธรรมศาสตรโปรแกรม

รงรตน จตวโรภาส และคณะ

ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาแบบใหมตอความร

ทศนคต และการปฏบตของหญงตงครรภทมภาวะ

เจบครรภคลอดกอนก�าหนด โรงพยาบาลกนตง

จงหวดตรง

สวลญา คงรอด

ชะปา ไชยฤทธ

ผลของการจดการเรยนรโดยใชสถานการณจ�าลอง

ตอความร ความมนใจ และความสามารถในการใช

กระบวนการพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอด

ของนกศกษาพยาบาล

พรรณทพย ชบขนทด และคณะ

รปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษา

พยาบาลศาสตรบณฑตในวทยาลยพยาบาล-

บรมราชชนน นครราชสมา

จงกลณ ตยเจรญ และคณะ

ความคดเหนของผใชบณฑตตอคณภาพบณฑตและ

อตลกษณของพยาบาลจบใหมทส�าเรจการศกษา

จากวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา ปการ

ศกษา 2561

ปทมาภรณ คงขนทด และคณะ


1044

1055

1062

1073

1086

หนาท

Page





การเรยนรผานการสะทอนคดหลงการฝกปฏบต

การพยาบาลบคคลท มปญหาทางจตของนกศกษา

พยาบาล

สมจตต เวยงเพม และคณะ

คณลกษณะและปจจยทสมพนธกบระดบความเขมขน

ของ f-Hb จากการตรวจคดกรองโรคมะเรงล�าไสใหญ

และล�าไสตรงดวยวธ Fecal Immunochemical Test

ฎลกร จ�าปาหวาย และพงษเดช สารการ

ผลของสารสกดจากใบมะรมตอ Interleukin-6

ในเซลลแมคโครฟาจทกระตนการอกเสบ

ดวยลโปโพลแซคคาไรด

ภทธยากร เทสนตะ และคณะ

ความรนแรงในครอบครวระหวางตงครรภ: ความชก

ความสมพนธกบผลกระทบตอมารดาและทารก

ประภาส ลสทธพรชย

บทความพเศษ

ยทธศาสตรการจดตงศนยความเปนเลศทางการแพทย

ของโรงพยาบาล สถาบนทางการแพทย และสถาบนการ

ศกษา ในภาพของประเทศในระยะ 5-10 ป

พงศธร พอกเพมด

การพฒนาธรกจสถานประกอบการสปา

เพอสขภาพระดบสากลในประเทศไทยสความยงยน

ภกด กลนภกด และคณะ


1095

1103

1113

1125

1133

1147

Learning through Reflection After Nursing Practice

Training for People with Mental Health Problems

of Nursing Students

Somjitt Wiangperm, et al.

Characteristics and Related Factors with the Levels

of Hemoglobin Concentration in the Colorectal

Cancer Screening using Fecal Immunochemical Test

Donlagon Jumparway and Pongdech Sarakarn

The Effect of Moringa oleifera Lam. Leaves Extract

on IL-6 in Inflammatory Human Macrophages

Induced by Lipopolysaccharide

Pathiyakorn Tesanta, et al.

Domestic Violence during Pregnancy:

Prevalence and Relationship with Maternal and

Neonatal Adverse Outcomes

Prapas Leesutipornchai

Special Article

National Strategic Plan for Excellent Centers of

Medical Service and Academic and Research in

Thailand (5-10 years)

Pongsadhorn Pokpermdee

Thai World Class Spa Business Development in

Thailand towards Sustainability

Pakdee Klunpakdee, et al.

Page

หนาท





รปแบบของวารสาร

1.รปลกษณะวารสารวชาการทวไป แตสอดแทรก

รปภาพบางในสวนทไมใชเนอหาวชาการโดยตรง

2.จดท�าปละ6ฉบบเปนราย2เดอนโดยมก�าหนด

ออกคอปลายเดอนกมภาพนธเมษายนมถนายน

สงหาคมตลาคมและธนวาคม

3.มขนาดเลม21.0x28.7ชม.ความหนา200

หนาโดยเผยแพรในรปแบบวารสารอเลกทรอนกส

(E-journal)

วารสารวชาการสาธารณสขเปดรบบทความจาก

นกวชาการสาขาตางๆ ในทกเนอหาทเกยวของกบการ

แพทยและการสาธารณสขทงนการเตรยมตนฉบบจะเปน

ไปตามค�าแนะน�าส�าหรบผนพนธและตนฉบบทตองการ

เผยแพรตองไมเคยพมพเผยแพรมากอน

ตนฉบบทส�านกวชาการฯ ไดรบจะผานกระบวนการ

คดกรองและสงไปยง reviewers 2 คนเพอประเมน

คณภาพและใหค�าแนะน�าตอบรรณาธการ ซงจะรวบรวม

ขอคดเหนขอเสนอแนะและประสานกบเจาของบทความ

เพอแจงผลการพจารณาหากเหนสมควรกจะด�าเนนการ

ปรบแกใหสมบรณเพอน�าไปพมพเผยแพรตอไป

ผสนใจสามารถศกษารปแบบบทความและแนวทาง

การสงบทความไดท https://digitaljournals.moph.go.

th/tdj/index.php/JHS

วารสารวชาการสาธารณสข จดท�าขนโดยส�านกวชา-

การสาธารณสขส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสขโดย

ตพมพตดตอกนมาตงแตปพ.ศ.2535เพอเปนชองทาง

ส�าหรบการเผยแพรผลงานวจยและผลงานทางวชาการ

ของบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข และเปนสอ

กลางเชอมโยงองคความร ดานระบบสขภาพกบภาค

องคกรและหนวยงานทเกยวของ

วตถประสงค

1.เพอเปนแหลงรวบรวมผลงานวชาการและผลงาน

วจยทางการแพทยและสาธารณสข

2.เพอเผยแพรองคความรผลงานวชาการ และผล

งานวจยของนกวชาการ บคลากรทางการแพทย

และสาธารณสข

3.เพอเสรมสรางคณภาพงานวจยของส�านกวชาการ

สาธารณสขและองคกรดานสขภาพทกระดบ

4.เพอจดใหมวารสารวชาการทางการแพทยและ

สาธารณสขทมคณภาพและมาตรฐาน

5.เพอประชาสมพนธผลงานของส�านกวชาการ-

สาธารณสข

วารสารวชาการสาธารณสข

ความคดเหน ขอมล และบทสรปตางๆ ทลงตพมพในวารสารวชาการสาธารณสข เปนของผเขยนบทความ

และมไดแสดงวา ส�านกวชาการสาธารณสขและคณะผจดท�าเหนพองดวยUnless otherwise stated, the views and opinions expressed in Journal of Health Science are those of authors of the papers, and do not represent those of the Journal of Health Science and the management team.

วารสารวชาการสาธารณสขส�านกวชาการสาธารณสข

กระทรวงสาธารณสข

Journal of Health ScienceHealth Technical Office

Ministry of Public Health

คณะกรรมการวารสารวชาการสาธารณสขคณะกรรมการทปรกษา ปลดกระทรวงสาธารณสข รองปลดกระทรวงสาธารณสข(นพ.ศภกจศรลกษณ)

อธบดกรมทกกรมในกระทรวงสาธารณสข เลขาธการคณะกรรมการอาหารและยา

อธการบดสถาบนพระบรมราชชนก ผอ�านวยการองคการเภสชกรรม

ผอ�านวยการสถาบนวจยระบบสาธารณสข หวหนาผตรวจราชการกระทรวงสาธารณสข

หวหนาส�านกวชาการสาธารณสข

บรรณาธการ บรรณาธการ รองบรรณาธการ รองบรรณาธการ นพ.ววฒนโรจนพทยากรนพ.รงเรองกจผาตดร.กฤษดาแสวงด

มหาวทยาลยมหดลส�านกวชาการสาธารณสขส�านกวชาการสาธารณสข

กองบรรณาธการ

ดร.จรรตน กจสมพร ดร.จฬาพร กระเทศ ศ.ดร.พญ.ทพวรรณ เลยบสอตระกล ดร.ธรพร สถรองกร

กลมวจย ส�านกวชาการสาธารณสขคณะแพทยศาสตร ส�านกวชาการสาธารณสข

สถาบนพระบรมราชชนกส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสขมหาวทยาลยสงขลานครนทรส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

ภก.บรรเจด เดชาศลปชยกล ดร.บษราวรรณ ศรวรรธนะ ศ.นพ.ประเสรฐ อสสนตชย ดร.นพ.ปยะ หาญวรวงศชย

ส�านกวชาการสาธารณสขส�านกวชาการวทยาศาสตรการแพทยคณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาลคณะแพทยศาสตรส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสขกรมวทยาศาสตรการแพทยมหาวทยาลยมหดลจฬาลงกรณมหาวทยาลย

พญ.พนธนภา กตตรตนไพบลย นพ.ภทรพล จงสมเจตไพศาล ศ.นพ.ภเศก ลมพกานนท ผศ.ดร.นพ.ภดท เตชาตวฒน

ส�านกวชาการสขภาพจตส�านกวชาการสาธารณสข คณะแพทยศาสตร สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน

กรมสขภาพจตส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสขมหาวทยาลยขอนแกนมหาวทยาลยมหดล

นพ.ภษต ประคองสาย ศ.นพ.มาโนช หลอตระกล ดร.รชน จนทรเกษ ศ.ดร.นพ.วชย เอกพลากร ส�านกวชาการสาธารณสขคณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบดส�านกงานขอมลและประเมนผลกรม-คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาล-

ส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสขมหาวทยาลยมหดลการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกรามาธบดมหาวทยาลยมหดล

นพ.ศภชย คณารตนพฤกษ นพ.ศภชย ฤกษงาม ศ.นพ.ศภสทธ พรรณารโณทย นพ.สมบต แทนประเสรฐสขส�านกงานอธการบดมลนธปองกนโรคเอดสมลนธศนยวจยและตดตามความ-ส�านกงานผทรงคณวฒ

มหาวทยาลยรงสต เปนธรรมทางสขภาพพษณโลกกรมควบคมโรค

นพ.สมพงษ ชยโอภานนท ดร.สลกจต ชตพงษวเวท รศ.ดร.สคนธา คงศล ศ.ดร.นพ.สวฒน จรยาเลศศกด

ส�านกงานผทรงคณวฒสมาคมเทคนคการแพทย คณะสาธารณสขศาสตรคณะสาธารณสขศาสตรกรมอนามย แหงประเทศไทยมหาวทยาลยมหดลมหาวทยาลยเชยงใหม

ศ.แสวง บญเฉลมวภาส นพ.อรรถสทธ ศรสบต รศ.อรณ จรวฒนกลศนยธรรมศาสตรธรรมรกษสถาบนวจยและปนะเมนเทคโนโลย-คณะสาธารณสขศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตรทางการแพทยกรมการแพทย มหาวทยาลยขอนแกน

ฝายจดการวารสาร ส�านกวชาการสาธารณสข ส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

พญ.สรยาพร ตงศรสกล ดร.จฬาพร กระเทศ นางสมาล ศกดผวฝาด นางมยร จงศร

ดร.เบญฑรา รชตพนธนากร นางสาววพาดา เชอผกช นางสาวลลนลลน เรองลอ นางสาววรวลญธ อนทรจนทร

สมชชาสขภาพแหงชาตเคาะประเดน การบรหารจดการวกฤตสขภาพแบบมสวนรวม กรณโรคระบาดใหญ

วารสารวชาการสาธารณสขปท 29 ฉบบท 6 พฤศจกายน - ธนวาคม 2563

Journal of Health ScienceVol. 29 No. 6, November - December 2020

บทบรรณาธการ Editorial

ผานไปดวยดกบการจดสมชชาสขภาพแหงชาตของป

2563 ซงจดขนเปนปท 13 ผลกระทบจากการระบาดของ

โรคโคโรนาไวรส 2019 (โควด-19) ท�าใหมการปรบ

รปแบบไปเปนแบบลกผสมหรอ hybrid โดยมการจด

ประชมแบบปกตในกรงเทพมหานคร และการเขารวม

ประชมออนไลนของสมาชกสมชชาจงหวดทกจงหวด

แทนทจะเปนแบบหองประชมเดยวทมผเขาประชมเรอน

พนแออดกนอยางทเคยจดมา

ส�าหรบในปน มการพจารณามตเพยง 2 เรอง คอ (1)

ความมนคงทางอาหารในภาวะวกฤต และ (2) การบรหาร

จดการวกฤตสขภาพแบบมสวนรวม กรณโรคระบาดใหญ

เปนทนาสนใจวา ทง 2 เรองมงเนนไปทค�าวา “วกฤต”

ซงกแสดงวา โรคโควด-19 สงผลกระทบตอระบบสขภาพ

และสงคมจนเกดความตนตวและตนกลว จงมการเสนอ

นโยบายเพอเตรยมความพรอมตอภาวะวกฤตใดๆ ทจะ

มมาในอนาคต

ส�าหรบเรองการบรหารจดการวกฤตสขภาพแบบม

สวนรวม กรณโรคระบาดใหญนน เขาใจวา คณะกรรมการ

สขภาพแหงชาตและผเกยวของคงไมไดมงเปาไปทโรค-

โควด-19 เพราะในชวงทพจารณาน�าเสนอมตเรองน

สถานการณโรคอยในภาวะสงบ ทกคนมองวา ควบคมได

การระบาดทสมทรสาครในกลางเดอนธนวานน เปนเรอง

ทเกดขนทหลง คณะกรรมการมองเรองนวา เมอใดกตาม

ทเกดโรคอบตใหมทรายแรง นบตงแตเมอมการระบาด

ของโรคเอดส โรคซาร โรคเมอรส และอโบลา มาจนถง

โรคโควด-19 กจะเกดผลกระทบทางเศรษฐกจและสงคม

อยางรนแรงควบคกนไป ยงในรายของโรคโควด-19

ความรนแรงทะลถงขดสด กระทบไปหมดทกภาคสวน ก

เลยเหนความจ�าเปนทจะตองมการเตรยมความพรอมหาก

จะมการระบาดระลอกใหมของโรคน หรอมโรคตดตอ

ชนดใหมๆ เกดขนในอนาคต

คณะกรรมการสขภาพแหงชาตอธบายวา ไมใชโรค

อบตใหมทกโรคจะเขาขายความสนใจของมตน แตจะเพง

เลงไปทโรคระบาดขามทวปทเรยกวา “โรคระบาดใหญ”

หรอเปน “pandemics” เทานน โดยมองวา โรคระบาด

ใหญทเกดข นแตละครงนบเปนปญหาสาธารณสขและ

สาธารณภยระดบโลก กอใหเกดผลกระทบในหลายมตท

มความซบซอนสมพนธเกยวเนองกน การมนโยบาย

สาธารณะในการบรหารจดการวกฤตสขภาพแบบมสวน

รวมจะเปนพลงใหเกดการขบเคลอนประเทศบรรลการ

พฒนาทยงยน

ในการออกมตเทยวน ลงรายละเอยดไวมาก ผสนใจ

สามารถศกษาไดจากเวบไซตของสมชชาสขภาพ โดยสรป

มตมเพยง 7 ขอ ทส�าคญๆ มดงน

1. ขอใหหนวยงานทเกยวของบรณาการดานการ

บรหารจดการ เตรยมความพรอมศกยภาพและ

ทรพยากรของระบบบรการสขภาพ ผสานความ

รวมมอกบตางประเทศ และสรางการมสวนรวม

อยางเขมแขงจากทกภาคสวน ในการบรหาร

จดการวกฤตสขภาพโดยใชบทเรยนจากการ

ระบาดโรคโควด-19

Journal of Health Science 2020 Vol. 29 No. 6770

Editorial: Participatory Health Crisis Management for Pandemics

6. ใหภาคเครอขายสขภาพ องคกรภาคประชาสงคม

และหนวยงานทเกยวของ สงเสรมศกยภาพและ

รณรงคใหประชาชนดแลสขภาพตนเอง และ

ปฏบตตามค�าแนะน�าในการปองกน ควบคมโรค

อยางเครงครด

7. ขอใหเลขาธการคณะกรรมการสขภาพแหงชาต

รายงานความกาวหนาตอสมชชาสขภาพแหงชาต

ถดไป

ตวมต ซงมความยาว 5 หนา ไดระบถงหนวยงานทม

บทบาทส�าคญในการบรหารจดการวกฤตสขภาพหลายสบ

หนวยงาน นบเปนมตทมฝายตองขบเคลอนสงสดเปน

ประวตการณ ควรทผสนใจจะไดศกษารายละเอยดเพอรบ

ทราบถงกลไกและเครอขายในประเทศทตองมสวนรวม

รบผดชอบจดการตอภาวะวกฤตกรณมโรคระบาดใหญ

เกดขน และรบรบทบาทของตนในการมสวนรวมกบการ

ด�าเนนงานตามมตดงกลาว

นพ. ววฒน โรจนพทยากร

บรรณาธการ

2. ใหมการบรหารจดการดานการสอสาร ประชา-

สมพนธ และระบบขอมล เพอใหเกดการสอสาร

อยางถกตอง รวดเรว ทนเหตการณ

3. จดใหมก�าลงคน และโครงสรางพนฐานทจ�าเปน

ใหเพยงพอทางสาธารณสข เพอการเฝาระวง

สอบสวนโรค การชนสตรโรค ปองกน รกษาและ

ควบคมการแพรระบาดของโรค และตดตาม

สถานการณและแนวโนมการระบาดของโรค

4. มการก�าหนดมาตรการลดผลกระทบดานสขภาพ

เศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม ทเกดข นทงใน

ระหวาง และหลงการเกดวกฤตสขภาพ

5. มการสรางกลไก นโยบายสนบสนนสงเสรมการ

จดการความร การวจย และพฒนานวตกรรม เพอ

ใหเกดองคความร ใหม ทนตอเหตการณ และ

นวตกรรมในการปองกนการปวย การเสยชวตจาก

โรคระบาด


อรณ จรวฒนกล วท.บ. (อาชวอนามย), วท.ม. (ชวสถต), M.Sc. (Clinical Epidemiology)

งานวจยกงทดลอง หรองานวจยทมการเปรยบเทยบ

ระหวาง 2 กลมเพอพสจนวากลมหนงดกวาอกกลมหนง

หรอไม เมอผลการทดสอบสมมตฐานเปรยบเทยบผลลพธ

พบวาตางกนอยางมนยส�าคญ จะแปลผลทางสถต

(statistical interpretation) วาผลลพธของกลมทดลองด

กวากลมควบคมจรง ดวยระดบความเชอมนทก �าหนด งาน

วจยทตพมพสวนใหญจะน�าการแปลผลทางสถตไปแปล

ผลวจย (research interpretation) โดยตรง เชน “พบวา

ผลลพธตางกนอยางมนยส�าคญ วธการทใชในกลมทดลอง

ดกวากลมควบคม ... “ จงมค�าถามวาวธการแปลผลวจย

การเปรยบเทยบดงกลาวมเหมาะสมหรอไม

การวจยเชงปรมาณจ�าเปนตองอาศยวธการทางสถต

เพอสรปค�าตอบจากตวอยางทศกษาไปเปนค�าตอบของ

ประชากร วธการทางสถต และวธการวจยไมเหมอนกน

ในแตละการศกษาวธการทางสถต และวธการวจยตอง

สอดคลองกน และสอดรบกนไปตามแตละขนตอนการ

วจย

ในขนตอนแรกของการท�าวจยจะเรมจากปญหาเกยว

กบสขภาวะทตองการค�าตอบจากงานวจย โดยผวจยจะ

ตองวเคราะหปญหาดงกลาว แลวเลอกประเดนทตองการ

ค�าตอบจากวธการวจย ไปตงเปนค�าถามวจย จากค�าถาม

วจยจงน�ามาก�าหนดเปนวตถประสงค และสมมตฐานวจย

(research hypothesis) จากสมมตฐานการวจยผวจยตอง

น�ามาตงเปนสมมตฐานทางสถต (statistical hypothesis)

การเลอกสตรค�านวณขนาดตวอยาง และจดท�าแผนการ

วเคราะหขอมลจะพจารณาจากสมมตฐานทางสถต และ

แบบงานวจย เมอเกบขอมลเสรจแลวน�ามาวเคราะห และ

ทดสอบสมมตฐานทางสถต ผลการวเคราะหจะน�ามาแปล

ผลทางสถตกอนทจะน�าไปแปลผลวจย

ตวอยางการทดลองวธขจดความเครยด ของคนวย

ท�างานชวงอาย 18-30 ปทมอาการเครยดมาก (คะแนน

ความเครยดเทากบหรอมากกวา 8) ดวยการคดบวก ซง

มวรรณกรรมยนยนวานาจะไดผลดกวาการท�าสมาธ ถาผล

การศกษาพบวาไดผลดกวาจะน�ามาแทนวธการการท�า

สมาธทใชอยในปจจบน โดยออกแบบงานวจยเปนการวจย

เชงทดลองสองกลม ก�าหนดใหอาสาสมครทงสองกลมม

เพศ และอายของใกลเคยงกน ผวจยตงวตถประสงค และ

สมมตฐานวจยไวดงน

วตถประสงค: เพอเปรยบเทยบการขจดความเครยด

ระหวางกลมคดบวกกบกลมท�าสมาธ

สมมตฐานวจย: การขจดความเครยดดวยวธคดบวก

จะลดความเครยดไดมากวากลมท�าสมาธ

สมมตฐานทางสถต: กลมคดบวกมคาเฉลยความ

เครยดต�ากวากลมท�าสมาธ

จากสมมตฐานทางสถตเปนการเปรยบเทยบคาเฉลย

ความเครยด สองกลมไมเปนอสระตอกน (แบบวจยท

ก�าหนดใหอาสาสมครสองกลมมเพศ และอายของใกล

เคยงกน) การค�านวณขนาดตวอยางตองใชสตรค�านวณ

ขนาดตวอยางเพอเปรยบเทยบคาเฉลย 2 กลมทไมเปน

อสระตอกน และในแผนการวเคราะหตองทดสอบ



มมสถต Statistics Corner


วารสารวชาการสาธารณสข 2563 ปท 29 ฉบบท 6 579

สมมตฐานดวยสถต t-test ในกรณสองกลมไมเปนอสระ

ตอกน

การวดความเครยดหลงการทดลองพบวากลมคดบวก

และกลมท�าสมาธมคาเฉลยความเครยด 5.2 และ 5.7

ตามล�าดบ โดยมคา 95% ชวงเชอมนของผลตางของคา

เฉลยอยระหวาง 0.2-0.8 คา p value = 0.004 จงแปล

และสรปผลการทดสอบสมมตฐานวาคาเฉลยความเครยด

กลมคดบวก ต�ากวากลมท�าสมาธอยางมนยส�าคญทระดบ

ความเชอมน 95%

เมอไดสรปผลทางสถตมาแลวขนตอไปคอการสรปผล

วจย ซงตองพจารณาจากขอสรปทางสถตวาตางกนอยาง

มนยส�าคญหรอไมกอน จากนนจะพจารณาขนาดความ

ตางทพบวา จะมผลตอการเปลยนแปลงผลลพธเมอน�าไป

ใชหรอไม

จากผลการศกษาคาเฉลยความเครยดของทงสองกลม

ลดลงอยในระดบเครยดปานกลาง (5-7 คะแนน) ซงไม

สงผลอนตรายตอสมดลรางกายอารมณ เปนระดบทคน

ทวไปควรจะม ถงแมวากลมคดบวกมความเครยดต�ากวา

แตขนาดความตางทพบยงไมมากพอทจะลดความเครยด

ใหอยในระดบทตางกนได ถาพจารณาประโยชนเมอน�าไป

ใชงานจะสรปวาทงสองวธสามารถลดความเครยดจาก

ระดบสงมาเปนระดบปานกลางไดเหมอนกน จงเขยนเปน

ผลสรปจากการแปลผลวจยวา “ในการขจดความเครยด

ดวยวธการคดบวกถงแมจะสามารถลดความเครยดไดต�า

กวาวธท �าสมาธ แตเมอพจารณาจากระดบความเครยดท

พบหลงการขจดพบวาทงสองกลมยงอยในระดบเดยวกน

จงสามารถใชเปนทางเลอกใหผมความเครยดเลอกใชตาม

ความตองการของผรบการบ�าบด”

ในกรณทผลการทดสอบสมมตฐานพบวาตางกนอยาง

ไมมนยส�าคญ การแปรผลวจยจะพจารณาจากผลสรปทาง

สถตเพยงอยางเดยว โดยจะแปลผลวา “วธทงสองให

ผลลพธทไมตางกน”

ในการเปรยบเทยบผลลพธระหวางกลมการแปลผล

การการทดสอบสมมตฐานทางสถต จะไดสรปผลทางสถต

วาผลลพธสองกลมตางกนอยางมนยส�าคญหรอไม สวน

การแปลผลวจยเปนขนตอนทท�าตอเมอไดผลสรปทาง

สถตมาแลว เพอใหไดสรปผลวจยวาเมอพบวาตางแลว

ขนาดความตางระหวางกลมทพบมากพอทจะท�าใหเกด

การเปลยนแปลงเมอน�าไปใชหรอไม

สรป

การแปลผลวจยของการเปรยบเทยบผลลพธระหวาง

กลม เปนขนตอนทท�าตอจากจากการแปลผลการทดสอบ

สมมตฐานทางสถต ในกรณทผลสรปทางสถตพบวาตาง

อยางมนยส�าคญ การแปลผลวจยจะตองน�าผลสรปทาง

สถตมาพจารณารวมกบขนาดความตางเพอใหขอสรปวา

ความตางทพบเมอน�าไปใชจะไดประโยชน เพมขนหรอไม

การเฝาระวงโรคเบาหวาน: ผลการส�ารวจพฤตกรรมเสยงโรคไมตดตอและการบาดเจบ พ.ศ. 2561

กมลทพย วจตรสนทรกล ปร.ด.ศศธร ตงสวสด พ.บ., ปร.ด.นพา ศรชาง วท.ม.กองโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

บทคดยอ ประเทศไทยก�ำลงเผชญกบกำรเพมข นของโรคเบำหวำนและภำวะแทรกซอนของโรคเบำหวำนเปนสดสวน

ภำระงำนในระบบบรกำรสขภำพทสง กำรเฝำระวงโรคไมตดตอดวยกำรส�ำรวจพฤตกรรมเสยงโรคไมตดตอและกำร

บำดเจบจงมควำมส�ำคญตองทรำบสถำนกำรณโรคไมตดตอ กำรศกษำนมวตถประสงคเพอศกษำสถำนกำรณโรค-

เบำหวำนและควำมครอบคลมกำรไดรบบรกำรดแลรกษำของผปวยโรคเบำหวำน โดยกำรส�ำรวจตวอยำง เลอกกลม-

ตวอยำงจำกประชำชนอำย 15-79 ป เพอเปนตวแทนของประชำกร สมตวอยำงแบบ stratified two stage cluster sam-

pling technique หนวยตวอยำงมำจำกผทอำศยอยในพนทเขตเทศบำลและนอกเขตเทศบำลใน 21 จงหวดรวม

กรงเทพมหำนคร จ�ำนวนทงสน 44,171 รำย เกบขอมลดวยกำรสมภำษณแบบตวตอตว วเครำะหขอมลดวย

โปรแกรม SAS version 9.4 และรำยงำนคำควำมชกตวชวดส�ำหรบกำรเฝำระวงโรคเบำหวำนระดบประชำกร พบรอย-

ละ 55.2 ของประชำชนไทยอำย 15-79 ป หรอประมำณกำรคนไทย 29.5 ลำนคน ไดรบกำรตรวจเลอดเพอหำโรค

เบำหวำนในรอบปทผำนมำ ควำมชกผไดรบกำรบอกจำกแพทยวำตนมโรคเบำหวำน 9.8 หรอประมำณกำรประชำกร

3.3 ลำนคน เพศหญงมควำมชกนสงกวำเพศชำยเทำกบ 11.1 และ 8.0 ตำมล�ำดบ สวนใหญของผปวยโรคเบำหวำน

หรอรอยละ 36.4 ไดพบแพทยเพอตดตำมกำรรกษำ 3-4 ครงตอป รองลงมำรอยละ 24.1 มกำรตดตำมกำรรกษำ

5-6 ครงตอป, รอยละ 21.3 ตดตำมกำรรกษำมำกกวำ 6 ครงตอป ทเหลอรอยละ 9.0 ตดตำมกำรรกษำเพยงปละ

หนงถงสองครง และไมไดพบแพทยในรอบปทผำนมำรอยละ 9.9 ผปวยเบำหวำนรอยละ 92.7 ทรำบระดบน�ำตำล

ในเลอดของตนเอง มกำรควบคมระดบน�ำตำลในเลอดดวยกำรรบประทำนยำรอยละ 77.2 และกำรฉดอนซลน รอย-

ละ 17.4 พบรอยละ 63.7 ไดรบกำรตรวจตำเพอหำควำมผดปกตของจอประสำทตำและรอยละ 69.4 ไดรบกำร

ตรวจเทำดรอยแผลหรอหำควำมผดปกตระยะเรมตนในรอบปทผำนมำ กำรศกษำครงนเปนทประจกษอยำงชดเจนวำ

กำรเพมขนของ ผปวยโรคเบำหวำนมควำมจ�ำเปนอยำงเรงดวนตองด�ำเนนมำตรกำรทงกำรปองกนและกำรรกษำ รวมทง

กำรปองกนภำวะรนแรงและภำวะแทรกซอนของโรคเบำหวำนอยำงมประสทธภำพ นอกจำกนกำรสรำงศกยภำพ

บคลำกรในกำรดแลผปวยและกำรจดใหควำมร ดำนกำรปองกนโรคแกประชำชนจะลดกำรปวยและลดภำระของ

ระบบบรกำรสขภำพ ส�ำหรบกำรจดโปรแกรมใหผปวยโรคเบำหวำนสำมำรถดแลสขภำพตนเองเปนทไดรบกำรยอมรบ

วำจะใหผลทมประสทธภำพสงทสด

ค�ำส�ำคญ: โรคเบาหวาน; การส�ารวจ; พฤตกรรมเสยง; โรคไมตดตอ; การบาดเจบ

วารสารวชาการสาธารณสขปท 29 ฉบบท 6 พฤศจกำยน - ธนวำคม 2563


นพนธตนฉบบ Original article

วนรบ: 30 ต.ค. 2562

วนแกไข: 20 เม.ย. 2563

วนตอบรบ: 30 เม.ย. 2563


Diabetes Surveillance: Analysis of Thai Behavioral Risk Factor Surveillance System in 2018

บทน�าองคกำรอนำมยโลกไดรำยงำนกำรเพมขนของผปวย

โรคเบำหวำนจำก 103 ลำนคน ในป 2523 เพมเปน 422

ลำนคน ในป 2557 และกลมประชำกรอำย 18 ปขนไป

พบควำมชกโรคเบำหวำนเมอปรบฐำนอำย (age stan-

dardized prevalence) เพมขนเกอบสองเทำจำก 4.7 ใน

ป 2523 เปน 8.9 ในป 2557(1) กำรเพมควำมชกโรค

เบำหวำนเปนไปอยำงรวดเรวในกลมประเทศมรำยไดนอย

และปำนกลำงมำกกวำกลมประเทศมรำยไดสง และเปน

สำเหตกำรเสยชวตล�ำดบท 5 ในกลมประเทศมรำยไดนอย

และปำนกลำง(2,3)

ส�ำหรบประเทศไทย จำกผลกำรส�ำรวจสขภำพ

ประชำชนโดยกำรตรวจรำงกำยครงท 4 พ.ศ. 2552 และ

ครงท 5 พ.ศ. 2557 พบคนไทยอำย 15 ปขนไปปวยดวย

โรคเบำหวำนเพมมำกขนจำกควำมชก 6.9 หรอประมำณ

กำรประชำกร 3.5 ลำนคน เพมเปน 8.9 หรอประมำณ

กำรประชำกร 4.8 ลำนคน และกำรตรวจระดบน�ำตำลใน

เลอดพบควำมชกผมระดบน�ำตำลสงแตยงไมสำมำรถ

วนจฉยวำเปนโรคเบำหวำนหรอระยะกอนปวยโรคเบำ-

หวำน (pre-DM or impairment fasting glucose 100-

125 mg) เพมจำก 10.7 เปน 15.6 หรอประมำณกำร

ประชำกร 7.7 ลำนคนในป 2557 นอกจำกนกลมผปวย

เบำหวำนทมระดบน�ำตำลในเลอดสงแตยงไมไดรบกำร

วนจฉยวำเปนโรคเบำหวำนเพมจำกรอยละ 31.2 เปน

43.2 ตำมล�ำดบ(4) โรคเบำหวำนมควำมซบซอนเกยวของ

กบระบบกำรท�ำงำนของรำงกำยหลำยระบบ ภำวะแทรก-

ซอนของโรคเบำหวำนจงมกน�ำไปสควำมบกพรองของ

ระบบกำรท�ำงำนไดหลำยระบบเชนกน ไดแก จอประสำท-

ตำผดปกต ภำวะแทรกซอนทเทำจำกควำม ผดปกตของ

ระบบประสำท ภำวะชอกจำกระดบน�ำตำลในเลอดต�ำหรอ

สงเกนไป นอกจำกนยงเพมควำมเสยงกำรปวยดวยโรค-

หลอดเลอดสมอง โรคหลอดเลอดหวใจ โรคไตเรอรง หรอ

โรคควำมดนโลหตสงรวมดวย ท�ำใหโรคเบำหวำนมภำระ

ในกำรดแลและกำรรกษำทสงจงเปนปญหำสำธำรณสขท

ส�ำคญ จ�ำเปนตองมมำตรกำรควบคมปองกนโรคเบำ-

หวำน มกำรเฝำระวงโรคเบำหวำน กำรตดตำมสถำนกำรณ

และปญหำอยำงสม�ำเสมอ

กำรเฝำระวงสถำนกำรณโรคไมตดตอและปจจยเสยง

ระดบประชำกร เปนกลยทธส�ำคญทองคกำรอนำมยโลก(5)

เสนอใหประเทศสมำชกด�ำเนนกำรส�ำรวจพฤตกรรมเสยง

โรคไมตดตอ ใหมขอมลส�ำคญทจะน�ำไปสกำรพฒนำ

กลไกกำรปองกนควบคมโรคไมตดตอท เขมแขงทง

มำตรกำรปองกนโรคและมำตรกำรกำรดแลรกษำโรคให

ประสบผลส�ำเรจ ในป 2561 กำรส�ำรวจพฤตกรรมเสยง

โรคไมตดตอและกำรบำดเจบ (Thai behavioral risk

factor surveillance system: Thai BRFSS)(6) ไดด�ำเนน

กำรส�ำรวจฯ ใน 21 จงหวด รวมกรงเทพมหำนคร สำมำรถ

ประมำณกำรควำมชกและประมำณกำรประชำกรระดบ

ประเทศ

กำรศกษำนมวตถประสงคเพอศกษำสถำนกำรณโรค

เบำหวำนและประเมนควำมครอบคลมกำรไดรบบรกำร

ของผปวยเบำหวำน

วธการศกษา กำรศกษำครงน เปนกำรส�ำรวจตวอยำง (sample

survey) ประชำกรเปำหมำยคอประชำกรทวไป อำย 15-

79 ป มแผนกำรสมตวอยำงแบบควำมนำจะเปน (prob-

ability sampling) สมเลอกสองขนตอนแบบมชนภม

(stratified two stage cluster sampling technique) ขนท

1 สมเลอกตวอยำงอยำงงำย (simple random sampling)

เลอกจงหวดเปนตวแทนของภำคจ�ำนวน 20 จงหวด

ตวอยำง ขนท 2 เลอกหนวยตวอยำง ดวยวธสมควำมนำ

จะเปนไดขนำดกบสดสวน (probability proportional to

size sampling) โดยจงหวดตวอยำงแบงเปน 2 ชนภม คอ

ชนภมพนทในเขตเทศบำลเลอกชมชน 21 แหง และชน

ภมพนนอกเขตเทศบำลเลอกหมบำน 21 แหง แตละแหง

เลอกหนวยตวอยำงจ�ำนวน 48 คน จงหวดละ 2,016

ตวอยำง (42 แหง x 48 ตวอยำง = 2,016 ตวอยำง)

เพอเปนตวแทนประชำกรโดยใชกรอบบญชรำยชอ

ประชำกรทอยจรงในจงหวดตวอยำงจำกศนยขอมล



สขภำพจงหวด (Provincial Health Data Center; HDC)

ทง 20 จงหวด ส�ำหรบกรงเทพมหำนครใชกรอบบญชเขต

แจงนบ จ�ำนวนหนวยตวอยำงทงสน 44,171 รำย เพศ

ชำย 21,584 รำย (รอยละ 48.9) และเพศหญง 22,587

รำย (รอยละ 51.1) แบบสมภำษณพฤตกรรมเสยงโรค

ไมตดตอและกำรบำดเจบ พ.ศ. 2561 พฒนำตำม

มำตรฐำนกำรส�ำรวจพฤตกรรมเสยงของศนยควบคม

ปองกนโรค ประเทศสหรฐอเมรกำ (BRFSS ของ USA-

CDC)(7) และไดรบกำรตรวจควำมถกตองทำงวชำกำรโดย

ผเชยวชำญ ส�ำหรบโรคเบำหวำนเปนค�ำถำมเชงพฤตกรรม

จ�ำนวน 7 ขอ ประกอบดวยกำรไดรบกำรตรวจระดบ

น�ำตำลในเลอดเพอหำโรคเบำหวำน กำรไดรบกำรบอก

จำกแพทยวำปวยดวยโรคเบำหวำน กำรทรำบระดบ

น�ำตำลในเลอดของตนเอง กำรไดพบแพทยเพอตดตำม

กำรรกษำ กำรไดตรวจตำ ไต เทำ ในรอบปทผำนมำ เกบ

ขอมลดวยวธกำรสมภำษณแบบตวตอตว ผเกบขอมลภำค

สนำมไดรบกำรอบรมควำมร ขอค�ำถำมและเทคนคกำร

สมภำษณอยำงถกตอง ระยะเวลำเกบขอมลระหวำงเดอน

พฤษภำคมถงเดอนตลำคม 2561 จดท�ำฐำนขอมลกำร

ส�ำรวจและค�ำนวณคำถวงน�ำหนกประชำกรตำมแผนกำร

สมตวอยำง แบบ design weight และท�ำกำรปรบควำม

ครบถวนจ�ำนวนประชำกรดวยวธ post-stratification

วเครำะหขอมลส�ำรวจแบบ complex survey design ดวย

โปรแกรม SAS version 9.4 รำยงำนผลคำสถตคำ

ประมำณกำรควำมชกของประชำกร (Percentage) และ

คำ 95% ชวงควำมเชอมนของคำประมำณจ�ำนวน

ประชำกร (estimated population)

ผลการศกษาจำกกำรส�ำรวจพฤตกรรมเสยงโรคไมตดตอและกำร

บำดเจบ พ.ศ. 2561 ประชำกรเปำหมำยอำย 15-79 ป

จ�ำนวนตวอยำง 44,171 รำย จำกตำรำงท 1 พบลกษณะ

ทำงประชำกรดงน สดสวนเพศหญงสงกวำเพศชำยเทำกบ

51.4 และ 48.6 ตำมล�ำดบ อำศยในพนทนอกเขต

เทศบำลรอยละ 60.5 มำกกวำพนทในเขตเทศบำล รอย-

ละ 39.5 จบกำรศกษำระดบประถมศกษำมำกทสด รอย-

ตารางท 1 คาประมาณการความชกการไดตรวจระดบน� าตาลในเลอดภายใน 1 ปทผานมาและการไดรบการบอกวาเปน

โรคเบาหวานจากแพทย ในประชากรอาย 15-79 ป จ�าแนกตามลกษณะทางประชากร พ.ศ. 2561

ลกษณะประชำกร คำควำมชก กำรไดตรวจระดบน�ำตำลในเลอด กำรไดรบกำรบอกวำเปน

ภำยใน 1 ปทผำนมำ โรคเบำหวำนจำกแพทย

เพศชำย 48.6 49.6 8.0

เพศหญง 51.4 60.4 11.1

พนทอำศย

ในเขตเทศบำล 39.5 52.9 10.2

นอกเขตเทศบำล 60.5 56.7 9.5

กลมอำย (ป)

15-24 17.9 19.3 1.3

25-34 14.8 39.5 2.0

35-44 19.0 56.8 4.2

45-54 18.5 66.6 8.0

55-64 17.4 74.0 15.9

65-74 9.5 79.3 19.7

75-79 3.0 78.3 18.9



ละ 42.0 รองลงมำ รอยละ 40.7 จบกำรศกษำระดบ

มธยมศกษำ รอยละ 9.7 และรอยละ 5.0 จบกำรศกษำ

ปรญญำตรหรอสงกวำ และระดบปวส./ปกศ./อนปรญญำ

ตำมล�ำดบ รอยละ 2.6 ไมไดเรยนหนงสอ ส�ำหรบระดบ

รำยไดของบคคลพบมรำยไดระหวำง 1-4,999 บำทมำก

ทสด รอยละ 34.4 รองลงมำมรำยไดระหวำง 5,000-

9,999 บำท รอยละ 27.4 รำยไดระหวำง 10,000-

24,000 บำท รอยละ 27.2 สวนทเหลอ รอยละ 6.1 ม

รำยไดมำกกวำ 25,000 บำทขนไป และไมมรำยไดพบ

รอยละ 5.0

กำรไดรบกำรตรวจวดระดบน�ำตำลในเลอดเพอหำ

โรคเบำหวำนใน 12 เดอนทผำนมำ พบคำประมำณกำร

ควำมชก 55.1 หรอประมำณกำรประชำกร 29.5 ลำนคน

ทไดรบกำรตรวจเลอดเพอหำโรคเบำหวำนในรอบปทผำน

มำ เพศหญงไดรบกำรตรวจแตกตำงกบเพศชำย พบควำม

ชก 60.4 และ 49.6 ตำมล�ำดบ พนทในเขตเทศบำลและ

นอกเขตเทศบำลมคำประมำณกำรควำมชกใกลเคยงกน

เทำกบ 52.9 และ 56.7 ตำมล�ำดบ เมอกลมอำยสงมำก

ขนพบไดรบกำรตรวจเพมขนตำมล�ำดบ กลมผมระดบกำร

ศกษำประถมศกษำหรอกลมไมไดรบกำรศกษำมควำมชก

สงกวำกลมอนๆ เทำกบ 68.5 และ 66.2 ตำมล�ำดบ

ส�ำหรบระดบรำยไดของบคคล พบวำ กลมผมรำยได

มำกกวำ 25,000 บำทขนไปไดรบกำรตรวจมำกทสดม

ควำมชก 63.7 เมอระดบรำยไดสวนบคคลลดลงพบ

ควำมชกกำรไดรบกำรตรวจระดบน�ำตำลลดลงตำมล�ำดบ

จงพบกลมไมมรำยไดมควำมชกนนอยทสดเทำกบ 34.6

กำรไดรบกำรบอกจำกแพทยวำมโรคเบำหวำนหรอ

ทรำบวำตนปวยเปนโรคเบำหวำน พบควำมชก 9.8 หรอ

ประมำณกำรประชำกร 3.3 ลำนคน เพศหญงมควำมชก

11.1 หรอประมำณกำรประชำกร 2.1 ลำนคน สงกวำ

เพศชำยพบควำมชก 8.0 หรอประมำณกำรประชำกร 1.2

ลำนคน พนทในเขตเทศบำลและนอกเขตเทศบำลพบ

ควำมชกใกลเคยงกนเทำกบ 10.2 และ 9.5 ตำมล�ำดบ

แนวโนมควำมชกผททรำบวำมโรคเบำหวำนเพมสงข น

ตำมล�ำดบเมอกลมอำยเพมสงขน และกลมไมไดรบกำร

ศกษำและกลมจบกำรศกษำระดบประถมศกษำมควำมชก

ตารางท 1 คาประมาณการความชกการไดตรวจระดบน� าตาลในเลอดภายใน 1 ปทผานมาและการไดรบการบอกวาเปน

โรคเบาหวานจากแพทย ในประชากรอาย 15-79 ป จ�าแนกตามลกษณะทางประชากร พ.ศ. 2561 (ตอ)

ลกษณะประชำกร คำควำมชก กำรไดตรวจระดบน�ำตำลในเลอด กำรไดรบกำรบอกวำเปน

ภำยใน 1 ปทผำนมำ โรคเบำหวำนจำกแพทย

ระดบกำรศกษำ

ไมไดรบกำรศกษำ 2.6 66.2 13.5

ประถมศกษำ 42.0 68.5 13.7

มธยมศกษำ 40.7 41.8 5.6

ปวส./ปกศ.สง/อนปรญญำ 5.0 50.5 5.2

ปรญญำตรหรอสงกวำ 9.7 54.1 3.9

ระดบรำยไดของบคคล

ไมมรำยได 5.0 34.6 11.5

1-4,999 บำท 34.4 61.0 13.7

5,000-9,999 บำท 27.4 57.2 8.5

10,000-24,999 บำท 27.2 52.5 6.1

มำกกวำ 25,000 บำทขนไป 6.1 63.7 6.7

รวม - 55.1 9.8



ทรำบวำตนเปนโรคเบำหวำนสงกวำกลมระดบกำรศกษำ

อนๆ เทำกบ 13.5 และ 13.7 เชนเดยวกบกลมไมมรำย-

ได และกลมมระดบรำยได 1-4,999 บำท มควำมชกสง

กวำกลมรำยไดอนๆ เทำกบ 11.5 และ 13.7 ตำมล�ำดบ

จำกตวอยำงจ�ำนวน 44,171 รำย มผไดรบกำรบอก

จำกแพทยวำมโรคเบำหวำนจ�ำนวน 3,243 คน หรอม

ควำมชก 9.8 เมอพจำรณำผทไดรบกำรบอกจำกแพทย

วำตนเองมโรคเบำหวำนหรอกลมผปวยโรคเบำหวำนม

ควำมถไปพบแพทย พยำบำล หรอเจำหนำทสำธำรณสข

เพอดแลรกษำโรคเบำหวำนในรอบปทผำนมำ 3-4 ครง

ตอป มำกทสดรอยละ 36.4 รองลงมำไดไปตรวจรกษำ

5-6 ครงตอปรอยละ 24.1 มำกกวำ 6 ครงตอปรอยละ

21.3 และรอยละ 9 ไดไปตรวจรกษำปละ 1-2 ครง ใน

กลมผททรำบวำตนเปนโรคเบำหวำนและไมไดไปพบ

แพทย พยำบำล หรอเจำหนำทสำธำรณสขรอยละ 9.9

ตำมตำรำงท 2

หำกพจำรณำกลมผไดรบกำรบอกจำกแพทย พยำบำล

หรอเจำหนำทสำธำรณสขวำมโรคเบำหวำนรอยละ 92.8

ทรำบระดบน�ำตำลในเลอดของตนเอง และรอยละ 17.4

ควบคมระดบน�ำตำลโดยกำรฉดอนซลน รอยละ 77.2

ควบคมระดบน�ำตำลโดยกำรรบประทำนยำแผนปจจบน

พบควำมชกไมแตกตำงกนระหวำงกลมอำย 15-34 ป

35-54 ป และ 55-79 ป เชนเดยวกบกำรไดรบกำรตรวจ

เลอดเพอหำควำมผดปกตจำกกำรท�ำงำนของไตในรอบป

ทผำนมำรอยละ 77.4 พบมควำมชกไมแตกตำงกน

ระหวำงกลมอำย แตส�ำหรบกำรไดรบกำรตรวจมำนตำ

และกำรตรวจเทำเพอหำควำมผดปกตในระยะเรมตนใน

รอบปทผำนมำพบรอยละ 63.7 และ 69.4 ตำมล�ำดบ

กลมอำย 15-34 ป มควำมชกกำรไดรบตรวจมำนตำและ

ตรวจเทำแตกตำงกบกลม 35-54 ป และกลมอำย 55-

79 ป ตำมตำรำงท 3

วจารณผลกำรส�ำรวจสขภำพประชำชนดวยกำรสมภำษณ ม

ขนำดตวอยำงทศกษำจ�ำนวนมำก ท�ำใหเหนภำพ

สถำนกำรณสขภำพของประชำกรระดบประเทศ พบ

สถำนกำรณโรคเบำหวำนจำกกำรประมำณกำรผททรำบ

ตนเองมโรคเบำหวำนทไดรบกำรวนจฉยจำกแพทยแลว

(diabetes awareness) มควำมชก 9.8 หรอประชำกรอำย

15-79 ป มโอกำสพบโรคเบำหวำน 1 ใน 10 คน หรอ

ประมำณมประชำกร 3.3 ลำนคน จ�ำนวนผปวยเบำหวำน

เพศหญงมำกกวำเพศชำยถง 1.8 เทำ และมลกษณะกำร

กระจำยทำงประชำกร เชน เพศ อำย และระดบรำยได

เชนเดยวกบลกษณะกำรกระจำยผปวยเบำหวำนในระบบ

บรกำรสขภำพ เมอพจำรณำรวมขอมลกำรส�ำรวจสขภำพ

ประชำชนดวยกำรตรวจรำงกำย (National Health Ex-

amination Survey: NHES) ครงท 5 พ.ศ. 2557(4) ได

ประมำณกำรมผปวยเบำหวำน 4.8 ลำนคนในจ�ำนวนน

ตารางท 2 ความชกผไดรบการบอกจากแพทยมโรคเบาหวานไดไปพบแพทย พยาบาลหรอเจาหนาทสาธารณสข เพอดแล

รกษาโรคเบาหวานในรอบปทผาน พ.ศ. 2561

ควำมถกำรไปพบแพทย (ครง/ป) จ�ำนวนตวอยำง คำควำมชก ประมำณกำรประชำกร

1 - 2 239 9.0 261,367

3 - 4 963 36.4 1,059,147

5 - 6 737 24.1 700,523

>6 671 21.3 619,258

ไมไดไปพบแพทย 225 9.9 270,367

รวม 2,835 100 2,910,662

• ไมตอบขอค�ำถำม 408 รำย



2.8 ลำนคนทรำบวำตนปวยดวยโรคเบำหวำนและ 2 ลำน

คนหรอผปวยรอยละ 43.0 ทไมทรำบวำตนเองมโรคเบำ-

หวำน ดงนน เมอท�ำกำรประมำณกำรจ�ำนวนผปวยเบำ-

หวำนทไมทรำบตนเองมโรคเบำหวำนเพมเขำมำ และกลม

ผปวยเบำหวำนสวนใหญมระดบกำรศกษำประถมศกษำ

และระดบรำยได 1-4,999 บำท(8) ตองมดแลรกษำใน

ระยะยำว มคำรกษำพยำบำลสง ประกอบกบจ�ำนวนผปวย

โรคเบำหวำนทเพมมำกขน ท�ำใหประเทศไทยก�ำลงเผชญ

กบภำระกำรดแลรกษำผปวยโรคเบำหวำนอยำงหนก เมอ

พจำรณำควำมชกผททรำบตนเองมโรคเบำหวำนทไดรบ

กำรวนจฉยจำกแพทยแลว กลมอำย 35-44 ป มคำ-

ประมำณกำรประชำกรผปวยเบำหวำนมำกกวำกลมอำย

25-34 ป ถงเกอบ 4 เทำ เนองจำกโรคเบำหวำนมกำร

ด�ำเนนของปจจยเสยง เชน สขนสยชอบรบประทำนหวำน

ขำดกำรออกก�ำลงกำย มภำวะน�ำหนกเกนหรออวน ควำม

เคยชนกบปจจยเสยงในระยะเวลำหนงจนท�ำใหเกดกำร

ปวยเบำหวำนแบบไมรตว กำรเพมผปวยเบำหวำนในชวง

อำย 35-44 ป สะทอนวำกำรปวยเปนโรคเบำหวำนม

แนวโนมอำยลดลง ท�ำใหแผนสขภำพส�ำหรบปองกน

โรคเบำหวำน ตองมงเปำไปยงลดปจจยเสยงในวยเดกและ

วยรนหรอมกำรวำงรำกฐำนพฤตกรรมสขภำพตงแตระบบ

กำรศกษำประถมศกษำ

ประชำกรเมออำย 35 ปขนไป จะถกจดเปนกลมเปำหมำย

ของกำรเฝำระวงโรคเบำหวำนและมเปำหมำยเพมควำม

ครอบคลมกำรไดรบบรกำรตรวจระดบน�ำตำลในเลอด

เพอหำโรคเบำหวำนอยำงมประสทธภำพ กำรจดบรกำร

ตรวจคดกรองโรคเบำหวำน จงเปนระบบบรกำรพนฐำน

ควรมกลไกใหประชำชนเขำถงไดงำยในทกระดบ เชน

สถำนทท�ำงำน ชมชน(9) ควบคกบโปรแกรมกำรสรำง

ควำมตระหนกสขภำพ กำรใหควำมร ในกำรดแลสขภำพ

และกำรพฒนำศกยภำพบคคลในกำรจดกำรสขภำพของ

บคคล จำกกำรประมำณกำรจ�ำนวนประชำกรรวมกบ

ขอมลกำรส�ำรวจสขภำพประชำชนโดยกำรตรวจรำงกำย

ครงท 5 พ.ศ. 2557(4) ประชำชนไดรบกำรตรวจระดบ

น�ำตำลเพอหำโรคเบำหวำน 29.5 ลำนคน ประมำณกำร

ภำระกำรดแลอยำงตอเนองของกำรตรวจคดกรองคอ

ผปวยทไมทรำบวำตนเองปวยเปนเบำหวำน 2 ลำนคน

และมผมระดบน�ำตำลสงแตยงไมสำมำรถวนจฉยวำเปน

โรคเบำหวำนหรอระยะกอนปวยโรคเบำหวำน (Pre-DM

or fasting glucose impairment - 100-125 mg) 7.7

ลำนคน รวม 9.7 ลำนคน หรอรอยละ 33.0 ของผไดรบ

กำรคดกรอง จงมควำมตองกำรกำรจดกำรเชงคณภำพ

ของกำรตรวจคดกรองรำยบคคลอยำงเปนระบบ มผลลพธ

ในกำรลดปจจยเสยง พฤตกรรมเสยง และลดจ�ำนวน

ผปวยเบำหวำนรำยใหม(10) หรอยดระยะเวลำใหมสขภำพ

ดออกไปใหมำกทสด รอยละ 92.8 ผปวยเบำหวำนทรำบ

ระดบน�ำตำลของตนเอง น�ำไปสควำมสำมำรถจดกำรดแล

ตนเองเพอควบคมระดบน�ำตำลไดอยำงเหมำะสม เปน

ตารางท 3 ความชกผไดรบการบอกจากแพทยมโรคเบาหวานมการปฏบตตนและการไดรบการตรวจไต ตา และเทาเพอ

หาความผดปกต ในรอบปทผานมา จ�าแนกตามกลมอาย พ.ศ. 2561

กลมอำย (ป) ควำมชก

กำรทรำบระดบ กำรควบคม กำรรบประทำน กำรไดรบตรวจเลอด กำรไดรบกำร กำรไดรบกำร

น�ำตำลในเลอด ระดบน�ำตำล ยำแผนปจจบนเพอ เพอหำควำมผดปกต ตรวจมำนตำ ตรวจเทำด

ของตนเอง ดวยกำรฉดอนซลน ควบคมระดบน�ำตำล กำรท�ำงำนของไต ในรอบปทผำนมำ ควำมผดปกต

ในรอบปทผำนมำ ในรอบปทผำนมำ

15 - 34 93.0 19.5 63.0 64.3 41.2 36.0

35 - 54 93.1 17.2 74.6 75.3 61.5 67.7

55 - 79 92.6 17.4 78.6 78.6 65.2 71.0

รวม 92.8 17.4 77.2 77.4 63.7 69.4



สงทไดรบกำรยอมรบวำใหผลลพธทมประสทธภำพสง

ทสด (self-management)(11) ขณะทกำรส�ำรวจฯ พบ

รอยละ 9.9 ของผททรำบวำตนเปนโรคเบำหวำนไมไดไป

พบแพทยเพอดแลรกษำในรอบปทผำนมำ สวนใหญอย

ในชวงวยผท�ำงำนและเพศชำยมำกกวำเพศหญง จำกกำร

ศกษำในประเทศเคนยำ พบผปวยเบำหวำนเขำสระบบ

บรกำรสขภำพทต�ำ เนองจำกมควำมตระหนกเกยวกบ

โรคเบำหวำนต�ำ ไมทรำบแผนกำรรกษำและมคำรกษำ

พยำบำลทตองจำยเองสง จงมควำมตองกำรปรบระบบ

บรกำรสขภำพใหตรงควำมตองกำรของผปวยเพอใหไม

สงผลกระทบตอกำรด�ำเนนชวตประจ�ำวน(12)

สรป

กำรส�ำรวจพฤตกรรมเสยงโรคไมตดตอและกำรบำด-

เจบ พ.ศ. 2561 เปนกำรส�ำรวจตวอยำง พบวำ คนไทย

อำย 15-79 ป รอยละ 9.8 หรอ 1 ใน 10 คน ไดรบกำร

วนจฉยจำกแพทยวำปวยเปนโรคเบำหวำน และผททรำบ

วำตนเปนโรคเบำหวำนสวนใหญหรอรอยละ 60.0 ไดไป

พบแพทยทก 2 - 4 เดอน ในรอบปทผำนมำ และจำก

กำรศกษำพบรอยละ 10.0 รำยงำนวำตนเองไมไดพบ

แพทยในรอบปทผำนมำซงเปนกลมวยท�ำงำน พบรอยละ

77.4 ไดรบตรวจเลอดเพอหำควำมผดปกตกำรท�ำงำนของ

ไต, รอยละ 63.7 กำรไดรบกำรตรวจมำนตำ และรอยละ

69.4 ไดรบกำรตรวจเทำดควำมผดปกตในรอบปทผำน

มำ กำรรำยงำนคำประมำณกำรควำมชกประชำกรและ

คำประมำณกำรประชำกรระดบประเทศ ท�ำใหทรำบ

สถำนกำรณโรคเบำหวำนและภำระงำนปองกนและ

ควบคมโรคของประเทศ ซงองคกำรอนำมยโลกไดก�ำหนด

ใหเปำหมำยกำรด�ำเนนงำนปองกนควบคมโรคไมตดตอ

ใหหยดกำรเพมควำมชกของโรคเบำหวำนและภำวะอวน

ในประชำกรอำยตงแต 18 ป ขนไป เปน 1 ใน 9 เปำ-

หมำยกำรปองกนและควบคมโรคไมตดตอระดบโลก (9

voluntary NCD global targets) ทประเทศสมำชกด�ำเนน

งำนภำยในป 2568(13)

ขอเสนอแนะ

ขอมลสขภำพประชำชนระดบประเทศ จำกกำรส�ำรวจ

พฤตกรรมเสยงโรคไมตดตอและกำรบำดเจบ เปนขอมล

ทมประโยชนส�ำหรบผก�ำหนดนโยบำยแกไขปญหำสขภำพ

กำรจดสรรงบประมำณ และกำรประสำนควำมรวมมอกบ

ภำคทเกยวของจำกภำคสวนตำงๆ ของสงคม ท�ำใหทรำบ

สถำนกำรณโรคเบำหวำนแลวยงเปนขอมลส�ำหรบกำร

ตดตำมก�ำกบผลกำรด�ำเนนงำน นอกจำกน ยงเปนขอมล

ทส�ำคญตอกำรด�ำเนนงำนปองกนควบคมโรคเบำหวำน

ระดบจงหวด เปนแรงเสรมใหบรรลเปำหมำยกำรปองกน

ควบคมโรคเบำหวำนของประเทศ จงควรก�ำหนดใหจดท�ำ

ขอมลสถำนกำรณและภำระงำนกำรบรกำรสขภำพระดบ

จงหวด เพอเปนขอมลพนฐำน (baselines data) ในกำร

วำงแผนปองกนควบคมโรค และกำรก�ำกบ ตดตำม

ประเมนผลกำรด�ำเนนงำน

กลมวยท�ำงำนเปนกลมเปำหมำยในกำรปองกนโรค

เบำหวำนและเพมคณภำพกำรดแลรกษำ จำกผลกำร

ส�ำรวจ พบวำ กำรทรำบวำตนเองปวยดวยโรคเบำหวำนม

แนวโนมอำยลดลง จำกกำรตรวจคดกรองใชเกณฑเมอ

อำย 35 ปขนไปแลว ควรพจำรณำเกณฑควำมเสยง เชน

ภำวะอวน สขนสยตดอำหำรรสชำดหวำน หรอประวต

กำรปวยโรคเบำหวำนในครอบครว ใหไดรบกำรตรวจ

คดกรองโรคเบำหวำนกอนอำย 35 ป เพอปองกนโรค-

เบำหวำน และควรมกำรสรำงกำรรบร และทศนคตตอ

เชงบวกตอกำรดแลสขภำพใหผปวยโรคเบำหวำนในวย

ท�ำงำนเพอใหกำรดแลรกษำมประสทธภำพตอเนอง ชะลอ

ควำมรนแรงและลดภำวะแทรกซอน

กตตกรรมประกาศ ขอขอบคณผประสานงานจากส�านกงานปองกน

ควบคมโรคเขต 1-12 ผประสานงานและเจาหนาทเกบ

ขอมลภาคสนามจากส�านกงานสาธารณสขจงหวดทอ�านวย

ความสะดวกและใหความรวมมอในการเกบขอมลการ

ส�ารวจเปนอยางด



เอกสารอางอง 1. World Health Organization. Global report on diabetes.

Geneva: World Health Organization; 2016.

2. GBD 2015 Risk Factors Collaborators. Global,

regional, and national comparative risk assessment of 79

behavioural, environmental and occupational, and

metabolic risks or clusters of risks, 1990–2015: a sys-

tematic analysis for the global burden of disease study

2015. Lancet 2016;388(10053):1659–724

3. NCD Risk Factor Collaboration. Worldwide trends in

diabetes since 1980: a pooled analysis of popula-

tion-based studies with 4· 4 million participants. Lancet

2016;387(10027):1513–30.

4. วชย เอกพลำกร, บรรณำธกำร. รำยงำนกำรส�ำรวจสขภำพ

ประชำชนโดยกำรตรวจรำงกำยครงท 5 พ.ศ. 2557, นนทบร:

สถำบนวจยระบบสำธำรณสข; 2559.

5. World Health Organization. Global action plan for the

prevention and control of Noncommunicable diseases

2013-2020. Geneva: World Health Organization; 2013.

6. กมลทพย วจตรสนทรกล. กำรส�ำรวจพฤตกรรมเสยงโรค-

ไมตดตอและกำรบำดเจบ พ.ศ. 2561. กรงเทพมหำนคร:

อกษรกรำฟฟคแอนดดไซน; 2562.

7. Sonya G. Surveillance for certain health behaviors and

conditions among states and selected local areas -

behavioral risk factor surveillance system, United States,

2013 and 2014. MMWR 2017;66(16):1-140.

8. Ayah R, Joshi MD, Wanjiru R, Njau EK, Otieno CF,

Hjeru EK, et al. A population-based survey of prevalence

diabetes and correlates in an urban slum community in

Nairobi Kenya. BMC Public Health 2013;13:371.

9. Daivadanam M, Absetz P, Sathish T, Thankappan KR,

Fisher EB, Philip NE, et al. Lifestyle change in Kerala,

India: needs assessment and planning for a communi-

ty-based diabetes prevention trial. BMC Public Health

2013;13:95.

10. Tabák AG, Christion H, Wolfgang R, Eric J B, Mika K.

Prediabetes: a high-risk state for diabetes development.

Lancet 2012;379(9833):2279–90.

11. Canadian Diabetes Association Clinical Practice Guide-

lines Expert Committee, Clement M, Harvey B, Rabi

DM, Roscoe RS, Sherifali D. Organization of diabetes

care. Can J Diabetes 2013;37(Suppl 1):S20-5.

12. Mohamed SF, Muangi M, Mutua MK, Kibachio J,

Hussein A, Ndegwa Z, et al. Prevalence and factors

association with pre-diabetes and diabetes mellitus in

Kenya: result from a national survey. BMC Public Health

2018;18(Suppl3):1215.

13. World Health Organization. NCD global monitoring

framework. Geneva: World Health Organization; 2012.



Abstract: Diabetes Surveillance: Analysis of Thai Behavioral Risk Factor Surveillance System in 2018

Kamolthip Vijitsoonthornkul, Ph.D.; Sasithorn Tansawat, M.D., Ph.D.; Nipa Srichang, M.Sc.

Division of Non-communicable Diseases, Department of Disease Control, Ministry of Public Health,

Thailand

Journal of Health Science 2020;29(6):967-75.

Thailand is facing an increase of chronic non-communicable diseases. The burden of diabetes

and its complications impose a massive overload on health care system. Thai Behavioral Risk Factor

Surveillance System (Thai BRFSS) has been implemented as a strategy for non-communicable diseases

prevention and control. Population-based sample surveys are commonly used to assess the magnitude of

risk factors, morbidity and the quality of health care. This study aimed to monitor diabetes situation and

evaluate the effectiveness of diabetes care programs. Altogether 44,171 samples were selected using

stratified two-stage cluster sampling technique from urban and rural areas in 21 provinces across the

whole country including Bangkok. Data collection was performed through face to face interview using

questionnaires. The estimated prevalence was analyzed with population weight using SAS version 9.4. It

was found that approximately 55.2% of the samples aged 15-79 years had blood screening for diabetes

in the last year, and 9.8% were told by doctor that they had diabetes. The prevalence was higher in female

(11.1% compared to 8.0% for male). Majotiry of diabetis patients (36.4%) visited health care services

three to four times a year, followed by over 6 times a year (24.1%), and once or twice a year (9.0%).

Around 9.9% of the patients had never visited health care facility in the last year. Among diabetes pa-

tients, 92.7% had known their blood sugar level; and diabetes control was via oral medicine (77.2%)

and insulin injection (17.4%). Annual checking for fundus ophthalmology was reported in 63.7% and

foot examination for early diagnosis and prevent complications in 69.4% of cases. The results of this

study implied that annually around 29.5 million people in Thailand were screened for diabetes; and 3.3

million were informed on there disease status. In addition, majority of the patients did not have proper care

for the disease. Thus, preventive and curative strategics are urgently needed to control the situation. These

include the strengthening of professional and public education for diabetes program and implementation

of effective control approaches to reduce diabetes burden. In addition, proper self-management should be

widely promoted as an effective approach for the improvement of health of people with diabetes.

Keywords: diabetes; Thai behavioral risk factor surveillance survey (BRFSS); risk behavior; noncommunicable

disease; injury

ความรอบรดานสขภาพกบการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉนของนสตหญง ระดบปรญญาตร มหาวทยาลยแหงหนงในจงหวดชลบร

มชฌญาต หวลถนอม วท.บ.เสาวนย ทองนพคณ Ph.D.คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยบรพา

บทคดยอ การศกษานมวตถประสงคเพอศกษาความสมพนธระหวางความรอบร ดานสขภาพกบการตดสนใจใชยาคมก�าเนด

ฉกเฉน เปนการศกษาวจยเชงส�ารวจแบบภาคตดขวาง กลมตวอยางคอนสตหญงทก�าลงศกษาในระดบปรญญาตร

มหาวทยาลยแหงหนงในจงหวดชลบร จ�านวน 467 คน โดยใชวธการสมตวอยางแบบกลมสองขนตอน (Stratified

two stages cluster sampling) ชวงเวลาในการเกบขอมลระหวางเดอนมกราคม – กมภาพนธ พ.ศ. 2562 เครองมอ

ทใชในการวจยครงนเปนแบบสอบถาม วเคราะหขอมลโดยใชสถตพรรณนา และวเคราะหความสมพนธโดยใชสถต

ไคสแคว ผลการศกษาพบวา นสตหญงถงรอยละ 56.7 พกอาศยในหอนอกมหาวทยาลย และมการตดสนใจใชยาคม

ก�าเนดฉกเฉน ในระดบไมด รอยละ 67.5 ปจจยทมความสมพนธกบการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉน ไดแก กลม

สาขาวชา ประสบการณในการมเพศสมพนธกบตางเพศ การเขาถงขอมลสขภาพและบรการสขภาพในเรองการใชยา

คมก�าเนด การสอสาร ในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน การจดการตนเองในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน การร

เทาทนสอในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉนอยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.05) ดงนน หนวยงานทเกยวของกบการ

สรางเสรมสขภาพควรสงเสรมใหมการเขาถงขอมลสขภาพและบรการสขภาพ การสอสารในเรองการใชยาคมก�าเนด

ฉกเฉน การตดสนใจในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน การร เทาทนสอในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉนเพอใหนสต

หญงมการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉนทเหมาะสมมากยงขน

ค�ำส�ำคญ: ความรอบรดานสขภาพ; การตดสนใจ; ยาคมก�าเนดฉกเฉน; วยรน




วนรบ: 3 ก.พ. 2563

วนแกไข: 16 ม.ค. 2563


ในป ค.ศ. 2018 พบวา การตงครรภในวยรนทวโลกมก

เกดขนในประเทศทก�าลงพฒนาและมรายไดปานกลางถง

ต�า(1,3) โดยวยรนหญงอาย 15-19 ป จ�านวนถง 23 ลาน

คนใชวธการคมก�าเนดทไมเหมาะสม สงผลใหเกดการ

ต งครรภทไมพรอม(3) สถานการณการต งครรภใน

ประเทศไทย ในป พ.ศ. 2560 พบวา วยรนหญงทมอาย

15-19 ป จ�านวน 84,578 คน หรอคดเปนรอยละ

บทน�าการตงครรภในวยรนเปนประเดนทประเทศตางๆ ทว

โลกใหความส�าคญ(1) องคการสหประชาชาตไดก�าหนด

ใหการลดอตราการคลอดในวยรนเปนหนงในตวชวด

เปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable Development

Goals, SDGs) ทนานาชาตตองบรรลผลส�าเรจใหไดภาย

ในปพ.ศ. 2573(2) จากรายงานขององคการอนามยโลก

ความรอบรดานสขภาพกบการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉนของนสตหญงระดบปรญญาตร มหาวทยาลยแหงหนงในชลบร


12.9(4) ซงเกนเกณฑมาตรฐานทองคการอนามยโลก

ก�าหนดไมเกนรอยละ 10(5) จากขอมลในป พ.ศ. 2560

พบวา เขตสขภาพท 6 มอตราการคลอดมชพในหญงอาย

15-19 ปสงทสดในประเทศ ซงจงหวดชลบรเปนจงหวด

ทมอตราการคลอดมชพในหญงอาย 15-19 ป สงถง

57.6 ตอพนประชากร และสงเปนอนดบ 1 ของเขต-

สขภาพท 6(4)

จากรายงานการเฝาระวงการแทงในประเทศไทย ใน

ป พ.ศ. 2560 พบวา วยรนอาย 15-19 ป มารบบรการ

ท�าแทงถงรอยละ 18.9 นอกจากนยงพบวาผทท �าแทงโดย

สวนใหญคมก�าเนดดวยวธการชวคราวสงถงรอยละ

96.5(6)

การศกษาทผานมาพบวา วยรนมความตงใจในการ

กนยาคมก�าเนดฉกเฉนถงรอยละ 51.7(7) ในขณะทวยรน

บางรายมการกนยาคมก�าเนดฉกเฉนมากกวา 30 ครง ถง

รอยละ 0.6 ซงแสดงใหเหนวามการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน

อยางพร�าเพรอ(8) การกนยาคมก�าเนดฉกเฉนนบเปนวธ

การปองกนการตงครรภในกรณฉกเฉน เชน ถงยางอนามย

รว/แตก การถกขมขน การลมกนยาคมก�าเนด เปนตน(9)

หากกนยาคมก�าเนดภายใน 24 ชวโมงหลงจากมเพศ-

สมพนธจะมประสทธภาพในการปองกนการตงครรภได

เพยง 85% และใน 1 เดอน ไมควรกนเกน 4 เมด ใน

ขณะทการใชยาคมก�าเนดฉกเฉนอาจสงผลใหเกดอาการ

ขางเคยง เชน คลนไส อาเจยน ปวดทอง เจบหนาอก การ

ตงครรภนอกมดลก เปนตน(10) นอกจากนยงพบวาวยรน

ทมขอจ�ากดในเรองความร ทศนคต รวมถงความรอบร

ดานสขภาพทไมเหมาะสมกจะสงผลตอการใชยาคม

ก�าเนดและการปองกนการตงครรภ(3,11-13)

ผวจยจงมความสนใจทจะศกษาความรอบร ดาน

สขภาพกบการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉนของนสต

หญง ระดบปรญญาตร มหาวทยาลยแหงหนงในจงหวด

ชลบร โดยน�าแนวคดความรอบร ดานสขภาพมาประยกต

ใ ชในการพฒนากรอบแนวคดในการวจย โดยม

วตถประสงคเพอศกษาความสมพนธระหวางความรอบร

ดานสขภาพกบการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉนของ

นสตหญง ระดบปรญญาตร มหาวทยาลยแหงหนงใน

จงหวดชลบร ทงนเพอเปนแนวทางในการสงเสรมการ

ตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉนของนสตหญงใหถกตอง

เหมาะสม และลดปญหาการตงครรภในวยรนตอไป

วสดและวธการศกษาการวจยครงนเปนการศกษาวจยเชงพรรณนาทศกษา

แบบภาคตดขวาง (Cross-Sectional Descriptive Study)

โดยใชวธการศกษาในเชงปรมาณ (Quantitative Method)

ในรปแบบการส�ารวจ ประชากรทใชในการศกษาครงน คอ

นสตหญงทก�าลงศกษาในระดบปรญญาตร มหาวทยาลย

หนงในจงหวดชลบร ปการศกษา 2561 จ�านวน 13,476

คน แบงเปน นสตกลมสาขาวชาวทยาศาสตรสขภาพ

จ�านวน 7 คณะ นสตกลมสาขาวชาวทยาศาสตรและ

เทคโนโลย จ�านวน 4 คณะ และนสตกลมสาขาวชา

มนษยศาสตรและสงคมศาสตร จ�านวน 8 คณะ ในการสม

หาขนาดกลมตวอยางใชสตรของ Cochran WG(14) ท

ระดบความเชอมนรอยละ 95 ทงนเนองจากงานวจยเปน

ประเดนทมความเปราะบางจงเพมขนาดของกลมตวอยาง

รอยละ 20 เพอใหขอมลมความสมบรณ และท�าการสม

แบบแบงชนภม ไดขนาดของกลมตวอยางทค�านวณได

เทากบ 467 คน โดยเกณฑการคดเลอกเขารวมการศกษา

คอ

1) นสตทก�าลงศกษาระดบปรญญาตรในปการศกษา

2561 โดยศกษาในมหาวทยาลยรฐบาล ในชนปท 1 – 4

และมอายมากกวา 18 ป

2) นสตหญงทมการแสดงออกทางเพศแบบรกตาง

เพศ (heterosexual)

3) ยนยอม ยนด และเตมใจเขารวมการศกษาวจย

เกณฑการคดใหออกจากการศกษา คอ เคยตงครรภ

หรอก�าลงอยระหวางการตงครรภ

เครองมอทใชในการวจย ครงนเปนแบบสอบถามท

ผวจยไดสรางขน มทงหมด 4 สวน จ�านวน 47 ขอ ดงน

สวนท 1 ปจจยสวนบคคล ไดแก ชนปทก�าลงศกษา กลม

สาขาวชา ระดบผลการเรยนสะสม (GPAX) รายไดทได


Health Literacy on Making Decision to Use Emergency Contraceptive Pills Among Female Undergraduate Students

รบตอเดอน สถานภาพทางครอบครว สถานทพกอาศย

การมแฟน/ครกในปจจบน ประสบการณในการมเพศ

สมพนธ อายทมเพศสมพนธครงแรก และความถของการ

มเพศสมพนธกบแฟน/ครก จ�านวน 10 ขอ สวนท 2

ความรอบร ดานสขภาพ โดยผวจยประยกตมาจากแบบ

ประเมนความรอบร ดานสขภาพเพอปองกนการตงครรภ

กอนวยอนควรส�าหรบสตรไทยวยรน อาย 15-21 ป(15)

ประกอบดวย 6 ดาน จ�านวน 30 ขอ ไดแก 1) ดานการ

เขาถงขอมลสขภาพและบรการสขภาพในเรองการใชยา

คมก�าเนดฉกเฉน จ�านวน 5 ขอ 2) ดานความร ความ

เขาใจในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน จ�านวน 5 ขอ 3)

ดานการสอสารในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน จ�านวน

5 ขอ 4) ดานการจดการตนเองในเรองการใชยาคมก�าเนด

ฉกเฉน จ�านวน 5 ขอ 5) ดานการตดสนใจในเรองการใช

ยาคมก�าเนดฉกเฉน จ�านวน 5 ขอ 6) ดานการร เทาทน

สอในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน จ�านวน 5 ขอ โดย

แบงเปน 3 ระดบ คอ ระดบมาก ระดบปานกลาง และ

ระดบนอย สวนท 3 การตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉน

จ�านวน 5 ขอ

การตรวจสอบคณภาพเครองมอตรวจสอบความตรง

ตามเนอหา (Content Validity) โดยการหาความเทยง

ตรงเชงเนอหา (content validity) โดยแบบสอบถามผาน

การตรวจสอบความตรงของเนอหา ความครอบคลม

ชดเจน และความเหมาะสมของภาษา โดยผทรงคณวฒ

ทางดานการแพทย ดานเภสชศาสตร และดานพฤตกรรม

ศาสตร จ�านวน 3 ทาน ไดคา index of item objective

congruence (IOC) 0.79 และน�าแบบสอบถามไปทดลอง

ใชโดยผวจยไดน�าแบบสอบถามไปทดลองใชกบกลมทม

ลกษณะใกลเคยงกบกลมตวอยาง จ�านวน 30 คน และน�า

แบบสอบถามมาวเคราะหหาคาสมประสทธแอลฟาของ

ครอนบาช (16) ไดคาความเทยงดานความรอบรดานสขภาพ

0.87 และดานการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉน 0.85

ทงนไดท�าการเกบรวบรวมขอมลในระหวางเดอนมกราคม

– กมภาพนธ พ.ศ. 2562 โดยใหกลมตวอยางตอบ

แบบสอบถามดวยตนเองและใสซองทบปดผนกสงมอบ

ใหแกผวจย

การวเคราะหขอมลโดยใชสถตพรรณนาในรปของ

จ�านวน รอยละ คาเฉลย คามธยฐาน สวนเบยงเบน

มาตรฐาน คาต�าสด คาสงสด และท�าการวเคราะหหาความ

สมพนธสขภาพ กบพฤตกรรมตอการตดสนใจใชยาคม

ก�าเนดฉกเฉนโดยใชสถต chi-square test ก�าหนดคา-

นยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05

การศกษาวจยครงนไดรบความเหนชอบจากคณะ

กรรมการจรยธรรมการวจย มหาวทยาลยบรพา (หนงสอ

เลขท Sci096/2561) โดยท�าการศกษาในกลมตวอยาง

ทยนด ยนยอม เตมใจ และสมครใจทจะเขารวมการศกษา

วจย การตอบแบบสอบถามผตอบไมตองใสชอ-สกลจรง

แตจะใชรหสแทนตวเทานน

ผลการศกษา ผลการศกษา พบวา นสตหญงสวนใหญศกษาใน

ระดบชนปท 1 – 2 รอยละ 51.8 ในกลมสาขาวชา

มนษยศาสตรและสงคมศาสตร รอยละ 38.0 รองลงมา

เปนกลมสาขาวชาวทยาศาสตรและเทคโนโลย และกลม

สาขาวชาวทยาศาสตรสขภาพในสดสวนทเทากน รอยละ

31 สวนใหญมระดบผลการเรยนสะสม (GPAX) นอย

กวาหรอเทากบ 3.00 รอยละ 66.8 รายรบทไดรบตอ

เดอนสวนใหญนอยกวาหรอเทากบ 10,000 บาท/เดอน

รอยละ 71.7 สถานภาพทางครอบครว แยกกนอยถง

รอยละ 27 และสวนใหญอาศยอยหอนอก รอยละ 56.7

นอกจากนยงพบวานสตหญงสวนใหญมแฟน/ครก รอย-

ละ 54.0 โดยรอยละ 13.3 มประสบการณในการมเพศ

สมพนธ ในจ�านวนนมเพศสมพนธครงแรกทอายนอยกวา

หรอเทากบ 20 ป ถงรอยละ 79.0 โดยสวนใหญมเพศ

สมพนธนอยกวา 5 ครง/เดอน รอยละ 92.0 (ตารางท

1) ดานความรอบร ดานสขภาพ พบวา นสตหญงสวนใหญ

มความรอบร ดานสขภาพในระดบมาก รอยละ 86.5 ใน

ขณะทรอยละ 13.5 มระดบความรอบร ดานสขภาพใน

ระดบปานกลางถงนอย (ตารางท 2) ดานการตดสนใจใช

ยาคมก�าเนดฉกเฉน พบวา นสตหญงเพยงรอยละ 32.5



ตารางท 1 จ�านวนและรอยละของนสตหญงในมหาวทยาลย จ�าแนกตามปจจยสวนบคคล

ปจจยสวนบคคล จ�านวน (n = 467) รอยละ

ชนปทก�าลงศกษา ชนปท 1 - 2 242 51.8

ชนปท 3 – 4 225 48.2

กลมสาขาวชา

กลมสาขาวชาวทยาศาสตรสขภาพ 144 31.0

กลมสาขาวชาวทยาศาสตรและเทคโนโลย 146 31.0

กลมสาขาวชามนษยศาสตรและสงคมศาสตร 177 38.0

ระดบผลการเรยนสะสม (GPAX)

<3.0 312 66.8

>3.0 155 33.2

รายรบตอเดอน (บาท) <10,000 335 71.7

>10,000 132 28.3

Mean=9,463.6 บาท SD=2,231.0 บาท, Min=5,000.0 บาท Max=18,000.0 บาท

สถานภาพทางครอบครว อยรวมกน 343 73

แยกกนอย 124 27

สถานทพกอาศย หอใน 202 43.3

หอนอก 265 56.7

การมแฟน/ครกในปจจบน (n=252)

ม 252 54

ไมม 215 46

ประสบการณการมเพศสมพนธ

เคย 62 13.3

ไมเคย 405 86.7

อายทมเพศสมพนธครงแรก (n=62)

<20 ป 49 79

>20 ป 13 21

Mean=17 ป, SD=1.6, Min=15 ป, Max=22 ป

การมเพศสมพนธกบแฟน/ครก/ตางเพศเฉลยตอเดอน (n=62)

<5 ครง/เดอน 57 92.0

>5 ครง/เดอน 5 8.0



มระดบระดบการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉนระดบด

ซงหมายถงนสตหญงเหลานไดน�าขอมลความรในดานขอ

บงช ขอหาม ผลขางเคยง ประสทธภาพของยาคมก�าเนด

ฉกเฉนฯ รวมทงค�าแนะน�าจากผเชยวชาญมาตดสนใจใช

ยาคมก�าเนดฉกเฉน ในขณะทรอยละ 67.5 มระดบการ

ตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉนในระดบไมด (ตารางท 3)

จากการวเคราะหหาความสมพนธระหวางปจจยตางๆ กบ

การตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉน พบวา กลมสาขาวชา

ประสบการณในการมเพศสมพนธกบตางเพศ การเขาถง

ขอมลสขภาพและบรการสขภาพในเรองการใชยาคม

ก�าเนด การสอสารในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน การ

จดการตนเองในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน และการ

ร เทาทนสอในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน มความ

สมพนธกบการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉนอยางม

นยส�าคญทางสถต (p<0.05) (ตารางท 4)

ตารางท 2 ระดบความรอบรดานสขภาพของนสตหญงใน

มหาวทยาลย

ความรอบร ดานสขภาพ (n = 467) จ�านวน รอยละ

มาก (มากกวา 72 คะแนน) 404 86.5

ปานกลาง (54 – 72 คะแนน) 37 7.9

นอย (ต�ากวา 54 คะแนน) 26 5.6

Median = 80.0, S.D. = 12.1, Min = 11.0, Max = 88.0

ตารางท 3 ระดบการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉนของนสต

หญงในมหาวทยาลย

ระดบการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉน จ�านวน รอยละ

(n = 467)

ระดบด (มากกวา 21) 152 32.5

ระดบไมด (นอยกวาหรอเทากบ 21 ) 315 67.5

Median = 21.0, S.D. = 2.4, Min = 5.0, Max = 25.0

ตารางท 4 ปจจยทมความสมพนธกบการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉน

ปจจย การตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉน

ระดบไมด ระดบด c2 p-value

จ�านวน % จ�านวน %

กลมสาขาวชา 4.69 0.03*

วทยาศาสตรสขภาพ 87 60.4 57 39.6

วทยาศาสตร/เทคโนโลยและ 228 70.6 95 29.4

มนษยศาสตรและสงคมศาสตร

ประสบการณในการมเพศสมพนธ 5.66 0.01*

เคย 50 80.6 12 19.4

ไมเคย 265 65.4 140 34.6

ความรอบร ดานสขภาพ 17.66 0.01*

มาก 258 63.9 146 36.1

ปานกลาง 34 91.9 3 8.1

นอย 23 88.5 3 11.5



วจารณผลการศกษา พบวา นสตหญงมการตดสนใจใชยาคม

ก�าเนดฉกเฉนในระดบไมด หมายถงนสตหญงมการ

ตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉน ทงนอาจเนองมาจากไม

สามารถเขาถงขอมล/สอทถกตองและนาเชอถอเกยวกบ

ยาคมก�าเนดฉกเฉน ซงสอดคลองกบการศกษาของเกวล

เรองศร และเสาวนย ทองนพคณ ทพบวานสตหญงสวน

ใหญมความตงใจในการกนยาคมก�าเนดฉกเฉน แมวาไม

อยในสถานการณฉกเฉนทจ�าเปนตองกนกตาม(7) ในขณะ

ทจากผลการศกษาพบวานสตหญงบางสวนมระดบการ

ตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉนในระดบด แตหากนสต

หญงเหลานไดรบแรงกดดนจากคนอนใหใชยาคมก�าเนด

ฉกเฉนในการปองกนการตงครรภ โดยทนสตหญงเองไม

สามารถสอสารหรอพดโนมนาวใจใหคนอนใชถงยาง

อนามยไดกจะน�ามาซงผลกระทบทางดานสขภาพตามมา

ซงสอดคลองกบงานวจยของเวธกา เทพา ทพบวาวยรน

หญงมกจะไดรบขอมลจากสอเกยวกบการใชยาคมก�าเนด

ฉกเฉนทไมชดเจนทงดานประโยชน โทษ และผลขางเคยง

ทจะไดรบจากการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน อกทงวยรนหญง

มแรงจงใจและแรงกดดนในการใชยาคมก�าเนดฉกเฉนมา

จากคนอน อกทงการรบรความสามารถของตนเองทอย

ในระดบต�าจงเปนผลใหวยรนหญงมการตดสนใจใชยาคม

ก�าเนดฉกเฉน(17) ในสวนของความรอบร ดานสขภาพ พบ

วา นสตหญงสวนใหญมความรอบร ดานสขภาพอยใน

ตารางท 4 ปจจยทมความสมพนธกบการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉน (ตอ)

ปจจย การตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉน

ระดบไมด ระดบด c2 p-value

จ�านวน % จ�านวน %

การเขาถงขอมลสขภาพ และบรการสขภาพ 14.45 0.01*

ในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน

มาก 240 64.7 131 35.3

ปานกลาง 38 67.9 18 32.1

นอย 37 92.5 3 7.5

การสอสารในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน 18.9 0.01*

มาก 260 63.9 147 36.1

ปานกลาง 37 94.9 2 5.1

นอย 18 85.7 3 14.3

การจดการตนเองในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน 13.71 0.01*

มาก 259 64.3 144 35.7

ปานกลาง 40 88.9 5 11.1

นอย 16 84.2 3 15.8

การร เทาทนสอในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน 9.64 0.01*

มาก 161 62.4 97 37.6

ปานกลาง 131 71.6 52 28.4

นอย 23 88.5 3 11.5

* มนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05



ระดบมาก ซงสอดคลองกบแนวคดของ Parker R และ

Ratzan SC ทกลาววาระดบความสามารถในการรบขอมล

ความรรวมถงความสามารถในการประมวลขอมลจะน�ามา

ซงการตดสนใจดานสขภาพทเหมาะสม(18) ซงสอดคลอง

กบแนวคดของ Nutbeam D ทวาความรอบร ดานสขภาพ

มผลโดยตรงกบพฤตกรรมสขภาพของแตละบคคล ซง

หากบคคลมความรอบร ดานสขภาพ รวมถงทกษะทาง

ปญญาและสงคมในระดบทดจะสงผลใหพฤตกรรม

สขภาพดเชนกน(19) และสอดคลองกบงานวจยขององศ-

นนท อนทรก�าแหง และธญชนก ขมทอง พบวา ความ

รอบร ดานสขภาพต�ามอทธพลตอการตดสนใจใชยาเมด

คมก�าเนดในวยรนสง ซงแสดงวาบคคลทมความรอบร

ดานสขภาพสงจะมความร ความเขาใจ การสอสาร รวม

ถงการเขาถงขอมล สอ และบรการสขภาพมากกวาผทม

ความรอบร ดานสขภาพต�าจงสงผลใหบคคลทมความ

รอบร ดานสขภาพสงมการตดสนใจใชยาเมดคมก�าเนด

ฉกเฉนทถกตอง และเหมาะสม(20)

ปจจยทมความสมพนธกบการตดสนใจใชยาคม

ก�าเนดฉกเฉน พบวา กลมสาขาวชา ประสบการณในการ

มเพศสมพนธ การเขาถงขอมลสขภาพและบรการสขภาพ

ในเรองการใชยาคมก�าเนด การสอสารในเรองการใชยา

คมก�าเนดฉกเฉน การจดการตนเองในเรองการใชยาคม

ก�าเนดฉกเฉน การร เทาทนสอในเรองการใชยาคมก�าเนด

ฉกเฉนมความสมพนธกบการตดสนใจใชยาคมก�าเนด

ฉกเฉน ซงสามารถอภปรายไดดงน ดานกลมสาขาวชา พบ

วา นสตหญงทเรยนกลมสาขาวชาวทยาศาสตรสขภาพม

การตดสนใจไมใชยาคมก�าเนดฉกเฉน อาจจะเปนเพราะ

วานสตสาขานมพนฐานความร ความเขาใจ ความตระหนก

ความสนใจในการดแลสขภาพ และสามารถเขาถงขอมล

เกยวกบยาเมดคมก�าเนดฉกเฉนไดมากกวานสตหญงท

เรยนในกลมสาขาอนๆ ซงสอดคลองกบงานวจยของนชรย

แสงสวาง ทพบวา ผทมความรจะมความสนใจในการดแล

สขภาพตนเองมากกวาผทไมมความร อกทงเทคโนโลย

ทางการสอสารท�าใหนสตหญงทมความรจะสามารถเขาถง

ขอมล ความร ความเขาใจเกยวกบยาเมดคมก�าเนดฉกเฉน

ซงน�าไปสการตดสนใจใชยาเมดคมก�าเนดฉกเฉนในระดบ

ด(21) และสอดคลองกบแนวคดแบบแผนความเชอดาน

สขภาพของ Maiman LA และคณะ(22) กบงานวจยของ

Skinner CS และคณะ(23) ทวามนษยจะแสดงพฤตกรรม

หรอไมนนขนอยกบการรบร ตอโอกาสเสยง การรบรความ

รนแรง การรบรประโยชน และการรบรอปสรรคของการ

ปฏบต ดานประสบการณทางเพศ พบวา นสตหญงทเคย

มประสบการณในการมเพศสมพนธจะมการตดสนใจใช

ยาคมก�าเนดฉกเฉน ทงนการใชยาคมก�าเนดฉกเฉนม

ความเกยวเนองเชอมโยงกบสงคมและวฒนธรรม โดย

เฉพาะประเทศไทยทยงคงมความเหลอมล�ากนระหวาง

เพศชายและเพศหญง ทงนการใชยาคมก�าเนดฉกเฉนของ

เพศหญงอาจเกดจากแรงกดดนของเพศชายทสรางมม

มอง ความเชอ คานยมทไมเหมาะสม จนมผลตอการ

ตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉน(8) ซงสอดคลองกบงาน

วจยของ พชญา พจนโพธา และคณะ ทพบวาวยรนชายไม

ชอบใชถงยางอนามยเพราะรสกไมเปนธรรมชาต โดยไม

ค�านงถงผลกระทบจากการมเพศสมพนธเพราะมทศนคต

วาเปนฝายหญงตองดแลตนเองในเรองการปองกนการ

ตงครรภ จงใชค�าพดและการกระท�าเปนแรงกดดนใหฝาย

หญงใชยาคมก�าเนดฉกเฉนเพอปองกนการตงครรภ(24)

ดานการเขาถงขอมลสขภาพและบรการสขภาพในเรอง

การใชยาคมก�าเนด พบวา นสตหญงทมทกษะการเขาถง

ขอมลสขภาพและบรการสขภาพระดบนอยจะตดสนใจใช

ยาเมดคมก�าเนดฉกเฉน ทงนอาจเนองมาจากนสตหญง

ยงไมสามารถเลอกแหลงขอมล คนหาขอมล และตรวจ

สอบขอมลจากแหลงขอมลทมความนาเชอถอ ซงสอด-

คลองกบการศกษาของธตกาญจน เลศหรญวงศ ทพบวา

วยรนยงเขาไมถงขอมลและค�าแนะน�าทถกตองจากผร

กอรปกบความกงวลเกยวกบการรกษาความลบของ

สถานบรการทางการแพทย เหลานเปนเหตผลส�าคญตอ

การตดสนใจปองกนการตงครรภของวยรน(25) ดานการ

สอสารในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน พบวา นสตหญง

ทมการสอสารในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉนระดบ

ปานกลางและนอยจะมการตดสนใจใชยาคมก�าเนด-



ฉกเฉน ทงนอาจเนองมาจากการสอสารเปนกระบวนการ

ทส�าคญในการพดสอสารโนมนาวใจใหคนอนใชถงยาง

อนามยในการปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธและการ

ตงครรภได ซงสอดคลองกบงานวจยของนชรย แสงสวาง

และคณะ ทกลาววา หากฝายหญงไมมความมนใจในการ

ตอรองใหคนอนใชถงยางอนามยเพอการมเพศสมพนธ

อยางปลอดภย กจะท�าใหฝายหญงตองตดสนใจใชยาคม-

ก�าเนดฉกเฉนในการปองกนการตงครรภ(26) ดานการ

จดการตนเองในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน พบวา

นสตหญงทมการจดการตนเองระดบปานกลางและนอย

จะมการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉน ทงนอาจเนองมา

จากวยรนหญงในสงคมไทยเปนผทมอ�านาจในการตอรอง

ในเรองเพศไมมากนก โดยเฉพาะอยางยงการตอรองกบ

คนอนใหใชถงยางอนามย(27) ดานการร เทาทนสอในเรอง

การใชยาคมก�าเนดฉกเฉน พบวา นสตหญงทมการร เทา

ทนสอระดบนอยจะมการตดสนใจใชยาคมก�าเนดฉกเฉน

ทงนอาจเนองมาจากนสตหญงมการเขาถงแหลงขอมลท

ขาดความนาเชอถอ รวมถงยงไมสามารถคด วเคราะห

เปรยบเทยบสอตางๆ ซงสอดคลองกบงานวจยของณฐ-

นนท ศรเจรญ ทพบวา วยรนจ�านวนมากยงไมสามารถ

แยกแยะขอมลขาวสารทตนเองไดรบจากสอตางๆ ท�าให

เกดความเชอและคลอยตามไปกบขอมลจากสอซงอาจจะ

เกดการตดสนใจทไมเหมาะสมได(28) และสอดคลองกบ

การศกษาของ Sangsawang N และคณะ ทพบวาแหลง

คนควาหาความร เกยวกบยาคมก�าเนดฉกเฉนทวยรน

สามารถเขาถงไดงายและคนควาขอมลไดตามทตองการ

คออนเทอรเนต ทงนจงมความจ�าเปนทวยรนจะตองร เทา

ทนสอเพอเลอกแหลงขอมลทมความถกตองและนา

เชอถอ(26)

ขอเสนอแนะจากการวจย

จากการศกษาวจย แสดงถงความตองการดานความ

รอบร ดานสขภาพ โดยเฉพาะดานการเขาถงขอมลสขภาพ

และบรการสขภาพในเรองการใชยาคมก�าเนด การสอสาร

ในเรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน การจดการตนเองใน

เรองการใชยาคมก�าเนดฉกเฉน การร เทาทนสอในเรอง

การใชยาคมก�าเนดฉกเฉน ดงนน ควรขอความรวมมอ

จากทกภาคสวนในการจดกจกรรมเพอเสรมสรางความ

รอบร ดานสขภาพ เพอใหนสตหญงมการตดสนใจใชยา-

คมก�าเนดฉกเฉนทเหมาะสมมากยงขน

เอกสารอางอง1. Chandra-Mouli V, Camacho AV, Michaud PA. WHO

guidelines on preventing early pregnancy and poor

reproductive outcomes among adolescents in developing

countries. Journal of Adolescent Health 2013;52(5):517-

22.

2. ส�านกอนามยการเจรญพนธ กรมอนามย กระทรวง

สาธารณสข. ยทธศาสตรการปองกนและแกไขปญหาการตง

ครรภในวยรนระดบชาต พ.ศ. 2560-2569 ตามพระราช-

บญญตการปองกนและแกไขปญหาการตงครรภในวยรน

พ.ศ. 2559. กรงเทพมหานคร: เทพเพญวานสย; 2560.

3. World Health Organization. Adolescent pregnancy 2018

[Internet]. [cited 2020 Jan 03]. Available from: https://

www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adoles-

cent-pregnancy

4. กรมอนามย ส�านกอนามยการเจรญพนธ. สถานการณอนามย

การเจรญพนธ ในวยรนและเยาวชน ป 2561 นนทบร:

ส�านกอนามยการเจรญพนธ กรมอนามย; 2561.

5. Chewaphansri K. Adolescent pregnancy risk factors: a

case study of pregnant adolescent who applied the preg-

nancy checkup with public health center 34 Phosri,

Department of Health, Bangkok. Vajira Medical Journal

2013;57(1):37-43.

6. กรมอนามย. รายงานเฝาระวงการแทงในประเทศไทย พ.ศ.

2560 นนทบร: ส�านกอนามยการเจรญพนธ กรมอนามย

กระทรวงสาธารณสข; 2560.

7. เกวล เรองศร, เสาวนย ทองนพคณ. ปจจยทมความสมพนธ

ตอความตงใจในการรบประทานยาคมก�าเนดฉกเฉนในนสต



หญง จงหวดชลบร. วารสารวชาการสาธารณสขชมชน

2561;4(2):63-75.

8. ศรพร ปดภย. ประสบการณการใชยาคมก�าเนดฉกเฉนของ

วยรนหญง: แนวคดสตรนยม. นครปฐม: มหาวทยาลย

มหดล; 2553.

9. Mendez MN. Emergency contraception: a review of

current oral options: see also p 152. Western Journal of

Medicine. 2002;176(3):188-91.

10. พชญา ดลกพฒนมงคล. ยาคมฉกเฉน... เรองจรงทผหญง

ตองร . กรงเทพมหานคร: ภาควชาเภสชกรรม คณะเภสช-

ศาสตร มหาวทยาลยมหดล; 2559.

11. Richter MS, Mlambo G. Perceptions of rural teenagers

on teenage pregnancy. Health SA Gesondheid 2005;

10(2):61-9.

12. Williamson N. Motherhood in childhood: facing the

challenge of adolescent pregnancy. New York: UNFPA;

2013.

13. Thongnopakun S, Pumpaibool T, Somrongthong R. The

effects of an educational program on knowledge, attitudes

and intentions regarding condom and emergency contra-

ceptive pill use among Thai female university students.

Journal of Health Research. 2018;32(4):270-8.

14. Cochran WG. Sampling techniques. USA: John Wiley &

Sons; 2007.

15. กองสขศกษา กรมสนบสนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณ-

สข, มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ประเมนความรอบร ดาน

สขภาพเพอปองกนการตงครรภกอนวยอนควรส�าหรบสตร

ไทยวยรน อาย 15-21 ป. นนทบร: กองสขศกษา กรม-

สนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข; 2557.

16. DeVellis RF. Scale development: Theory and applications.

University of North Carolina, Chapel Hill, USA: Sage

Publications; 2016.

17. เวธกา เทพา. ปจจยทมความสมพนธกบการใชยาเมดคม

ก�าเนดฉกเฉนของวยรนหญง. นครปฐม: มหาวทยาลยมหดล;

2557.

18. Parker R, Ratzan SC. Health literacy: a second decade

of distinction for Americans. Journal of Health Commu-

nication: International Perspectives 2010;15(S2):20-

33.

19. Nutbeam D. The evolving concept of health literacy.

Social Science & Medicine 2008;67(12):2072-8.

20. องศนนท อนทรก�าแหง. การพฒนาเครองมอวด ความรอบร

ดานสขภาพและ พฤตกรรมการปองกนการตงครรภ กอนวย

อนควรส�าหรบสตรไทยวยรน. วารสารพยาบาลสาธารณสข

2560;31(3):1-18.

21. นชรย แสงสวาง. ทศนคต ความตระหนก และลกษณะการ

ใชยาเมดคมก�าเนดฉกเฉนในวยรน. วารสารการแพทยและ

วทยาศาสตรสขภาพ 2559;23(1):15-25.

22. Maiman LA, Becker MH, Kirscht JP, Haefner DP,

Drachman RH. Scale for measuring health belief model

demensions: a test of predictive value internal consisten-

cy, and relationships beliefs, health decision making

regarding amniocentesis in woman of advanced maternal

age. Health Educ Q Ohio 1977;19(2):177-86.

23. Skinner CS, Tiro J, Champion VL. The health belief

model. In: Glanz K, Rimer BK, Viswanath K, Editors.

Health behavior: theory, research, and practice. San

Francisco, CA: Jogn Wiley & Sons; 2015. p. 75-94.

24. พชญา พจนโพธา, ศภโชค สงหกนต, ฐตว แกวพรสวรรค,

สพร อภนนทเวช. ทศนคตและความร เพศ ศกษาทเกยวของ

กบพฤตกรรมการมเพศสมพนธของนกเรยนชายไทยในเขต

กรงเทพมหานคร. วารสารสาธารณสขศาสตร 2560;47(1):

18-30.

25. ธตกาญจน เลศหรญวงศ . การคมก�าเนดในวยร น

[อนเทอรเนต]. ภาควชาสตศาสตรและนรเวชวทยา คณะ

แพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม; 2561 [สบคนเมอ 10

ม.ค. 2563]. แหลงขอมล: https://bit.ly/2QHWlIq

26. Sangsawang N, Sangsawang B, Wisarapun P. Attitude,

awareness and characteristics of emergency contraceptive



Abstract: Health Literacy on Making Decision to Use Emergency Contraceptive Pills Among Female Undergraduate

University Students in Chon Buri Province

Matchaya Hualthanom, B.SC.; Saowanee Thongnopakun, Ph.D.

Faculty of Public Health, Burapha University, Chonburi Province, Thailand

Journal of Health Science 2020;29(6):976-85..

This was a cross-sectional study aiming to examine association between health literacy and

decision making to use emergency contraceptive pills. The respondents were 467 female undergradu-

ate university students in Chonburi province. They were selected by using stratified two stages cluster

sampling method. Data were collected during January – February 2019 using a self-administered ques-

tionnaire; and were analyzed by utilizing descriptive statistics; and correlation analysis was analyzed by

Chi-square test. The resulted showed that 56.7% of the respondents lived outside university dormitories

and 67.5% had made decision on the use emergency contraceptive pills. Field of study, experiences of

having sex with different genders, accessibility to health information and health services, communication

skills to use emergency contraceptive pills, self-management to use emergency contraceptive pills, and

media literacy to use emergency contraceptive pills were significantly associated with decision making

to use emergency contraceptive pills (p<0.05). Therefore, the relevant health promotion organizations

should promote accessibility to health information and health services, and improve communication skills

to promote literacy and decision-making on emergency contraceptive pills in order to enhance female

undergraduate university students have appropriate decision to use emergency contraceptive pills.

Keywords: health literacy; decision; emergency contraceptive pills; adolescent

28. ณฐนนท ศรเจรญ. การสอสารเพอสรางความรและเสรม

ทกษะดานการร เทาทนสออนเทอรเนตในระดบเชงลกของ

เยาวชนไทยจากสามองคประกอบหลก. วารสารวชาการ

มหาวทยาลยศลปากร ฉบบมนษยศาสตร สงคมศาสตร และ

ศลปะ 2557;7(3):322-41.

pill usage among adolescents. Journal of Medicine and

Health Sciences 2016;23(1):15-25.

27. Tantivess S, Pilasant S, Yamabhai I. Situation analysis

of adolescent pregnancy in Thailand 2013 [Internet].

Nonthaburi: Ministry of Public Health; 2013 [cited 2020

Jan 10]. Available from: https://bit.ly/33Iz52n

อปสงคสวนบคคลของประชาชนตอวคซนไขเลอดออกในกรงเทพมหานคร

วนวสาข ขนค�า วท.บ. (สาธารณสขศาสตร)* สคนธา คงศล Ph.D. (Health Economics and Policy Analysis)**สขม เจยมตน พ.บ., Ph.D. (Clinical Research) ***วงวฒน ลวลกษณ พ.บ., อ.ว. (เวชศาสตรปองกนแขนงระบาดวทยา)***** หลกสตรปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต (สาธารณสขศาสตร) วชาเอกการบรหารสาธารณสข คณะสาธารณสขศาสตร

และบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล

** ภาควชาการบรหารสาธารณสข คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล

*** ภาควชาตจวทยา คณะแพทยศาสตร ศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล

**** ส�านกปลดกรงเทพมหานคร

บทคดยอ การวจยเชงส�ารวจแบบภาคตดขวาง เพอศกษาอปสงคสวนบคคลของประชาชนตอวคซนไขเลอดออกในกรงเทพ-

มหานคร และปจจยทมความสมพนธตออปสงคดงกลาว กลมตวอยาง คอประชาชนจ�านวน 299 ราย ทอาศยอยใน

กรงเทพมหานครในป พ.ศ. 2560 ในเขตทมอตราปวยโรคไขเลอดออกสงสด 5 อนดบ และเขตทมอตราปวยต�าสด 5

อนดบ ซงไดจากการค�านวณดวยสตรของ Daniel WW และใชวธการสมตวอยางแบบเปนระบบ การรวบรวมขอมลใช

แบบสอบถาม วเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนา ไคสแควร การทดสอบของฟชเชอร แมนนวทน และการ

วเคราะหถดถอยพหคณ ผลการวจยพบวา มอปสงคสวนบคคลตอวคซนไขเลอดออกรอยละ 57.0 จากการวเคราะห

เบองตน ปจจยตางๆ ไดแก อาย อาชพ ระดบการศกษา รายได รายไดครอบครว รายจายครอบครว โรคประจ�าตว

สทธการรกษาพยาบาล ลกษณะทอยอาศย และการยนดทจะจาย มความสมพนธกบอปสงคน อยางมนยส�าคญทาง

สถตทระดบ 0.05 จากการวเคราะหถดถอยพหคณพบวา ปจจยพยากรณอปสงคสวนบคคล ม 3 ปจจยคอ รายได อาย

และการยนดทจะจาย ทงสามปจจยรวมกนสามารถพยากรณอปสงคสวนบคคลไดรอยละ 15.9 (R2=0.159, p=0.01)

ขอเสนอแนะจากการวจยน ไดเสนอใหสถานบรการจดใหมการบรการวคซนไขเลอดออกทไดรบการสนบสนน คาใชจาย

โดยภาครฐ และอาจใหประชาชนรวมจายคาวคซน โดยเนนการประชาสมพนธในกลมอาย 9-45 ป ซงเปนกลมเปา-

หมายในการรบวคซนไขเลอดออก

ค�ำส�ำคญ: อปสงคสวนบคคล; วคซนไขเลอดออก; การยนดทจะจาย




วนรบ: 9 เม.ย. 2563

วนแกไข: 23 ก.ย. 2563

วนตอบรบ: 30 ก.ย. 2563

องคการอนามยโลกในป 2556 ประชากรสองในสามของ

โลกอาศยอยในพนทเสยงตอการเกดโรคน พบอบตการณ

ของโรคนสงสดในทวปเอเชย(2) ส�าหรบในเอเชยตะวน-

ออกเฉยงใต พบผปวยสงสดในอนโดนเซย เมยนมาร และ

บทน�าโรคไขเลอดออกเปนโรคตดตอน�าโดยแมลงทมยงลาย

เปนพาหะ(1) โรคไขเลอดออกน�าไปสการเสยชวต และกอ

ใหเกดความสญเสยดานเศรษฐศาสตร จากรายงานของ



ไทย ตามล�าดบ(3) และพบวาไขเลอดออกเปนโรคตดตอท

เปนปญหาของกรงเทพมหานคร

การด�าเนนการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก

อาศยมาตรการทกระท�าตอคน ยงและชมชน อยางไร

กตาม ในกรงเทพมหานครมการแกไขปญหาโดยอาศย

การควบคมโรคดวยวธการเดมคอการก�าจดแหลงเพาะ-

พนธยงลายในรศม 100 เมตรจากบานผปวย การส�ารวจ

ลกน�ายงลาย การใหความรประชาชนและการใชเสยงตาม

สาย ซงยงไมไดผลดเทาทควร(4) สามารถปองกนและ

ควบคมโรคไดผลอยในระดบหนงเทานน ท�าใหเปนภาระ

คาใชจายของภาครฐในการด�าเนนงานควบคมปองกน

โรค(4,5)

ในปจจบนไดมการพฒนาวคซนปองกนโรคไขเลอด-

ออก และไดมการน�าวคซนมาใชรวมกบมาตรการในการ

ปองกนโรคไขเลอดออกอาจเปนวธทสามารถลดปญหา

การเกดโรคไขเลอดออกไดในอนาคต และวคซนอาจเปน

จดเปลยนทส�าคญในการปองกนไขเลอดออกแบบองค-

รวม(6) เนองจากวคซนไขเลอดออกยงไมไดถกบรรจใน

แผนการสรางเสรมภมคมกนโรคของกระทรวงสาธารณสข

ท�าใหประชาชนตองจายเงนเองส�าหรบวคซนน(7)

การตดสนใจยอมรบวคซนใดๆ ของประชาชน(8)

พจารณาจากหลายองคประกอบรวมกน เชน ตววคซนเอง

วาเปนวคซนทแนะน�าใหฉดหรอเปนวคซนทยงอยใน

ขนตอนการตรวจสอบนโยบายสาธารณสข อตราการเกด

โรค ประสทธผล คณภาพ ความปลอดภยของวคซน ความ

เปนไปได ผลขางเคยงของวคซน และประเดนทาง

เศรษฐกจและการเงน สวนการพจารณาของรฐบาลวา

วคซนนนมความคมคาหรอไมเมอเทยบกบวธการอน

อาศยการพจารณาตนทนในการลงทนในวคซนชนดใหม

และผลลพธดานสขภาพเมอเทยบกบวธอน และยงตอง

พจารณาถงความสามารถในการทจะจายของประชาชน

เพอน�าขอมลไปสรางโปรแกรมปองกนโรคในอนาคต หรอ

การรวมจายของประชาชนทเหมาะสม

การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาอปสงคสวนบคคล

ของประชาชนตอวคซนไขเลอดออกในกรงเทพมหานคร

และปจจยทมความสมพนธตออปสงคดงกลาว

วธการศกษาการวจยเชงส�ารวจแบบภาคตดขวาง กลมตวอยางคอ

ประชาชนชายและหญง อาย 22 ปขนไป (เนองจากกลม

ทมอายนอยกวา 22 ป อาจยงไมมรายได) อาศยอยใน

กรงเทพมหานคร จ�านวนตวอยางค�านวณโอาดยศยสตร

ของ Daniel WW(9,10) ไดจ�านวนตวอยาง 300 คน วธการ

เลอกตวอยางในการศกษาใชวธสมตวอยางแบบชนภม

โดยเลอกเขตทมอตราปวยดวยโรคไขเลอดออกสงสด 5

อนดบแรก และเขตทมอตราปวยดวยโรคไขเลอดออกต�า

สด 5 อนดบ ท�าการสมเลอกชมชนโดยใชการสมอยางงาย

โดยวธการจบฉลาก และใชการสมแบบเปนระบบส�าหรบ

การเลอกกลมตวอยาง

เกณฑการคดเขาคอ เปนผอาศยอยในกรงเทพ-

มหานครนานกวา 30 วนนบถงวนทด�าเนนการวจย ม

สตสมปชญญะสมบรณ สามารถอานออกเขยนได และ

สมครใจเขารวมการวจย โดยลงนามเขารวมงานวจย

เครองมอท ใชในการวจยไดผานการตรวจสอบ

คณภาพเครองมอหาความตรงของเนอหา (content va-

lidity) โดยผทรงคณวฒ และหาคาความเชอมนของ

เครองมอ (reliability)โดยใช Cronbach’s alpha coef-

ficient ไดคาความเชอมน ความร เกยวกบโรคไขเลอดออก

และวคซนไขเลอดออก คาความเชอมน 0.593 แบบ-

สอบถามประกอบดวย 4 สวน ไดแก

สวนท 1 การยนดทจะจายในการซอวคซนไขเลอด-

ออก เปนการประเมนความเตมใจจาย หลงจากการ-

สมภาษณท�าการบนทกจ�านวนเงนสงสดทยนดจะจายซง

เงนจ�านวนน ใกลเคยงกบความเปนจรงมากทสดโดยใช

ค�าถามทอยในรปของค�าถามแบบประมล (bidding game)

จ�านวน 10 ขอ

สวนท 2 ลกษณะสวนบคคล ไดแก เพศ อาย ระดบ

การศกษา สถานภาพสมรส อาชพ รายได รายไดครอบครว

โรคประจ�าตว สทธการรกษาพยาบาล จ�านวนประชากรใน

ครวเรอน ลกษณะทอยอาศย ประวตการเจบปวยดวย


Private Demand for Dengue Vaccine in Bangkok, Thailand

โรคไขเลอดออกของตนเอง และประวตครอบครวหรอคน

ร จกปวยเปนโรคไขเลอดออก จ�านวน 13 ขอ เปนการ

เลอกตอบ และเตมขอความในชองวาง

สวนท 3 ความร เกยวกบโรคไขเลอดออกและวคซน

ไขเลอดออก ไดแก สาเหต อาการ การตดตอ การปองกน

การรกษาโรคไขเลอดออก และความร เรองวคซนไขเลอด

ออกเกยวกบประสทธผล ความนาเชอถอ การแพ และผล

ขางเคยง จ�านวน 20 ขอ โดยใหผตอบเลอกตอบ

สวนท 4 การเขาถงบรการ ไดแก ระยะหางจากสถาน

บรการสขภาพ การเดนทาง การไดรบอปกรณปองกน

โรคไขเลอดออก และการไดรบขอมลขาวสาร จ�านวน 4

ขอ เปนการเลอกตอบ และเตมขอความในชองวาง

การเกบขอมลด�าเนนการต งแตเดอนสงหาคม-

กนยายน พ.ศ. 2561 การวเคราะหขอมลใชสถตเชง-

พรรณนา และสถตเชงอนมาน คอ การทดสอบไคสแควร

ฟชเชอร แมนนวทน และสถตวเคราะหถดถอยพหคณโดย

วธ Stepwise โดยก�าหนดระดบนยส�าคญทางสถตเทากบ

0.05

การวจยนไดรบการรบรองจรยธรรมการวจยในมนษย

จากหนวยจรยธรรมการวจยในมนษย คณะสาธารณสข-

ศาสตร มหาวทยาลยมหดล เลขท MUPH 2018-113

เมอวนท 2 กรกฏาคม 2561

ผลการศกษา กลมตวอยางจ�านวน 299 คน เปนหญงรอยละ 65.9

มอายเฉลย 44 ป อาศยในกรงเทพมหานคร ในเขตทม

อตราปวยโรคไขเลอดออกสงสด 5 อนดบแรกจ�านวน

150 คน และในเขตทมอตราปวยโรคไขเลอดออกต�าสด

5 อนดบ จ�านวน 149 คน ประมาณครงหนงมสถานภาพ

สมรสค รอยละ 42.2 มการศกษาในระดบปรญญาตรหรอ

สงกวา รอยละ 43.6 เปนพนกงานเอกชน รอยละ 24.7

มรายไดสวนบคคลอยในชวง 10,001-20,000 บาทตอ

เดอน พบวาเคยปวยเปนโรคไขเลอดออกรอยละ 13.1

และรอยละ 31.3 มบคคลในครอบครวหรอบคคลทร จก

เคยปวยเปนโรคไขเลอดออก รอยละ 36.5 มสทธการ

รกษาพยาบาลเปนสทธประกนสงคม และรอยละ 37.1

อาศยอยในคอนโด/หองเชา/แฟลต

อปสงคสวนบคคลตอวคซนไขเลอดออกโดยยนดทจะ

จายเงนเพอรบวคซนไขเลอดออก เทากบรอยละ 57.2 ซง

รอยละ 93.0 ของกลมทไมมอปสงคสวนบคคลนยนยอม

ทจะรบวคซนหากไดโดยไมเสยคาใชจาย รอยละ 12.3

ของกลมทมอปสงคสวนบคคลตอวคซนไขเลอดออก ยนด

จายเงนจ�านวน 3,000 บาท และรอยละ 11.7 ยนดจาย

เงนจ�านวน 300 บาท และ 500 บาท การศกษาพบวาการ

ยนดทจะจายมความสมพนธกบอปสงคสวนบคคลตอ

วคซนไขเลอดออกอยางมนยส�าคญทางสถต (p <0.001)

อาย อาชพ ระดบการศกษา รายได รายไดรวมของ

ครอบครว รายจายครอบครว โรคประจ�าตว สทธการรกษา

พยาบาล และลกษณะทอยอาศย ทกตวมความสมพนธ

กบอปสงคสวนบคคลตอวคซนไขเลอดออกอยางมนย

ส�าคญทางสถต (p<0.05) (ตารางท 1)

ความร เกยวกบโรคไขเลอดออกและวคซนไขเลอด-

ออก พบวา คะแนนเฉลยความรในกลมทมและกลมทไมม

อปสงคสวนบคคลตอวคซนไขเลอดออกไมแตกตางกน

และระดบคะแนนความร เกยวกบโรคไขเลอดออกและ

วคซนไขเลอดออกไมมความสมพนธกบอปสงคสวน

บคคล (p=0.154)

การเขาถงบรการ กลมตวอยางทงหมดสามารถเขาถง

การบรการเมอเจบปวย ซงรอยละ 85.3 ไปรบการรกษา

หรอใชบรการทโรงพยาบาล รอยละ 18.7 ใชบรการทศนย

บรการสาธารณสข กลมตวอยางรอยละ 48.5 เดนทางโดย

รถยนตสวนบคคลไปสถานบรการ รองลงมารอยละ 43.8

เดนทางโดยรถโดยสารสาธารณะ กลมตวอยางรอยละ

70.9 ไดรบทรพยากรปองกนโรคไขเลอดอออก และรอย-

ละ 87.0 ไดรบขอมลขาวสารเกยวกบโรคไขเลอดออก

จากการวเคราะหถดถอยพหคณ ปจจยพยากรณ

อปสงคสวนบคคลตอวคซนไขเลอดออก คอ อาย รายได

และการยนดทจะจาย ซงทงสามปจจยนรวมกนพยากรณ

อปสงคสวนบคคลตอวคซนไขเลอดออกไดอยางมนย

ส�าคญทางสถตรอยละ 15.9 (R2=0.159, p=0.01) และ



ตารางท 1 ลกษณะสวนบคคล และความสมพนธระหวางกบอปสงคสวนบคคลตอวคซนไขเลอดออก (n=299 คน)

ปจจย จ�านวน รอยละ อปสงคสวนบคคล p-value

ยนดทจะจาย ไมยนดทจะจาย

(n=171) (n=128)

จ�านวน รอยละ จ�านวน รอยละ

เพศ 0.059

ชาย 102 34.1 66 38.6 36 28.1

หญง 197 65.9 105 61.4 92 71.9

อาย (ป) <0.001

20 - 29 67 22.4 46 26.9 21 16.4

30 - 39 70 23.4 48 28.1 22 17.2

40 - 49 54 18.1 34 19.9 20 15.6

50 - 59 61 20.4 28 16.4 33 25.8

60 หรอมากกวา 47 15.7 15 8.8 32 25

ระดบการศกษา <0.001

ไมเคยเรยนในโรงเรยน 4 1.3 1 0.6 3 2.3

ประถมศกษา 68 22.7 24 14 44 34.4

มธยมศกษา 55 18.4 31 18.1 24 18.8

ปวช./ปวส./อนปรญญา 46 15.4 31 18.1 15 11.8

ปรญญาตร หรอสงกวา 126 42.2 84 49.1 42 32.8

อาชพ <0.001

พนกงานเอกชน 74 24.7 51 29.8 23 18

ขาราชการ/รฐวสาหกจ 68 22.7 50 29.2 18 14.1

รบจาง 53 17.7 27 15.8 26 20.3

แมบาน/พอบาน 48 16.2 12 7 36 28.1

คาขาย/ธรกจสวนตว 47 15.7 25 14.6 22 17.2

อนๆ 9 3 6 3.5 3 2.3

รายได (บาท/เดอน) <0.001

ไมมรายได 1 0.3 0 0 1 0.8

1 - 10,000 103 34.4 40 23.4 63 49.2

10,001 - 20,000 130 43.6 81 47.4 49 38.3

20,001 - 30,000 47 15.8 35 20.5 12 9.4

30,001 - 40,000 10 3.3 9 5.3 1 0.8

40,001 หรอมากกวา 8 2.6 6 3.5 2 1.6

Mean (S.D.) 15,692.16 (10,483.78)



มคาคงทเทากบ 0.658 ดงตารางท 2 และตารางท 3

สามารถเขยนเปนสมการพยากรณอปสงคสวนบคคลตอ

วคซนไขเลอดออก ไดดงน

Y= 0.658 + 0.000009181 (X1) - 0.007 (X

2)

+ 0.00003636 (X3)

โดย Y คอ อปสงคสวนบคคลตอวคซนไขเลอดออก

ตารางท 1 ลกษณะสวนบคคล และความสมพนธระหวางกบอปสงคสวนบคคลตอวคซนไขเลอดออก (n=299 คน) (ตอ)

ปจจย จ�านวน รอยละ อปสงคสวนบคคล p-value

ยนดทจะจาย ไมยนดทจะจาย

(n=171) (n=128)


ประวตการเจบปวยดวยโรคไขเลอดออก (n=291) 0.129

เคยปวยดวยโรคไขเลอดออก 38 13.1 26 15.7 12 9.6

ไมเคยปวยดวยโรคไขเลอดออก 253 86.9 140 84.3 113 90.4

ประวตการเจบปวยดวยโรคไขเลอดออกของ 0.742

บคคลในครอบครวหรอบคคลทร จก (n=281)

เคยปวยดวยโรคไขเลอดออก 88 31.3 52 32.1 36 30.3

ไมเคยปวยดวยโรคไขเลอดออก 193 68.7 110 67.9 83 69.7

สทธการรกษาพยาบาล 0.004

สทธประกนสงคม 109 36.5 66 38.6 43 33.6

สทธสวสดการการรกษาพยาบาลของขาราชการ 87 29.1 58 33.9 29 22.7

สทธหลกประกนสขภาพถวนหนา 83 27.8 34 19.9 49 38.3

จายเงนเอง 20 6.7 13 7.6 7 5.5

ลกษณะทอยอาศย <0.001

คอนโด/หองเชา/แฟลต 111 37.1 82 48 29 22.7

บานเดยว 72 24.1 40 23.4 32 25

หองแถว/ชมชนแออด 52 17.4 16 9.4 36 28.1

ทาวนเฮาส 38 12.7 21 12.3 17 13.3

ตกแถว 26 8.7 12 7 14 10.9

ตารางท 2 สมประสทธสหสมพนธพหคณ (R) และสมประสทธการพยากรณ (R2) จากการวเคราะหถดถอยพหคณโดยเพม

ปจจยเขาไปทละตว

ตวแปร R R2 R2 change SEest

F p-value

รายได 0.28 0.079 0.079 0.477 25.331 <0.01

รายได อาย 0.352 0.124 0.046 0.465 20.984 <0.01

รายได อาย การยนดทจะจาย 0.399 0.159 0.035 0.457 18.64 <0.01



X1 คอ รายได (บาท) X

2 คอ อาย (ป) และ X

3 คอ

การยนดทจะจาย (บาท)

เขยนเปนสมการของอปสงคสวนบคคลตอวคซนไข

เลอดออกไดดงน

(Y)=0.658 + 0.000009181 (รายได (บาท)) -

0.007 (อาย (ป)) + 0.00003636 (การยนดทจะจาย

(บาท))

วจารณจากการศกษาพบวาอปสงคสวนบคคลของประชาชน

ตอวคซนไขเลอดออกมากกวาครง (รอยละ 57.2) ม

ความยนดทจะจายเงนเพอรบวคซนไขเลอดออก เกอบ

ทงหมด (รอยละ 93.0) ของผทไมยนดทจะจายเงน ยนด

รบวคซนไขเลอดออกฟร อยางไรกตามในกลมไมยนดท

จะจายเงน (รอยละ 7.0) ไมยนดทจะรบวคซนแมวาจะ

ไมเสยคาใชจาย อปสงคสวนบคคลของประชาชนจากการ

ศกษานต�ากวาการศกษาของ Hadisoemarto PF และ

Castro MC(11) ทไดท�าการศกษาเรองการยอมรบและ

ความเตมใจทจะจายส�าหรบวคซนไขเลอดออกในอนาคต

ซงพบวารอยละ 94.2 ยอมรบวคซนไขเลอดออก อาจ

เนองมาจากการศกษาดงกลาวด�าเนนการกอนทจะมวคซน

ไขเลอดออกใชจรง ตางจากขณะทด�าเนนงานวจยน ไดม

บรการวคซนไขเลอดออกแลว และไดมรายงานประสทธ-

ผลของวคซนแลว รวมถงกลมเปาหมายทจะรบวคซนได

นนอยในชวงจ�ากดคอในชวงอาย 9 - 45 ป และอก

ประเดนทส�าคญคอในชวงทด�าเนนการวจย ไดมขอมลใน

เชงลบ ในประเดนของการฉดวคซนในผทยงไมเคยเปน

โรคไขเลอดออก อาจท�าใหเกดการเจบปวยไขเลอดออก

ทรนแรงกวาเดม ดวยเหตผลดงกลาวอาจท�าใหอปสงค

สวนบคคลของประชาชนตอวคซนไขเลอดออกในงานวจย

นต�ากวาการวจยทผานมา

ลกษณะสวนบคคลทมความสมพนธกบอปสงคสวน

บคคลตอวคซนไขเลอดออกในกรงเทพมหานคร คอ อาย

และรายได ซงสอดคลองกบการศกษาของ Hadisoemar-

to PF และ Castro MC(11 ทพบวากลมทมอายนอยกวาม

การยอมรบวคซนไขเลอดออกทมากกวา อาจเปนเพราะ

เปนกลมทสามารถรบวคซนไดเนองจากวคซนสามารถ

ใชไดในกลมอาย 9-45 ป และสอดคลองกบการศกษา

ของ Harapan H และคณะ(12) และการศกษาของ Nguyen

LH และคณะ(13) ทพบวารายไดมความสมพนธกบการ

ยอมรบวคซนไขเลอดออกอาจเปนเพราะในการศกษาน

วคซนไขเลอดออกเปนวคซนทตองจายเงนเองเพอแลก

กบประโยชนทไดรบ และยงมราคาทคอนขางสงมากท�าให

ผทมรายไดนอย มอปสงคนอยกวาแมจะเหนถงประโยชน

ของวคซน

ผลการวจยนพบวา ระดบการศกษา ความร เกยวกบ

โรคไขเลอดออกและวคซนไขเลอดออก ไมมความสมพนธ

กบอปสงคสวนบคคลตอวคซนไขเลอดออก สอดคลอง

กบงานวจยของ Hadisoemarto PF และ Castro MC(11)

พบวาปจจยดานความร เกยวกบโรคไขเลอดออกไมม

ความสมพนธกบการยอมรบวคซนไขเลอดออก อาจเนอง

มาจากหนวยงานตางๆ มการรณรงคใหความร เกยวกบ

โรคไขเลอดออก และวธการปองกนผานสอตางๆ อยาง

สม�าเสมอ เพราะโรคนเกดไดทงป เพอใหประชาชนม

ความร ความเขาใจเกยวกบโรคไขเลอดออกและการ

ปองกนโรค

ตารางท 3 คาคงท และความคลาดเคลอนมาตรฐานในการพยากรณ จากการวเคราะหถดถอยพหคณ (n=299)

ตวแปร mean SD b β t p-value

รายได (บาท) 15,692.16 10,483.78 9.18E-06 0.194 3.480 <0.01

อาย (ป) 44.0 15.3 -0.007 -0.208 -3.774 <0.01

การยนดทจะจาย(บาท) 1801.51 150.87 3.64E-05 0.191 3.513 <0.01

คาคงท 0.658 ; SEest

=± 0.101



จากการศกษาพบวาการยนดทจะจายมความสมพนธ

เชงบวกกบอปสงคสวนบคคลตอวคซนไขเลอดออก โดย

กลมตวอยางรอยละ 57.2 ยนดทจะจาย ซงต�ากวาการ

ศกษาของ Hadisoemarto PF และ Castro MC(11) ทท �าการ

ศกษาในเมองบนดง ประเทศอนโดนเซย และการศกษา

ของ Nguyen LH และคณะ(13) ทท �าการศกษาในโรง-

พยาบาล Bach Mai เมองฮานอย ประเทศเวยดนาม อาจ

เนองมาจากกรงเทพมหานครยงไมมนโยบายสาธารณสข

ออกมาผลกดนการฉดวคซนไขเลอดออก รวมไปถงวคซน

ยงมราคาสง ดวยเหตผลดงกลาวจงท�าใหการยนดทจะจาย

ในการศกษานต�ากวาการศกษาทผานมา

การวจยนพบวาการเขาถงบรการไมมความสมพนธ

กบอปสงคสวนบคคลตอวคซนไขเลอดออก อาจเปน

เพราะกลมตวอยางมความสามารถในการเขาถงสถาน

บรการสขภาพ เนองมาจากกรงเทพมหานครเปนเมอง

หลวงของประเทศไทย และมสถานบรการสขภาพอย

หลายแหง กระจายอยทวไป ท�าใหประชาชนสามารถเขาถง

และใชเวลาไมนานในการทจะเดนทางไปรบบรการ สวน

ใหญเลอกทจะไปรบบรการทโรงพยาบาล อกทงยงไดรบ

ทรพยากรปองกนโรคไขเลอดอออก และขอมลขาวสาร

เกยวกบโรคไขเลอดออก

จากการวจยสามารถพยากรณอปสงคสวนบคคลตอ

วคซนไขเลอดออกไดอยางมนยส�าคญทางสถตรอยละ

15.9 โดยผวจยไดท�าการทบทวนวรรณกรรม ศกษา

วเคราะห และไดตงสมมตฐานหาปจจยทคาดวาจะมผล

แตจากการศกษานพบวามปจจยทสามารถพยากรณได

คอ อาย รายได และการยนดทจะจาย เทานน ซงในความ

เปนจรงแลวอาจมอกหลายปจจยทมผลตออปสงคสวน

บคคลตอวคซนไขเลอดออกทไมไดอยในการศกษาน จง

ควรมการศกษาเพมเตมตอไป

ขอจ�ากดของการวจย

การวจยนไดท�าการศกษาในประชาชนทอาศยอยใน

ชมชนจดตงของกรงเทพมหานครเทานน จงไมสามารถน�า

ผลงานวจยไปใชอางองในประชากรอน รวมถงงานวจยม

รปแบบการวจยแบบภาคตดขวาง ท�าใหไมสามารถสรป

เหตและผลระหวางตวแปรทส�าคญและอปสงคสวนบคคล

ตอวคซนไขเลอดออกได


จากผลการวจยพบวา รายได อายและการยนดทจะ

จาย เปนปจจยรวมทสามารถพยากรณ อปสงคสวนบคคล

ตอวคซนไขเลอดออก แตเนองจากวคซนมราคาแพง และ

ยงไมไดบรรจในแผนการสรางเสรมภมคมกนโรคของ

กระทรวงสาธารณสข ดงนนควรมการศกษาเกยวกบการ

รวมจายเงนคาวคซนไขเลอดออกในประชาชน หาก

ประชาชนรวมจายเงนคาวคซนอาจมความเปนไปไดใน

การก�าหนดนโยบายลงทนจากภาครฐเพอสงเสรมให

ประชาชนรบวคซนไขเลอดออก อกทงควรท�าการศกษา

ถงปจจยตางๆ ในกลมทไมยนยอมทจะรบวคซนไขเลอด

ออกแมจะไดรบวคซนฟร

กตตกรรมประกาศขอขอบพระคณอาสาสมครในกรงเทพมหานคร เจา-

หนาทเขต ประธานชมชน อาสาสมครสาธารณสข และผท

เกยวของทกทานทใหความรวมมอในการเกบรวบรวมขอมล

และเสยสละเวลาอนมคาในการใหขอมลอนเปนประโยชน

ตอการศกษาในครงน

เอกสารอางอง1. ส�านกโรคตดตอน�าโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวง

สาธารณสข. คมอวชาการโรคตดเชอเดงกและโรคไขเลอด

ออกเดงกดานการแพทยและสาธารณสข. กรงเทพมหานคร:

อกษรกราฟฟคแอนดดไซน; 2558.

2. Pinheiro FP, Corber SJ. Global situation of dengue and

dengue haemorrhagic fever, and its emergence in the

Americas. World Health Stat Q 1997;50(3-4):161-9.

3. World Health Oragaanization. Dengue in Southeast Asia [In-

ternet]. 2017 [cited 2017 Nov 25]. Available from: http: //

www.searo.who.int/entity/vector_borne_tropical_diseases/

data/en/



4. สถาบนปองกนควบคมโรคเขตเมอง กรมควบคมโรค

กระทรวงสาธารณสข. แนวทางการเฝาระวงปองกนควบคม

โรคไขเลอดออกในเขตเมอง. กรงเทพมหานคร: ชมนม-

สหกรณการเกษตรประเทศไทย; 2561.

5. เตอนใจ ลบโกษา, วรต ปานศลา, สมศกด ศรภกด. รปแบบ

การปองกนโรคไขเลอดออกโดยการมสวนรวมของแกนน�า

สขภาพชมชน ต�าบลเมองบว อ�าเภอพลบร จงหวดสรนทร.

วารสารมหาวทยาลยทกษณ 2559;19(1):44-54.

6. คณะเวชศาสตรเขตรอน. วคซนไขเลอดออก: จดเปลยนเพอ

การปองกนแบบองครวม [อนเทอรเนต]. 2561 [สบคนเมอ

23 ม.ค. 2561]. แหลงขอมล: https://www.tm.mahidol.

ac.th/th/download/Dengue-Awareness-Day-TH-Copy.

pdf

7. กองปองกนโรคดวยวคซน กรมควบคมโรค. ต�าราวคซนและ

การสรางเสรมภมคมกนโรค ป 2562. กรงเทพมหานคร:

เวรคพรนต ง; 2562.

8. World Health Organization. Vaccine introduction guide-

lines [อนเทอรเนต]. 2562 [สบคนเมอ 1 ส.ค. 2562].

แหลงขอมล: https: //www.who.int/immunization/hpv/

plan/vaccine_guidelines_who_2005.Pdf

9. Daniel WW. Biostatistics: a foundation of analysis in the

health sciences. 6th ed. New York: John Wiley & Sons;

1995.

10. Ngamjarus C, Chongsuvivatwong V. n4Studies: sample

size and power calculations for iOS. The Royal Golden

Jubilee Ph.D. Program - The Thailand Research Fund &

Prince of Songkla University. Songkla: Prince of Song-

kla University; 2014.

11. Hadisoemarto PF, Castro MC. Public acceptance and

willingness-to-pay for a future dengue vaccine: a com-

munity-based survey in Bandung, Indonesia. PLoS Negl

Trop Dis 2013;7(9):e2427.

12. Harapan H, Fajar JK, Sasmono RT, Kuch U. Dengue

vaccine acceptance and willingness to pay. Hum Vaccin

Immunother 2017;13(4):786-90.

13. Nguyen LH, Tran BX, Do CD, Hoang CL, Nguyen TP,

Dang TT, et al. Feasibility and willingness to pay for

dengue vaccine in the threat of dengue fever outbreaks

in Vietnam. Patient Prefer Adherence 2018;12:1917–26.



Abstract: Private Demand for Dengue Vaccine in Bangkok, Thailand

Wanwisa Khunkam, B.Sc.(Public Health)*; Sukhontha Kongsin, Ph.D. (Health Economics and Policy

Analysis)**; Sukhum Jiamton, M.D., Ph.D. (Clinical Research)***; Wongwat Liulark, M.D., Dip. (Pre-

ventive Medicine Epidemiology)****

* Major in Public Health Administration, Faculty of Public Health and Graduate Faculty, Mahidol University;

** Department of Public Health Administration, Faculty of Public Health, Mahidol University; *** Depart-

ment of Dermatology, Faculty of Medicine Siriraj Hospital, Mahidol University; **** Office of the Perma-

nent Secretary for the Bangkok Metropolitan Administration, Thailand


The research was a cross-sectional survey aiming to examine private demand and associated

factors for private demand on dengue vaccine. The study samples were 299 individuals who lived in

Bangkok in 2017: 5 districts with highest morbidity rate and other 5 districts with lowest morbidity

rate of dengue disease selected as samples which were calculated from Daniel WW formula. Systematic

sampling was utilized in the recruitment process. Data were analysed using Chi-Squared, Fisher Exact,

Mann-Whitney test and multiple linear regression. The results demonstrated that 57% of study population

had private demand for dengue vaccine. Initial analyses showed that factors e.g. age, occupation, edu-

cation level, personal and family income, household expense, pre-existing medical conditions, medical

care entitlements, residential settings and willingness to pay were statistically significantly associated with

private demand for dengue vaccine (p <0.05). From multiple linear regression, the final 3 predictive fac-

tors included income, age and willingness to pay were associated with private demand for dengue vaccine.

These three factors showed a predictability rate of 15.9% (R2=0.159, p=0.01). It is recommended that

dengue vaccine implementation should include subsidary from the government and co-payment by the

client. The campain should be focused in 9-45 age group who are primary target for dengue vaccination.

Keywords: private demand; dengue vaccine; willingness to pay

ความร ความเชอ การปฏบตในการเลอกเหดเพอปรงอาหารและการปฐมพยาบาลเบ องตนเมอปวยดวยโรคเหดพษของเซยนเหด

อ�าเภอตระการพชผล จงหวดอบลราชธาน

พรสดา โสวรรณ วท.บ. (สาธารณสขศาสตร) สรนาถ เทยนค�า วท.บ. (สาธารณสขชมชน)ณฐพล ปญญา วท.บ. (สขศกษา)โรงพยาบาลตระการพชผล จงหวดอบลราชธาน

บทคดยอ การศกษานมวตถประสงคเพอศกษาความร ความเชอ การปฏบตในการเลอกเหดเพอปรงอาหาร การปฐม-

พยาบาลเบองตนเมอปวยดวยโรคเหดพษ และรวบรวมความร จดท�าคมอเหดพษ กลมตวอยางคอประชาชนทมความ

ช�านาญในการเกบเหด (เซยนเหด) จ�านวน 116 คน และผปวยจากเหดพษ 8 คน เกบขอมลโดยใชแบบสอบถาม

และการสนทนากลม วเคราะหขอมลเชงปรมาณโดยใชสถตเชงพรรณนา เชงคณภาพใชการวเคราะหเนอหา ผลการ

ศกษาพบวากลมตวอยางมความร ถกตองในระดบสง รอยละ 77.4 มความเชอถกตองระดบปานกลาง รอยละ 62.9

แตการปฏบตถกตองระดบต�า รอยละ 79.8 โดยประเดนทตองสอสารใหถกตองไดแก ความร เรองการกนยาหาม

อาเจยนหลงกนเหดพษ ความเชอวาเหดทเคยกนในอดตจะไมท�าใหเจบปวยแมเกดในบรเวณทมใชสารเคมก�าจด

ศตรพช และการสงเกตเหดพษจากสขาวสารทใสในแกงเหด สวนผลการศกษาเชงคณภาพ พบความแตกตางในชอ

เหด ประเภทของเหด ลกษณะเหดพษ/ไมมพษ ปจจยทมผลตอการปวยและความรนแรงของโรคเหดพษ ไดแก ชนด

เหด วธปรง ระยะเวลาทปรง อาย โรคประจ�าตว ปรมาณการกน และวธปฐมพยาบาลเบองตน ผลการวจยไดน�าไปจด

ท�า “คมอเหดพษ” เผยแพรใหประชาชนใชเลอกเกบเหดเพอปรงอาหารไดอยางปลอดภย

ค�ำส�ำคญ: โรคเหดพษ; การปฐมพยาบาลเบ องตน; เซยนเหด; สารชวพษ




วนรบ: 20 ธ.ค. 2560

วนแกไข: 17 ก.พ. 2563

วนตอบรบ: 20 ม.ค. 2563

เปนหลายกลมแลวแตเกณฑทใช ทงลกษณะรปราง ส การ

ด�ารงชวต และการใชประโยชน ถาแบงตามประโยชน

จ�าแนกเปนเหดทรบประทานได-รบประทานไมได และ

เหดทมสรรพคณทางยา ซงเหดทรบประทานไดใหคณคา

ทางโภชนาการ มโปรตนสงเทากบถวเมลดแหง มแรธาต

สงกวาผก 2 เทา เชน โพแทสเซยม ฟอสฟอรส แมกนเซยม

บทน�าเหดจดเปนสงมชวตประเภทราขนาดใหญ ไมมคลอ-

โรฟล สงเคราะหแสงไมได ตองอาศยอาหารจากสงมชวต

อนๆ โดยการเปนปรสต (Parasite) หรออาศยอาหารจาก

พชอนๆ (Mycorrhiza)(1) มกพบในปาชมชนทมความ

อดมสมบรณทวทกภมภาค มการแบงประเภทของเหด


Knowledge, Belief, Practice of Selecting Mushrooms for Cooking and the First Aid on Patients with Mushroom Poisoning

และสงกะส นอกจากนยงเปนแหลงของเสนใย (fiber)

และวตามนตางๆ เชน วตามน B1 (thiamin) วตามน

B2 (riboflavin) วตามน B

3 (niacin) เปนตน(2) ส�าหรบ

เหดทรบประทานไมไดหรอเหดพษคอเหดทสามารถสราง

สารพษชวภาพทเกดจากกระบวนการทางสรรวทยาท�าให

คนทไดรบสารดงกลาวเจบปวยถงแกชวตได โดยพบวา

เหดพษชนดเดยวกนอาจมสารชวพษอยหลายชนดแตก-

ตางกนตามพนททเหดเกด(3) รวมถงเหดทรบประทานได

แตเกดในบรเวณทมสารพษอยในดน อาจท�าใหเกด

อนตรายได นอกจากนการปรงอาหารจากเหดทไมสกกกอ

ใหเกดพษได ซงพบรายงานการเจบปวยจากการรบ-

ประทานเหดพษเพมขนในภมภาคตางๆ ทวประเทศ

จากรายงานการเฝาระวงโรค ส�านกระบาดวทยา

กระทรวงสาธารณสข ตงแตป 2547-2556 พบอบต-

การณการไดรบพษจากการรบประทานเหด มแนวโนมลด

ลงจาก 3.36 เปน 2.14 ตอประชากรแสนคน จ�านวน

ผปวยทมการรายงานอยระหวาง 1,303-1,381 ราย ผ-

เสยชวตสงสด 24 ราย (ป 2555) พบผปวยมากตงแต

เดอนพฤษภาคมถงกนยายน โดยภาคตะวนออกเฉยง-

เหนอมอตราปวยสงเปนอนดบหนงของประเทศทกป

เนองจากเปนพนททมปาชมชนจ�านวนมาก และประชาชน

สวนใหญด�ารงชวตดวยการหาอาหารปามารบประทาน

และจ�าหนาย ส�าหรบสถานการณโรคเหดพษ (mushroom

poisoning) จงหวดอบลราชธานตงแตป 2553–2558

พบอตราปวยอยระหวาง 5.7-15.4 ตอประชากรแสนคน

อตราปวยตายเพมขน จากรอยละ 0.84 เปน 1.44 โดย

มสดสวนการปวยมากทสดในกลมอาย 35-54 ป (รอย-

ละ 45.3)(4) สวนสถานการณในอ�าเภอตระการพชผล

ตงแต ป 2555-2558 มรายงานผปวยเพมขนเลกนอย

จาก 90 เปน 108 ราย อตราปวยตอประชากรแสนคน

เทากบ 74.55 และ 89.46 สวนใหญอยในกลมอาย 45-

60 ป พบผปวยเสยชวต ในป 2556 (2 ราย) และป 2558

(1 ราย) ทงนจากการสอบสวนโรคและทบทวนเวช-

ระเบยนผปวยทรกษาในโรงพยาบาลตระการพชผล ตงแต

ป 2557-2558 จ�านวน 162 ราย พบวา เหดทท�าให

เจบปวยเปนเหดทเคยรบประทาน ไดแก เหดรวมมาก

ทสด (เหดดน เหดขา เหดถาน) รอยละ 30.4 รองลงมา

เปนเหดผงขาวก�า รอยละ 23.4 เหดปลวก รอยละ 9.9 สวน

การปรงอาหารทท�าใหปวยมากทสดคอการแกง (รอยละ

56.5) รองลงมาเปนการนง (รอยละ 21.5) และการปง

ยาง (รอยละ 9.0) ตามล�าดบ(5) นอกจากนไดเกบตวอยาง

เหดสด จ�านวน 3 ตวอยาง คอเหดเซยงหม (หวกรวดครบ

เขยว) เหดปลวกจก และเหดผ งขาวก�าสงตรวจวเคราะห

หาสารพษดวยวธ thin layer chromatography และตรวจ

สอบทางสณฐานวทยาทสถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณ-

สข กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข ผล

การตรวจไมพบ toxin ทง α-amanitin และ β-amanitin

(protoplasmic toxin) และ muscarine (neurotoxin) ขณะ

ทพบวามผปวยรบประทานเหดดงกลาวแลวเจบปวย

ทงนจากการศกษาคนควาวชาการเกยวกบเหดพษท

ผานมาพบวา มการศกษาเกยวกบลกษณะทางกายภาพของ

เหดพษ(6) ลกษณะความเปนพษ หรอสารพษในเหด(3)

ประเภทอาหารทท �าใหเกดโรคอาหารเปนพษ(7) การศกษา

ภมปญญาในการเกบเหดในปาชมชน(8) สวนการศกษา

เกยวกบโรคเหดพษจะเปนรายงานการสอบสวนการเสย

ชวตหรอการเจบปวยเปนกลมกอน (cluster) ประกอบ

กบขอมลจากการสอบสวนโรคเหดพษและการตรวจสาร

พษในตวอยางเหดของโรงพยาบาลตระการพชผล จงหวด

อบลราชธาน(9) มบางเหตการณทอาหารสงสยคอเหดแต

ตรวจไมพบสารพษในอาหาร ดงนน จงควรมการศกษา

เกยวกบความร ความเชอ การปฏบต ในการเลอก การ

ปรงอาหารจากเหดตลอดจนการปฐมพยาบาลเบ องตน

เมอปวยดวยโรคเหดพษในกลมผมความช�านาญในการ

เกบเหดทชาวบานเรยกวา “เซยนเหด” เนองจากเปน

กลมทเกบเหดมากนหรอจ�าหนาย โดยมวตถประสงคเพอ

ศกษาความร ความเชอ การปฏบต เกยวกบการเลอก การ

ปรงอาหารจากเหดและการปฏบตตวเมอปวยดวยโรค-

เหดพษ และรวบรวมขอมลจดท�าคมอในการเลอกการปรง

อาหารจากเหดใหปลอดภย เผยแพรใหกบประชาชนเพอ

ปองกนการเจบปวยและเสยชวตจากโรคเหดพษตอไป

ความร ความเชอ การปฏบตในการเลอกเหดเพอปรงอาหารและการปฐมพยาบาลเบ องตนเมอปวยดวยโรคเหดพษ


วธการศกษารปแบบการศกษา การศกษาเชงปฏบตการ (Action

Research) ด�าเนนการเดอนกรกฎาคม-กนยายน 2559

ประชากรและกลมตวอยางทศกษา

ประชากรทศกษา ไดแก “เซยนเหด” คอผทม

ประสบการณและความช�านาญในการเกบเหด ในต�าบลท

มปาชมชนแหลงเกบเหดหรอมตลาดจ�าหนายอาหารปา

189 คน และผปวยโรคเหดพษทรกษาในโรงพยาบาล

ตระการพชผล ป 2558 โดยการเลอกแบบเจาะจงจาก

เหตการณทมผปวยเปนกลมกอน (Cluster) 12 ราย

กลมตวอยาง ค�านวณโดยใชตาราง Krejcie RV และ

Morgan DW(10) ไดจ�านวนตวอยาง 132 คน สมครใจเขา

รวมวจย 124 คน แยกเปนเซยนเหด 116 คน และผปวย

โรคเหดพษ 8 คน

เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล

1. การเกบขอมลเชงปรมาณ เครองมอทใชในการเกบ

ขอมลเชงปรมาณไดแก แบบสอบถามทผวจยสรางขนเอง

แบงเปน 4 สวน ไดแก ขอมลทวไป ค�าถามเกยวกบเหด

และการเจบปวยดวยโรคเหดพษเปนขอค�าถามแบบตรวจ

สอบรายการ (Check List) โดยใหเลอกตอบ ถก-ผด

จ�านวน 15 ขอ 3 หมวด ซงมทงค�าถามดานบวกและดาน

ลบ ไดแก หมวดความร 7 ขอ หมวดความเชอ 5 ขอ และ

หมวดการปฏบต 3 ขอ โดยมเกณฑการใหคะแนนคอ

ขอความเชงบวกตอบ “ถก” ให 1 คะแนน ตอบ “ผด”

ให 0 คะแนน สวนขอความเชงลบ ถาตอบ “ถก” ให 0

คะแนน ตอบ “ผด” ให 1 คะแนน และน�ามาแปลผล

ระดบคะแนนแบบองเกณฑตามแนวคดของ Bloom

BS(11) โดยพจารณาจากคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน

(S.D.) และคาพสยของคะแนน ซงแบงระดบคะแนนดงน

- คะแนนความร ถกตองระดบสง (5-7คะแนน)

ปานกลาง (4 คะแนน) และต�า (0-3 คะแนน)

- คะแนนความเชอถกตองระดบสง (4-5 คะแนน)


- คะแนนการปฏบตถกตองระดบสง (3 คะแนน)


แบบสอบถามผานการพจารณาจากผเชยวชาญ 3 ทาน

ตรวจสอบความถกตองของเนอหา ภาษาและรปประโยค

ทใช แลวน�ามาตรวจสอบความเทยงตรงเชงเนอหา (CVI)

เทากบ 0.89(12) และทดลองใชกบประชาชนทมลกษณะ

ใกลเคยงกบกลมตวอยางทบานดอนหม ต�าบลขามเปย

อ�าเภอตระการพชผล จงหวดอบลราชธาน จ�านวน 30 คน

วเคราะหหาคาความเชอมน (reliability) ในแตละหมวด

ไดคาสมประสทธ Cronbach’s alpha coefficient(12)

เทากบ 0.876, 0.858, 0.854 ตามล�าดบ

2. การเกบขอมลเชงคณภาพ แบงกลมตวอยางตาม

ต�าบลใหดภาพเหดเพออภปรายในประเดนชอเหด

ประเภทของเหด ลกษณะเหดแตละประเภท หลงจากนน

ใหอภปรายประสบการณผปวยโรคเหดพษเกยวกบสถานท

เกบ/ซอเหด วธปรงเหด ระยะเวลาการปรง เชอเพลงทใช

อาการเจบปวย จ�านวนผกน/ผปวยและวธปฐมพยาบาล

เบองตนเมอปวยดวยโรคเหดพษ

สถตทใชในการวเคราะหขอมล

1. ขอมลเชงปรมาณวเคราะหดวยโปรแกรมส�าเรจรป

SPSS โดยใชสถตเชงพรรณนา ไดแก คาความถ รอยละ

คาเฉลยและคาเบยงเบนมาตรฐาน

2. ขอมลเชงคณภาพมการตรวจสอบขอมลจากการ

อภปรายกลมในประเดนทก�าหนดขางตน กบขอมล

ระหวางกลมและขอมลจากเอกสารวชาการดวยเทคนค

สามเสา(13) และน�าขอมลทงหมดมาสงเคราะห สรปความ

สมพนธดวยวธวเคราะหเนอหา (content analysis)

ผลการศกษาสวนท 1 ขอมลทวไป

ผลการศกษาจ�าแนกตามขอมลทวไป (n=124) พบ

วา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญงรอยละ 89.5 อาย

เฉลย 48.57 ป (S.D.=11.49) จบการศกษาชน

มธยมศกษา รอยละ 51.6 มความช�านาญในเรองการเกบ

เหดรอยละ 83.9 สถานทเกบเหดสวนใหญเกบจากปา

ชมชนในหมบาน รอยละ 85.5 ไดรบความร เรองการเลอก

รบประทานเหดจากบรรพบรษรอยละ 84.7 ไมเคยปวย



ดวยโรคเหดพษรอยละ 93.5 สวนกลมทเคยเจบปวยดวย

โรคเหดพษ พบรอยละ 6.5 โดยอาการปวยส�าคญคอ

อาเจยน รอยละ 100.0 และคดวาสาเหตของการปวยมา

จากการปรงไมสก รอยละ 77.8 ซงเหดทท�าใหเกดการ

เจบปวยมากทสด คอเหดรวม รอยละ 50.0 สวนการ

ปฏบตตวเมอเจบปวยดวยโรคเหดพษ ทกรายเขารกษาใน

สถานบรการสาธารณสข ดงตารางท 1

สวนท 2 ผลการทดสอบความร ความเชอ และการ

ปฏบตเกยวกบการเลอก การปรงอาหารจากเหดและ

การปฏบตเมอเจบปวยดวยโรคเหดพษของกลมตวอยาง

ผลการทดสอบความร ความเชอ และการปฏบต ของ

กลมตวอยางเกยวกบการเลอก การปรงอาหารจากเหด

และการปฏบตเมอเจบปวยดวยโรคเหดพษพบวา สวน-

ใหญมความร ถกตองระดบสง รอยละ 77.4 (คะแนนเฉลย

5.24) ความเชอถกตองระดบปานกลางรอยละ 62.9

(คะแนนเฉลย 3.09) และการปฏบตถกตองในระดบต�า

รอยละ 79.8 (คะแนนเฉลย 0.94) ดงตารางท 2

กลมตวอยางสวนใหญมความร ถกตองในเรองอาการ

และความรนแรงของโรคเหดพษ (รอยละ 96.58) และ

วธปฐมพยาบาลทดทสดเมอกนเหดพษคอท�าใหอาเจยน

และรบไปโรงพยาบาล (รอยละ 91.1) สวนความรทไม

ถกตอง ไดแก ไมรสรรพคณของยานางแดงในการดดซบ

พษจากเหด (รอยละ 84.7) ไมร วาเมอมอาการอาเจยน

หลงกนเหดพษไมใหกนยาหามอาเจยนทนท (รอยละ

82.3) ดงตารางท 3

เมอพจารณาความเชอรายขอพบวา ความเชอทยงไม

ถกตองมากทสด คอเหดทเคยกนในอดตจะไมท�าใหเกด

การเจบปวยในปจจบนแมจะเกดในบรเวณทมการใชสาร

เคมก�าจดศตรพชรอยละ 82.3 รองลงมาเชอวาการปง

หรอยางเหดดวยไฟออนๆ จะท�าใหพษในเหดสลายได

รอยละ 79.0 ดงตารางท 4

การปฏบตเกยวกบการเลอก การปรงอาหารจากเหด

และการปฏบตตวเมอเจบปวยดวยโรคเหดพษของกลม

ตวอยาง พบวา มการปฏบตถกตองในระดบต�า โดยการ

ปฏบตทท �าใหเสยงตอการเกดโรค ไดแก การสงเกตเหด

พษจากการเปลยนสขาวสารทใสลงในหมอแกง(รอยละ

91.1) การสงเกตจากขาเหด (รอยละ 76.6) และสงเกต

จากรอยแมลงหรอสตวแทะ (รอยละ 74.2) ดงตารางท 5

สวนท 3 ผลการศกษาเชงคณภาพ

1. ชอเหด พบวา เหดชนดเดยวกน เรยกชอแตกตาง

กนในแตละทองถนซงมผลตอการสรปสาเหตของโรคเหด

พษ เชนเหดผ งขาวก�า บางทองถนเรยก “เหดอด�า/อก�า/

ขาวก�า” เหดหวกรวดครบเขยว ภาษาทองถนเรยก“เหด

เซยงหม” “เหดคอนกลอง” “เหดขายาว”

2. การจ�าแนกประเภทของเหดและวธสงเกตลกษณะ

เหดพษ

จ�าแนกเหดเปน 3 ประเภทคอ เหดกนได-กนไมได

และกลมทไมแนใจวากนได โดยเหดกนได เปนเหดทกน

แลวไมท�าใหเจบปวย ลกษณะขาเหดจะกลวง(โกน) ไมม

ขน มกลนหอม มแมลงเจาะทขาหรอดอกเหด ดอกมสสน

คนตา ไมมถงใตหมวกเหด ไมมผาผกคอ หรอผาคาดเอว

เหดกนไมได (เหดพษ) เปนเหดทไมเคยกนมากอนเรยก

ชอรวมๆ วา “เหดตายเบอ/เหดเบอ/เหดผเบอ” บางทอง

ถนเรยก “เหดเซยงฮาก/เหดสะฮาก” มลกษณะคอ หลง

เหดแตก ไมเรยบ มขย ดอกสสวยงาม ดอกหนา ไมม

แมลงกด ไขเหดมกลนเหมน ขาตน ขาสน มขน เมอดอก

โตมถงเทาตดดอกเหด เรยกวา “มสนหอ/สนเหด” เหด

ทไมแนใจวากนได ไดแก เหดทบางทองถนกน บางทอง

ถนไมกน มรปราง สสนแปลกๆ เชน เหดกนถง (เหด

ระเบด) เหดเผงเลอด เหดเกลอด�า

3. วธเกบเหด/เลอกเหดใหปลอดภย คอเกบเหดท

เคยกน ไมเกบเหดทเกดใกลสวนยาง/ใกลททงสารพษ

4. ปจจยทท�าใหเกดการเจบปวยและความรนแรงของ

โรคเหดพษ

ชนดเหด เกบเหดลกษณะคลายเหดทกนได เชน

เหดปลวกจก เหดปลวกขาวดอคลายเหดโคน สวนเหด-

เซยงหม (คอนกลอง) คลายเหดสะงากซงเปนเหดทกน

ไมได

สถานทเกบเหด สวนยางพารา/มนส�าปะหลง แหลง



ตารางท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง (n=124)

ขอมลทวไป จ�านวน รอยละ

1. เพศ

- เพศชาย 13 10.5

- เพศหญง 111 89.5

2. กลมอาย (ป)

- 15-24 3 2.4

- 25-34 6 4.8

- 35-44 31 25

- 45-54 50 40.3

- 55-64 27 21.8

- 65 ขนไป 7 5.6

Mean=48.57, S.D.=11.49

3. ระดบการศกษา

- ไมไดเรยน 5 4

- ประถมศกษา 45 36.3

- มธยมศกษา 64 51.6

- ปวช./ปวส. 7 5.6

- ปรญญาตร/สงกวาปรญญาตร 3 2.4

4. ความช�านาญ/เชยวชาญเกยวกบเรองเหด

(ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

- การเกบเหด 104 83.9

- การปรงอาหารจากเหด 95 76.6

- รสรรพคณ/ประโยชนทางยาของเหด 33 26.6

- ร วธรกษาคนปวยโรคเหดพษ 10 8.1

5. สถานทเกบเหด (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

- ปาชมชนในหมบาน 106 85.5

- ปาชมชนทงในและนอกหมบาน 64 51.6

ทเปนแหลงเกบเหดสาธารณะ

- ซอจากตลาด/ผคาเร ทวไป 13 10.5

- ซอจากคนทไวใจได 43 34.7

6. แหลงรบความร เรองการรบประทานเหดใหปลอดภย

- วทย 41 33.1

- โทรทศน 47 37.9

- อนเทอรเนต 4 3.2

- หนงสอพมพ/หนงสอทวไป 23 18.5

- แผนพบ โปสเตอร ใบปลว 9 7.3

- หอกระจายขาว 36 29

- บรรพบรษ ผเฒาผแกในหมบาน 105 84.7

ขอมลทวไป จ�านวน รอยละ

7. ประวตการเจบปวยดวยโรคเหดพษ

ของตวเอง/สมาชกในครอบครว

- ไมเคยปวย (ไมตองตอบขอ 8-11 116 93.5

ขามไปท�าสวนท 2)

- เคยปวย 8 6.5

8. อาการส�าคญของกลมทปวยดวยโรคเหดพษ

(ตอบไดมากกวา1 ขอ)

- ถายเปนน�า 6 66.7

- อาเจยน 8 100

- วงเวยน 3 33.3

9. การปฏบตตวของผทเคยปวยดวย

โรคเหดพษ (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

- ท�าใหอาเจยน 2 22.2

- รบไปโรงพยาบาล/ 8 100

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล

- ตมสมนไพรยานางแดงดม 3 33.3

10. ในกลมทเคยปวยคดวา สาเหตทท �าใหปวย

(ตอบไดมากกวา 1ขอ)

- ผปา ผบาน ผเรอน 1 11.1

- มโรคประจ�าตว 0 0

- ธาตไมแขง (ภมตานทานโรคไมด) 3 33.3

- เหดทท�าใหปวยมลกษณะเหมอน 4 44.4

เหดทเคยกน

- ปรงไมสก 7 77.7

- มยาฆาแมลงหรอสารเคมรอบปาชมชน 1 11.1

ทมเหด

11. ชนดเหดทท�าใหเกดอาการปวยครงนน

- เหดรวม 4 50

- เหดเซยงหม (เหดหวกรวดครบเขยว) 1 11.1

- เหดถาน เหดถานใหญ 1 11.1

- เหดขาวก�า 2 22.2



ตารางท 2 กลมตวอยาง จ�าแนกตามระดบความร ความเชอ และการปฏบตเกยวกบการเลอก การปรงอาหารจากเหด และการ

ปฏบตเมอเจบปวยดวยโรคเหดพษ

เงอนไขการวด ต�า ปานกลาง สง Mean SD Min Max

จ�านวน รอยละ จ�านวน รอยละ จ�านวน รอยละ

ความร 4 3.2 24 19.4 96 77.4 5.4 0.99 2 7

ความเชอ 38 30.6 78 62.9 8 6.5 3.1 1.0 0 5

การปฏบต 99 79.8 23 18.6 2 1.6 0.9 0.7 0 3

ตารางท 3 ผลการทดสอบความรเกยวกบการเลอก การปรงอาหารจากเหด และการปฏบตเมอเจบปวยดวยโรคเหดพษของ

กลมตวอยางจ�าแนกรายขอ

หมวดความร ถกตอง ไมถกตอง


1. ผทปวยโรคเหดพษในปจจบน สวนใหญเกดจากการกนเหดทไมเคยกนมากอน* 29 23.4 95 76.6

2. ผทกนเหดพษจะมอาการคลนไสอาเจยน ถายเปนน�า และรนแรงถงตายได 120 96.8 4 3.2

3. ความรนแรงของอาการปวยจากการกนเหดพษ จะมากหรอนอยขนอยกบชนดของเหด

ปรมาณทกนอาหารหรอเครองดมทกนรวมดวยรวมทงอายและโรคประจ�าตวของผปวย 72 58.1 52 41.9

4. เมอมอาการอาเจยนหลงจากกนเหดพษใหกนยาหามอาเจยนทนทจนกวาอาการจะดขน* 102 82.3 22 17.7

5. เมอมอาการอาเจยนหลงกนเหดพษวธปฐมพยาบาลทดทสดคอการลวงคอหรอ 113 91.1 11 8.9

ท�าใหอาเจยน

6. น�าสมนไพรยานางแดงมสรรพคณชวยดดซบสารพษจากการกนเหดพษได 19 15.3 105 84.7

7. เมอเกดอาการพษจากการกนเหด ใหดมสมนไพรทมสรรพคณดดซบสารพษผสม 97 78.2 27 21.8

เหลาดองยาเพอรบถอนพษ*

* ค�าถามเชงลบ

ตารางท 4 ผลการทดสอบความเชอ เกยวกบการเลอก การปรงอาหารจากเหด และการปฏบตเมอเจบปวยดวยโรคเหดพษ ของ

กลมตวอยาง จ�าแนกรายขอ

หมวดความเชอ ถกตอง ไมถกตอง


1. การเจบปวยของคนเราเกดจากกรรมเกาในชาตกอน* 99 79.8 25 20.2

2. กนเหดแลวจะปวยหรอไมเปนขนอยกบธาตของแตละคน 66 53.2 58 46.8

3. เหดทเคยกนในอดต จะไมท�าใหเกดการเจบปวยไดในปจจบนแมวาจะเกด 22 17.7 102 82.3

ในบรเวณทมสารเคมก�าจดศตรพช*

4. เหดปลวก เหดไค เหดกอ ทเกบจากสวนยางพารา ไรมนส�าปะหลงทม 91 73.4 33 26.6

การใชยาฆาแมลงกนไดไมท�าใหเกดพษ*

5. การปง ยางเหดดวยไฟออนๆ จะท�าใหพษในเหดสลายได* 26 21.0 98 79.0

*ค�าถามเชงลบ



ทมการใชสารเคมก�าจดศตรพช/แหลงทไมเคยเกบ

วธปรงอาหาร ลกษณะการปรงทท �าใหเกดพษ คอ วธ

นง ปงยาง ท�าใหปรงไมสก เนองจากรบเรง ความรอนไม

พอ/รอนไมสม�าเสมอ/ไฟแรงเกนไป ท�าใหโซไฟ ไหม

กอนสก

ระยะเวลาในการปรง ไมมการจบเวลา แตใชความรสก

วาเวลามากพอ

เชอเพลงทใชในการปรง ฟน ถานปรมาณความรอน

ไมสงหรอความรอนไมสม�าเสมอ เมอเทยบกบการใชแกส

หงตม

ปรมาณทรบประทาน กนในสวนทเปนเนอเหด

อาหารรวมในมอนนๆ กนแตแกงเหดอยางเดยว

อาย เดกเลกกบผสงอาย อาการรนแรงมากกวาวยรน

และวยท�างาน ในปรมาณทกนเทากน

โรคประจ�าตวของผปวย ถาเปนโรคเรอรงอาการจะ

รนแรง และมโอกาสเสยชวตสงกวากลมปกต

5. วธทดสอบความเปนพษจากอาหารทปรงจากเหด

ใชการสงเกตสขาวสาร(หรอขาวสก)ทใสในหมอแกงเหด

ถาเปลยนเปนสแดงแสดงวาเปนเหดพษ

6. การปฏบตตวเมอมอาการหลงกนเหดพษ ท�าให

อาเจยนใหมากทสดโดยการลวงคอ กนไขขาวดบผสม

โซดา ใชเกลอ/ผงถานละลายน�าดม

7. สมนไพรหรอวธแกพษทใชในแตละทองถน ไดแก

ตมใบ/เครอยานางแดง ใบรางจด แกนไมสก/ราก/

เปลอกตนสกดม ดมเหลาขาวผสมกานพล ใชดนทรายฝง

กลบรางกายเพอใหทรายดดซบพษ

สรปผลการศกษา

จากการศกษาความร ความเชอ และการปฏบตของ

เซยนเหดเกยวกบการเลอก การปรงอาหารจากเหด และ

การปฐมพยาบาลเบองตนเมอกนเหดพษ พบวา สวนใหญ

มความร ถกตองในระดบสง รอยละ 77.4 (เฉลย 5.24

คะแนน) ขณะทมความเชอถกตองระดบปานกลาง รอย-

ละ 62.9 (เฉลย 3.09 คะแนน) และการปฏบตถกตอง

ระดบต�า รอยละ 79.8 (0.94 คะแนน) ซงประเดนความ

ร ความเชอ การปฏบตทตองสอสารใหถกตอง ไดแก การ

กนยาหามอาเจยนทนทหลงเกดการปวยจากเหดพษ

ความเชอเรองกนเหดทเกดในบรเวณทมการใชสารเคม

ก�าจดศตรพชจะไมท�าใหปวยและการทดสอบความเปน

พษของเหดโดยสงเกตการเปลยนสของขาวในแกงเหด

สวนการศกษาเชงคณภาพ พบวา แตละทองถนมความ

แตกตางกนในการเรยกชอเหด แบงประเภทของเหด วธ

สงเกตลกษณะเหดพษ ปจจยทท�าใหเกดโรคเหดพษและ

ความรนแรงของโรค ซงขอมลทไดน�ามาประมวลกบความ

รทางวชาการอนๆ จดท�า “คมอเหดพษ” เผยแพรให

ประชาชนใชในการเลอกเหดปรงอาหารใหปลอดภย เพอ

ปองกนการเจบปวยและเสยชวตดวยโรคเหดพษตอไป

ตารางท 5 ผลการทดสอบการปฏบตเกยวกบการเลอก การปรงอาหารจากเหดและการปฏบตเมอเจบปวยดวยโรคเหดพษ ของ

กลมตวอยาง จ�าแนกรายขอ

หมวดการปฏบต ถกตอง ไมถกตอ


1. สงเกตเหดพษคอใหหกขาเหดด ถาขาตนแสดงวาเปนเหดไมมพษ 29 23.4 95 76.6

2. สงเกตเหดพษคอ ถาหมวกหรอขาเหดมรอยแมลงหรอสตวแทะแสดงวาเหดนนไมมพษ 32 25.8 92 74.2

3. สงเกตสขาวสารทใสลงในหมอแกงหากขาวไมเปลยนส แสดงวาปลอดภย ไมมพษ 11 8.9 113 91.1

ซงใชทดสอบไดผลกบเหดทกชนด



วจารณจากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางมความร เกยวกบ

การเลอก การปรงอาหารจากเหดและการปฏบตเมอปวย

ดวยโรคเหดพษถกตองในระดบสงเนองจากไดรบการ

ถายทอดความรจากบรรพบรษและสอวทยโทรทศน สวน

ความรทตองมการเผยแพรไดแก สรรพคณของสมนไพร

ยานางแดงในการดดซบพษจากเหด ซงกรมพฒนาการ-

แพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก สถาบนวจยการ-

แพทยแผนไทย ไดศกษาสรรพคณทางยาของยานางแดง

และรางจดพบวาสามารถถอนพษเบอเมาจากเหดได(14)

อยางไรกตามแมจะใชสมนไพรถอนพษกตองน�าผปวยสง

โรงพยาบาลโดยเรวเพราะเหดบางชนดมพษรนแรงถง

ตายโดยมระยะเวลาการออกฤทธนาน

กรณโรคเหดพษเกดจากเหดทไมเคยกนมากอนนน

พรสดา โสวรรณ ไดขอมลจากการสอบสวนโรคและ

ทบทวนเวชระเบยนผปวยโรคเหดพษ พบวาสวนใหญเกด

จากการกนเหดทร จกและเคยกนประจ�าไดแก เหดรวม

เหดขาวก�า และเหดปลวก (รอยละ30.4, 23.4 และ 9.9

ตามล�าดบ)(5) นอกจากน ธตยา บญประเทอง และคณะ

พบวามกมการเกบเหดผดคอ เหดโคน (Termitomyces

spp.) มกสบสนกบเหดในสกล Entoloma และ Clitocybe

บางชนดทหมวกมยอดแหลมคลายเหดโคนมากแตมพษ

รนแรงถงตาย สวนเหดอกกลมคอ “เหดถาน” (Russula-

nigricans หรอเหดขง เหดขา (Lactariuspiperatus) โดย

มกจะเกบสบสนกบเหดในสกล Entoloma, Clitocybe และ

Hygrocybe ทคลายกนจนไมสามารถแยกไดดวยตาเปลา

ตองอาศยผช�านาญในการเกบเทานน(15)

ส�าหรบความเชอวาเหดทเคยกนในอดตจะไมท�าให

เกดการเจบปวยในปจจบนแมจะเกดในบรเวณทมการใช

สารเคมก�าจดศตรพชนน พบวา จากลกษณะการเจรญ

เตบโตของเหดจะไดอาหารจากการยอยสลายซากสงมชวต

โดยการปลอยเอนไซมออกมายอยภายนอกแลวดดซม

ผานทางเสนใย(16) ดงนน ถาเหดเกดในบรเวณทมสารเคม

หรอสารพษตกคางกจะดดสารพษเขาไปดวยเชนกน

ความเชอวาการปงยางเหดดวยไฟออนๆจะท�าใหพษ

ในเหดสลายไดนน พบวากลมตวอยางทเปนผปวยโรคเหด

พษกนเหดเซยงหม (เหดหวกรวดครบเขยว) ยางไฟ

ออนๆ จงท�าใหปวยสอดคลองกบพรรณพร กลมา ทพบ

วาเหดทสรางสารพษกลม gastrointestinal เมอรบ-

ประทานดบจะเปนพษ แตถาตมสกแลวไมเปนอนตราย

เพราะความรอนท�าใหพษถกท�าลายหมดไปได(17) โดยเหด

มพษกลมน ไดแก เหดหวกรวดครบเขยว (Chlorophyl-

lummolybdites) เหดแดงน�าหมาก (Russulaemetia) เหด

ไขหงส (Scleroderma citrinum) เหดนมหน (Entolo-

mastrictius) เหดหาหรอเหดน�าผ ง (Phaeogyroporus-

portentosus) และอรณ จนทรสนท พบวา ความรอนหรอ

การตมท�าลายพษในเหดบางชนดได เชน เหดแดงน�าหมาก

เหดแดงกหลาบ (กลม Russula) แตไมสามารถขจดสาร

พษของเหดระโงกหนและเหดหวกรวดครบเขยวได(18)

ทงน ปจจยทมผลตอการท�าลายสารพษในเหด

นอกจากระยะเวลาการปรง วธการปรง แลวยงมปรมาณ

ความรอนและเชอเพลงทใช ซงผลการศกษาเชงคณภาพ

พบวา กลมตวอยางใชฟนเปนเชอเพลงปรงอาหาร ซงฟน

หรอถานจะมคาความรอนต�ากวาแกสหงตมจงท�าใหเหด

ไมสกหรอสกๆ ดบๆ โดยในปรมาณ 1 กโลกรมเทากน

ฟนมคาความรอนเทากบ 378 ถาน 684 และแกสหงตม

เทากบ 1167 Tor106 ตามล�าดบ(19)

การปฏบตทยงไมถกตองคอการสงเกตลกษณะเหด

พษจากรอยแมลงหรอสตวแทะทหมวกหรอขาเหดซงจาก

การศกษาเชงคณภาพ พบวา กลมตวอยางระบลกษณะ

เฉพาะของเหดพษวามกลนเหมน ท�าใหสตวหรอแมลงไม

เขาใกล แตกตางกบอรณ จนทรสนท ทศกษาพบวา

กระตาย และหอยทากสามารถกนเหดพษได(20) สวนการ

สงเกตขาเหดถาขาตนเปนเหดมพษนน พรรณพร กลมา

และคณะ ศกษาเปรยบเทยบสณฐานของเหดระโงกหน

(เหดพษ) กบเหดไขขาว (รบประทานได) พบวาเหด-

ระโงกหนจะมกานและโคนตน(17) นอกจากนยงมการ

สงเกตสขาวสารทใสในแกงเหดซง ธตยา บญประเทอง

และคณะ ศกษาพบวาใชไดกบเหดหวกรวดครบเขยว แต

ไมสามารถใชไดกบเหดระโงกหน(15)



ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป

1. ควรมการประเมนผลการใช “คมอเหดพษส�าหรบ

ประชาชน” ทจดท�าขน

2. การศกษาเชงคณภาพเกยวกบปจจยทมผลตอการ

เจบปวยจากการรบประทานเหดบางชนดทตรวจไมพบ

สารชวพษ เชน เหดผ งขาวก�า

กตตกรรมประกาศคณะผศกษา ขอขอบคณผอ�านวยการโรงพยาบาล-

สงเสรมสขภาพต�าบล และทม SRRT ระดบต�าบลทกแหง

ในการเตรยมพนท ทานทใหค�าปรกษาดานวชาการ ไดแก

ดร.แสงโฉม ศรพานช ดร.อาร จ�าปากลาย ดร.จรรยา

อนทรหนองไผ ภญ.วนตา แสงทอง และนางบษบา การ-

กลา และทานทใหค�าปรกษาแนะน�าในการจดท�า “คมอ

เหดพษ ส�าหรบประชาชน” ไดแก รศ.พนวไล สวรรณฤทธ

อาจารยอจฉรา พยพพานนท และนางสาวภทรภรณ

จงพนธ ในการเขยนภาพปกประกอบ

เอกสารอางอง1. พมพกานต อรามพงษพนธ. ความร ทวไปเกยวกบเหด

[อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ 26 ม.ค.2560]. แหลงขอมล:

http://www.aopdh02.doae.go.th/wonlop_het.pdf

2. ยวศร ตายค�า. เกรดความร เรองเหด [อนเทอรเนต]. [สบคน

เมอ 12 ม.ย. 2559]. แหลงขอมล: http://biology.ipst.

ac.th/?p=933

3. ศนยพษวทยารามาธบด คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาล-

รามาธบด มหาวทยาลยมหดล. สารพษจากเหด [อนเทอร-

เนต]. [สบคนเมอ 28 ก.ค. 2559]. แหลงขอมล: http://

med.mahidol.ac.th/poisoncenter/th/pois-cov/mushroom

4. กลมงานควบคมโรค ส�านกงานสาธารณสขจงหวดอบลราช-

ธาน. สรปสถานการณโรคตดตอ. การประชมนกวชาการ-

สาธารณสข ประจ�าเดอนธนวาคม 2558; วนท 24 ธนวาคม

2558; หองประชมส�านกงานสาธารณสขจงหวดอบลราชธาน,

อบลราชธาน.

5. พรสดา โสวรรณ. สรปสถานการณโรคเหดพษ อ�าเภอ

ตระการพชผล จงหวดอบลราชธาน ป 2557-2558. การ

อบรมโครงการคนหาภมปญญาทองถนปองกนเหดพษ; 23-

25 มถนายน 2559; หองประชมพนาภนนท โรงพยาบาล

ตระการพชผล, อบลราชธาน.

6. ความรทวไปเกยวกบเหด [อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ 28

ก.ค. 2559]. แหลงขอมล: http://www.aopdh02.doae.

go.th/wonlop_het.pdf

7. ส�านกโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรค. อาหารเปนพษจาก

เหดพษ [อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ 28 ม.ค. 2560]. แหลง

ขอมล: https://ddc.moph.go.th/disease_detail.php?d=10

8. สมสงวน ปสสาโก, องสมา กานจกร, ชมพ เหนอศร, วรรณ-

ภา เหลยมสงขร. ภมปญญาทองถนในการอนรกษความหลาก

หลายทางชวภาพของเหดในปาชมชนโคกใหญเพอการใช

ประโยชนอยางยงยน. วารสารวจยเพอพฒนาสงคมและ-

ชมชน มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม 2557;1(2):95-

109.

9. พรสดา โสวรรณ, สนนทา ค�าด, เพญ พมกล. รายงานการ

สอบสวนการเสยชวตจากการรบประทานเหด บานค�าผกแวน

ต�าบลนาสะไม อ�าเภอตระการพชผล จงหวดอบลราชธาน วน

ท 9-15 สงหาคม 2558. อบลราชธาน: โรงพยาบาล-

ตระการพชผล; 2558.

10. Krejcie RV, Morgan DW. Determining sample size for

research activities. Educational and Psychological Mea-

surement 1970;30(3):607-10.

11. Bloom BS. Handbook on formative and summative eval-

uation of student learning. New York: McGraw Hill;

1971.

12. วลลภ รฐฉตรานนท. การตรวจสอบคณภาพเครองมอการ

วจย 20 กมภาพนธ 2557 [อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ 25

พ.ย. 2559]. แหลงขอมล: http://www.rlc.nrct.go.th/

ewt_dl.php?nid=1177

13. สมตร สวรรณ. การออกแบบการวจยเชงคณภาพ [อนเทอร-

เนต]. [สบคนเมอ 25 พ.ย. 2559]. แหลงขอมล: http://

www.priv.nrct.go.th/ewt_dl.php?nid=900



14. สถาบนวจยการแพทยแผนไทย กรมพฒนาการแพทยแผน

ไทยและแพทยทางเลอก. คมอสมนไพรลางพษส�าหรบ

ประชาชน. กรงเทพมหานคร: ส�านกพมพคณะรฐมนตรและ

ราชกจจานเบกษา; 2554.

15. ธตยา บญประเทอง, รตเขตร เชยกลน, พชราภรณ พรม-

เคยมออน, พรรณทพย ตยพนธ. การจดจ�าแนกเหดพษใน

ประเทศไทย ชวงป 2551-2555. ใน: อรณ จนทรสนท,

ณภทร สนธรตน, อจฉรา พยพพานนท, กรกช จนทร,

วราพร ไชยมา, อภรชต สมฤทธ, บรรณาธการ. เหดไทย

2555. กรงเทพมหานคร: สมาคมนกวจยและเพาะเหดแหง

ประเทศไทย; 2556. หนา 12.

16. โสรญา พรมพกตร, วไลพร ออนแกว. ความหลากหลายทาง

ชนดพนธของเหดในสวนวนเกษตรบานหลายโพธ อ�าเภอ

บางระก�า จงหวดพษณโลก [รายงานการวจยหลกสตร-

วทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาทรพยากรธรรมชาต และสง-

แวดลอม]. พษณโลก: มหาวทยาลยนเรศวร; 2557.

17. พรรณพร กลมา, มนศลป ศรมาตย, สายสมร ล�ายอง. การ

เปรยบเทยบลกษณะสณฐานวทยาของเหดระโงกเพอการ

จ�าแนกแยกชนดทรบประทานไมได. การประชมทางวชาการ

ครงท 49 มหาวทยาลยเกษตร ศาสตร; วนท 1-4 กมภาพนธ

2554; มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพมหานคร.

กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร; 2554.

18. สมาคมนกวจยและเพาะเหดแหงประเทศไทย. เหดพษ.

กรงเทพมหานคร: นวธรรมดาการพมพ; 2543.

19. วชาการดอทคอม. ถาน [อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ 25 ก.ค.

2560]. แหลงขอมล: http://www.neutron.rmutphysics.

com/teaching-glossary/index.php?option=com_con-

tent&task= view&id=8656&Itemid=3

20. อรณ จนทรสนท. เหดพษ ตอนท 3: ถามตอบรอบร เรอง

เหดพษ [อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ 10 พ.ย. 2559]. แหลง

ขอมล: http://www.thaimushroomsoc.com/



Abstract: Knowledge, Belief, Practice of Selecting Mushrooms for Cooking and the First Aid on Patients with Mush-

room Poisoning of Mushroom Experts Trakanphuetphon District, Ubon Ratchathani Province

Pornsuda sowannee, B.Sc. (Public Health); Sirinat teankam, B.Sc. (Community Health); Nattapon panya,

B.Sc. (Health Education)

Trakanphuetphon Hospital, Ubonratchatani Province, Thailand


The objectives of the action research were to assess knowledge, beliefs, practice of selecting

mushrooms for cooking, the first aid for patients with mushroom poisoning, and to gather knowledge

for producing a guidebook about poisonous mushroom. The 124 participants who were experts and had

expertise in mushrooms collection (116 individuals) and 8 patients suffering from mushroom poisoning.

Data were collected by using questionnaires and focus group discussion; and were analyzed by frequency

and percentage for quantitative data, and content analysis for qualitative data. The results of research

showed that the overall knowledge of mushroom was at high level (77.4% of the aticipants), 62.9% had

moderate level, and 79.8% of them had incorrect practice. The issues that need to be corrected: taking

domperidone immediately after eating poisonous mushrooms, the belief that eating mushrooms that ever

grown in pesticide-use vicinity would not be poisonous, the practice of observing the change of boiled

rice’s color. Issues identified in the qualitative study included the issues on mushroom names, profiles

of poisonous mushrooms, factors affecting severity of symptoms, and first aid for mushroom poisoning.

As a result, the authors had compiled their findings and knowledge to develop a “guidebook poisonous

mushrooms,” which was widely disseminated to enhance knowledge, beliefs, and practice on the selection

of safe mushrooms for cooking.

Keywords: mushroom poisoning; first aid; mushroom expert; biological toxins

รายงานสอบสวนการเกดโรคไขเลอดออกของนกศกษาในวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

พระพทธบาท สงหาคม 2562

วรวทย ชยพรเจรญศร พย.บ., วท.ม.ทวศกด เสมาใหญ ส.บ., วท.ม.วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน พระพทธบาท

บทคดยอ วนอาทตยท 4 สงหาคม 2562 อาจารยเวรปกครองของวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน พระพทธบาท ไดรบแจงจาก

นกศกษาทไปตรวจทโรงพยาบาลพระพทธบาทวาแพทยวนจฉยเปนโรคไขเลอดออก จงไดรวมกบอาจารยของวทยา

ลยฯ ทเคยมประสบการณในการลงสอบสวนเคลอนทเรว ด�าเนนการสอบสวนโรค ระหวางวนท 5-6 สงหาคม 2562

เพอยนยนการวนจฉยโรค หาปจจยเสยง แหลงโรค และควบคม ปองกนการระบาดของโรค โดยเกบรวบรวมขอมล

จากแฟมประวตการรกษา สมภาษณญาตและเพอนบานของผปวย ส�ารวจสภาพแวดลอม ตลอดจนด�าเนนงานตาม

มาตรการควบคมและปองกนโรค ผลการสอบสวนพบวานกศกษาปวยเปนโรคไขเลอดออก 1 ราย และพบสาเหต

หลกของการเกดโรคทนาจะรบเชอจากชมชนจากทบาน เพราะนกศกษาไดเดนทางกลบบานทบานเลขท 82 หมท 3

บานยางเกยวแฝก ต�าบลวะตะแบก อ�าเภอเทพสถต จงหวดชยภม ซงขณะนนชมชนทบานของนกศกษาเปนชวงท

ก�าลงมการระบาดของโรคไขเลอดออก หลงจากด�าเนนการควบคม ปองกนโรคเบองตนแลว ไมพบผปวยเพมเตม

และการเกดโรคไดสนสดลง

ค�ำส�ำคญ: รายงานการสอบสวนโรค; ไขเลอดออก; วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน พระพทธบาท




วนรบ: 15 ต.ค. 2562

วนแกไข: 9 ม.ย. 2563

วนตอบรบ: 16 ม.ย. 2563

บทน�าวนอาทตยท 4 สงหาคม 2562 เวลา 15.00 น.

อาจารยเวรปกครองของวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

พระพทธบาท ไดรบแจงจากนกศกษาทไปตรวจทโรง-

พยาบาลพระพทธบาทวาแพทยวนจฉยเปนโรคไขเลอด-

ออก ใหนอนพกรกษาตวทโรงพยาบาลพระพทธบาท

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน พระพทธบาท ไดด�าเนน-

การสอบสวนโรค โดยมวตถประสงคเพอยนยนการวนจฉย

โรค หาปจจยเสยง แหลงโรค ขอบเขตการระบาดของโรค

และเพอควบคม ปองกนการระบาดของโรค

วธการศกษา การศกษานเปนการศกษาระบาดวทยาเชงพรรณนา

ด�าเนนการในโรงพยาบาลพระพทธบาท ระหวางวนท 5-6

สงหาคม 2562 โดยการทบทวนเวชระเบยนผปวย

สอบถามตามแบบสอบสวน และแบบรายงานการควบคม

โรคไขเลอดออก ดงน

1. ศกษาระบาดวทยาเชงพรรณนา สอบสวนโรค

เฉพาะราย จากแฟมประวตการรกษาทโรงพยาบาล

พระพทธบาท พรอมทงสมภาษณผปวย และญาต โดยใช

แบบสอบสวนเฉพาะรายโรคไขเลอดออก(1)


Case investigation of Dengue Hemorrhagic Fever in a student in Boromarajonani College of Nursing

นกศกษาเรมมอาการไขกอนเขารบการรกษา จ�านวน

5 วน โดยคดวาตนเองเจบปวยเปนไขหวดธรรมดา ไดเดน

ทางจากบานญาตทจงหวดชยภม กลบเขามาทวทยาลย

พยาบาลบรมราชชนน พระพทธบาท เพอการมาเขาสอบ

วดความรรวบยอดในวนศกรท 2 สงหาคม 2562 รวมกบ

มความกงวลในการสอบวดความรรวบยอด ท�าใหไมไป

รบการตรวจรกษาทโรงพยาบาล ภายหลงจากการสอบวด

ความร รวบยอดเสรจ เรมมไขสงมากขน มอาการเวยน

ศรษะ หนามด จงมารบการตรวจรกษาในวนอาทตยท 4

สงหาคม 2562 ไดรบการตรวจทางหองปฏบตการ แพทย

วนจฉยวาเปนไขเลอดออก เรมเขาสระยะชอค

2. คนหาผปวยเพมเตม เพอทราบขอบเขตการระบาด

ของโรคตามนยามผปวยกลมโรคไขเลอดออก ตามเกณฑ

การวนจฉยโรคตาม WHO SEARO 2011(2) และของ

ส�านกระบาดวทยา(3,4) ดงน

2.1 ผปวยเขาขาย (probable case) คอ ผปวยทม

อาการไขเกดขนอยางกะทนหน รวมกบอาการอยางนอย

2 ขอ ดงน ปวดศรษะ ปวดกระบอกตา ปวดเมอยกลาม

เนอ, ปวดขอ/ปวดกระดก ผน อาการเลอดออก (ทพบ

บอย คอ positive tourniquet test, มจดเลอดออกทผวหนง

petechiae เลอดก�าเดา) ตรวจ CBC พบมเมดเลอดขาวต�า

นอยกวาหรอเทากบ 5,000 เซลล/ลบ.มม. มเกรดเลอด

มากกวาหรอเทากบ 150,000 เซลล/ลบ.มม. ม Hct เพม

ขนรอยละ 5-10 และม antibody สง มากกวาหรอเทากบ

1,280 หรอ positive IgM/IgG ELISA test ใน conva-

lescent serum หรอพบในพนท และเวลาเดยวกบผปวย

ทมการตรวจยนยนการตดเชอเดงก

2.2 ผปวยยนยน (Confirmed case) คอ ผปวยทม

ผลการตรวจแยกเชอไวรสเดงกแอนตเจน และ/หรอ การ

ตรวจแอนตบอดยนยนการตดเชอเดงก

3. ศกษาสภาพแวดลอม โดยใชแบบส�ารวจจ�านวน

ลกน�ายงลาย ท�าการส�ารวจสภาพแวดลอมทวทยาลย

พยาบาลบรมราชชนน พระพทธบาท เพอคนหาแหลงท

อาจจะเปนแหลงเพาะพนธลกน�ายงลายทเปนสาเหตการ

เกดโรค ไดแก แหลงกกเกบน�า อาคารเรยน หอพก

นกศกษา หอประชม ทอระบายน�า ตลอดจนลกษณะทพก

อาศย

4. การควบคม และปองกนการระบาดของโรค(5)

4.1 ประสานงานกบศนยสขภาพชมชน โรงพยาบาล

พระพทธบาท ใหมาพนหมอกควน โดยด�าเนนการพน

หมอกควน ครงท 1 วนท 15 สงหาคม 2562 และครงท

2 วนท 22 สงหาคม 2562

4.2 รณรงคใหนกศกษาท�าความสะอาดบรเวณหอพก

และรอบวทยาลย ตลอดจนคว�าภาชนะเพอไมใหน�าขง

4.3 รณรงคใหอาจารยและเจาหนาทท�าความสะอาด

บรเวณบานพก และชวยกนท�าลายแหลงเพาะพนธยง

4.4 มระบบการสงตอ ดแลนกศกษา และเฝาระวง

ตดตามนกศกษาทเปนไข หรอเปนไขเลอดออก

4.5 ใหสขศกษาเกยวกบโรคไขเลอดออกกบนกศกษา

พยาบาลทกชนป

5. การตดตามประเมนผล

5.1 การศกษาระบาดวทยาเชงพรรณนา โดยด�าเนน

การตดตามอาการ และผลการตรวจรกษาจากแฟมประวต

ผลการตรวจทางหองปฏบตการ และสอบถามอาการจาก

นกศกษาทปวยขณะพกรกษาตวทโรงพยาบาล

5.2 คนหาผปวยเพมเตม ประเมนผลจากจ�านวนผปวย

ทสงสยจะเปนโรคตามเกณฑการวนจฉยโรคขององคการ-

อนามยโลก และส�านกระบาดวทยา

5.3 ศกษาสภาพแวดลอม ประเมนผลจากผลการ

คนหาลกน�ายงลายตามแหลงเพาะพนธลกน�ายงลาย

ทท�าการส�ารวจ

5.4 การควบคม และปองกนการระบาดของโรค

ประเมนผลจากจ�านวนผปวยไขเลอดออกรายใหม

ผลการศกษา1. ผลการศกษาพบวาผปวยเรมมอาการไขกอนเขา

รบการรกษา จ�านวน 5 วน โดยคดวาตนเองเจบปวยเปน

ไขหวดธรรมดา ไดเดนทางจากบานญาตทจงหวดชยภม

กลบเขามาทวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน พระพทธบาท

เพอการมาเขาสอบวดความร รวบยอดในวนศกรท 2

รายงานสอบสวนการเกดโรคไขเลอดออกของนกศกษาในวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน พระพทธบาท สงหาคม 2562


สงหาคม 2562 รวมกบมความกงวลในการสอบวดความ

ร รวบยอด ท�าใหไมไปรบการตรวจรกษาทโรงพยาบาล

ภายหลงจากการสอบวดความรรวบยอดเสรจ เรมมไขสง

มากขน มอาการเวยนศรษะ หนามด จงมารบการตรวจ

รกษาในวนอาทตยท 4 สงหาคม 2562 ไดรบการตรวจ

ทางหองปฏบตการ แพทยวนจฉยวาเปนไขเลอดออก เรม

เขาสระยะชอค โดยมผลการตรวจทางปฏบตการตาม

ตารางท 1 จงใหท�าการนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาล

และผลการคนหาผปวยเพมเตม ไมพบมนกศกษาทม

อาการสงสยเปนโรคไขเลอดออก

2. สงแวดลอมในวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

พระพทธบาท จงหวดสระบร ซงเปนสถานทราชการทม

นกศกษาพยาบาล อาจารย และเจาหนาทอยรวมกนเปน

จ�านวนมาก และมอาคารทประกอบดวย อาคารเรยน

หอพกนกศกษาพยาบาล บานพกอาจารย มประชากรโดย

รวม 476 คน ผลการส�ารวจสงแวดลอมทอาจจะเปนแหลง

เพาะพนธลกน�ายงลายบรเวณโดยรอบวทยาลยฯ ไมพบ

ลกน�ายงลาย

ลกษณะสงแวดลอมของบานผปวยทไปพกอาศย

ระหวางปดภาคการศกษา ต�าบลวะตะแบก อ�าเภอ

เทพสถต จงหวดชยภม เปนบาน 2 ชน ชนลางเปนปน

และชนบนเปนไม รอบบาน มอางปลา สวนปลกกลวย 2

กอ ลกษณะภมอากาศ ฝนตกปรอย มแหลงน�าขง ทาง

ระบายน�าหลงหองน�าไมคอยระบาย มน�าขง พบวามลกน�า

ยงบายอาศยอย ลกษณะการนอนแยกหอง แตละหองม

มงลวด มชองระบายอากาศ ผปวยนอนแยกตางหาก ไม

กางมง สวนบคคลอนในบานไมมอาการปวย นอนกางมง

ทกคน บรเวณละแวกบาน รศมไมเกน 2 กโลเมตร มผปวย

DHF 1 ราย จากการส�ารวจทงภายในและรอบบาน พบ

ภาชนะขงน�าทมลกน�ายง คอ อางน�าในหองน�า (ภาพท 1)

3. ผลการควบคมและปองกนโรค ศนยสขภาพชมชน

โรงพยาบาลพระพทธบาท ไดด�าเนนการพนหมอกควน

จ�านวน 2 ครง ประกอบกบการรณรงคการท�าความสะอาด

บรเวณหอพก บานพก และโดยรอบวทยาลยของนกศกษา

อาจารย เจาหนาทไมพบยงลายและลกน�ายงลาย ในแหลง

ภาชนะน�าขงตางๆ ภายในวทยาลยฯ ระบบการสงตอ

ตารางท 1 ผลการตรวจทางหองปฏบตการของผปวย

Complete Blood Count (CBC) 3 สงหาคม 2562 4 สงหาคม 2562 5 สงหาคม 2562 6 สงหาคม 2562

Hct (%) 47.0 46.8 43.1 44.9

Platelet (cells/mm) 108,000 108,000 135,000 138,000

WBC (cells/mm) 4,080 4,000 3,350 2,760

ภาพท 1 ลกษณะสงแวดลอมของบานผปวยทไปพกอาศยระหวางปดภาคการศกษา


Case investigation of Dengue Hemorrhagic Fever in a student in Boromarajonani College of Nursing

ตดตามเฝาระวงดแลนกศกษา และการปฏบตตวในการ

ปองกนตนเองจากบคลากรทกคน ท�าใหไมพบผปวยไข-

เลอดออกรายใหม

วจารณโรคไขเลอดออกเคยมรายงานในวทยาลยพยาบาล

บรมราชชนน พระพทธบาท ประปรายในอดต ท�าใหผ-

บรหารใหความสนใจด�าเนนการปองกนและควบคมโรค

การเกดไขเลอดออกขนอก 1 รายในครงน สรางความตน

ตวแกบคลากรและนกศกษาในสถาบนแหงน เพราะอาจ

แสดงถงความลมเหลวในการด�าเนนมาตรการปองกนโรค

ภายในวทยาลย

จากการสอบสวนโรคในครงนยนยนพบผปวยไข-

เลอดออกเปนนกศกษาของวทยาลยพยาบาลบรมราช-

ชนน พระพทธบาท เพศชาย อาย 21 ป เนองจากมขอมล

ยนยนจากอาการทางคลนก และผลการตรวจทางหอง

ปฏบตการ อาการทพกเขารบการรกษาในโรงพยาบาล

เรมเขาสภาวะชอค ไดรบการรกษาตามแนวทางการรกษา

ไขเลอดออก ไมมอาการรนแรง สามารถออกจากโรง-

พยาบาลได เนองจากมการรกษาทไดมาตรฐานถกตอง

ตามหลกแนวทางการวนจฉย และการรกษาไขเดงก และ

ไขเลอดออกเดงกในผใหญ ป พ.ศ.2556 ของราชวทยาลย

อายรแพทยแหงประเทศไทย และสมาคมวชาชพ

จากการสอบสวนผปวยพบวาไดรบเชอไขเลอดออก

จากบานพกอาศยของตนเองทจงหวดชยภมระหวางปด

ภาคการศกษา เนองจากสอบสวนพบแหลงเพาะพนธ

ลกน�ายงลายบรเวณโดยรอบบาน ประกอบกบมผปวยไข

เลอดออกในพนทบานพกอาศย และไมมพฤตกรรมใน

การปองกนตนเองจากยงลายกด โดยจากการสอบสวน

โรค ท�าใหทราบสาเหตหลกของการปวยเปนโรคไขเลอด

ออก คอ นกศกษาทปวย (host) ไมมพฤตกรรมในการ

ปองกนตนเอง ไมกางมงนอนขณะกลบไปบานตนเองท

จงหวดชยภม ในพนทดงกลาวพบผปวยไขเลอดออก

(agent) และสงแวดลอมทพกอาศย (environment) ม

แหลงเพาะพนธลกน�ายงลาย เออตอการเกดโรคไขเลอด

ออก

แมวาแหลงตนตอของโรคในผปวยรายนจะอยนอก

วทยาลย แตกจ�าเปนตองมการด�าเนนมาตรการปองกน

การแพรระบาดของโรค ซงไดแกการพนหมอกควนจดการ

ยงลายตวแก การท�าความสะอาดอาคารสถานท โดยไมให

เกดแหลงเพาะพนธลกน�ายงลาย การเฝาระวง คดกรอง

คนหาผปวยรายใหมทมอาการสงสยปวยเปนไขเลอดออก

ตลอดจนการไดรบความรวมมอของอาจารย เจาหนาท

และนกศกษาพยาบาล การใสใจในการควบคมปองกนโรค

ซงลวนแตเปนปจจยทส�าคญทท�าใหสถานการณของโรค

สงบลง การมระบบสงตอและระบบดแลนกศกษาทปวย

เปนอยางด ท�าใหลดภาวะอาการแทรกซอนของโรค

ไขเลอดออก ปองกนภาวะชอคได

กตตกรรมประกาศขอขอบคณ นกศกษา ญาตผปวย ประชาชนในชมชน

เจาหนาทโรงพยาบาลพระพทธบาท ทอ�านวยความสะดวก

และใหความรวมมอในการสอบสวนควบคมโรคในครงน

เอกสารอางอง1. สรยะ คหะรตน. การสอบสวนระบาดวทยาของโรคตดเชอ

ประเทศไทย. นนทบร: กองระบาดวทยา กรมควบคมโรค.

องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ 2543.

2. World Health Organization. Comprehensive guidelines

for prevention and control of dengue and dengue haem-

orrhagic fever. Revised and expanded edition. New

Delhi: World Health Organization Regional Office for

South-East Asia: 2011.

3. ส�านกระบาดวทยา. มาตรฐานและแนวทางปฏบตงานทมเฝา

ระวงสอบสวนเคลอนทเรว (SRRT) ฉบบปรบปรงใหม

2555. กรงเทพมหานคร: อกษรกราฟฟคแอนดดไซน;

2555.

รายงานสอบสวนการเกดโรคไขเลอดออกของนกศกษาในวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน พระพทธบาท สงหาคม 2562


4. สรยะ คหะรตน. นยามโรคตดเชอประเทศไทย. ส�านกระบาด

วทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. พมพครงท 2.

กรงเทพมหานคร: องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ;

2546.

5. กรมควบคมโรค. แนวทางการเฝาระวงปองกนควบคมโรค-

ไขเลอดออกในเขตเมอง Urban Dengue Unit Guideline.

กรงเทพมหานคร: ชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศ-

ไทย; 2561.

Abstract: Case investigation of Dengue Hemorrhagic Fever in a student in Boromarajonani College of Nursing,

Phraputthabat, Thailand, August 2019

Worawit Chaipornjaroensri, B.N.S., M.Sc.*; Thaweesak Semayai, B.P.H., M.Sc.*

* Boromarajonani college of Nursing, Phraphutthabat, Thailand


On August 4, 2019, Boromarajonani College of Nursing, Phraphutthabat was informed of illness

in a student. He was diagnosed with dengue haemorrhagic fever. We have collaborated with the teacher

who have experienced in SRRT team aiming to confirm the diagnosis, risk factors, disease source, control

and prevent the disease. Data were collected from the treatment history file, interviewed with patient’s

relatives and neighbors, and investigate the living environment. The result of the investigation revealed

that the student diagnosis of dengue haemorrhagic fever was confirmed. The main cause of the disease

that was likely to be infected from home in his home town. After disease prevention and control measures

were implemented, no additional patient was identified.

Keywords: surveillance report; dengue haemorrhagic fever; Boromarajonani College of Nursing, Phraphutthabat

การพฒนารปแบบการมสวนรวมของแกนน�านกเรยนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในบรบท

ชมชนเมอง: กรณศกษา อ�าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา

ณรงค ดวงปาน ศษ.ม.* สวรรณา ปตตะพฒน ส.บ.** นภชา สงหวรธรรม ปร.ด.**** ส�ำนกงำนสำธำรณสขจงหวดสงขลำ

** โรงพยำบำลสงเสรมสขภำพต�ำบลคอหงส

*** วทยำลยเทคโนโลยทำงกำรแพทยและสำธำรณสข กำญจณำภเษก สถำบนพระบรมรำชชนก

บทคดยอ กำรศกษำนมวตถประสงคเพอพฒนำและประเมนประสทธผลของรปแบบกำรมสวนรวมของแกนน�ำนกเรยนในกำร

ปองกนและควบคมโรคในบรบทชมชนเมองแบงกำรศกษำเปน 2 ขนตอนคอ ขนตอนท 1 กำรวเครำะหและ

สงเครำะหรปแบบ แบงออกเปน 3 ระยะ ระยะท 1 กลมตวอยำง คอ แกนน�ำนกเรยนหรอผแทนนกเรยนของโรงเรยน

95 แหง ในเขตอ�ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำ จ�ำนวน 427 คน สมกลมตวอยำงแบบอยำงงำยโดยวธจบฉลำกแบบ

ใสคน เครองมอทใช คอ แบบสอบถำมควำมรและเจตคต วเครำะหขอมลโดยสถตควำมถ คำรอยละ คำเฉลย และ

สวนเบยงเบนมำตรฐำน ระยะท 2 สงเครำะหรปแบบ ผใหขอมลหลกคอ แกนน�ำนกเรยนหรอตวแทนนกเรยน ผ-

บรหำรหรอผแทนครโรงเรยนหรอครอนำมยโรงเรยน เจำหนำทสำธำรณสขในโรงพยำบำลสงเสรมสขภำพต�ำบล และ

นกวชำกำรสำธำรณสขหรอผรบผดชอบงำนระบำดวทยำ จ�ำนวน 25 คน เครองมอทใชคอ ประเดนกำรสนทนำกลม

ระยะท 3 กำรพฒนำรปแบบ โดยกำรน�ำขอมลทไดในระยะท 1 และ 2 มำยกรำงและพฒนำรปแบบ ขนตอนท 2 ขน

กำรประเมนประสทธผลรปแบบ กลมตวอยำงคอ แกนน�ำนกเรยน จ�ำนวน 40 คน เครองมอทใชคอ รปแบบทไดจำก

ขนตอนท 1 และแบบประเมนกำรมสวนรวม วเครำะหขอมลโดยสถต คำเฉลย สวนเบยงเบนมำตรฐำน paired t-test

ผลกำรวจยพบวำ ควำมร เกยวกบกำรควบคมและปองกนโรคไขเลอดออกอยในระดบมำก (mean=18.42, SD=0.42)

สวนเจตคตของแกนน�ำนกเรยนตอกำรปองกนโรคไขเลอดออก อยในระดบปำนกลำง (mean=23.76, SD=1.67)

รปแบบกำรมสวนรวมของแกนน�ำนกเรยนในกำรปองกนและควบคมไขเลอดออกในบรบทชมชนเมองประกอบ

ดวย 4 กจกรรมหลก 16 กจกรรมยอย และคำคะแนนเฉลยกำรมสวนรวมของแกนน�ำนกเรยนหลงเขำรวมกำรใช

รปแบบ (mean=3.19, SD=0.30) สงกวำกอนกำรใชรปแบบ (mean=2.92, SD=0.23) อยำงมนยส�ำคญทำงสถต

ทระดบ 0.05 รปแบบทไดสำมำรถน�ำไปใชประโยชนเพอสรำงควำมตระหนกในกำรปฏบตตนในกำรปองกนและ

ควบคมโรคไขเลอดออกของแกนน�ำซงเปนก�ำลงส�ำคญในกำรถำยทอดรปแบบทไดลงสกำรปฏบตตอไป

ค�ำส�ำคญ: การมสวนรวม; แกนน�านกเรยน; ไขเลอดออก; การปองกนและควบคมโรค




วนรบ: 9 ม.ย. 2563

วนแกไข: 10 ก.ค. 2563

วนตอบรบ: 17 ก.ค. 2563


Development the Model of Student Leaders Participation in Prevention and Control of Dengue Hemorrhagic Fever

บทน�าโรคไขเลอดออกเปนโรคประจ�ำถน มยงลำยเปน

พำหะ(1) โรคนเปนปญหำสำธำรณสขในหลำยประเทศรวม

ทงประเทศไทย กำรปองกนกำรระบำดของโรคตองอำศย

ควำมรวมมอของทกภำคสวนโดยมงเนนกำรควบคมยง-

ลำยซงเปนพำหะน�ำโรคภำยใตมำตรกำรกำรปองกนและ

ควบคมโรคไขเลอดออก รวมทงกำรมสวนรวมของภำค

ประชำชนชมชน และหนวยงำนภำครฐทเกยวของ เชน

กระทรวงสำธำรณสข กระทรวงศกษำธกำร กระทรวง-

มหำดไทย กระทรวงวทยำศำสตรเทคโนโลยและสง-

แวดลอม เปนตน ตลอดจนควำมรวมมอระหวำงภำครฐ

และเอกชน ทงในระดบสวนกลำงและสวนทองถนในดำน

ทรพยำกร ก�ำลงคน และงบประมำณตลอดจนกำร

สนบสนน ในกำรเผยแพรประชำสมพนธใหมกำรด�ำเนน

กำรรณรงคในชมชนอยำงตอเนอง(2) ส�ำหรบประเทศไทย

ในป 2558 – 2562 มอตรำปวยโรคไขเลอดออก 21.85,

222.85, 96.76, 79.55 และ 128.41 ตอแสนประชำกร

ตำมล�ำดบ สวนสถำนกำรณโรคไขเลอดออกของจงหวด

สงขลำ 5 ปยอนหลง ตงแตป 2558 – 2562 พบวำม

อตรำปวยตอแสนประชำกร 412.29, 102.04, 155.21,

155.45 และ 212.86 ตำมล�ำดบ และมอตรำปวยตำย

รอยละ 0.20, 0.07, 0.14, 0.78 และ 0.13 โดยอตรำ

ปวยในเขตอ�ำเภอหำดใหญมปญหำตดตอกนและอยใน

ล�ำดบท 1-5 ของจงหวดสงขลำมำตลอด จำกขอมล 5 ป

ยอนหลง ตงแตป 2558 – 2562 พบวำมจ�ำนวนผปวย

948, 1,544, 994, 619 และ 789 คดเปนอตรำปวยตอ

แสนประชำกร 237.30, 388.55, 250.14, 155.77,

198.55 และมอตรำปวยตำยรอยละ 0.11, 0.26, 0.20,

0.32 และ 0.13 ตำมล�ำดบ นอกจำกนยงพบวำกำร

กระจำยกำรเกดโรคไขเลอดออกภำคใตมอตรำปวยสง

ทสด ผทมอตรำปวยสงสดคอ นกเรยน คดเปนรอยละ

48.58(3) ท�ำใหนกเรยนจดเปนกลมเสยงตอกำรระบำด

ของโรคไขเลอดออกในโรงเรยนเนองจำกโรงเรยนเปนท

รวมของกลมนกเรยนทมำจำกหลำยพนทมกำรเดนทำง

จำกบำนหรอชมชนไปโรงเรยนซงเปนปจจยหนงทท�ำใหม

ควำมเสยงตอกำรเกดกำรระบำดโรคไขเลอดออก โดยพบ

วำผปวยโรคไขเลอดออกพบมำกในชวงอำย 10-20 ป

ซงอยในชวงวยเรยน และกลมเสยงตอกำรปวยโรคไข-

เลอดออกยงคงอยในกลมเดกวยเรยน (5-14 ป) และ

วยผใหญตอนตน (15-24 ป)(4) จำกขอมลจะเหนได

วำกำรเกดโรคไขเลอดออกในวยเรยนยงคงเปนปญหำท

ส�ำคญของพนททจ�ำเปนตองมกำรแกไข ซงเปนกลม

นกเรยน โดยกลมผปวยทพบมำกจะอยในโรงเรยนทอย

ในต�ำบลหำดใหญ ต�ำบลควนลง ต�ำบลคเตำ ต�ำบลทง-

ต�ำเสำ ต�ำบลคอหงส และต�ำบลทำขำม ตำมล�ำดบ(5) โดย

กำรแกปญหำโรคไขเลอดออกในประเทศไทยทผำนมำมง

เนนชมชน ซงกำรด�ำเนนกำรยงไมครอบคลมทกพนทโดย

เฉพำะในโรงเรยน เมอมนกเรยนปวยเปนโรคไขเลอดออก

ทอยในระยะแพรเชอและมแหลงเพำะพนธยงลำยใน

โรงเรยนท�ำใหมโอกำสเกดกำรระบำดของโรคเนองจำก

โรงเรยนเปนชมชนหนงทมนกเรยนมำรวมตวกน(6)

ดงนน กำรปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกจงเปน

บทบำทหนำทของผบรหำรและผทเกยวของในโรงเรยน

เพอควบคมและปองกนโรคไขเลอดออกโดยเรมในเดก

กลมวยเรยนใหมสวนรวมในกำรด�ำเนนงำนควบคมและ

ปองกนโรคไขเลอดออกในทกขนตอนซงเชอวำจะสำมำรถ

ท�ำใหโรคไขเลอดออกทเกดในกลมนลดลงได จำกผลกำร

วเครำะหคำดวำมจ�ำนวนพนทเสยงสงตอกำรระบำด

โรคไขเลอดออก จ�ำนวน 170 อ�ำเภอ ใน 58 จงหวด โดย

เฉพำะในอ�ำเภอทมกำรระบำดในป 2561 มโอกำสพบ

กำรระบำดตอเนองในป 2562 มำกกวำอ�ำเภออนๆ(7)

ดงนนกำรปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกควรด�ำเนน

กำรอยำงทนทวงทและตอเนอง โดยเนนกำรมสวนรวมใน

กำรปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกซงเปนสงส�ำคญ

และจ�ำเปนอยำงยงเพอใหประสบควำมส�ำเรจในกำร

ควบคมและปองกนโรค โดยเรมจำกกำรปรบเปลยน

พฤตกรรมกำรใหร เทำทนโรคไขเลอดออกและร จก

ปองกนตนเอง ตงแตกำรก�ำจดแหลงเพำะพนธลกน�ำยง-

ลำยในภำชนะทมน�ำขง กำรปองกนไมใหยงกน โดยนอน

กำงมง กำรใชยำจดกนยง กำรใชยำฉดกนยง กำรใช

การพฒนารปแบบการมสวนรวมของแกนน�านกเรยนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในบรบทชมชนเมอง


สมนไพรในครวเรอนเพอปองกนยง เชน ตะไครหอม ผว

มะกรด ลกมะกรด ฯลฯ เพอลดปรมำณกำรเกดยง(8)

ภำพรวมกำรด�ำเนนงำนของหนวยงำนทรบผดชอบ

เพอควบคมและปองกนโรคไขเลอดออกในโรงเรยนเขต

อ�ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำ ทผำนมำ มงเนนกำรมสวน

รวมของประชำชนในชมชนมำกกวำกลมวยเรยน แมวำจะ

มขอตกลงรวมกนระหวำงชมชน โรงเรยน และสถำน

บรกำรในกำรมสวนรวมในกจกรรมควบคมและปองกน

โรคไขเลอดออก เชน กำรใหควำมร กำรเดนรณรงค

กจกรรม Big Cleaning กำรพนหมอกควน กจกรรมใน

ชมชน หมบำนและโรงเรยนปลอดลกน�ำยงลำย โดยมกำร

ด�ำเนนกจกรรมตำงๆ ในลกษณะใกลเคยงกนในทกอ�ำเภอ

ของจงหวดสงขลำ แตไมตอเนอง โดยมกำรด�ำเนนงำน

บำงชวงทมกำรกระตนจำกภำครฐ ซงกลมแกนน�ำนกเรยน

ถอเปนกลมบคคลทมสวนรวมในกำรด�ำเนนงำนดำน

สำธำรณสขของประเทศไทยมำอยำงตอเนองเปนกลมทม

ควำมเขมแขง และมจตอำสำท�ำงำนเพอสงคม รวมทงเปน

แกนน�ำดำนสขภำพอยำงแทจรง โดยด�ำเนนงำนเกยวกบ

กำรประสำนงำนกบหนวยงำนของรฐเพอขอรบกำร

สนบสนนทงในดำนควำมร ทรพยำกร งบประมำณ เพอ

เสรมสรำงควำมเขมแขงใหกบตนเอง ดงนนกำรมสวนรวม

ในกำรปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของแกนน�ำ

นกเรยนจงเปนสงส�ำคญและจ�ำเปนอยำงยงในกำรด�ำเนน

งำนปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในพนทให

ประสบควำมส�ำเรจ(9) โดยเรมจำกกกำรปรบเปลยน

พฤตกรรมกำรใหร เทำทนโรคไขเลอดออก ร จกปองกน

ตนเอง(10) ผวจยจงท�ำกำรศกษำและพฒนำรปแบบกำรม

สวนรวมของแกนน�ำนกเรยนในกำรปองกนและควบคม

โรคไขเลอดออกในบรบทชมชนเมอง: กรณศกษำ อ�ำเภอ

หำดใหญ จงหวดสงขลำ เพอวำงแผนงำนและก�ำหนด

แนวทำงสงเสรมและสนบสนนกำรปองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออกในโรงเรยนของจงหวดสงขลำ โดยกำรมสวน

รวมแกนน�ำนกเรยนตอไป

กำรศกษำนมวตถประสงคเพอพฒนำรปแบบกำรม

สวนรวมของแกนน�ำนกเรยนในกำรปองกนและควบคม

โรคไขเลอดออก และประเมนประสทธผลของรปแบบกำร

มสวนรวมของแกนน�ำนกเรยนในกำรปองกนและควบคม

ไขเลอดออกในบรบทชมชนเมอง โดยประยกตใชจำกผล

กำรกำรศกษำเกยวกบรปแบบในกำรปองกนและควบคม

โรคไขเลอดออกของส�ำนกโรคตดตอน�ำโดยแมลง(11) ท

พบวำกระบวนกำรและกจกรรมทท�ำใหเกดควำมส�ำเรจ

กำรปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกเกดจำกกำรม

สวนรวมของประชำชน กำรออกกฎเกณฑของชมชน กำร

มผรบผดชอบ อยำงชดเจน กำรประชำสมพนธ มองคกร

ภำคเครอขำย และประชำชนมควำมตระหนกในกำร

ปองกนโรคดวยกระบวนกำรมสวนรวม

วธการศกษา กำรวจยครงนเปนกำรวจยและพฒนำ แบงออกเปน

2 ขนตอน ดงน

ขนตอนท 1 ขนการวเคราะหและสงเคราะหรปแบบ

แบงออกเปน 3 ระยะ ดงน

ระยะท 1 ศกษำควำมรและเจตคตกำรมสวนรวมของ

แกนน�ำนกเรยนในกำรปองกน และควบคมโรคไขเลอด

ออกในบรบทชมชนเมอง

ประชากรและกลมตวอยาง

ประชำกร คอ แกนน�ำนกเรยนหรอผแทนนกเรยนของ

โรงเรยนในเขตอ�ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำ อ�ำเภอ

หำดใหญปกำรศกษำ 2562 ม 95 โรงเรยน จ�ำนวน

12,286 คน

กลมตวอยำง คอ แกนน�ำนกเรยนหรอผแทนนกเรยน

ของโรงเรยนในเขตอ�ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำ ก�ำหนด

ขนำดกลมตวอยำงดวยสตรของ Yamane T(12) ไดจ�ำนวน

388 คน เนองจำกเปนกลมตวอยำงเปนนกเรยน มขอ

จ�ำกดหลำยอยำงอำจท�ำใหไดกลมตวอยำงไมครบ จงได

เพมกลมตวอยำงอกรอยละ 10.00 ไดกลมตวอยำง

จ�ำนวน 427 คน ค�ำนวณสดสวนกลมตวอยำงทงหมดจำก

95 โรงเรยน สมกลมตวอยำงแบบชนภม stratified ran-

dom โดยวธหยบฉลำกแบบใสคน (sampling with replace-

ment)



เครองมอทใชในการวจย

เครองมอทใชในกำรวจย แบงออกเปน 3 สวนคอ สวน

ท 1 ขอมลทวไป จ�ำนวน 5 ขอไดแก เพศ อำย ศำสนำ

ระดบกำรศกษำ และบทบำทหนำทในปจจบน สวนท 2

แบบสอบถำมควำมร เกยวกบโรคไขเลอดออกของแกนน�ำ

นกเรยนในกำรปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกท

ผวจยสรำงขนจำกกำรทบทวนวรรณกรรมจ�ำนวน 16 ขอ

สวนท 3 แบบสอบถำมเจตคตตอกำรสวนรวมของ

แกนน�ำนกเรยนในกำรปองกนและควบคม จ�ำนวน 20 ขอ

ตรวจสอบคณภำพโดยหำคำควำมเทยงตรงตำมเนอหำ

(content validity) โดยผทรงคณวฒ 3 ทำน ประกอบดวย

อำจำรยพยำบำลวทยำลยบรมรำชชนน 1 ทำน นกวชำ-

กำรสำธำรณสขผรบผดชอบงำนระบำดวทยำและกำร

ควบคมโรค 1 ทำน และพยำบำลวชำชพช�ำนำญกำร 1

ทำน ดวยกำรหำคำดชนควำมสอดคลองของเนอหำ (IOC)

มคำระหวำง 0.67-1.00 น�ำแบบสอบถำมไปทดลองใช

กบกลมทมลกษณะใกลเคยงกบกลมตวอยำงจ�ำนวน 30

คน เพอหำควำมเชอมนโดยแบบสอบถำมควำมร ไดคำ

KR-20 เทำกบ 0.82 แบบสอบถำมดำนเจตคตไดคำ

สมประสทธแอลฟำของครอนบำค ไดเทำกบ 0.84

การเกบรวบรวมขอมล

ผวจยท�ำหนงสอพรอมแบบสอบถำมถงผบรหำร

โรงเรยนและแกนน�ำนกเรยนของโรงเรยนในเขตอ�ำเภอ

หำดใหญ แจกแบบสอบถำมกบกลมตวอยำงโดยเจำ-

หนำทโรงพยำบำลสงเสรมสขภำพต�ำบล และเกบแบบ-

สอบถำมคนภำยใน 1 สปดำห โดยผวจยชแจงวตถประสงค

และกำรพทกษสทธแกกลมตวอยำง ไดรบแบบสอบถำม

คนทงหมด 400 ฉบบ คดเปนรอยละ 93.68

การวเคราะหขอมล

วเครำะหขอมลทวไป โดยสถตเชงพรรณนำ ไดแก กำร

แจกแจงควำมถ คำรอยละ และคำเฉลย

ระยะท 2 สงเครำะหรปแบบกำรมสวนรวมของแกน-

น�ำนกเรยนในกำรปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกใน

บรบทชมชนเมอง โดยศกษำในอ�ำเภอหำดใหญ จงหวด

สงขลำ

ผใหขอมลหลก

ผวจยก�ำหนดคณสมบตแบบเฉพำะเจำะจงผใหขอมล

หลก ดงน (1) แกนน�ำนกเรยนหรอตวแทนนกเรยนทอย

ในโรงเรยนทมอตรำปวยโรคไขเลอดออกสงสดในอ�ำเภอ

หำดใหญ 10 คน (2) แกนน�ำนกเรยนหรอตวแทน

นกเรยนทอยในโรงเรยนทมอตรำปวยโรคไขเลอดออก

ต�ำสดในอ�ำเภอหำดใหญ 10 คน (3) ผบรหำรหรอผแทน

ครโรงเรยนหรอครอนำมยโรงเรยนทมสวนเกยวของกบ

กำรจดกจกรรมและเขำรวมโครงกำรโรงเรยนผนกเยำวชน

ตำนภยโรคไขเลอดออก 3 คน (4) เจำหนำทโรงพยำบำล

สงเสรมสขภำพต�ำบลในอ�ำเภอหำดใหญ 1 คน และ (5)

นกวชำกำรสำธำรณสขหรอผรบผดชอบงำนระบำดวทยำ

ส�ำนกงำนสำธำรณสขอ�ำเภอหำดใหญ 1 คนรวมผใหขอมล

จ�ำนวน 25 คน


เครองมอทใชในกำรวจย ไดแก ประเดนกำรสนทนำ

กลมเกยวกบกำรมสวนรวมของแกนน�ำนกเรยนในกำร

ปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในบรบทชมชนเมอง

ตรวจสอบคณภำพของเครองมอโดยกำรน�ำประเดนกำร

สนทนำทผำนกำรตรวจสอบควำมตรงของเนอหำจำก

ผทรงคณวฒ 3 ทำนประกอบดวย อำจำรยพยำบำล

วทยำลยบรมรำชชนน 1 ทำน นกวชำกำรสำธำรณสขผรบ

ผดชอบงำนระบำดวทยำและกำรควบคมโรค 1 ทำน และ

พยำบำลวชำชพช�ำนำญกำร 1 ทำน หำควำมตรงเชงเนอหำ

ของประเดนกำรสนทนำกลมโดยวธ (index of congru-

ence: IOC) มคำระหวำง 0.67-1.00 จำกนนน�ำไป

ทดลองใชกบกลมทมลกษณะใกลเคยงกลมตวอยำงท

จ�ำนวน 5 คน ตรวจสอบควำมชดเจนและควำมเขำใจตรง

กนในประเดนค�ำถำมกอนน�ำไปใช โดยหำคำควำมเชอมน

ดวยควำมสอดคลอง (inter-ratter) ไดเทำกบ 0.89


ผวจยน�ำประเดนกำรสนทนำในกำรประชมเชงปฏบต

กำร จดท�ำหนงสอรำชกำรเพอขอควำมอนเครำะหผให

ขอมลเพอน�ำมำยกรำงรปแบบจ�ำนวน 25 คนเพอเขำ

ประชมเชงปฏบตกำรตำมวนเวลำทก�ำหนด ด�ำเนนกำร



สนทนำกลมในกำรประชมเชงปฏบตกำรในวนท 5 ก.พ.

2563 ณ หองประชมโรงพยำบำลสงเสรมสขภำพต�ำบล

คอหงส อ�ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำ ผวจยและผชวย

นกวจยเปนผจดบนทกและท�ำกำรบนทกเทปกำรประชม

รวมระยะเวลำในกำรสนทนำกลม 3 ชวโมง หลงจำกได

รำงรปแบบผวจยน�ำเสนอขอมลทไดแกผใหขอมลเพอ

พจำรณำควำมถกตองและปรบปรงแกไขเพมเตมให

สมบรณ


วเครำะหดวยกำรวเครำะหเนอหำ 7 ขนตอน(13) ดงน

(1) กำรจดแฟม โดยกำรน�ำขอมลมำจดหมวดหม (2)

ลงรหสขอมล น�ำขอมลมำลงรหสหมวดหม (3) จด

ประเภทของขอมล น�ำขอมลมำจดประเภทโดยขอมลทม

รหสคลำยคลงกนจดอยดวยกน (4) กำรสรำงหมวดหม

โดยกำรตรวจสอบวเครำะหขอมลแลวน�ำมำตควำมเพอ

พฒนำและสรำงหมวดหมของขอมล (5) กำรเชอมโยง

หำควำมสมพนธของหมวดหม (6) กำรตรวจสอบควำม

ถกตอง และ (7) กำรสรปและรำยงำนกำรวจย โดยกำร

ปรบปรงแกไขเนอหำรำยงำนมควำมคดรวบยอดท

สมบรณกระชบชดเจน

ระยะท 3 ขนกำรพฒนำรปแบบ ด�ำเนนกำรดงน

ผวจยน�ำขอมลทไดจำกระยะท 1และ 2 มำยกรำง

รปแบบกำรมสวนรวมของแกนน�ำนกเรยนในกำรปองกน

และควบคมไขเลอดออกในบรบทชมชนเมอง: กรณศกษำ

อ�ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำตำมประเดนทก�ำหนด

น�ำรำงรปแบบตรวจสอบคณภำพโดยผทรงคณวฒ 3

ทำนประกอบดวย อำจำรยพยำบำลวทยำลยบรมรำชชนน

1 ทำน นกวชำกำรสำธำรณสขผรบผดชอบงำนระบำด

วทยำและกำรควบคมโรค 1 ทำน และพยำบำลวชำชพ-

ช�ำนำญกำร 1 ทำน เพอใหพจำรณำควำมเหมำะสม ซง

ผเชยวชำญ ไดใหขอเสนอแนะและแนะน�ำ

น�ำรปแบบทผำนกำรพจำรณำโดยผทรงคณวฒมำจด

ท�ำรปแบบทสมบรณและน�ำไปประเมนประสทธภำพใน

ขนตอนตอไป

ขนตอนท 2 ขนตอนการประเมนรปแบบการมสวน

รวมของแกนน�านกเรยนในการปองกนและควบคม

โรคไขเลอดออกในบรบทชมชนเมอง: กรณศกษา

อ�าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา

ใชระเบยบวธวจยแบบกำรวจยกงทดลอง (quasi ex-

perimental research) แบบ one group pre-test post-test

design ในกำรประเมนผลกำรใชรปแบบกำรมสวนรวม

ของแกนน�ำนกเรยนในกำรปองกนและควบคมโรคไข-

เลอดออก มขนตอนกำรวจยดงน


ประชำกร คอ แกนน�ำนกเรยน หรอกรรมกำรนกเรยน

ของโรงเรยนในเขตอ�ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำ อ�ำเภอ

หำดใหญ ปกำรศกษำ 2562 จำกจ�ำนวนโรงเรยนทงหมด

ในเขต 95 โรงเรยน จ�ำนวน 1,425 คน กลมตวอยำง

ผวจยก�ำหนดคณสมบตของแกนน�ำนกเรยนของโรงเรยน

ในเขตอ�ำเภอหำดใหญ โดยมเกณฑในกำรคดเขำ ไดแก

(1) ตองมสวนเกยวของในกจกรรมและปองกนโรคไข

เลอดออกในโรงเรยน (2) เปนแกนน�ำนกเรยนในโรงเรยน

ทมอตรำปวยของโรคไขเลอดออกสงสด (3) เปนแกนน�ำ

นกเรยนในโรงเรยนทมอตรำปวยของโรคไขเลอดออก

ต�ำสด (4) มสตสมปชญญะด สำมำรถพด อำน และเขยน

ไดไมมปญหำดำนกำรสอสำร กำรเคลอนไหวฟงภำษำไทย

เขำใจ สำมำรถโตตอบไดด โดยโรงเรยนคณสมบตตำม

เกณฑคดเขำ 8 โรงเรยน ไดแก โรงเรยนในต�ำบลหำดใหญ

ต�ำบลคอหงส ต�ำบลควนลง ต�ำบลคลองแห ต�ำบลน�ำนอย

ต�ำบลทำขำม ต�ำบลทงต�ำเสำ และต�ำบลพะตง (5) มควำม

สมครใจเขำรวมกำรวจย และเกณฑในกำรคดออกคอกำร

ถอนตวเขำรวมวจย

กลมตวอยำงทใช ไดแก แกนน�ำนกเรยนของโรงเรยน

ในเขตอ�ำเภอหำดใหญ จ�ำนวน 8 โรงเรยน ไดแก โรงเรยน

ในต�ำบลหำดใหญ ต�ำบลคอหงส ต�ำบลควนลง ต�ำบล

คลองแห ต�ำบลน�ำนอย ต�ำบลทำขำม ต�ำบลทงต�ำเสำ

ต�ำบลควนลง ก�ำหนดขนำดกลมตวอยำงโดยใชโปรแกรม

G* Power ใช test family เลอก t-test, statistical test

เลอก mean: difference between two dependent means



(match paired) เลอก one tail ก�ำหนด คำอทธพลขนำด

กลำง (effect size)=0.5 คำควำมคลำดเคลอน (al-

pha)=0.05 และคำ Power=0.9 โดยเผอรอยละ 10.00

ไดกลมตวอยำง 40 คน ใชวธสมอยำงงำยโดยวธกำรจบ

ฉลำกแบบใสคน

เครองมอทใชในกำรวจย ประกอบดวย

1) รปแบบทไดจำกกำรวจย

2) แบบสอบถำมทผวจยสรำงขน แบงออกเปน 2 สวน

คอ สวนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถำม ไดแก

เพศ อำย ศำสนำ บทบำทหนำทในปจจบน จ�ำนวน 4 ขอ

สวนท 2 เปนแบบสอบถำมระดบกำรมสวนรวมในกำร

ควบคมและปองกนโรคไขเลอดออก 4 ดำน ประกอบดวย

ดำนกำรวำงแผนกำรด�ำเนนงำนจ�ำนวน 8 ขอ ดำนกำร

ด�ำเนนงำน จ�ำนวน 14 ขอ ดำนกำรรบผลประโยชน

จ�ำนวน 5 ขอ และดำนกำรประเมนผล จ�ำนวน 6 ขอ

ตรวจสอบคณภำพของเครองมอวจยโดยกำรหำดวย

กำรหำคำดชนควำมสอดคลองของเนอหำ (Index of

Item-Objective Congruence: IOC) มคำระหวำง 0.67-

1.00 หลงจำกนนผวจยน�ำแบบสอบถำมทผำนกำรตรวจ

สอบเชงเนอหำจำกผเชยวชำญทง 3 มำทดลองใช (Try

Out) กบกลมทมลกษณะใกลเคยงกบกลมตวอยำง จ�ำนวน

30 คน เพอหำคำควำมเชอมน (Reliability) ของแบบ-

สอบถำมทง 2 สวนโดยหำคำควำมเชอมนดวยคำสมประ-

สทธแอลฟำของคอรนบำค ไดเทำกบ 0.78


ก. ขนกอนการทดลอง

1. ผวจยขอขอมลจำกคณะกรรมกำรจรยธรรมกำร

วจยในมนษย ส�ำนกงำนสำธำรณสขจงหวดสงขลำ

2. ผวจยอธบำยลกษณะงำนวจย ลกษณะรปแบบ

กจกรรม อธบำยขนตอน วธกำรเขำรวมกจกรรมของกลม

ตวอยำง และกำรเกบรวบรวมขอมลตลอดกำรวจยให

ผชวยผวจยและกลมตวอยำงไดรบทรำบพรอมลงลำยมอ-

ชอยนยอมเขำรวมโครงกำรวจย

3. ผวจยสรำงสมพนธภำพกบกลมตวอยำง อธบำย

กระบวนกำรวจย ขนตอนกำรท�ำกจกรรมตำมโปรแกรม

ใหกลมตวอยำงไดรบทรำบ พรอมสอบถำมและตอบขอ

สงสยหำกกลมตวอยำงมขอค�ำถำม

ข. ขนทดลอง

4. ผวจยน�ำรปแบบกจกรรมกำรมสวนรวมในกำร

ควบคมและปองกนโรคไขเลอดออก ไปใชในโรงเรยนของ

อ�ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำ ตงแตเดอนพฤศจกำยน

2562 ถงเดอน กมภำพนธ 2563 โดยจดกจกรรมใน

โรงเรยน 8 แหง ของอ�ำเภอหำดใหญ โดยมกำรท�ำกจกรรม

ดงน (ตำรำงท 1)

5. น�ำรปแบบไปใช ครงท 1 ในเดอนพฤศจกำยน

2562 โดยมกำรแนะน�ำและพดคย กบคณะครและแกน

น�ำนกเรยนในกำรด�ำเนนกำรตำมรปแบบฯ แตละกจกรรม

โดยตดตำม เดอนละ 1 ครง และประเมนกำรมสวนรวม

ของแกนน�ำนกเรยนกอนด�ำเนนกำร และประเมนผลครง

สดทำยในเดอนกมภำพนธ 2563

ค. หลงการทดลอง

ผวจยประเมนกำรมสวนรวมหลงเขำรวมกจกรรมตำม

รปแบบของแกนน�ำนกเรยนในกำรควบคมและปองกน

โรคไขเลอดออกในโรงเรยนของอ�ำเภอหำดใหญ จงหวด

สงขลำ ในกลมตวอยำงอก 1 ครง


ขอมลสวนบคคลโดยใช ควำมถ คำเฉลย คำสวนเบยง

เบนมำตรฐำน คำต�ำสด และคำสงสด

วเครำะหเปรยบเทยบคำคะแนนของกำรใชรปแบบ

กำรมสวนรวมของแกนน�ำนกเรยนในกำรควบคมและ

ปองกนโคไขเลอดออกกอนและหลงโดยใชสถต paired-

t-test

จรยธรรมวจย

ผวจยเสนอโครงกำรวจยเพอขอรบรองจำกคณะ

กรรมกำรพจำรณำจรยธรรมกำรวจยในมนษยของ

ส�ำนกงำนสำธำรณสขจงหวดสงขลำ ไดหมำยเลขรบรอง

จรยธรรมท 12/2563



ตารางท 1 รปแบบการมสวนรวมของแกนน�านกเรยนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก

กจกรรม

กจกรรมท 1 กำรสรำงควำม

ตระหนกถงปญหำและสำเหต

โรคไขเลอดออกของแกนน�ำ

นกเรยน

กจกรรมท 2 กำรจดท�ำแผนกำร

ปองกนและควบคมโรคไขเลอด

ออกแกนน�ำนกเรยน

กจกรรมท 3 กำรด�ำเนนงำน

ปองกนและควบคมไขเลอด-

ออกของแกนน�ำนกเรยน

กจกรรมท 4 กำรตดตำมและ

ประเมนผลควบคมและปองกน

โรคไขเลอดออกแกนน�ำ

นกเรยน

รำยละเอยดกำรท�ำกจกรรรม

1) คนหำปจจยเสยงและกำรออกกฎเกณฑของโรงเรยนในกำรปองกนและควบคมโรคไข-

เลอดออก (ออกเปนมำตรกำรของโรงเรยนเปนลำยลกษณอกษร)

2) กำรจดตงทมรวมพลงปองกนภยไขเลอดออกโดยแกนน�ำนกเรยน โดยมกำรก�ำหนดพนท

ส�ำรวจ ก�ำหนดทมงำนส�ำรวจ

3) ใหควำมรแกนกเรยนทกคนในกำรปองกนและควบคมโรค ไขเลอดออก โดยผำนกำรเรยนกำร

สอน กำรพดหนำ เสำธง หนำหองเรยน ฯลฯ

1) กำรฝกทกษะกำรจดท�ำแผนกำร ปองกนและควบคมไขเลอดออกให แกนน�ำประชำชนใน

ชมชน

2) กำรรวมวำงแผนกำรปองกนและควบคมไขเลอดออกของแกนน�ำนกเรยนโดยก�ำหนดระยะ

เวลำและผรบผดชอบไวใน แผนปฏบตงำน ซงกจกรรมในแผน ประกอบดวย

2.1 แผนกำรส�ำรวจและท�ำลำย แหลงเพำะพนธลกน�ำยงลำยในชมชน

2.2 แผนกำรพนสำรเคมฆำยงตวเตมวย

2.3 แผนกำรใสทรำยก�ำจดลกน�ำ ยงลำย

2.4 แผนกำรรณรงคปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในชมชน

2.5 แผนกำรประชำสมพนธให ควำมรทำงหอกระจำยขำว และทำงสออนๆ

2.6 แผนกำรดแลรกษำควำมสะอำด สภำพแวดลอมภำยในบรเวณโรงเรยน

2.7 แผนกำรใชภมปญญำชำวบำนใน กำรก�ำจดลกน�ำยงลำย (ปนกนหมำก)

2.8 แผนกำรประชมประจ�ำเดอนของแกนน�ำนกเรยน

1) ประชำสมพนธ โดยใชแกนน�ำนกเรยนและสำรวตรปรำบลกน�ำยงลำย ประชำสมพนธผำนสอ

ทกรปแบบโดยประชำสมพนธตอนเชำกอนเขำหองเรยน ตอนเทยง และตอนเยน เชน เสยง

ตำมสำยในโรงเรยน จดหมำยนอยไปถงผปกครอง กจกรรมวนวชำกำรในโรงเรยน

2) เขำรวมและจดท�ำโครงกำรทพรอมด�ำเนนกำร เชน ประกวดโรงเรยนสะอำดปลอดโรค-

ไขเลอดออก โรงเรยนผนกพลงเยำวชนไทยตำนภยโรคไขเลอดออก

3) ด�ำเนนกำรส�ำรวจลกน�ำยงลำยในโรงเรยน/ทบำนของนกเรยน

4) จดกจกรรมแลกเปลยนเรยนร โดยกำรบรณำกำรผำนวชำเรยนในโรงเรยน เชน ประกวดวำด

ภำพสภำพแวดลอมปลอดโรค กำรแลกเปลยนเรยนรแกะรอยแนวปฏบตทด เพอใหนกเรยน

มควำมตระหนกในกำรควบคมและปองกนโรคไขเลอดออก

5) กำรสนบสนนจำกโรงเรยน ผปกครองและองคกรและภำคเครอขำยตำงๆ

1) จดตงทมประเมนผล ประกอบดวย คร นกเรยน ผปกครองและเจำหนำทสำธำรณสข

2) ประเมนคำดชนลกน�ำยงลำยในโรงเรยนและบำนของนกเรยนโดยแกนน�ำนกเรยน

3) จดท�ำรำยงำนสรปผลทกสปดำห

4) ชแจงและเผยแพรขอมลผลกำรด�ำเนนงำนใหครและนกเรยนทรำบเดอนละ 1 ครง

5) สรปผลจดท�ำเปนรปเลมของกจกรรมกำรควบคมและปองกนโรคไขเลอดออก

6) ถอดบทเรยนผลกำรตดตำมและประเมนผลกำรปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกเพอน�ำ

เสนอแกคณะคร ผปกครอง และนกเรยน



ผลการศกษาควำมรและเจตคตของแกนน�ำนกเรยนในกำรปองกน

และควบคมไขเลอดออกในบรบทชมชนเมอง: กรณศกษำ

อ�ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำพบวำ กลมตวอยำงใหญ

เปนเพศหญง คดเปนรอยละ 53.25 อำย 11-13 ป

รอยละ 55.25 กำรศกษำอยในระดบประถมศกษำตอน-

ปลำย รอยละ 52.25 นบถอศำสนำพทธ รอยละ 50.75

ในครอบครวไมเคยมใครปวยเปนโรคไขเลอดออก รอย-

ละ 54.25 และในชวง 3 เดอนทผำนมำไดรบขอมล

ขำวสำรเกยวกบโรคไขเลอดออก รอยละ 80.25 และ

บทบำทหนำทในปจจบนเปนคณะกรรมกำรนกเรยน

รอยละ 52.50 (ตำรำงท 2)

1.1 ผลกำรศกษำควำมร เกยวกบกำรปองกนและ

ควบคมโรคไขเลอดออกของผกลมตวอยำง ดำนควำมร

เกยวกบกำรควบคมและปองกนโรคไขเลอดออก ภำพรวม

อยในระดบมำก รอยละ 99.50 เมอพจำรณำรำยขอ พบ

วำ กำรส�ำรวจและตกลกน�ำยงลำยท งท�ำไดยำกรอยละ

78.00 รองลงมำ คอ กำรปดฝำโองน�ำเปนวธทกำรปองกน

ไมใหยงลำยวำงไข รอยละ 75.25 ดำนเจตคตของแกน-

น�ำนกเรยนทมผลตอกำรปองกนโรคไขเลอดออก พบวำ

ตารางท 2 แสดงจ�านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถามจ�าแนกตามขอมลทวไป (n=400)

ขอมลทวไป จ�ำนวน รอยละ

เพศ ชำย 187 46.75

หญง 213 53.25

อำย (ป) 8-10 102 25.5

11-13 221 55.25

14-15 77 19.25

กำรศกษำ ประถมศกษำตอนตน 126 31.5

ประถมศกษำตอนปลำย 209 52.25

มธยมศกษำตน 65 16.25

กำรนบถอศำสนำ

พทธ 203 50.75

อสลำม 158 39.5

ครสต 32 8

อนๆ 7 1.75

ครอบครวมหรอเคยมใครปวยเปนโรคไขเลอดออก

ม 183 45.75

ไมม 217 54.25

กำรไดรบขอมลขำวสำรเกยวกบโรคไขเลอดออกชวง 3 เดอนทผำนมำ

ม 321 80.25

ไมม 79 19.75

กำรคณะกรรมกำรนกเรยนหรอไม

เปน 210 52.5

ไมเปน 190 47.5

กำรเปนสำรวตรปรำบลกน�ำยงลำยหรอเขำรวมกจกรรมปรำบลกน�ำยงลำย

เปน 178 44.5

ไมเปน 222 55.5



ภำพรวม อยระดบปำนกลำงเมอพจำรณำรำยขอ พบวำ

สวนใหญมควำมร เกยวกบกำรควบคมและปองกน โรค-

ไขเลอดออกควำมรอยในระดบด มคำคะแนนเฉลยมำก

ทสด (mean=18.72, SD=1.37) รองลงมำ คอ กำร

ท�ำลำยแหลงเพำะพนธลกน�ำยงลำย (mean=18.00,

SD=1.31) (ตำรำงท 3)

ผลกำรศกษำเจตคตในกำรปองกนและควบคมโรค-

ไขเลอดออกของแกนน�ำนกเรยน พบวำแกนน�ำนกเรยน

สวนใหญมเจตคตอยในระดบปำนกลำง สวนเจตคตของ

แกนน�ำในระดบสง คอ โรคไขเลอดออกเปนโรคตดตอ

อนตรำยทท�ำใหตำยได (mean=3.85, SD=0.77) กำร

ปองกนไมใหเปนโรคไขเลอดออกคอไมใหยงลำยกด

(mean=3.94, SD=0.76) และกำรก�ำจดลกน�ำในภำชนะ

เกบน�ำท�ำไดงำยกวำกำรก�ำจดยงตวเตมวยทบนอย

(mean=3.98, SD=0.66) (ตำรำงท 4)

2. รปแบบกำรมสวนรวมของแกนน�ำนกเรยนในกำร

ปองกนและควบคมไขเลอดออกในบรบทชมชนเมอง:

กรณศกษำ อ�ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำ ประกอบดวย

4 กจกรรมหลก และ 16 กจกรรมยอย (ดงรำยละเอยด

ในตำรำงท 1) ประกอบดวย 4 กจกรรมหลก และ 16

กจกรรมยอย ไดแก

กจกรรมท 1 กำรสรำงควำมตระหนกถงปญหำม 3

กจกรรมยอย ไดแก (1) กำรคนหำปจจยเสยงและกำรออก

กฎเกณฑของโรงเรยน (2) กำรจดตงทมรวมพลงปองกน

ภยไขเลอดออก (3) ใหควำมรกำรพดหนำเสำธง ฯลฯ

กจกรรมท 2 กำรจดท�ำแผนกำรปองกนและควบคม

โรคไขเลอดออก ม 2 กจกรรมยอย ไดแก กำรฝกทกษะ

กำรจดท�ำแผนกำรปองกนและควบคมโรค และกำรรวม

วำงแผนกำรปองกนและควบคมโรค

กจกรรมท 3 กำรด�ำเนนงำนปองกนและควบคม-

ไขเลอดออก ม 5 กจกรรมยอย ไดแก (1) ประชำสมพนธ

(2) เขำรวมและจดท�ำโครงกำร (3) ส�ำรวจลกน�ำยงลำย

ตารางท 3 ความรเกยวกบการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก (n=400)

ขอควำมร ถก ผด ไมแนใจ แปลผล

จ�ำนวน รอยละ จ�ำนวน รอยละ จ�ำนวน รอยละ

1. เดกทเคยเปนโรคไขเลอดออกแลวจะเปนช�ำไดอกถำถกยงลำยกด 253 63.25 102 25.5 45 11.25 ปำนกลำง

2. เดกทมสขภำพสมบรณแขงแรงจะไมเปนโรคไขเลอดออก 185 46.25 78 19.50 137 34.25 ปำนกลำง

3. เดกทถกยงลำยกดในตอนกลำงวนมโอกำสปวยเปนโรคไขเลอดออก 207 51.75 56 14.00 137 34.25 ปำนกลำง

4. กำรถกยงลำยกดเพยงครงเดยวกอำจปวยเปนโรคไขเลอดออกได 169 42.25 69 17.25 162 40.50 ต�ำ

5. เดกทเคยเปนโรคไขเลอดออก ถำเปนซ�ำอกอำกำรจะรนแรงมำก 201 50.25 145 36.25 54 13.50 ต�ำ

6. เดกทเปนไขเลอดออกอำจเสยชวตได 188 47.00 114 28.50 98 24.50 ต�ำ

7. โรคไขเลอดออกถำเปนในเดกอำกำรจะรนแรงมำก 219 54.75 97 24.25 84 21.00 ปำนกลำง

8. ไขเลอดออกเปนโรคทไมรนแรง เพรำะเรำสำมำรถรกษำได 198 49.50 89 22.25 113 28.25 ต�ำ

9. กำรปดฝำโองน�ำเปนวธทกำรปองกนไมใหยงลำยวำงไข 301 75.25 80 20.00 19 4.75 ด

10. ไขเลอดออกเปนโรคทปองกนไดโดยกำรท�ำลำยแหลงเพำะพนธยงลำย 233 58.25 100 25.00 67 16.75 ปำนกลำง

11. กำรเปลยนถำยน�ำในแจกนดอกไม จำนรองกระถำงตนไม ทกสปดำห 235 58.75 78 19.50 87 21.75 ปำนกลำง

จะปองกนกำรเกดยงลำยได

12. กำรท�ำลำยแหลงเพำะพนธยงลำย โดยคว�ำกะลำ กระปองทมน�ำขง 242 60.50 86 21.50 72 18.00 ปำนกลำง

จะปองกนไมใหเกดโรคไขเลอดออกได

13. กำรเตมเกลอหรอผงชกฟอกในจำนรองขำตกบขำวทกเดอน 256 64.00 80 20.00 64 16.00 ปำนกลำง

เปนกำรสนเปลอง

14. กำรส�ำรวจและตกลกน�ำยงลำยทงท�ำไดยำก 312 78.00 67 16.75 21 5.25 ด

15. กำรท�ำลำยแหลงเพำะพนธยงลำย ท�ำใหเสยเวลำในกำรประกอบอำชพ 167 41.75 89 22.25 144 36.00 ต�ำ

16. เปนกำรยำกทจะปองกนกำรวำงไขของยงลำยในโองน�ำกนน�ำใช 234 58.50 90 22.5 76 19,00 ปำนกลำง



ควำมร เกยวกบกำรควบคมและปองกนโรคไขเลอดออก

ภำพรวมอยในระดบมำก รอยละ 99.50 สำมำรถอธบำย

ไดวำแกนน�ำนกเรยนมควำมร ทดในกำรปองกนและ

ควบคมโรคไขเลอดออก แตควรใหควำมรและกจกรรมท

สำมำรถน�ำไปปฏบตไดจรงและตอเนอง เมอพจำรณำรำย

ขอ พบวำ กำรส�ำรวจและตกลกน�ำยงลำยท งท�ำไดยำก

รอยละ 78.00 เนองจำกไมทรำบเหตผลของกำรส�ำรวจ

กำรท�ำลำยลกน�ำยงลำย กำรท�ำลำยแหลงเพำะพนธยงทก

7 วน และโรงเรยนในพนทสวนใหญเปนชมชนเมองซงจะ

ใหควำมส�ำคญกำรกบพนละอองฝอยท�ำลำยตวยงมำกกวำ

สอดคลองกบผลกำรศกษำของฐตชญำ ฉลำดลน และ

พมพลดำ อนนตสรเกษม(14) พบวำ ควำมรในกำรปองกน

โรคของประชำชนใหควำมส�ำคญในเรองกำรปองกนไมให

ยงกด มำกกวำกำรท�ำลำยแหลงเพำะพนธของยงโดยให

เหตผลวำกำรท�ำลำยแหลงเพำะพนธของยงเปนเรองยง

ยำกทจะตองท�ำเปนประจ�ำ ไมมเวลำเนองจำกตองออกไป

ท�ำงำนหรอไปเรยน รองลงมำ คอ กำรปดฝำโองน�ำเปน

วธทกำรปองกนไมใหยงลำยวำงไข รอยละ 75.25 เนอง-

จำกพฤตกรรมกำรปดฝำภำชนะเกบน�ำหรอปดโองน�ำของ

แกนน�ำนกเรยน ไมมควำมสะดวก สวนใหญมแตถง

พลำสตกใสน�ำซงมพรอมฝำอยแลว สอดคลองกบผล

(4) จดกจกรรมแลกเปลยนเรยนร และ (5) กำรสนบสนน

จำกโรงเรยนและภำคเครอขำย

กจกรรมท 4 กำรตดตำมและประเมนผลม 6 กจกรรม

ยอย ไดแก (1) จดตงทมประเมนผล (2) ประเมนคำ

ดชนลกน�ำยงลำย (3) จดท�ำรำยงำน (4) เผยแพรขอมล

ผลกำรด�ำเนนงำน (5) สรปผล และ (6) ถอดบทเรยน

3. กำรประเมนรปแบบกำรมสวนรวมของแกนน�ำ

นกเรยนในกำรปองกนและควบคม ไขเลอดออกในบรบท

ชมชนเมอง: กรณศกษำ อ�ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำ

ขนตอนนเปนกำรประเมน พบวำระดบกำรมสวนรวมภำพ

รวมอยในระดบปำนกลำง เมอทดสอบควำมแตกตำงคำ

คะแนนเฉลยกำรมสวนรวมของแกนน�ำนกเรยนหลงเขำ

รวมกำรใชรปแบบ (mean=3.19, SD=0.68) สงกวำกอน

กำรเขำรวมกำรใชรปแบบ (mean=2.92, SD=0.23)

อยำงมนยส�ำคญทำงสถตทระดบ 0.01 (ตำรำงท 5 และ

6)

วจารณ ควำมรและเจตคตกำรมสวนรวมของแกนน�ำนกเรยน

ในกำรปองกนและควบคมไขเลอดออกในบรบทชมชน

เมอง: กรณศกษำ อ�ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำพบวำ

ตารางท 4 คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานเกยวกบเจตคตในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก (n=400)

เจตคตของแกนน�ำนกเรยน Mean SD ระดบเจตคต

1. โรคไขเลอดออกจะพบไดในเดกเทำนน 3.68 0.93 ปำนกลำง

2. โรคไขเลอดออกเปนโรคตดตออนตรำยทท�ำใหตำยได 3.85 0.77 สง

3. โรคไขเลอดออกเมอเปนแลวจะไมปวยเปนโรคนอกเพรำะรำงกำยมภมคมกนตลอดชวต 3.76 0.97 ปำนกลำง

4. ผปวยทมอำกำรซม ตวเยน ปวดทองมำก อำเจยน กระสบกระสำย มอเทำเยน 3.77 0.98 ปำนกลำง

เปนอำกำรรนแรงของโรคไขเลอดออก

5. โรคไขเลอดออกมกำรระบำดในชวงฤดฝนเทำนน 3.71 0.93 ปำนกลำง

6. กำรปองกนไมใหเปนโรคไขเลอดออกคอไมใหยงลำยกด 3.94 0.76 สง

7. กำรท�ำลำยแหลงเพำะพนธยงลำยเปนหนำทโดยตรงของ อสม. และเจำหนำทสำธำรณสขเทำนน 3.77 0.99 ปำนกลำง

8. กำรท�ำลำยแหลงเพำะพนธยงลำยในบรเวณบำนควรท�ำอยำงตอเนองทกสปดำห 3.79 0.98 ปำนกลำง

9. กำรปลอยปลำกนลกน�ำเปนวธทควบคมลกน�ำยงลำยไดงำยและประหยด 3.70 0.99 ปำนกลำง

10. กำรก�ำจดลกน�ำในภำชนะเกบน�ำท�ำไดงำยกวำกำรก�ำจดยงตวเตมวยทบนได 3.98 0.66 สง

11. กำรท�ำลำยแหลงเพำะพนธยงทกสปดำหท�ำใหเสยเวลำและยงยำกไมสำมำรถท�ำได 3.65 0.98 ปำนกลำง



ควบคมและปองกนโรค สอดคลองกบผลกำรศกษำของ

คนงนจ เสำวกล และคณะ(15) พบวำ นกศกษำมเจตคต

เกยวกบกำรปองกนโรคไขเลอดออกเปนหนำทของผน�ำ

ชมชน และเจำหนำทภำครฐเทำนน และสอดคลองกบกำร

ศกษำของศรนนท ค�ำส และญำดำ เรยมรมมะดน(16) พบ

วำนกเรยนกลมตวอยำงมควำมร เรองโรคไขเลอดออกอย

ในระดบปำนกลำง (0.57±0.43) และพฤตกรรมกำร

ปองกนโรคไขเลอดออกของนกเรยนอยในระดบปำน-

กลำง (2.16±0.44) ซงควำมร เกยวกบโรคไขเลอดออก

มควำมสมพนธตอพฤตกรรมกำรปองกนโรคไขเลอดออก

อยำงมนยส�ำคญทำงสถต (r=-0.21; p<0.01)

รปแบบกำรมสวนรวมของแกนน�ำนกเรยนในกำร

ปองกนและควบคมไขเลอดออกในบรบทชมชนเมอง:

กรณศกษำ อ�ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำประกอบดวย

4 กจกรรมหลก และ 16 กจกรรมยอย ไดแก กจกรรมท

1 กำรสรำงควำมตระหนกถงปญหำและสำเหตโรคไข

เลอดออก กจกรรมท 2 กำรจดท�ำแผนกำรปองกนและ

ควบคมโรคไขเลอดออก กจกรรมท 3 กำรด�ำเนนงำน

ปองกน ควบคมไขเลอดออกและกจกรรม ประชำสมพนธ

กจกรรมท 4 กำรตดตำมและประเมนผลรปแบบกำรม

กำรศกษำของฤทย สมบตสวสด(8) พบวำกำรปดภำชนะ

กกเกบน�ำดวยฝำปดเพอปองกนไมใหยงลำยเขำไปวำงไข

อำจจะใชผำมง ผำยำงหรอพลำสตกปดและมดไว และควร

ปรบปรงสงแวดลอมใหสะอำด ดวยจะเปนวธกำรปองกน

โรคไขเลอดออกได สวนดำนเจตคตของแกนน�ำนกเรยน

ทมผลตอกำรปองกนโรคไขเลอดออก พบวำ ภำพรวม อย

ระดบปำนกลำงเมอพจำรณำรำยขอ พบวำ เจตคตโรค-

ไขเลอดออกเปนโรคตดตออนตรำยทท�ำใหตำยได มคำ

คะแนนเฉลยมำกทสด (mean=2.28, SD=0.72) เนองจำก

มไดรบสอและขำวสำรกำรเจบปวยดวยโรคไขเลอดออก

ของดำรำทเสยชวต และของนกเรยนในโรงเรยนทปวย

เปนโรคไขเลอดออกแลวเสยชวต สอดคลองกบผล

กำรศกษำของฐตชญำ ฉลำดลนและพมพลดำ อนนตสร-

เกษม(14) พบวำประชำชนในพนทมเจตคตวำโรคไขเลอด-

ออกเปนโรคทนำกลวและอนตรำยท�ำใหตำยได รองลงมำ

คอ ปจจบนกำรปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกเปน

บทบำทหนำทของ อสม. เจำหนำทสำธำรณสข และ

เทศบำลเทำนน (mean=1.83, SD=0.75) เนองจำกท

ผำนมำเมอมโรคไขเลอดออกเกดข นในโรงเรยนกจะม

เจำหนำทและอำสำสมครสำธำรณสข เขำมำด�ำเนนกำร

ตารางท 5 ระดบการมสวนรวมของแกนน�านกเรยนในการปองกนและควบคมไขเลอดออก (n=40)

กำรมสวนรวมของแกนน�ำนกเรยน Mean SD แปลผล

กำรตดสนใจในกำรวำงแผน 3.94 0.87 มำก

กำรด�ำเนนงำน 4.08 0.97 มำก

กำรรบผลประโยชน 4.02 0.65 มำก

กำรประเมนผล 3.17 0.60 ปำนกลำง

ภำพรวม 3.19 0.68 ปำนกลำง

ตารางท 6 ผลการทดสอบความแตกตางของการมสวนรวมของแกนน�านกเรยนในการปองกนและควบคม ไขเลอดออก กอน

และหลงการใชรปแบบฯ (n=40)

กำรมสวนรวมของแกนน�ำนกเรยน Mean SD t p-value

กอนกำรใชรปแบบ 3.19 0.30 -3.011 0.003

หลงกำรใชรปแบบ 2.92 0.23



ปจจยแหงควำมส�ำเรจ และ (8) กำรประเมนผล และผล

กำร ด�ำเนนงำนตำมรปแบบ พบวำ ดำนกำรมสวนรวมกำร

ด�ำเนนงำนตำมรปแบบกำรปองกนโรคไขเลอดออกหลง

กำรพฒนำกำรมสวนรวมอยในระดบด ปจจยแหงควำม

ส�ำเรจในกำรด�ำเนนงำนตำมรปแบบกำรปองกนโรคไข

เลอดออกครงนเปนผลจำกกำรมกระบวนกำรด�ำเนนงำน

เปนระบบ กำรมสวนรวมของประชำชน ผน�ำทเขมแขง ม

ภำคเครอขำย และกำรสนบสนนจำกองคกรภำคเครอขำย

อยำงพอเพยงและตอเนองในกำรด�ำเนนงำนกำรปองกน

และควบคมโรคไขเลอดออกสงผลใหกำรควบคมโรคไข

เลอดออกในชมชนไดอยำงมประสทธภำพ ท�ำใหอตรำ

ปวยโรคไขเลอดออกของประชำชนในชมชนลดลง

ขอเสนอแนะส�าหรบการน�าไปใช

โรงเรยนในเขตอ�ำเภอหำดใหญและโรงเรยนอนๆ ท

มบรบทใกลเคยงสำมำรถน�ำรปแบบกำรมสวนรวมของ

แกนน�ำนกเรยนในกำรปองกนและควบคมไขเลอดออก

ในบรบทชมชนเมอง ซงประกอบดวย 4 กจกรรมหลก 16

กจกรรมยอย ลงสกำรปฏบตและประเมนผลกำรด�ำเนน

กำรตำมรปแบบอยำงตอเนองเพอน�ำมำพฒนำรปแบบให

มประสทธภำพและประสทธผลทดยงขนตอไป

ขอเสนอแนะในการท�าวจยครงตอไป

1. ในกำรศกษำวจยครงตอไปควรมกำรตดตำมผล

กำรด�ำเนนงำนในระยะยำว เชน กำรตดตำมผล คำดชน

ควำมชกของลกน�ำยงลำย (housing index และ contain-

er index) ทกเดอน หรอตำมชวงเวลำกำรรณรงคในกำร

ควบคมและปองกนโรคไขเลอดออกตำมนโยบำยของ

กระทรวงสำธำรณสขในโรงเรยน เพอสรำงควำมตอเนอง

ในกำรปฏบตงำนในกำรปองกนและควบคมโรคไขเลอด

ออกของโรงเรยนในจงหวดสงขลำทกโรงเรยน

2. กำรศกษำครงนไดศกษำในกลมแกนน�ำนกเรยน

ซงในกำรศกษำวจยครงตอไปควรเพมกลมตวอยำงอนๆ

ทมสวนรวม เชน อสม. ประชำชน บคลำกรขององคกร

ปกครองสวนทองถน นกเรยน นกศกษำ เพอสนบสนน

สวนรวมของแกนน�ำ สอดคลองกบผลกำรศกษำของ

ฐตชญำ ฉลำดลนและพมพลดำ อนนตสรเกษม(14) พบวำ

รปแบบกำรมสวนรวมของชมชนจะตองประกอบดวยกำร

ใหควำมร ปองกนและควบคมโดยเสยงตำมสำย กำร

ประยกตใชสมนไพรและปนแดงในกำรก�ำจดลกน�ำยงลำย

กำรแจกทรำยอะเบท (abate sand) ปลำหำงนกยง กำร

แลกเปลยนประสบกำรณโดยกำรสะทอนคดจำกครอบ-

ครวทมผปวยดวยโรค ไขเลอดออกหรอครอบครวทม

ผปวยกลบเปนซ�ำ และกำรตดตำมก�ำกบกำรส�ำรวจลกน�ำ-

ยงลำยเดอนละ 1 ครง หลงกำรด�ำเนนงำนพบวำคำดชน

ลกน�ำยงลำยมคำลดลงจำก 80 เหลอเพยง 10 และผล

กำรประเมนควำมพงพอใจหลงกำรด�ำเนนงำนอยในระดบ

มำกทสด และพบวำครอบครวทมสมำชกปวยดวยไข-

เลอดออกมควำมร เพมขนในระดบด รอยละ 100.00 ม

เจตคตเพมขนในระดบด รอยละ 86.66 และมพฤตกรรม

กำรปฏบตกำรเพอปองกนโรคไขเลอดออกเพมขนจำกไม

ปฏบตเลยรอยละ 20.00 ลดลงเปน รอยละ 13.33

คำคะแนนเฉลยกำรมสวนรวมของแกนน�ำนกเรยน

หลงเขำรวมกำรใชรปแบบสงกวำกอนกำรเขำรวมกำรใช

รปแบบอยำงมนยส�ำคญทำงสถตทระดบ 0.05 สำมำรถ

อธบำยไดวำ ในกำรพฒนำรปแบบกำรปองกนและควบคม

โรคไขเลอดออก โดยกำรมสวนรวมของนกเรยนและ แกน

น�ำในโรงเรยนทมำรวมกนในกำรคดสรำงสรรคกจกรรม

ซงกจกรรมทเกดขนทงหมดมำจำกควำมคดเหนและขอ-

เสนอจำกกลมกจกรรมแตละกจกรรมนน แกนน�ำนกเรยน

คณะคร ผน�ำชมชน และมเจำหนำทสำธำรณสขเขำรวมรบ

ฟง ปรกษำหำรอขอเสนอแนะ และรวมวำงแผนเพอให

เกดกจกรรมทเปนรปธรรมเกดขนจรง สอดคลองกบกำร

ศกษำของเตอนใจ ลบโกษำ และคณะ(17) ทพบวำ รปแบบ

กำรปองกนโรคไขเลอดออกโดยกำรมสวนรวมของแกน

น�ำสขภำพชมชน ประกอบดวย 8 ขนตอน ไดแก (1) กำร

ศกษำบรบท (2) กำรประชมคณะกรรมกำรหมบำน (3)

กำรประชมเชงปฏบตกำรเพอจดท�ำแผนปฏบตกำร (4)

กำรปฏบตตำมแผน (5) กำรตดตำมและประเมนผล

โครงกำร (6) กำรสรปผลกำรด�ำเนนงำน (7) กำรสรป



8. ฤทย สมบตสวสด . ภมปญญำพนบำนในกำรปองกนโรค

ไขเลอดออกโดยเครอขำยชมชนภำคอสำน. วำรสำร มจร

สงคมศำสตรปรทรรศน 2560;6(2):117–31.

9. ส�ำนกงำนปองกนควบคมโรคท 12. รำยงำนพยำกรณโรค

ไขเลอดออก ป 2562. สงขลำ: ส�ำนกโรคตดตอน�ำโดยแมลง

ส�ำนกระบำดวทยำ; 2562.

10. พทธนย จอเอยด, เจนจรำ คงฆะสวรรณ, กตตพร เนำว-

สวรรณ, กญญำรตน พรหมแกว, นภชำ สงหวรธรรม. รำยงำน

วจยเรองกำรพฒนำรปแบบกำรมสวนรวมในกำรปองกนโรค-

ไขเลอดออกของแกนน�ำชมชนในอ�ำเภอสงหนคร จงหวด

สงขลำ; สงขลำ; ส�ำนกงำนสำธำรณสขอ�ำเภอสงหนคร 2562.

11. ส�ำนกโรคตดตอน�ำโดยแมลง. รำยงำนกำรประเมนผลกำร

เฝำระวงปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก ภำพรวมระดบ

ประเทศ. กรงเทพมหำนคร: ชมนมสหกรณกำรเกษตรแหง

ประเทศไทย; 2554.

12. Yamane T. Statistics, an introductory analysis. 2nd Ed.

New York: Harper and Row; 1967.

13. Crabtree BF, Miller WL. Doing qualitative research.

London: SAGE; 1992.

14. ฐตชญำ ฉลำดลน, พมพลดำ อนนตสรเกษม. กำรพฒนำ

รปแบบกำรมสวนรวมของชมชนเพอปองกนและควบคม

โรคไขเลอดออก: กรณศกษำต�ำบลตนแบบ หม 3 บำนทง-

ทอง ต�ำบลลำดบวขำว อ�ำเภอบำนโปง จงหวดรำชบร. วำรสำร-

วจยและนวตกรรมทำงสขภำพ 2562;2(1):153–62.

15. คนงนจ เสำวกล, จรยำ ศรประเสรฐ, จนธมำ ประสำท-

เขตรกำร, พมลพรรณ ดเมฆ. ควำมร เจตคต และพฤตกรรม

ในกำรปองกนโรคไขเลอดออกของนกศกษำ มหำวทยำลย

รำชภฏก�ำแพงเพชร. ก�ำแพงเพชร: มหำวทยำลยรำชภฏ

ก�ำแพงเพชร 2561.

16. ศรนนท ค�ำส, ญำดำ เรยมรมมะดน. ควำมรและพฤตกรรม

กำรปองกนโรคไขเลอดออกของนกเรยนมธยมศกษำตอนตน

โรงเรยนวดโสธรวรำรำมวรวหำร ต�ำบลหนำเมอง อ�ำเภอเมอง

ฉะเชงเทรำ จงหวดฉะเชงเทรำ. วำรสำร มฉก. วชำกำร

2561;22(43-44):43-54.

ผลทเกดข นใหดยงข น และสรำงควำมตระหนกในกำร

ปฏบตตนในกำรปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกใน

พนทตอไป

เอกสารอางอง1. World Health Organization. WHO/TDR Dengue: guide-

lines for diagnosis, treatment, prevention and control.

Geneva: World Health Organization; 2009.

2. สธรำ พลถน, ปยะพร หวงรงทรพย, สภำวด พวงสมบต,

ประยทธ สดำทพย, ศนสนย โรจนพนส, นธนนท วชยถำวร

วฒน. . รำยงำนกำรประเมนผลกำรเฝำระวง ปองกน ควบคม

โรคไขเลอดออกระดบประเทศ ป 2559 – 2560. กรงเทพ-

มหำนคร: อกษรกรำฟฟคแอนดดไซน; 2560.

3. ดำรนทร อำรยโชคชย, สภำวด พวงสมบต, วโรจน เลงรกษำ,

รตนำพร บญมปอม, ชตสดำ เนตกล, ธรำวด กอพยคฆนทร.

รำยงำนพยำกรณโรคไขเลอดออก ป 2562 กรมควบคมโรค.

นนทบร: กรมควบคมโรค; 2562.

4. รงเรอง กจผำต, วงวฒน ลวลกษณ, เมธพจน ชำตะเมธกล,

หทยกำญจน บญยะรตเวช, โชคชย งำมทรำยทอง, สธ

สฤษฏศร, และคณะ. แนวทำงกำรเฝำระวงปองกนควบคม

โรคไขเลอดออกในเขตเมอง Urban Dengue Unit Guideline.

กรงเทพมหำนคร: ชมนมสหกรณกำรเกษตรแหงประเทศ-

ไทย; 2561.

5. กลมระบำดวทยำ ส�ำนกโรคตดตอน�ำโดยแมลง กรมควบคม

โรค กระทรวงสำธำรณสข. รำยงำนพยำกรณโรคไขเลอดออก

ป 2562. [อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ 31 ธ.ค 2562]. แหลง

ขอมล: http://dhf.ddc.moph.go.th

6. กรมควบคมโรค กระทรวงสำธำรณสข. แนวทำงกำรเฝำระวง

ปองกน ควบคมโรคไขเลอดออกในสถำนศกษำ [อนเทอร-

เนต]. [สบคนเมอ 31 ต.ค 2562]. แหลงขอมล: https://

ddc.moph.go.th/disease_detail.php?d=44

7. ส�ำนกงำนสำธำรณสขอ�ำเภอหำดใหญ. เอกสำรสรปผลกำร

ด�ำเนนงำนควบคมและปองกนโรคไขเลอดออกรำยงำน 506

ขอมล ณ วนท 31 ธนวำคม 2562. สงขลำ; 2562.



สขภำพชมชน ต�ำบลเมองบว อ�ำเภอชมพลบร จงหวดสรนทร.

วำรสำรมหำวทยำลยทกษณ 2559;19(1):44-54.

17. เตอนใจ ลบโกษำ, วรตปำนศลำ, สมศกดศร ภกด. รปแบบ

กำรปองกนโรคไขเลอดออกโดยกำรมสวนรวมของแกนน�ำ

Abstract: Development the Model of Student Leaders Participation in Prevention and Control of Dengue Hemor-

rhagic Fever: A Case Study of Hatyai District, Songkhla Province

Narong Duanpan, M.Ed.*; Suwanna Pantapat, B.P.H.**; Noppcha Singweratham, Ph.D.***

* Songkhla Provincial Public Health Office; ** Ko Hong Tambon Health Promoting Hospital;

*** Kanchanabhishek Institute of Medical and Public Health Technology, Thailand


This developmental research aimed to determine knowledge and attitude, develop model and

examine effectiveness of the model of student leaders participation in the prevention and control of dengue

hemorrhagic fever: a case study of the Hatyai Distric, Songkhla Province. The study was devided into 3

phases. Phase 1: analysis and synthesis of a model, samples were recruited using random sampling with

replacement, 427 student leaders or student representatives of 95 schools in Hatyai district, Songkhla

province. Data collection instrument was a questionnaire which had index of item-objective congruence

(IOC) ranging from 0.67-1.00, KR-20 reliability of 0.82, and Cronbach’s alpha coefficient of 0.84.

Data were analyzed using frequency, percentage, mean, and standard deviation. Phase 2: model develop-

ment: the results of phase 1 were utilized to draft a model using focus group discussion. Instrument was

issues of focus group discussion which had content validity ranging from 0.67-1.00. Phase 3: model

evaluation: the samples were 40 student leaders. Instruments were a model and participation evaluation

form which had reliability of 0.78. Data were analyzed using mean, standard diviation, and paired t

test. Research results revealed that knowledge regarding control and prevention of dengue hemorrhag-

ic fever was at a high level (mean=18.42, SD=0.42). Student leaders’ attitude towards prevention of

dengue hemorrhagic fever was at a moderate level (mean=23.76, SD=1.67). Model of student leaders

participation in prevention and control of dengue hemorrhagic fever in context of urban community

consisted of 4 main activities and 16 sub-activities. Mean score of student leaders participation after

using a model (mean=3.19, SD=0.30) was statistically significantly higher than that of before the par-

ticipation (mean=2.92, SD=0.23) (p=0.05). This model should be applied to awareness enhancement

of self-performance of prevention and control of dengue hemorrhagic fever among student leaders who

are important workforce in disseminating the model for wider use.

Keywords: participation; student leaders; dengue hemorrhagic fever; prevention and control of disease

ผลของโปรแกรมการจดการตนเองของผทอวนและมไขมนในเลอดสง ในจงหวดจนทบร:

กรณประชาชนกลมเสยงตอโรคเรอรง ต�าบลทาชาง อ�าเภอเมอง จงหวดจนทบร

พรฤด นธรตน Ph.D. (Health Behavior & Education)* ราตร อรามศลป พย.ม. (การพยาบาลครอบครว)** จารณ ขาวแจง วท.ม. (อนามยครอบครว)** วรรณศร ประจนโน พย.ม. (การพยาบาลเวชปฏบตชมชน)**เสาวภา เลกวงษ พย.ม. (การพยาบาลเวชปฏบตชมชน)**อมาวส อมพนศรรตน ส.ด.*** * วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

** วทยาลยพยาบาลพระปกเกลา จนทบร

*** วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน เชยงใหม

บทคดยอ การวจยกงทดลองนมวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมการจดการตนเองของผทอวนและมไขมนใน

เลอดสง กลมตวอยางเปนประชาชนกลมเสยงตอโรคเรอรง ต�าบลทาชาง อ�าเภอเมอง จงหวดจนทบร จ�านวน 30 คน

แบงเปนกลมทดลองและกลมเปรยบเทยบ กลมละ 15 คน โดยกลมทดลองไดเขารวมโปรแกรมการจดการตนเอง

ตามหลก 3 อ. ไดแก การรบประทานอาหาร การออกก�าลงกาย และการจดการกบอารมณเครยด แบงเปน 2 ระยะ

คอ (1) เขาคายปรบพฤตกรรม 1 วน และ (2) เขารวมกจกรรมกลมอก 8 ครง สวนกลมเปรยบเทยบไดเขาคายปรบ

พฤตกรรมเทานน วดผลโดยการเปรยบเทยบน�าหนก รอบเอว ระดบไขมนในเลอด และความตงใจทจะท�าพฤตกรรม

สขภาพทเหมาะสม กอนและหลงการใชโปรแกรม วเคราะหขอมลโดยใชสถต independent t-test, t-test, Wilcoxon

sign rank test และ Wilcoxon-Mann Whitney test ผลการศกษาพบวา กอนเขารวมโปรแกรม กลมตวอยางสองกลม

มคาเฉลยน�าหนก รอบเอว ระดบไขมนในเลอด และความตงใจทจะมพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสม ไมแตกตางกน

อยางมนยส�าคญทางสถต ทระดบ 0.05 และหลงการใชโปรแกรม กลมทดลองมคาเฉลยน�าหนก รอบเอว และระดบ

ไขมนในเลอดลดลง และมความตงใจทจะมพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมสงขนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05

ในขณะทกลมเปรยบเทยบมคาเฉลยน�าหนก ระดบไขมนในเลอด และความตงใจทจะมพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสม

ไมแตกตางจากกอนการใชโปรแกรม และมคาเฉลยรอบเอวเพมขนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05 ดงนน

ควรน�าโปรแกรมการจดการตนเองนไปใช เพอลดปจจยเสยงในคนกลมเสยงตอโรคเรอรง

ค�ำส�ำคญ: การจดการตนเอง; ลดน�าหนก; รอบเอว; ไขมนในเลอด




วนรบ: 10 ต.ค. 2562

วนแกไข: 4 ธ.ค. 2562

วนตอบรบ: 13 ธ.ค. 2562


Effects of Self-Management Program for People with Over Body Mass Index and High Cholesterol in Chanthaburi

บทน�าภาวะอวนเปนตวบงชส�าคญทน�าไปสการเกดโรค

เรอรงตางๆ โดยเฉพาะอยางยงโรคเบาหวาน และความ

ดนโลหตสง จากรายงานการส�ารวจสขภาพประชาชนไทย

โดยการตรวจรางกาย ครงท 5 พ.ศ. 2557(1) ระบวาคน

ไทยอาย 15 ปขนไป มภาวะอวนเพมขนกวาการส�ารวจ

ครงท 3 เมอป 2551-2552 โดยผหญงอวนเพมจาก

รอยละ 40.7 เปนรอยละ 41.8 สวนผชายอวนเพมจาก

รอยละ 28.4 เปนรอยละ 32.9 สวนภาวะอวนลงพงกม

ความชกเพมขนเชนกน โดยในป 2552 ผหญงอวนลงพง

รอยละ 45.0 และผชายอวนลงพงรอยละ 18.6 เพมเปน

รอยละ 51.3 และ 26.0 ในป 2557 ตามล�าดบ ซงขอมล

ดงกลาวสอดคลองกบการเพมขนของโรคเรอรงทพบจาก

การส�ารวจเดยวกน โดยเมอเทยบความชกของโรคในป

2552 กบป 2557 พบวา ความชกของโรคเบาหวานเพม

ขนจากรอยละ 6.9 เปนรอยละ 8.9 โรคความดนโลหต

สงเพมจากรอยละ 22.2 เปนรอยละ 24.7 และความชก

ของภาวะเมแทบอลกซนโดรม เพมจากรอยละ 21.1 เปน

รอยละ 28.9 ส�าหรบจงหวดจนทบร มรายงานสถานการณ

โรคเรอรงในป พ.ศ. 2555 ระบวาประชาชนจนทบรม

อตราปวยของโรคความดนโลหตสงและโรคเบาหวานสง

เปนอนดบ 5 ของประเทศ(2)

จากปจจยเสยงทเพมขนอยางตอเนอง จงพบสถาน-

การณการตายของคนไทยทกกลมอายจากโรคเรอรงเพม

ขนเชนกน โดยพบอตราตายตอแสนประชากรดวยโรค

ความดนโลหตสงเพมจาก 3.64 ใน ป 2550 เปน 10.95

ในป 2557 และโรคเบาหวานเพมจาก 12.21 เปน 17.53

ในชวงปเดยวกน(3) เพอการปองกนและชะลอการเกดโรค

เรอรงทสบเนองมาจากโรคอวน จงตองสงเสรมให

ประชาชนมการจดการตนเองใหสามารถควบคมหรอลด

น�าหนกใหอยในระดบปกต ในชวงหลายปทผานมาไดม

ความพยายามในการพฒนาโปรแกรมในการปรบเปลยน

พฤตกรรมดานการรบประทานอาหาร การออกก�าลงกาย

และการจดการอารมณในกลมผปวยและกลมเสยงโรค-

เบาหวานและความดนโลหตสง ซงพบวาไดผลส�าเรจคอน

ขางด(4-7) แตนาสนใจวา จ�านวนผปวยโรคเรอรงกลบไม

ลดลง ซงอาจเปนไดวา โปรแกรมชวยเปลยนพฤตกรรม

ไดระยะเวลาหนงเทานน การปรบเปลยนพฤตกรรมแบบ

ถาวร ยงคงเปนเรองททาทายส�าหรบบคลากรทางดาน

สขภาพเปนอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงประชาชนทอย

ในภาคตะวนออก ทมความอดมสมบรณดานอาหาร เชน

อาหารทะเล ผลไม เปนตน ประชาชนชอบรบประทาน

อาหารรสหวานและไมคอยออกก�าลงกาย(8)

โรคเบาหวานและความดนโลหตสงยงเปนปญหา

สขภาพทส�าคญของประชาชนกลมอาย 35 ป ขนไปใน

ต�าบลทาชาง อ�าเภอเมอง จงหวดจนทบร จากผลการตรวจ

รางกายปงบประมาณ 2558 พบประชาชนกลมอาย 35

ป เสยงตอการเปนผปวยโรคความดนโลหตสงและโรค-

เบาหวานรายใหม รอยละ 10.71 และ 3.63 ตามล�าดบ

จากการทวทยาลยพยาบาลพระปกเกลา จนทบร โดยการ

สนบสนนขององคการบรหารสวนต�าบลทาชาง อ�าเภอ-

เมอง จงหวดจนทบร ไดพฒนาโปรแกรมการจดการ

ตนเองของผทอวน โดยประยกตใชแนวคดเชงทฤษฎ

ตางๆ เพอการปรบเปลยนพฤตกรรมของบคคล และน�า

ไปใชกบอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน (อสม.)

ต�าบลทาชาง อ�าเภอเมอง จงหวดจนทบร การศกษาพบ

วา กลมตวอยางเกอบทงหมดเปนเพศหญง หลงเขารวม

โปรแกรม น�าหนกเฉลยของกลมตวอยางลดลงอยางม

นยส�าคญทางสถต นอกจากนนรอบเอวเฉลยของกลม-

ตวอยางเพศหญง ลดลงอยางมนยส�าคญทางสถต เชน

เดยวกน กลมตวอยางรอยละ 95.5 มความตงใจทจะท�า

พฤตกรรมตามทแนะน�าอยางตอเนองในระดบมาก

ขนไป(9)

ดงนน เพอใหเกดความตอเนองในการดแลสขภาพ

ประชาชน วทยาลยพยาบาลพระปกเกลา จนทบร จงได

รวมกบองคการบรหารสวนต�าบลทาชาง และโรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพต�าบลทาชาง อ�าเภอเมอง จงหวดจนทบร

จดโครงการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของประชาชน

กลมเสยงตอโรคเรอรงในพนท โดยให อสม. ทเขารวม

โครงการมาแลวไดรวมเปนวทยากรพเลยง เพอจะไดรวม

ผลของโปรแกรมการจดการตนเองของผทอวนและมไขมนในเลอดสงในจงหวดจนทบร: กรณประชาชนกลมเสยงโรคเรอรง


เรยนร ทกกระบวนการ เปนการพฒนาศกยภาพ อสม. ใน

พนท อนจะท�าใหเกดการท�างานดานการปองกนโรคเรอรง

ดวยชมชนเองอยางยงยนตอไปในอนาคต นอกจากนน

เมอประเมนผลโครงการ คณะผวจยใชรปแบบการวจย

แบบกงทดลองเพอเพมความนาเชอถอของประสทธผล

โครงการ และผลการวจยยงสามารถใหพนทอนๆ น�าไป

ปรบใช ซงจะเปนประโยชนในการสรางแนวทางในการ

สงเสรมสขภาพ และปองกนความเจบปวยโรคเรองรงท

สบเนองมาจากภาวะอวน ทเปนรปธรรมชดเจนและม

ประสทธภาพ เหมาะสมกบประชาชนในจงหวดจนทบร

และจงหวดใกลเคยงในเขตภาคตะวนออก ซงมปจจย

สงเสรมการเกดโรคเรอรงทคลายคลงกนตอไป

การศกษานมวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรม

การจดการตนเองของผทอวนและมไขมนในเลอดสง โดย

มสมมตฐานวาหลงการใชโปรแกรมการจดการตนเอง

กลมทดลองจะมน�าหนก รอบเอว และไขมนในเลอดนอย

กวากอนการใชโปรแกรมและนอยกวากลมเปรยบเทยบ

และมความตงใจทจะมพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การ

ออกก�าลงกาย และการจดการกบอารมณเครยดทเหมาะ

สมมากกวากอนการใชโปรแกรมและมากกวากลม-

เปรยบเทยบ

วธการศกษาการวจยเรองนเปนวจยกงทดลองแบบสองกลมวด

กอนหลง โดยมตวแปรตนคอ โปรแกรมการจดการตนเอง

ของผทอวนและมไขมนในเลอดสง ตวแปรตามคอ น�าหนก

รอบเอว ไขมนในเลอด และความตงใจทจะมพฤตกรรม

การบรโภคอาหาร การออกก�าลงกาย และการจดการกบ

อารมณเครยดทเหมาะสม

กลมตวอยาง

ประชาชนกลมเสยงตอการเกดโรคเรอรง ในพนท

องคการบรหารสวนต�าบลทาชาง ก�าหนดกลมตวอยางตาม

แนวทางของ Polit DF และ Hungler BP ทก�าหนดวา งาน

วจยกงทดลองควรใชกลมตวอยางไมนอยกวา 30 หนวย

และไมควรนอยกวา 15 หนวยตอกลม ในกรณท�าการ

ทดลองมากกวา 1 กลม(10) ในการศกษานจงก�าหนดกลม

ตวอยางจ�านวน 30 คน แบงเปนกลมทดลอง 15 คน และ

กลมเปรยบเทยบ 15 คนโดยก�าหนดเกณฑในการคด

เลอก ดงน

1) เปนหญงหรอชาย อาย 25 ปขนไป มสตสมปชญญะ

สมบรณ อาน พด เขยนภาษาไทยได

2) เปนผมลกษณะใดลกษณะหนงดงตอไปน

- มดชนมวลกายเกน 25 กก./ม2

- มภาวะอวนลงพง คอ ผหญงมรอบเอวเกน 80 ซม.

และผชายรอบเอวเกน 90 ซม.

3) ไมเจบปวยดวยโรคเรอรง เชน เบาหวาน ความดน

โลหตสง โรคหวใจ เปนตน

4) ยนดเขารวมการศกษาตลอด 6 เดอน


การศกษานโดยใชเครองมอหลก 2 ชนด คอ เครองมอ

ในการทดลอง และเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล

1) เครองมอในการทดลอง

โปรแกรมการจดการตนเอง คอ โปรแกรมการปรบ

เปลยนพฤตกรรมสขภาพท ผวจยพฒนาข นจากการ

ทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทมมากอนหนาน เปน

กจกรรมการใหความร ปรบเปลยนความเชอ และฝก

ทกษะการปฏบตเกยวกบการดแลสขภาพตนเองท

ครอบคลมสาระส�าคญ 3 อ. ไดแก การรบประทานอาหาร

การออกก�าลงกาย และการจดการกบอารมณ โดยใชหลก

การปรบเปลยนพฤตกรรมตามล�าดบขนของการเปลยน-

แปลง (stage of change)(11) แบบแผนความเชอดาน

สขภาพ (Health Belief Model)(12) การจดการตนเอง

(self-management)(13) และการสนบสนนทางสงคม

(social support)(12) โปรแกรมมระยะเวลารวม 6 เดอน

ประกอบดวย 3 ระยะ ไดแก

ระยะทหนง ใหความรและฝกทกษะการปฏบตเพอ

ปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ ใชระยะเวลา 1 วน (คาย

สขภาพ) โดยมกจกรรมหลกประกอบดวย การเพมองค

ความรและความตระหนก การก�าหนดเปาหมายในการ

ปรบเปลยนพฤตกรรม การสรางแรงจงใจ และวางแผน



การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของตนเองและของ

กลม ใชแรงสนบสนนทางสงคมในการสรางแรงจงใจ โดย

ใชระบบเพอนชวยเพอนคอ การใหกลมตวอยางจบกลม

แลวใหสมาชกกลมชวยเหลอดแลและใหก�าลงใจกนใน

การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ ตลอดระยะเวลา 6

เดอน

ระยะทสอง ตดตามการปรบเปลยนอยางใกลชด และ

เสรมความสามารถในการจดการตนเอง ใชระยะเวลา 2

เดอน โดยนดพบกลมตวอยางในกลมทดลองเดอนละ 2

ครง ครงละ 2 ชวโมง รวมเปน 4 ครง โดยมกจกรรมหลก

ประกอบดวย การตรวจสอบน�าหนกและรอบเอว การ

ทบทวนความร การสรางแรงจงใจโดยการใหรางวล และ

การกระตนเตอนพฤตกรรมทเหมาะสม

ระยะทสาม ตดตามประเมนความคงทนของ

พฤตกรรม เพอก�ากบการปฏบตใหมพฤตกรรมสขภาพ

อยางตอเนอง ใชเวลา 4 เดอน โดยนดพบกลมตวอยาง

ในกลมทดลองเดอนละ 1 ครง ครงละ 2 ชวโมง โดยม

กจกรรมหลกประกอบดวย การตรวจสอบน�าหนกและ

รอบเอว การวเคราะหปญหาและอปสรรคในการปรบ-

เปลยนพฤตกรรมรวมถงแนวทางแกไข และการสรางแรง

จงใจโดยการใหรางวล

หลงจากทไดพฒนาโปรแกรมแลว ไดน�าโปรแกรมไป

ใหผทรงคณวฒดานการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

ตรวจสอบและใหขอเสนอแนะ ประกอบดวย อาจารย

พยาบาล 2 คน และพยาบาลเวชปฏบตชมชน 1 คน จาก

นนปรบแกไขโปรแกรมกอนน�าไปใชจรง

2) เครองมอในการเกบรวบรวมขอมล ใชเครองมอ

ในการเกบรวบรวมขอมลดงน

- เครองชงน�าหนก เครองวดสวนสง และสายวดรอบ

เอว โดยผวจยควบคมความเทยงของการวดดวย

เครองมอทง 3 ชน โดยการใชเครองมอเดมและ

ผวดคนเดม ในการวดทง 9 ครง

- แบบบนทกน�าหนก รอบเอว และระดบไขมนใน

เลอด

- แบบสอบถามความตงใจทจะมพฤตกรรมสขภาพ

ทเหมาะสม ดานการบรโภคอาหาร การออกก�าลง-

กาย และการจดการกบอารมณเครยด โดยเปน

แบบสอบถามประเมนคา 5 ระดบ ทผวจยสราง

เอง มขอค�าถามความตงใจทจะคงพฤตกรรม

สขภาพโดยภาพรวม จ�านวน 1 ขอ


ผวจยพบกบเจาหนาทของโรงพยาบาลสงเสรมสข-

ภาพต�าบลทาชาง เพอนดหมายการเกบขอมล และ

ประสานกลมตวอยางใหเขารวมโปรแกรม เมอผวจยพบ

กบกลมตวอยาง ไดแจงเกยวกบวตถประสงคการวจยและ

ชแจงการด�าเนนการวจยทกขนตอน รวมถงชแจงเกยวกบ

สทธของกลมตวอยางในการเขารวมการวจย และใหกลม

ตวอยางเซนเอกสารยนยอมเขารวมการวจย ผวจยด�าเนน

การเกบขอมล baseline (pretest) ไดแก น�าหนก รอบเอว

ระดบไขมนในเลอด และความตงใจทจะมพฤตกรรม

สขภาพทเหมาะสม เมอด�าเนนโปรแกรมเสรจสนแลว

คณะผวจยเกบขอมล Posttest แลวน�าขอมลไปวเคราะห


วเคราะหขอมลทวไป โดยใชสถตเชงพรรณนา และใช

สถต independent t-test, Mann-Whitney U test และ

Wilcoxon sign rank test ในการวเคราะหเปรยบเทยบ

ความแตกตางของคาเฉลยของตวแปรตาม กอนและหลง

การเขารวมโปรแกรมของกลมตวอยางทงสองกลม

การพทกษสทธของกลมตวอยาง

การศกษานไดรบการรบรองจรยธรรมการวจยใน

มนษย จากคณะกรรมการจรยธรรมวจยในมนษยจงหวด

จนทบร ตามหนงสออนมตเลขท CTREC 008 เมอวนท

20 กมภาพนธ 2558

ผลการศกษากลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 86.7

อายอยระหวาง 31 -45 ป รอยละ 40.0 โดยมอายเฉลย

46.53 ป (SD=12.91) จบการศกษาระดบประถมศกษา

รอยละ 36.7 สถานภาพค รอยละ 56.7 ประกอบอาชพ

รบจางและเกษตรกร รอยละ 26.7 เทา ๆ กน และสวน



ใหญมรายไดเพยงพอไมเหลอเกบ รอยละ 70.0 โดยม

รายละเอยดลกษณะทางประชากรแยกตามกลมทดลอง

และกลมเปรยบเทยบ ดงตารางท 1

กอนการทดลอง ผวจยไดเกบขอมลน�าหนก รอบเอว

ไขมนในเลอด และความตงใจทจะมพฤตกรรมการบรโภค

อาหาร การออกก�าลงกาย และการจดการกบอารมณ

เครยดทเหมาะสมของกลมตวอยาง พบวากลมตวอยาง

ในกลมทดลองและกลมเปรยบเทยบ มน�าหนก รอบเอว

และไขมนในเลอด ไมแตกตางกนอยางมนยส�าคญทาง

สถต ดงตารางท 2

เมอกลมตวอยางในกลมทดลองไดเขารวมโปรแกรม

การจดการตนเองเปนเวลา 6 เดอนแลว พบวากลม

ตารางท 1 ขอมลทวไปของกลมทดลอง (n=15) และกลมเปรยบเทยบ (n=15)

ขอมลทวไป กลมทดลอง กลมเปรยบเทยบ


เพศ ชาย 14 93.3 12 80.0

หญง 1 6.7 3 20.0

อาย (ป) นอยกวา 30 1 6.7 2 13.3

30-45 5 33.3 7 46.7

46-60 6 40.0 4 26.7

61 ขนไป 3 20.0 2 13.3

mean=49.27 SD.=13.84 mean=43.80 SD.=11.74

ระดบการศกษา

ประถมศกษา 6 40.0 5 33.3

มธยมศกษาตอนตน 0 0.0 4 26.7

มธยมศกษาตอนปลาย 4 26.7 3 20.0

ปวส./ปวช. 1 6.7 0 0.0

ปรญญาตรขนไป 4 26.7 3 20.0

สถานภาพสมรส

ค 5 33.3 2 13.3

โสด 7 46.7 10 66.7

หมาย/หยา/แยก 3 20.0 3 20.0

อาชพ

รบจาง 4 26.7 4 26.7

ท�าสวน/ท�าไร/ท�านา 5 33.3 3 20.0

คาขาย 3 20.0 3 20.0

รบขาราชการ 1 6.7 3 20.0

อนๆ 2 13.3 2 13.3

ความเพยงพอของรายได

ไมพอใช 1 6.7 1 6.7

พอใช ไมเหลอเกบ 9 60.0 12 80.0

พอใชและเหลอเกบ 5 33.3 2 13.3



ตวอยางในกลมทดลอง มน�าหนก รอบเอว และไขมน

ในเลอด ลดลงอยางมนยส�าคญทางสถต และมความตงใจ

ทจะมพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การออกก�าลงกาย

และการจดการกบอารมณเครยดทเหมาะสม อยางมนย

ส�าคญทางสถต ในขณะทกลมตวอยางในกลมเปรยบเทยบ

มน�าหนก ไขมนในเลอด และความตงใจทจะมพฤตกรรม

การบรโภคอาหาร การออกก�าลงกาย และการจดการกบ

อารมณเครยดทเหมาะสม ไมแตกตางจากกอนการทดลอง

อยางมนยส�าคญทางสถต แตมรอบเอวเพมขนกวากอน

การทดลองอยางมนยส�าคญทางสถต (ตารางท 3)

วจารณโปรแกรมการจดการตนเองของผทอวนและมไขมน

ในเลอดสง ท�าใหกลมทดลองมคาเฉลยน�าหนก รอบเอว

และระดบไขมนในเลอดลดลง และมความตงใจทจะม

พฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมสงขนอยางมนยส�าคญทาง

สถตทระดบ 0.05 ในขณะทกลมเปรยบเทยบมคาเฉลย

น�าหนก ระดบไขมนในเลอด และความตงใจทจะม

พฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมไมแตกตางจากกอนการใช

โปรแกรม อยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05 และใน

ทางตรงกนขามกลบมาคาเฉลยรอบเอวเพมขนอยางมนย

ส�าคญทางสถตทระดบ 0.05 ซงผลการศกษาทพบสามารถ

อธบายไดดงน

กระบวนการโปรแกรมการจดการตนเองของผทอวน

และมไขมนในเลอดสง ออกแบบเนนการจดการตนเอง

เพอปรบเปลยนพฤตกรรมดานการรบประทานอาหาร

การออกก�าลงกาย และการจดการอารมณ หรอทร จกกน

ทวไปวา 3 อ. ดงทเปนปจจยทกระทรวงสาธารณสข

ตารางท 2 คาเฉลยน� าหนก รอบเอว ไขมนในเลอด และความตงใจทจะมพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การออกก�าลงกาย และ

การจดการกบอารมณเครยดทเหมาะสม ของกลมทดลองและกลมเปรยบเทยบ กอนการเขารวมโปรแกรมการ

จดการตนเอง (n=30)

ตวแปร คาเฉลย SD t* z** p-value

น�าหนก

กลมทดลอง (n=15) 71.72 20.36 -0.062 0.950

กลมเปรยบเทยบ (n=15) 70.50 17.01

รอบเอว

กลมทดลอง (n=15) 93.33 14.32 0.711 0.483


ไขมนในเลอด

กลมทดลอง (n=14)*** 213.43 37.87 -0.712 0.476

กลมเปรยบเทยบ (n=11)*** 225.36 43.077

ความตงใจทจะมพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสม

กลมทดลอง (n=15) 3.73 0.799 -0.180 0.857


หมายเหต: * independent t-test

** Wilcoxon-Mann Whitney test

*** เกบขอมลไขมนในเลอดจากขอมลการตรวจรางกายประจ�าป ซงกลมตวอยาง 5 คน ไมไดตรวจไขมนในเลอด



รณรงคในการปองกนโรคเรอรง ท�าใหปจจยทมอทธพล

ส�าคญตอภาวะอวนและการมไขมนในเลอดสงไดรบการ

จดการ นอกจากนนโปรแกรมนใชแรงสนบสนนทางสงคม

มาเปนสงผลกดน กลาวคอมการใชกลมเพอนเปนคนชวย

สนบสนนใหเกดการเปลยนแปลง มการมอบรางวลราย-

บคคลและรายกลมเพอกระตนใหสมาชกกลมทกคนตอง

ตนตวเพอรบผดชอบตอความส�าเรจของกลมดวย การจด

กจกรรมอยางตอเนองท�าใหกลมตวอยางไดรบการกระตน

เตอน ไดมโอกาสมาแลกเปลยนประสบการณกน จงเกด

การจดการตนเองไดดข นตามล�าดบ นอกจากนน

โปรแกรมมระยะเวลาอยางนอย 6 เดอน เพอใหมนใจได

วากลมตวอยางเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมแบบถาวร

และจะมโอกาสคนกลบสพฤตกรรมเดมไดนอย ซง

สอดคลองกบหลกการปรบเปลยนพฤตกรรมตามล�าดบ

ขนของการเปลยนแปลง (stage of change)(11)

ผลการศกษาครงนสอดคลองกบการศกษาผลของ

โปรแกรมการสรางเสรมสขภาพตอพฤตกรรมการปองกน

กลมอาการอวนลงพงของอาสาสมครสาธารณสขทพบวา

คาเฉลยพฤตกรรมการปองกนกลมอาการอวนลงพง คา-

เฉลยน�าหนกตว คาเฉลยดชนมวลกาย และคาเฉลยรอบ-

เอวของกลมทดลอง หลงการทดลอง 4, 8 และ 12 สปดาห

แตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.001)(4) และ

การศกษาทศกษาเกยวกบผลของโปรแกรมการจดการ

ตนเองตอพฤตกรรมสขภาพ น�าหนก ดชนมวลกาย และ

เสนรอบเอวของกลมเสยงตอการเกดเบาหวานชนดท 2

พบวาพฤตกรรมสขภาพหลงเขาโปรแกรมสงกวากอนเขา

โปรแกรม สวนน�าหนก ดชนมวลกายและเสนรอบเอวลด

ลงอยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.001)(14) นอกจากนน

ตารางท 3 คาเฉลยน� าหนก รอบเอว ไขมนในเลอด และความตงใจทจะมพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การออกก�าลงกาย และ

การจดการกบอารมณเครยดทเหมาะสม ของกลมตวอยางในกลมทดลองและกลมเปรยบเทยบ กอนและหลงการ

ใชโปรแกรม

การใชโปรแกรม กลมทดลอง (n=15) กลมเปรยบเทยบ (n=15)

Mean SD Z p-value Mean SD Z p-value

น�าหนก

กอนใชโปรแกรม 71.72 20.36 -2.95 0.003 70.50 17.009 -0.540 0.589

หลงการใชโปรแกรม 69.63 19.88 70.88 18.525

รอบเอว

กอนใชโปรแกรม 93.33 14.32 -2.23 0.025 89.73 13.41 -2.16 0.031


ไขมนในเลอด*

กอนใชโปรแกรม 213.43 37.87 -2.01 0.044 225.36 43.08 -0.680 0.498


ความตงใจทจะมพฤตกรรมสขภาพ

ทเหมาะสม

กอนใชโปรแกรม 3.73 0.80 -1.99 0.046 3.67 0.724 -1.69 0.091


หมายเหต: * กลมตวอยางในกลมทดลอง=14 และกลมตวอยางในกลมทดลอง=11

(จ�านวนกลมตวอยางเทากบขอมลทเกบไดกอนการทดลอง)



ยงสอดคลองกบการศกษาการวจยของรสน วาอายตา และ

คณะ(15) เกยวกบโปรแกรมปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

ตอการรบรความสามารถของตนเอง การก�ากบตนเอง

พฤตกรรมการดแลตนเอง และการลดน�าหนกของ

บคลากรทมภาวะน�าหนกเกนโรงพยาบาลรามน จงหวด

ยะลา พบวาหลงเขารวมโปรแกรมปรบเปลยนพฤตกรรม

สขภาพ บคลากรโรงพยาบาลรามนทมภาวะน�าหนกเกน

มคาเฉลยน�าหนกตว คาดชนมวลกายและคารอบเอว หลง

สนสดโปรแกรมปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ สปดาหท

24 ต�ากวากอนเขารวมโปรแกรมอยางมนยส�าคญทางสถต

ทระดบ 0.05

สวนเรองความตงใจทจะคงพฤตกรรมการบรโภค

อาหาร การออกก�าลงกาย และการจดการกบอารมณ

เครยดอยางตอเนองนน อาจเปนเพราะการทกลมตวอยาง

ไดรบความรและฝกทกษะในการปฏบตเพอปรบเปลยน

พฤตกรรม ไดเรยนรการจดการตนเองอยางเหมาะสม

ท�าใหในระยะเวลา 6 เดอนทเขารวมโปรแกรม กลม

ตวอยางมน�าหนก รอบเอว และไขมนในเลอดลดลงไดจรง

จงเกดการรบรสมรรถนะของตนเองในการท�าพฤตกรรม

3 อ. มากขน ท�าใหกลมตวอยางเกดความตงใจทจะคง

พฤตกรรมสขภาพของตนเอง ซงสอดคลองกบการศกษา

ผลของโปรแกรมปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทเนนผ-

รบบรการเปนศนยกลางทมตอพฤตกรรมการดแลตนเอง

ของนสตทมภาวะอวน(16) ผลการวจยพบวา พฤตกรรมดแล

สขภาพในระยะหลงทดลองเสรจสนทนท และหลงทดลอง

4 สปดาห สงกวากอนทดลองอยางมนยส�าคญทางสถตท

ระดบ 0.05 และน�าหนกตวต�ากวากอนทดลองอยางมนย

ส�าคญทางสถตทระดบ 0.05

ส�าหรบกลมตวอยางในกลมเปรยบเทยบ ไดเขารวม

กจกรรมคายสขภาพเปนเวลา 1 วน เทานน จงไมแตกตาง

จากการไดรบสขศกษาทวไป ทสามารถสรางความรและ

ทศนคตในระยะเวลาสน ๆ เมอไมไดรบการกระตนอยาง

ตอเนอง จงไมเกดแรงจงใจเพยงพอ ท�าใหไมเกดการปรบ

เปลยนพฤตกรรม จงพบวานอกจากคาเฉลยน�าหนก

ระดบไขมนในเลอด และความตงใจทจะมพฤตกรรม

สขภาพทเหมาะสมไมมการเปลยนแปลงแลว รอบเอวยง

เพมขนอกดวย


1. ผบรหารทองถนควรพจารณาน�าโปรแกรมทพฒนา

ข นในการศกษาน ไปประยกตใชเพอปรบเปลยน

พฤตกรรมสขภาพของประชาชนกลมเสยงตอโรคเรอรงท

มลกษณะคลายคลงกบกลมตวอยางในการศกษาน โดย

ค�านงถงความเหมาะสมกบบรบทของแตละพนท

2. ควรตดตามน�าหนก รอบเอว และไขมนในเลอด

ของกลมตวอยางในกลมทดลองอยางตอเนอง เพอศกษา

ความคงอยของพฤตกรรมและผลลพธในระยะยาว

3. ควรท�าวจยถอดบทเรยนความส�าเรจ และจดควร

พฒนาของโปรแกรม เพอหาค�าตอบทจะเปนประโยชนตอ

การปรบปรงพฒนาโปรแกรมใหดยงขน

เอกสารอางอง1. วชย เอกพลากร. รายงานการส�ารวจสขภาพประชาชนไทย

โดยการตรวจรางกาย ครงท 5 พ.ศ. 2557. กรงเทพมหานคร:

อกษรกราฟฟคแอนดดไซน; 2557.

2. อมรา ทองหงษ, กมลชนก เทพสทธา, ภาคภม จงพรยะ

อนนต. รายงานการเฝาระวงโรคไมตดตอเรอรง พ.ศ. 2555

[อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ 25 ม.ค. 2558]. แหลงขอมล:

h t t p : / /www . bo e .moph . g o . t h / f i l e s / r e p o r t /

20140109_40197220.pdf

3. ส�านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค. รายงานประจ�าป 2558.

กรงเทพมหานคร: องคการสงเคราะหทหารผานศก; 2559.

4. ปารฉตร พงษหาร, จรรจา สนตยากร, ปกรณ ประจญบาน,

วโรจน วรรณภระ. ผลของโปรแกรมการสรางเสรมสขภาพตอ

พฤตกรรม การปองกนกลมอาการอวนลงพงของอาสาสมคร

สาธารณสข. วารสารการพยาบาลและสขภาพ 2554;3:54-

64.

5. สมจตร ศรรงษ. ผลของการใชโปรแกรมปรบเปลยน

พฤตกรรมสขภาพ ลดความเสยง โรคความดนโลหตสงและ

โรคเบาหวาน ของกลมเสยง ต�าบลรม อ�าเภอทาวงผา จงหวด



12. สนศกดชนม อนพรมม, ศรเสาวลกษณ อนพรมม. ทฤษฎ

การสรางเสรมสขภาพ (ฉบบสรปสาระส�าคญ). นนทบร:

โครงการสวสดการวชาการ สถาบนพระบรมราชชนก


13. Creer TL. Self-management of chronic illness. In: Boe-

kaerts M, Zeidner M, Pintrich PR, editors. Handbook of

self-regulation. California: Academic Press; 2000.

p. 601-29.

14. น�าออย ภกดวงศ, รชนกร ปลองประภา. ผลของโปรแกรม

การจดการตนเองตอพฤตกรรมสขภาพ น�าหนก ดชนมวล-

กายและเสนรอบเอวของกลมเสยงตอการเกดเบาหวานชนด

ท 2. วารสารการพยาบาลและการดแลสขภาพ 2555;2:

40-7.

15. รสน วาอายตา, กรรณกา เรองเดช ชาวสวนศรเจรญ, บญสทธ

ไชยชนะ, ไพบลย ชาวสวนศรเจรญ. ประสทธผลของ

โปรแกรมปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพตอการรบรความ

สามารถของตนเอง การก�ากบตนเอง พฤตกรรมการดแล

ตนเอง และการลดน�าหนกของบคลากรทมภาวะน�าหนกเกน

โรงพยาบาลรามน จงหวดยะลา. วารสารกระทรวงสาธารณสข

2558;2:90-104.

16. องศนนท อนทรกาแหง, อนนต มาลารตน. ผลของโปรแกรม

ปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพท เ นนผ รบบรการเปน

ศนยกลางทมตอพฤตกรรมการดแลตนเองของนสตทม

ภาวะอวน [อนเทอรเนต]. กรงเทพมหานคร: สถาบนวจย

พฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ; 2557

[สบคนเมอ 25 ม.ค. 2558]. แหลงขอมล: http://bsris.swu.

ac.th/upload/141.pdf

นาน [อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ 25 ม.ค. 2558]. แหลง

ขอมล: http://gishealth.moph.go.th/healthmap/work.

php?%20maincode=06498

6. อนงค นลก�าแหง, เฉลย พมพนธ. ผลของโปรแกรมสง-

เสรมสขภาพในการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอลดระดบไขมน

โคเลสเตอรอลในเลอดของบคลากรโรงพยาบาลชยนาท.

วารสารวชาการและวจยสงคมศาสตร 2551;6:127-38.

7. Polikandrioti M, Dokoutsidou H. The role of exercise and

nutrition in type II diabetes mellitus management. Health

Science Journal 2009;4:216-21.

8. ส�านกงานสถตแหงชาต. สรปส�าหรบผบรหาร การส�ารวจ

พฤตกรรมการเลนกฬาหรอออกก�าลงกายของประชากร พ.ศ.

2554 [อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ 25 ม.ค. 2558]. แหลง

ขอมล: http://service.nso.go.th/nso/nsopublish/themes/

files/exerExec54.pdf

9. พรฤด นธรตน, นนทวน ใจกลา, ราตร อรามศลป, สายใจ

จารจตร, รชชนก สทธเวช, จตตยา สมบตบรณ, และคณะ.

ผลของโปรแกรมการจดการตนเองของผทอวนและมไขมน

ในเลอดสง ในจงหวดจนทบร: กรณอาสาสมครสาธารณสข

ประจ�าหมบาน ต�าบลทาชาง อ�าเภอเมอง จงหวดจนทบร

[อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ 10 ม.ค. 2558]. แหลงขอมล:

http://newtdc.thailis.or.th/docview.aspx?tdcid=358389

10. Polit DF, Hungler BP. Nursing research: principles and

methods (6th ed). Philadelphia: JB Lippincott; 1999.

11. Pro-Change Behavioral Systems, Inc. The transtheoret-

ical model [Internet]. [cited 2015 Apr 10]. Available

from: http://www.prochange.com/transtheoretical-mod-

el-of-behavior-change



Abstract: Effects of Self-Management Program for People with Over Body Mass Index and High Cholesterol in

Chanthaburi: a Study of People at risk of Chronic Diseases in Tumbol Thachang, Chanthaburi Province,

Thailand

Pornruedee Nitirat, Ph.D. (Health Behavior & Education)*; Ratree Aramsin, M.N.S. (Family Nurs-

ing)**; Charunee Khaojang, M.S. (Public Health)**; Wansiri Prachanno, M.N.S. (Community Nurse

Practitioner)**; Saowapa Lekwong, M.N.S. (Community Nurse Practitioner)**; Amavasee Ampansiri,

Dr.P.H.***

* Boromarajonani College of Nursing, Nakhon Ratchasima; ** Phrapokklao College of Nursing, Chanthaburi;

*** Boromarajonani College of Nursing, Chiangmai, Thailand


This quasi-experimental study was to examine the effects of a self-management program. The

samples were 30 people at-risk of chronic diseases in Thachang subdistrict, Chanthaburi, Thailand,

equally divided into an experimental group and a comparison group. The experimental group was re-

quired to participate in a self-management program composed of 2 sessions: (1) 1-day health camp,

and (2) 8 group meetings in 6 months; whereas, the comparison group participated in a 1-day health

camp only. Weight, waistline, cholesterol, and intention to perform proper health behaviors of the samples

were measured before and after program implementation. Statistics used for data analysis included paired

t-test, t-test, Wilcoxon sign rank test, and Wilcoxon-Mann Whitney test. The results revealed that before

program implementation, weight, waistline, cholesterol, and intention to perform proper health behaviors

of the samples in both groups were not statistically different (p>0.05). After program implementation,

weight, waistline, cholesterol of the samples in an experimental group were significantly lower; whereas,

the intention to perform proper health behaviors was significantly higher than those before program im-

plementation (p<0.05). In contrast, weight, cholesterol, and intention to perform proper health behaviors

of the samples in a comparison group were not significantly different; and the waistline was higher than

that before program implementation (p<0.05). Therefore, this self-management program was found to be

effective and should be promoted to reduce risk factors among people at-risk of chronic diseases.

Keywords: self-management program; weight loss; waistline; cholesterol

การพฒนารปแบบการปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรงในอ�าเภอบานธ จงหวดล�าพน

จนทรเพญ ประโยงค พย.บ., พย.ม (การพยาบาลเวชปฏบตชมชน)กชกร พทธา พย.บ. วนย กลอมแกว พย.บ. โรงพยาบาลบานธ จงหวดล�าพน

บทคดยอ โรคไตเรอรงเปนปญหาส�าคญและมแนวโนมเพมขน การวจยนเปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมโดยใช

รปแบบการดแลผปวยเรอรง เพอพฒนารปแบบการปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรงในอ�าเภอบานธ ระหวางเดอน

มกราคม 2558 – มกราคม 2560 กลมเปาหมายคอ เจาหนาททมสหวชาชพ แกนน�าชมชนและจตอาสา 35 คน

เลอกแบบเจาะจง และผปวยและผดแล 72 คน เลอกโดยการสมอยางงาย เครองมอทใชเกบขอมล ไดแก แนว-

ประเดนค�าถามการสนทนากลม แบบสมภาษณ แบบบนทกการสงเกต ขอมลทางหองปฏบตการในการตรวจหาอตรา

การกรองของไต วเคราะหขอมลเชงปรมาณดวยสถตเชงพรรณนา และเชงคณภาพโดยการวเคราะหขอมลเชงเนอหา

ผลการด�าเนนงาน รปแบบการวจยม 3 ระยะ คอ (1) การศกษาสถานการณ พบวา อ�าเภอบานธมการดแลผปวยไต-

เรอรงเหมอนผปวยเรอรงทวไปยงไมมรปแบบทเฉพาะ (2) การวางแผน น�าไปใช ปรบปรงตามแนวทางการดแลผ-

ปวยเรอรง พบวามการปรบรปแบบทงเชงรบและเชงรกโดยการมสวนรวมของผเกยวของ และ (3) การประเมนผลลพธ

ไดรปแบบการปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรง คอ ระบบบรการมนโยบายและผรบผดชอบชดเจน มการสนบสนน

การจดการตนเองตามระยะของโรค มระบบสนบสนนการตดสนใจโดยใช CPG มการออกแบบระบบบรการทง

เชงรกและเชงรบ การจดระบบขอมลทางคลนกทงเครอขาย และการเชอมโยงชมชน สงผลใหทมสหวชาชพมแนว-

ปฏบตทางคลนก ผปวยไดรบการคดกรองไตมากขนและสามารถชะลอการเสอมของไต ดานชมชนมสวนรวมในการ

ดแลผปวย ผลการวจยแสดงใหเหนวา การมสวนรวมของผเกยวของท�าใหเกดรปแบบการปองกนและแกไขปญหา

โรคไตเรอรงทเหมาะสมกบพนท จงควรน�าไปประยกตใชกบโรคเรอรงอนๆ

ค�ำส�ำคญ: การพฒนารปแบบ; โรคไตเรอรง; การดแลผปวยเรอรง




วนรบ: 7 ต.ค. 2562



โรคไตวายเรอรง (รอยละ 10.0 ของประชากรทงหมด)

และเปนสาเหตของการเสยชวตอนดบท 8 ซงรฐเสยคา-

ใชจายในการดแลผปวยโรคไตทงหมดสงถง 38.8 ลาน

เหรยญดอลลารสหรฐ คดเปน 11,000 เหรยญดอลลาร-

สหรฐตอผปวย 1 คน(1) ส�าหรบประเทศไทยปจจบนม

ผปวยเปนโรคไตเรอรงจ�านวน 8 ลานคน คดเปนรอยละ

บทน�าโรคไตเรอรงเปนโรคทพบบอยและเปนปญหาส�าคญ

ของระบบสาธารณสขททวความรนแรงมากขนอยางตอ

เนองและสงผลกระทบตอเศรษฐกจของทกประเทศทว

โลก จากรายงานสมาคมโรคไตสหรฐอเมรกา พบวาในป

ค.ศ. 2011 มประชากรจ�านวน 31 ลานคนทปวยเปน


Development of a Model for Prevention and Resolution of Chronic Kidney Disease in Banthi District, Thailand

17.5 มผปวยรายใหมประมาณปละ 1 หมนคน และม

แนวโนมเพมข นทกป ในจ�านวนนมผปวยไตวายเรอรง

ระยะสดทายทตองการรกษาดวยการบ�าบดทดแทนไต

ไดแก ฟอกเลอดดวยเครองไตเทยม การลางไตทางชอง

ทอง และการปลกถายไต รวม 4 หมนคน คาใชจายใน

การรกษาพยาบาลผปวยทตองรกษาดวยวธบ�าบดทดแทน

ไต คอ 2 แสนบาทตอคนตอป ค�านวณคาใชจายของผปวย

ทงประเทศสงถง 4-6 พนลานบาท นอกจากนผปวยยง

ตองรบภาระคายา คาพาหนะ และคณภาพชวตทไม

สมบรณ คอมความทกขทงกายและใจ ในขณะทแพทย

และพยาบาลผเชยวชาญในการดแลรกษาดานโรคไตยงไม

เพยงพอกบปรมาณผปวยทมากขน(2) และจากรายงาน

ของส�านกนโยบายและแผน พบวา ภาคตะวนออกเฉยง

เหนอและภาคเหนอมผปวยโรคไตมากทสด ผลการวจย

พบวาอายทมากขนทก 10 ปมโอกาสปวยสง 2.99 เทา(3)

และมการเสยชวตจากโรคไตเรอรงประมาณ 2,000 ราย

ตอป(4) จากสถตนจะเหนไดวาประเทศไทยตองสญเสย

คาใชจายในการบ�าบดทดแทนไตเปนจ�านวนมาก

โรคไตเรอรงเปนภาวะทผปวยมลกษณะอยางไดอยาง

หนงในสองขอน คอ ไตถกท�าลายจนไมสามารถกลบฟน

คนสภาพไดนานตดตอกนเกน 3 เดอน ทงนผปวยอาจม

อตราการกรองของไต (estimated glomerular filtration

rate, eGFR) ผดปกตหรอไมกได หรอผปวยมคา eGFR

นอยกวา 60 ml/min/1.73m2 ตดตอกนเกน 3 เดอน

โดยอาจจะพบหรอไมพบวามภาวะไตผดปกตกได โรคไต

เรอรงแบงเปน 5 ระยะ โดยระยะท 1 และ 2 ถาไมม

หลกฐานวาไตผดปกตจะไมเขาเกณฑการวนจฉยโรคไต

เรอรง(5) สาเหตของโรคไตเรอรงทพบบอยเกดจากโรค-

เบาหวานและความดนโลหตสง อกทงโรคไตเรอรงใน

ระยะแรกมกไมพบอาการผดปกตท�าใหผปวยสวนใหญไม

ทราบวาตนเองปวยเปนโรคไต โดยมกตรวจพบเมอโรค

ด�าเนนไปมากแลว หรอเมอโรคด�าเนนเขาสระยะไตวาย-

เรอรงระยะสดทาย (End stage renal disease, ESRD)

จากการศกษา MedResNet ในป 2552 พบวา ความชก

ของโรคไตเรอรงในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสง

สงถงรอยละ 17.5(6) ซงเปนปจจยส�าคญทท�าใหเกดการ

ท�าลายของเนอไตจนกระทงเกดไตเสอม การเสอมของไต

จะเกดข นอยางคอยเปนคอยไปแตถามปจจยเสรมกจะ

ท�าใหไตเสอมหนาทไดเรวขนกวาปกตเมอการด�าเนนของ

โรคเขาสระยะท 5 หรอระยะสดทาย ซงเปนระยะทผปวย

สญเสยไตถาวรเกดอนตรายคกคามตอชวตจะท�าใหเกด

ภาวะแทรกซอน ไดแก ภาวะยรเมย ความดนโลหตสง

ภาวะทพโภชนาการ ภาวะซด ความไมสมดลของเกลอแร

ภาวะสารน�าเกน ภาวะเลอดเปนกรด ปญหาระบบประสาท

ผลกระทบตอผวหนง และปญหาทางดานจตสงคม ซงการ

รกษามหลายวธ และมความแตกตางกน มผลกระทบและ

ภาวะแทรกซอนตางๆ กนไปเชนกน(7)

โรคไตเรอรงเปนโรคเรอรงทไมสามารถรกษาให

หายขาด เปนโรคแหงความทกข ทรมาน คาใชจายในการ

รกษาสง และมผลตอคณภาพชวตของผปวย ดงนนการ

ปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรงเพอชะลอใหเกด

ภาวะไตเสอมชาทสดจงถอวาเปนวธการทตรงจดและเปน

เรองทส�าคญมาก โดยเรมตงแตการคดกรอง คนหาตงแต

ระยะเรมตนในกลมเสยงส�าคญ ไดแก ผปวยโรคเบาหวาน

โรคความดนโลหตสง การวนจฉยระยะของไต การดแล

รกษาผปวยโรคไตเรอรงในแตละระยะ โดยการควบคม

อาหาร การปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสมและการ

ดแลโรคเรอรงทเปนสาเหตส�าคญอยางตอเนองโดยทม-

สหสาขาวชาชพ

พฤตกรรมการปองกนการเกดโรคไตเรอรงของผปวย

ทไดผลดนน ผปวยตองมพฤตกรรมในการควบคมโรค

ประกอบดวย การควบคมระดบน�าตาลในเลอด การ

ควบคมอาหาร การควบคมระดบความดนโลหตสง การ

ควบคมระดบคอลเรสเตอรอล การควบคมน�าหนกใหอย

ในเกณฑมาตรฐาน การควบคมโปรตนรวในปสสาวะและ

การมาตรวจตามนด(8) ซงพฤตกรรมดงกลาวจะชวยชะลอ

การเสอมของไตไมใหเกดโรคไตเรอรง รวมทงลดภาวะ

เสยงตอการเกดภาวะแทรกซอนอนๆ การลดภาวะเสยง

ตอการเกดภาวะแทรกซอนควรเรมจากการด�าเนนการ

ปองกนการเสอมของไต จนเกดโรคไตเรอรง จงเปนวธ

การพฒนารปแบบการปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรงในอ�าเภอบานธ


การจดการทดทสดอยางไรกตามโรคไตเมอเรมเปนจะไม

คอยปรากฏอาการบงชถงความผดปกตใหเหนชดเจน บาง

รายไมทราบวาตนเองมภาวะไตเสอม หรอบางรายแม

ทราบแตกละเลยไมสนใจรกษาเพราะรสกปกต สบายดจง

ท�าใหขาดการตระหนกถงการควบคมภาวะโรคและการ

ปองกนการเกดโรคไตเรอรง(9) ดงนน ถาผปวยม

พฤตกรรมปองกนการเกดโรคไตเรอรงทถกตอง กจะชวย

ชะลอการเสอมของไต และปองกนการเกดโรคไตเรอรง

ของผปวยได

จากสถตผปวยโรคไตเรอรงอ�าเภอบานธ ป 2556 -

2558 คดเปนรอยละ 40.76, 65.35 และ 82.4 ตาม

ล�าดบ มผปวยบ�าบดทดแทนไต 2, 4 และ 12 คน พบวา

มแนวโนมสงขน ป 2558 มผปวยลางไตเสยชวต 3 คน(10)

สงผลกระทบตอบคคล ครอบครว ชมชน และประเทศ-

ชาตเปนอยางยง จากการศกษาขอมล อ�าเภอบานธยงไมม

รปแบบการปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรง บคลากร

ขาดแนวทางในการวนจฉยโรค การสอสาร การดแลผปวย

โรคไตเรอรง สวนผปวย ผดแลและชมชนยงขาดความร

ความเขาใจรวมถงมพฤตกรรมในการดแลตนเองทไมถก

ตอง เชน การรบประทานอาหาร การรบประทานยา ขาด

การสงตอ รวมทงการมสวนรวมของภาคเครอขายในการ

ปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรง ดงนนผวจยในฐานะ

พยาบาลเวชปฏบตชมชนทรบผดชอบดแลกลมผปวย

ไตเรอรงจงมความสนใจทจะพฒนารปแบบการปองกน

และแกไขปญหาโรคไตในอ�าเภอบานธทงในสวนของ

เจาหนาท ผปวยและชมชน

การศกษานมวตถประสงค เพอพฒนารปแบบปองกน

และแกไขปญหาโรคไตเรอรงในอ�าเภอบานธโดยใช

แนวคดการดแลผปวยโรคเรอรง

วธการศกษา ขอบเขตการวจย การศกษาครงนเปนการวจยเชง

ปฏบตการแบบมสวนรวม (participatory action research:

PAR) เพอพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเรอรงโดย

การมสวนรวมของชมชนอ�าเภอบานธ จงหวดล�าพน โดย

ใชแนวคดการดแลผปวยโรคเรอรง

ด�าเนนการศกษาชวงเดอนมกราคม 2558 ถงเดอน

มกราคม 2560 ประชากรทศกษาเปนเจาหนาท

สาธารณสขและทมสหวชาชพ กลมภาคเครอขาย องคการ

บรหารสวนทองถน แกนน�าชมชน อาสาสมครสาธารณสข

ประจ�าหมบาน จตอาสา 35 คน เลอกแบบเจาะจงจากผม

สวนเกยวของในการพฒนารปแบบการดแลผปวยโรค-

ไตเรอรงและเตมใจเขารวมตลอดการศกษา และผปวยท

ไดรบการวนจฉยจากแพทยวาเปนโรคไตเรอรงและผดแล

72 คน ทสามารถสอสารดวยภาษาไทยและเตมใจเขารวม

การศกษา เลอกโดยการสมอยางงาย รวมทงหมด 107

คน เครองมอทใชในการศกษา ไดแก แนวประเดนค�าถาม

การสนทนากลม แบบสมภาษณ แบบบนทกการสงเกต

การมสวนรวมและแผนการประชมวางแผนแกไขปญหา

ตามกระบวนการ AIC รวมถงขอมลทางหองปฏบตการ

ในการตรวจหาอตราการกรองของไต เกบรวบรวมขอมล

โดยการสงเกต สมภาษณ การบนทกขอมล วเคราะหขอมล

ดวยสถตเชงพรรณนา คาความถ รอยละ และเชงคณภาพ

โดยการวเคราะหขอมลเชงเนอหา

ขนตอนและกระบวนการวจย ม 3 ระยะ ไดแก

ระยะท 1 วเคราะหสถานการณแนวทางการปองกน

และแกไขปญหาโรคไตเรอรงในอ�าเภอบานธ เพอคนหา

ปญหาโดยการส�ารวจขอมลทวไปและการคดกรองภาวะ

ไตเสอมจากขอมลเวชระเบยน และขอมลแนวทางการ

ปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรงโดยการสมภาษณ

และสนทนากลมกบทมสหวชาชพ ไดแก ผอ�านวยการ-

โรงพยาบาล ทมผใหบรการ แพทย พยาบาลวชาชพ นก-

เทคนคการแพทย นกวชาการสาธารณสข จ�านวน 10 คน

และขอมลการดแลจากผปวยโรคเรอรง 36 คน และผดแล

36 คน และสมภาษณเจาหนาทเทศบาล แกนน�าชมชน

อาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน และจตอาสา 25

คน รวมทงหมด 107 คน

ระยะท 2 วางแผนและด�าเนนการพฒนารปแบบการ

ปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรงในอ�าเภอบานธโดย

ผวจยรวบรวมขอมลทไดในระยะท 1 ใหทมรวมวเคราะห



และวางแผนการปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรงโดย

ใชกระบวนการ AIC ตามแนวคดการดแลผปวยโรคเรอรง

แลวน�าไปปฏบตโดยทดลองใชเปนเวลา 6 เดอน เกบ

ขอมลโดยการสนทนากลม การสมภาษณ การสงเกต และ

สะทอนผลการด�าเนนงานโดยการประชมเชงปฏบตการ

การประชมกลมยอย การระดมสมองเพอปรบปรงรปแบบ

การปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรงในอ�าเภอบานธ

อยางมสวนรวม

ระยะท 3 การประเมนผลการปฏบตตามรปแบบการ

ปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรงในอ�าเภอบานธ และ

สรปผลการปฏบตงานตามองคประกอบแนวคดการดแล

ผปวยโรคเรอรง รวมทงประเมนผลลพธดานผใหบรการ

ดานผปวยและดานชมชน ดวยการสมภาษณแบบไมเปน

ทางการ การสงเกต การสนทนากลม ประชมกลมยอย และ

การประเมนผลเลอดทางหองปฏบตการ

เครองมอในการวจย ประกอบดวย แบบสมภาษณ

อยางไมเปนทางการ แนวประเดนค�าถามการสนทนากลม

แบบบนทกการสงเกตการมสวนรวมและแผนการประชม

วางแผนแกไขปญหาตามกระบวนการ AIC เครองมอ

ทงหมด ผวจยจะน�าไปใหผทรงคณวฒจ�านวน 3 ทาน

ตรวจสอบความตรงเชงเนอหา (content validity) รวม

ทงความสอดคลอง เหมาะสมของชดค�าถามปลายเปด

แลวแกไขปรบปรงกอนน�าไปใชจรง

การเกบรวบรวมขอมล ผวจยด�าเนนการเกบขอมล

ดวยตนเอง ประกอบดวย การสมภาษณ การสงเกตอยาง

มสวนรวมและการจดบนทกการจดประชมกลม โดยนด

หมายสถานท วน เวลา ตามความสะดวกของผใหขอมล

ทงนผวจยพทกษสทธของผใหขอมลอยางเครงครด

การวเคราะหขอมล ขอมลเชงปรมาณใชสถตเชง-

พรรณนา ไดแก รอยละ คาเฉลย สวนขอมลเชงคณภาพ

วเคราะหเนอหา (content analysis) และสงเคราะหขอมล

ตามประเดนการวจยทก�าหนดไว จดท�าสรปผลโดยการใช

วธการพรรณนาความ ผรวมพฒนารปแบบการปองกน

และแกไขปญหาโรคไตเรอรงในอ�าเภอบานธสะทอนเชง

เหตการณทปรากฏในแตละขนตอนการวจย

ผลการศกษาระยะท 1 วเคราะหสถานการณโรคไตเรอรงในอ�าเภอ

บานธ พบวาในอ�าเภอบานธมผปวยโรคเบาหวาน ความ-

ดนโลหตสงมากถงรอยละ 20.82 ผลตรวจสขภาพพบ

ภาวะแทรกซอนไตเสอมมากทสดรอยละ 68.87 มผปวย

ทไดรบการฟอกไต 12 ราย การดแลผปวยโรคไตเรอรง

กลมเสยง กลมปกตยงไมมรปแบบการดแลทเฉพาะ

ผปวยโรคไตเรอรงไดรบการดแลเหมอนผปวยโรคเรอรง

ทวไป คอ มาตรวจตามนด ซกประวต ตรวจรกษาและรบ

ยากลบบาน เจาหนาทยงขาดแนวปฏบตในการดแลผปวย

โรคไตเรอรงทเฉพาะเจาะจง ผปวยขาดความร ความเขาใจ

ในการปฏบตตนเพอชะลอไตเสอม ยงมพฤตกรรมการ

รบประทานอาหารทสงผลใหเกดการเสอมของไตเรวขน

คอ การรบประทานโปรตนเกนความจ�าเปนของรางกาย

การรบประทานเคม ส�าหรบกลมปกตยงไมมการด�าเนน

การเรองโรคไตเรอรง การวเคราะหสถานการณเดมการ

ปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรง ตามแนวคดการดแล

ผปวยโรคไตเรอรงทง 6 องคประกอบ น�าเสนอขอมลดง

ตารางท 1

ระยะท 2 มการสะทอนขอมลทรวบรวมไดจากระยะ

ท 1 แกทมสหวชาชพ เครอขายทเกยวของ ผปวยและ

ผดแลเพอวางแผนและน�าไปปฏบตจ�านวน 6 เดอน พรอม

ทงปรบปรงแกไขตามแนวคดการดแลผปวยโรคไตเรอรง

ทง 6 องคประกอบ จนไดรปแบบใหม Banthi Model ดง


ระยะท 3 ระยะศกษาผลลพธ จากการพฒนารปแบบ

การปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรงในอ�าเภอบานธ

โดยใชแนวคดการดแลผปวยโรคเรอรงและได Banthi’s

Model สามารถสรปผลการศกษาได 3 ดาน ดงน

ดานทมสหวชาชพและการจดบรการ พบวา ทมสห-

วชาชพมแนวปฏบตทางคลนกทใชในการปองกนและ

แกไขปญหาโรคไตเรอรงทใชทงเครอขาย มการสอสาร

ระยะของโรคโดยโปรแกรม BT Linkview และสตกเกอร

หรรษาและมการพฒนาศกยภาพกลมเสยง กลมปวยเพอ

การปองกนและชะลอไตเสอมแตละระยะ และมการ



องคประกอบ

1. ระบบบรการสขภาพและองคกรดแล

2. การสนบสนนการจดการตนเอง

3. ระบบสนบสนนการตดสนใจ

4. การออกแบบระบบบรการ

5. การจดระบบขอมลทางคลนก

6. การเชอมโยงพลงชมชน

สถานการณเดม

1. ไมมนโยบายเฉพาะ นโยบายใชรวมกบโรคเรอรงอน

2. ไมมทมเฉพาะทดแลผปวยโรคไตเรอรง

- การคนขอมลระยะของโรคและการดแลแตละระยะใหผปวยและญาตไมชดเจน ไมเปนรปธรรม สอการสอนเขาใจยาก

- ไมมแนวทางการดแลทเฉพาะ

- ไมมการแบงบทบาทหนาทการท�างานทชดเจน

1. ไมมระบบการจดเกบ เชอมโยงขอมลของเครอขาย

2. การค�านวณ GFR ชา ท�างานซ�าซอน สอสารไดเฉพาะแพทย พยาบาล

1. ขาดการคนขอมล ขอมลปญหาทราบเฉพาะในสถานบรการ

2. เครอขายชมชนไมมสวนรวมในงบประมาณและการดแลผปวย

รปแบบใหม Banthi’s Model

1. มนโยบายเรองการปองกนและแกไขปญหาโรคไตของอ�าเภอบานธ2. มทม PCT โรคไตทดแลทงอ�าเภอ ม Nurse Case Manager 3. มการแยกบรการเปนคลนกโรคไตเรอรงโดยเฉพาะ

- มการคนขอมลใหผปวยและญาต มการแบงกลมและแบงระยะการดแลเพอปองกนและชะลอไตเสอม ดงน

- กลมปกต ชมชน: เนนสรางกระแสการปองกนการเกดโรครายใหม ลดปจจยเสยงการเกดโรค มการผลตสอการสอนทเขาใจงาย (ตะกราหวานใจ ลดไต ลดเสยง) เกดชมรมสรางเสรมสขภาพ ลดการใช NSAID

- กลมเสยง: เนนการคดกรองใหครอบคลม แจงคา eGFR ปรบเปลยนพฤตกรรมลดปจจยเสยง สอสารผานโปรแกรม Banthi Link View และสตกเกอรหรรษาในสมดประจ�าตวผปวย(สตกเกอรแจงระยะของโรคไต)

- กลมปวย: สอสารระยะไตผานสอการสอนนาฬกาบอกระยะไต- ระยะท 1- 2 : ใหค�าแนะน�ารายกลม/รายบคคล ลดปจจยเสยงเรองการใชยา การรบ

ประทานอาหาร เสรมพลงในการดแลตนเอง- ระยะท 3 : ใหค�าปรกษารายบคคลเพอลดปจจยเสยง เขาคายปรบเปลยนพฤตกรรม

โดยมผปวยโรคไตมารวมเปนวทยากร ใหค�าปรกษาโดยใชทกษะการเสรมแรงจงใจ นดเขา CKD Clinic

- ระยะท 4 : เพมการดแลจากระยะท 3 คอ สงตอ รพท. - ระยะท 5 : สงตอบ�าบดทดแทนไต และดแลแบบประคบประคอง

- มแนวทางปฏบตทางคลนก (CPG) ในการคดกรองและการดแลเฉพาะโรคไตเรอรงทงเครอขาย

- มการแบงบทบาทหนาททชดเจน1. รพ.สต. ดแลผปวยไตเรอรงระยะท 1-2 สวนระยะท 3 ดแลท ร.พ.2. มระบบการสงตอขอมลทงไป-กลบ รพ.แมขาย ลกขายและชมชน3. กรณผปวยนอน รพ. ตกผปวยในจดสถานทภายในตกผปวย CAPD ใหมสงอ�านวย

ความสะดวก และเจาหนาทรวมดแล

- มการเชอมโยง จดเกบขอมลของเครอขายโดยโปรแกรม Banthi Link View ทสามารถเรยกดขอมลเพอประกอบการตดสนใจในการรกษาและสงตอ

- ค�านวณคา GFR งาย รวดเรว สะดวก สอสารทวถงผานโปรแกรม Banthi Link View และสตกเกอรบอกระยะไตในสมดประจ�าตวผปวย

- มการคนขอมลท�าใหชมชนและเครอขายรบทราบ- ชมชนสนบสนนงบประมาณและทรพยากรในการด�าเนนการ ไดแก กองทนสขภาพ

ต�าบล ชมชน เปนตน- ชมชนมสวนรวมและมแนวทางการเยยมบานและการสงตอขอมลระหวางทมทชดเจน

โดยแบงระดบการเยยม คอ เยยมบานโดยทมสหวชาชพ เยยมโดยชมรมจตอาสาและเยยมโดยเครอขายจตอาสาผปวยโรคไตและภาคเครอขายในพนทเพอตดตามเรองการรบประทานอาหาร การรบประทานยา การวดความดนโลหตและกระตนใหมาตรวจตามนด

ตารางท 1 สถานการณเดมของการด�าเนนกจกรรมปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรงในอ�าเภอบานธกบรปแบบใหม

(Banthi’s Model) ทไดหลงจากมการพฒนา น�าไปใชและปรบปรงแกไข 6 เดอน



ตดตามเยยมบานอยางตอเนอง พบวา มความพงพอใจ

มากกบแนวทางทไดรวมกนพฒนาขนมา

ดานผปวยไดรบการคดกรองเพมขน ทราบระยะของ

โรคโดยมนวตกรรมนาฬกาบอกระยะไตเปนสอการสอน

ทงายท�าใหมความเขาใจในระยะของโรคของตนเองและม

ความรในการดแลตนเอง มการปรบเปลยนพฤตกรรมการ

ควบคมโรคดขน สงผลใหการประเมนการท�างานของไต

จากคา eGFR สามารถชะลอการเสอมของไต โดยคาอตรา

การท�างานของไตไมลดลงเกนกวา4 ml/min/1.73m2

รอยละ 94.44 และรอยละ 5.56 มการท�างานของไตเพม

ขนจนกลายเปนบคคลตนแบบการดแลตนเองทเปนแบบ

อยางแกผปวยคนอนๆ ได กลมไตเสอมระยะท 4 ไดรบ

การเตรยมความพรอมในการบ�าบดทดแทนไตโดยการสง

ตอ รพ.แมขาย กลมไตเสอมระดบ 5 ไดรบการบ�าบด

ทดแทนไต พบวา ผปวยและผดแลมความพงพอใจกบ

รปแบบบรการใหมและมขอเสนอแนะใหมการจดคาย

ปรบเปลยนพฤตกรรมทกระยะ

ดานชมชนเกดเครอขายจตอาสาและชมรมรกษไตใน

การดแลผปวยทบานแบบเพอนชวยเพอนและผปวยระยะ

สดทายไดรบการดแลแบบ palliative care เกดนวตกรรม

ทนอนลมทสามารถแกไขปญหาเรองขยะจากถงน�ายาลาง

ไตและผปวยทมเกดแผลกดทบ กลมปกต/ประชาชนได

รบทราบขอมลสถานการณโรคไตเรอรงของผปวยโรค

เรอรงเกดความตระหนกและมการปรบเปลยนพฤตกรรม

เสยงตอการเกดโรค มการรวมกลมในการดแลสขภาพ

ตนเอง และลดการใชยา NSAID พบวา เครอขายชมชน

มความพงพอใจตอรปแบบทพฒนาขนมาก

วจารณการศกษาครงนสามารถบรรลวตถประสงคของการ

ศกษา คอ ไดรปแบบการปองกนและแกไขปญหาโรคไต

เรอรงในอ�าเภอบานธโดยใชแนวคดการดแลผปวยโรค

เรอรงทสอดคลองกบสภาพปญหาของอ�าเภอบานธและ

สอดคลองกบยทธศาสตรการพฒนาระบบบรการสขภาพ

ของกระทรวงสาธารณสข สาขาไต ทมเปาหมายลดปจจย

เสยงและคดกรองการเกดโรคไตในกลมเสยง ชะลอการ

เสอมของไตในผปวยไตเรอรงทกระยะ และประชาชนเขา

ถงบรการโรคไตทมคณภาพ เสมอภาค(11) เปนการพฒนา

รปแบบการปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรงโดยการ

มสวนรวมของผทเกยวของในการดแลผปวยโรคไตเรอรง

ทงทมสหวชาชพทใหบรการดแลผปวย ผปวย ผดแล

ครอบครวและชมชนคออาสาสมครสาธรรณสขประจ�า

หมบาน แกนน�าชมชน จตอาสา เจาหนาทเทศบาล ทซง

เปนแหลงประโยชนอนส�าคญทมอยชมชนท�าใหเกด

แนวทางการดแลและสงเสรมสขภาพกลมปวยและกลม

เสยงโรคไตเรอรง มการปรบเปลยนพฤตกรรมทดได

รปแบบทพฒนาขนนสามารถชะลอความเสอมของไตใน

ผปวยไตเรอรงระยะท 3 ทรวมโครงการโดยสงผลใหคา

อตราการท�างานของไตไมลดลงเกนกวา 4 ml/min/1.73 m2

รอยละ 88.89 และรอยละ 16.67 มการท�างานของไต

เพมขนและไดรบเลอกใหเปนบคคลตนแบบในการปรบ

เปลยนพฤตกรรม ซงการพฒนารปแบบการปองกนและ

แกไขปญหาโรคไตเรอรงเปาหมายส�าคญคอได รป

แบบการสงเสรมสขภาพและการดแลตงแตระยะกอนปวย

ทเปนกลมปกตในชมชน ระยะปวยโดยเนนใหมการคด

กรองวนจฉยโรคทถกตอง ไดรบการดแลอยางเหมาะสม

ตามระยะของโรคและไดรบการดแลทตอเนองทงในสถาน

พยาบาลและในชมชนอนน�าไปสการดแลตนเองทถกตอง

ของผปวยโรคไตเรอรง จนสามารถชะลอไตเสอมโดยม

การปฏบตตามแนวทางการดแลผปวยโรคเรอรงคอ มการ

สรางเสรมศกยภาพผปวยในการจดการตนเอง (self–

management support) การใชประโยชนรวมจากแหลง

ทรพยากรในชมชน (community resources) การปรบปรง

หรอออกแบบใหมของระบบบรการทงเชงรบและเชงรก

(organization of health care & delivery system design)

การสนบสนนการตดสนใจทดของผเกยวของ (decision

support) การพฒนาระบบฐานขอมล (clinical informa-

tion system) รวมทงการมปฏสมพนธทดระหวางผให

บรการ โดยสอดคลองกบการศกษาของอมพรพรรณ

ธรานตร และคณะ(12) ทศกษาวจยเรองการพฒนาระบบ



บรการสขภาพเพอชะลอการลางไตในผปวยโรคไตเรอรง

พบวา มการพฒนารปแบบระบบบรการสขภาพเพอชะลอ

การลางไต ประกอบดวย การออกแบบระบบบรการ

สขภาพ การสนบสนนการจดการตนเอง การจดการระบบ

ฐานขอมลสขภาพ และการสนบสนนการตดสนใจ หลง

จากใชรปแบบพบวาในเดอนท 3 และ 6 ผปวยในกลม-

ทดลองมพฤตกรรมการจดการตนเองดขน และสอดคลอง

กบการศกษาของมนชญา เสรววฒนา(13) ทศกษาเรองการ

พฒนาคณภาพการดแลผปวยโรคเรอรงเพอชะลอการ

เสอมของไตโดยใชแนวคดการดแลผปวยโรคเรอรงของ

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล พบวา ผปวยเกดความ

ตระหนก มศกยภาพในการดแลตนเองเพอปรบเปลยน

พฤตกรรมท�าใหผลการท�างานของไตดขน

นอกจากนยงพบวา รปแบบทพฒนาขนนมการสอสาร

ใหผปวยไดรบทราบระยะของโรคไตเรอรง มการใหความ

ร การดแลตนเองและปรบเปลยนพฤตกรรม รวมทงม

ผปวยตนแบบทมความเขาใจผปวยดวยกนมารวมให

ความร ซงสอดคลองกบ Tattlesall RL(14) ทกลาววา

expert patient เปนสวนหนงทจ�าเปนในการดแลผปวย

เรอรงและตองการการพฒนาใหมในระบบการดแล เปน

รปแบบทเหมาะสมในระบบสขภาพทมทรพยากรบคคล

จ�ากด แตกลบชวยใหมประสทธภาพในระบบเพมขน

ผลการศกษาครงนพบวา ผปวยโรคไตเรอรงทกราย

ไดรบการดแลทงจากสถานพยาบาล คนในครอบครว และ

ในชมชน ดงนนการพฒนารปแบบการปองกนและแกไข

ปญหาโรคไตเรอรงจ�าเปนตองไดรบความรวมมอจากผม

สวนเกยวของทกสวน ควบคกบการพฒนาองคประกอบ

ทง 6 ของการดแลผปวยโรคเรอรงเพอใหเกดผลลพธอน

พงประสงคทงดานคลนก ครอบครวและชมชนใหสามารถ

รวมกนจดการปองกนและแกไขปญหาโรคไตเรอรง อน

สงผลใหสามารถลดจ�านวนผปวยไตเรอรงรายใหม ผปวย

สามารถชะลอความเสอมของไต และผปวยไตเรอรงทบาน

ไดรบการดแลจากเครอขายในชมชนอยางเหมาะสม


1. ควรมการน�ารปแบบการปองกนและแกไขปญหา

โรคไตเรอรงไปใชกบพนททมบรบทใกลเคยงกน

2. ควรมการวจยเพอตดตามประเมนผลระยะยาวท

เกดขนทงกบผปวย ผดแล และชมชน และความคงอยของ

กจกรรม

3. ควรมการศกษาประสทธผลของนวตกรรมตางๆ

ทเกดขนในรปแบบการปองกนและแกไขปญหาโรคเรอรง

และน�าไปใชในการแกไขปญหาโรคไตเรอรงทมลกษณะ

คลายกน

4. ควรพฒนารปแบบการปองกนและแกไขปญหาโรค

เรอรงอนๆ ตามสภาพปญหาและความตองการของผปวย

ชมชนภายในบรบทตามทนทางสงคม ซงเปนแหลง

ประโยชน อนส�าคญทมอยในชมชนนนๆ เพอใหผปวย

โรคเรอรงไดรบการดแลและสงเสรมสขภาพเพอปองกน

ภาวะแทรกซอน

กตตกรรมประกาศงานวจยฉบบนส�าเรจลลวงไดดวยความกรณาและ

ความชวยเหลออยางดยงจากแพทยหญงสมสกล เกยรต-

อนนต คณวชราพร สนทผล พยาบาลวชาชพช�านาญการ

และคณพสมย ไชยประสพ พยาบาลวชาชพช�านาญการ ท

กรณาเสยสละเวลาในการ ใหค�าปรกษา แนะน�า ชแนะ

แนวทางทเปนประโยชน ตลอดจนชวยตรวจสอบแกไข

ขอบกพรองตางๆ ของการท�าวจยจนเสรจสมบรณ ขอ

ขอบคณหวหนากลมการพยาบาลและหวหนากลมงาน

บรการดานปฐมภมและองครวมโรงพยาบาลบานธทให

โอกาสผวจยในการท�าวจย ตลอดทงเจาหนาท ผน�าชมชน

จตอาสา ผดแลและผปวยโรคไตเรอรงทกทานทกรณา

เออเฟอ สละเวลา และใหความรวมมอจนท�าใหการท�า

วจยครงนส�าเรจลลวงไปดวยด ผวจยซาบซงในความกรณา

ของทานเปนอยางยง จงขอขอบคณเปนอยางสงไว ณ

โอกาสน



เอกสารอางอง1. American Kidney Fund. Kidney disease statistics. Rock-

ville, MD: American Kidney Fund; 2012.

2. โรงพยาบาลสถาบนไตภมราชนครนทร. ความร เรองโรคไต

ส�าหรบประชาชน. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: โรง-

พยาบาลสถาบนโรคไตภมราชนครนทร; 2556.

3. ส�านกนโยบายและยทธศาสตร ส�านกงานปลดกระทรวง

สาธารณสข. อตราการปวยโรคไตเรอรง ป 2556. กรงเทพ-

มหานคร: องคการสงเคราะหทหารผานศก; 2556.

4. คทลยา อคต, ณฐนช จนทจรโกวท. ความสามารถในการดแล

ตนเองและคณภาพชวตของผปวยโรคไตเรอรงระยะสดทาย

ทรบการรกษาดวยการขจดของเสยทางเยอบทองตอเนอง.

สงขลานครนทรเวชสาร 2552;25(3):171-7.

5. สมาคมโรคไตเรอรงแหงประเทศไทย. ค�าแนะน�าสาหรบดแล

ผปวยโรคไตเรอรงกอนการบ�าบดทดแทนไต พ.ศ. 2558.

กรงเทพมหานคร: เบอรงเกอร อนเกลไฮม (ไทย); 2558.

6. ส�านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข.

คมอปฏบตการเพอด�าเนนงานลดโรคไตเรอรง CKD ใน

ผปวยเบาหวานและความดนโลหตสง. กรงเทพมหานคร:

องคการสงเคราะหทหารผานศก; 2559.

7. สจตรา ลมอ�านวยลาภ, ชวนพศ ท�านอง. การพยาบาลผปวย

ทมภาวะเจบปวยวกฤต. ขอนแกน: มหาวทยาลยขอนแกน;

2551.

8. อมพร ซอฐานานศกด. บทบาทของพยาบาลกบผปวยไต

เรอรง. วารสารพยาบาลศาสตร 2551;26(3):33-42.

9. วฒเดช โอภาสเจรญสข. โรคไตจากเบาหวาน. กรงเทพ-

มหานคร: เทกซ แอนเจอรนล พบลเคชน; 2550.

10. กลมงานยทธศาสตรและสารสนเทศทางการแพทยโรง

พยาบาลบานธ. รายงานสถตผปวยทมารบบรการ โรง-

พยาบาลบานธ จงหวดล�าพน ป 2558. ล�าพน: โรงพยาบาล

บานธ; 2558.

11. คณะกรรมการพฒนาระบบบรการทตอบสนองตอปญหา

สขภาพทส�าคญ กระทรวงสาธารณสข.แนวทางพฒนาระบบ

บรการสขภาพสาขาโรคไต. กรงเทพมหานคร: ชมนมสหกรณ

การเกษตรแหงประเทศไทย; 2556.

12. อมพรพรรณ ธรานตร, นงลกษณ เมธากาญจนศกด, ปทมา

สรต, วาสนา รวยสงเนน, ดลววฒน แสนโสม, จนทรโท ศร-

นา, และคณะ. การพฒนาระบบบรการสขภาพ เพอชะลอการ

ลางไตในผปวยโรคไตเรอรง. นนทบร: สถาบนวจยระบบ-

สาธารณสข; 2560.

13. มนชญา เสรววฒนา. การพฒนาคณภาพการดแลผปวยโรค

เรอรงเพอชะลอการเสอมของไตโดยใชแนวตดการดแลผปวย

โรคเรอรงของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล [วทยา-

นพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต]. นนทบร:

มหาวทยาลยบรมราชชนน นนทบร; 2561.

14. Tattlesall RL. The expert patient: a new approach to

chronic disease management for the twenty-first century.

Clin Med 2002;2(3):227-9.



Abstract: Development of a Model for Prevention and Resolution of Chronic Kidney Disease in Banthi District,

Lamphun Province, Thailand

Chanpen praying, M.N.S (Community Nursing); Kotchakorn Putha, B.N.S.; Winai Klomkaew, B.N.S.

Banthi Hospital, Lamphun Province, Thailand


Chronic kidney disease is an important problem and tends to increase. This research was conducted

as a participatory action research using the chronic care model to develop a model for preventing and

resolving of chronic kidney disease in Banthi District, Lamphun Province between January 2015 – Jan-

uary 2017. The samples groups were 35 multidisciplinary teams, sub-district administrators, community

leaders, public health officers, village volunteers selected by purposive sampling, including 72 patients

with chronic kidney disease and caregivers selected by simple random sampling. Data were collected

using focus group discussion, personal interview, observation and health assessment. Quantitative data

were analyzed using descriptive statistics and qualitative data were analyzed using content analysis. The

results revealed that a model for preventing and resolving of chronic kidney disease development process

comprised of 3 phases: (1) situation analysis which was found that the caring of chronic kidney patients

did not have any specific model; (2) planning and implementing based on the chronic care model (CCM)

of which both passive and proactive model were adjusted; and (3) evaluation phase which showed that the

service system had clear policies and specific healthcare team, supporting for self-management according

to the stage of the disease, having a decision supporting system using CPG, service systems design both

proactive and passive, the whole network management for clinical information system, and community

participation in preventing and resolving of chronic kidney disease. There were changes in 3 aspects: (1)

the multidisciplinary team had clinical practice guidelines; (2) many patients were able to receive kidney

screening and could delay renal degeneration; and (3) community participation was promoted to have

role in chronic patient care. The results of this research showed that the participation of relevant parties

could create a model for preventing and resolving of chronic kidney disease that wuld be appropriated in

accordance with the community context. Therefore, this approach should be applied to the prevention and

management of other chronic diseases.

Keywords: model development; chronic renal disease; chronic care

ผลการลดน�าหนกและคณภาพชวตของผทลดน� าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรม

รงรตน จตวโรภาส ปร.ด.* วไล อยคง คศ.บ.**ตรทพย เวชชสสถ วท.ม.** เบญจพรรณ บรวฒน คศ.บ.**จฑามาศ ทองลม วท.ม.** กลยาณ ชาวนา คศ.บ.***นาฏตยา รกไทย วท.บ.*** นฤทธ เซนนอย วท.ม.* * นารถวด ภมภาค ปร.ด.* สธรา สงขศร ปร.ด.*กนกนนทร สเชาวอนทร ปร.ด.****ทพาพร ธาระวานช พ.บ., วท.ม., วว. อายรศาสตรตอมไรทอและเมแทบอลซม****** สถานวทยาศาสตรพรคลนก คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

** โรงพยาบาลธรรมศาสตรเฉลมพระเกยรต

*** คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

**** สาขาวชาวทยาศาสตรการกฬาและการพฒนากฬา คณะสหเวชศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

***** สาขาวชาตอมไรทอและเมแทบอลซม ภาควชาอายรศาสตร, หนวยวจยโรคเบาหวานและเมแทบอลกซนโดรม,

ศนยแหงความเปนเลศทางวชาการดานระบาดวทยาประยกต คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

บทคดยอ การศกษานมวตถประสงคเพอศกษาประสทธผลในการลดน�าหนกและคณภาพชวตของผทน�าหนกเกนหรออวนทเขารวมกจกรรมการลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรม เปนกจกรรมบรณาการแบบสหสาขาวชาชพ เนนการดแลดานจตใจดวยจตวทยาเชงบวกและการโคชรวมกบใหค�าแนะน�าดานโภชนาการ กจกรรมทางกายและการออกก�าลงกาย กจกรรมจดเปนเชงปฏบตการ 5 ครง ทก 2-3 เดอน เปนระยะเวลา 9 เดอน มการตรวจรางกายทกครงทรวมกจกรรม ประเมนคณภาพชวตดวยแบบประเมนขององคการอนามยโลกชดยอฉบบภาษาไทย และตรวจทางหองปฏบตการกอน และหลงเขาโครงการ วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนาและสถตอางอง เปรยบเทยบขอมลกอนและหลงเขาโครงการดวยสถตทดสอบท ผเขารวมการวจยมจ�านวน 18 คน อายเฉลย 44.8±11.6 ป เปนผหญงจ�านวน 14 คน (รอยละ 77.8) น�าหนกเฉลยและดชนมวลกายกอนเรมโครงการเทากบ 78.3±16.3 กโลกรม และ 30.4±5.6 กโลกรม/เมตร2 ตามล�าดบ หลงการศกษาพบวา ผเขารวมการวจยมน�าหนกและดชนมวลกายเฉลยลดลงอยางมนย-ส�าคญทางสถต (-2.2±3.3 กโลกรม p<0.05 และ -0.8±1.3 กโลกรม/เมตร2 p<0.05 ตามล�าดบ) ผเขารวมการวจยรอยละ 33.3 ลดน�าหนกไดส�าเรจอยางนอยรอยละ 5.0 ของน�าหนกเรมตน ระดบไตรกลเซอไรด และเอชดแอล-คอเลสเทอรอล กอนและหลงเขาโครงการไมมความแตกตางกน ระดบคอเลสเทอรอลรวมแอลดแอล-คอเลสเทอรอล และน�าตาลในเลอดชวงอดอาหารเพมขนอยางมนยส�าคญ ในขณะทอตราสวนแอลดแอล-คอเลสเทอรอลตอเอชดแอล ไมเปลยนแปลง คณภาพชวตโดยรวมของผเขารวมการวจยเพมขนจากระดบปานกลางเปนระดบดอยางมนยส�าคญ (+8.4±6.6 คะแนน p<0.01) สรปการลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรมในระยะสนท�าใหผเขารวมการวจยท

น�าหนกเกนหรออวนน�าหนกลดลงควบคกบการมคณภาพชวตโดยรวมทดขน

ค�ำส�ำคญ: จตใจ-รางกาย; จตวทยาเชงบวก; คณภาพชวต; ลดน�าหนก; ลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรม




วนรบ: 24 ก.พ. 2562


วนตอบรบ: 21 ก.พ. 2563



บทน�าผลส�ารวจสขภาพประชากรไทยทมอายตงแต 15 ป

ในป พ.ศ. 2557 พบความชกของภาวะอวนรอยละ 37.5

เปนเพศชายรอยละ 32.9 และ หญงรอยละ 41.8 ม

แนวโนมสงขนกวาผลส�ารวจในอดตอยางชดเจน(1) โรค

อวนเกดจากหลายสาเหต เชน กรรมพนธ พฤตกรรมการ

กน วถการใชชวตในปจจบน ความเครยด และโรคบาง

ชนด เปนตน(2) ในกลมประชากรไทยมการศกษาปจจยท

เกยวของกบโรคอวน พบวา คนทมน�าหนกเกนหรอเปน

โรคอวนสมพนธกบการอาศยอยในเมอง อายทมากขน

และพฤตกรรมการบรโภคทไมเหมาะสม(3) คนเปนโรค

อวนมความเสยงเปนโรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง

โรคหวใจและหลอดเลอดสมอง(4-5) นอกจากนโรคอวนยง

สงผลถงคณภาพชวต และสขภาพจต(6-8)

ขณะนหลายประเทศหนมาใหความส�าคญในการแกไข

ปญหาโรคอวน ยกตวอยางเชน ประเทศสหรฐอเมรกา

องกฤษ และออสเตรเลย(9-11) มหลกการลดน�าหนกคลาย

กน ดวยการใหความร เรองโภชนาการ การควบคมอาหาร

การออกก�าลงกาย และการปรบพฤตกรรม อยางไรกตาม

แตละประเทศมการสงเสรมเปนกจกรรมทแตกตางกน

เชน ประเทศสหรฐอเมรกา เนนดานอาหารโภชนาการ

ดวยการใหขอมลโภชนาการ สงเสรมการบรโภคผก ผลไม

จ�ากดปรมาณไขมนทรานส และลดการบรโภคเกลอ เกบ

ภาษน�าอดลมและสนคาท จดเปนของหวาน(10) สวน

ประเทศออสเตรเลยใหความส�าคญเรองกจกรรมทางกาย

ใชชอ Active Australia(11) ประเทศไทยไดมการสราง

เสรมสขภาพระดบมหภาค มการจดท�าแผนยทธศาสตร

แหงชาตมงเนนแกไขปญหาโรคอวนอยางเปนระบบสง-

เสรมสขภาพเชงรก ใหความร เรองโภชนาการสนบสนน

การออกก�าลงกาย รวมทงการจดการอารมณ ภายใต

โครงการรวมใจลดพงทวไทยเทดไทองคราชน 84 พรรษา

เปนความรวมมอระหวางเครอขายคนไทยไรพง ราช-

วทยาลยอายรแพทยแหงประเทศไทย ส�านกงานกองทน

สนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) และโรงพยาบาล

ตางๆ ทวประเทศไทย โรงพยาบาลธรรมศาสตรกเปนหนง

ในโรพยาบาลทจดกจกรรมดงกลาว ดวยหลก 3 อ 2 ส

คอ อาหาร ออกก�าลงกาย อารมณ ไมดมสรา และไมสบ

บหร เปาหมายทใชเปนดชนชวดถงการลดน�าหนกส�าเรจ

คอการลดน�าหนกลงไดตงแตรอยละ 5.0 ของน�าหนกเรม

ตน(12)

อยางไรกตามมการรายงานกอนหนานวา สขภาพจต

สมพนธกบโรคอวนและการลดน�าหนกไมส�าเรจ เชน ผท

มความผดปกตดานการกน อารมณ ความมนใจ ภาพ-

ลกษณ ปญหาครอบครว หรอปญหาสงคมมผลตอการเพม

ของน�าหนก และความลมเหลวในการลดน�าหนก(13) นอก-

จากนยงพบวาผทพยายามลดน�าหนก หรอควบคมน�าหนก

มกจะมความเครยด ความแปรปรวนของอารมณ(14-16)

การศกษากอนหนานพบวาการพฒนาดานจตใจสงผลให

คนรสกมคณคาในตวเอง ยงชวยลดน�าหนก และรกษา

น�าหนกใหคงท(13)

การลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรมมงเนน

ความส�าคญของการจดการอารมณและการสงเสรมพฒนา

บรหารจตใจนอกเหนอจากการดแลดานโภชนาการและ

การออกก�าลงกาย อาศยแนวทางจตวทยาเชงบวกเปนการ

พฒนาจดแขงของมนษย สงเสรมการเหนคณคาในตวเอง

สรางแรงบนดาลใจ การมองโลกในแงด การมความหวง

และการมความสข(17) และการโคชเปนวธการพฒนาไปส

เปาหมายทตองการ ดวยการท�างานรวมกบโคชผใหค�า-

แนะน�า วางแผน ลงมอปฏบต ประเมนตนเอง และการ

ใหขอมลยอนกลบ(18) เคยมรายงานวจยกอนหนานศกษา

แรงบนดาลใจในการลดน�าหนกใหส�าเรจ(19) การลดน�า-

หนกผานการโคชแบบสวนบคคลและการโคชออนไลน

ทางโทรศพท(20)

งานวจยนมจดประสงคเพอศกษาผลการลดน�าหนก

และคณภาพชวตของผเขารวมการวจยกอนและหลงทเขา

รวมลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรม

วธการศกษารปแบบการวจยแบบไปขางหนา (prospective cohort

study) เพอศกษาเปรยบเทยบผล กอนและหลงเขารวม


Effect of Thammasat Weight Reduction Program on Weight Loss and Quality of Life

กจกรรมลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรม

กลมเปาหมาย

ประชาชนทวไปทสมครเขารวมโครงการรวมใจลดพง

ทวไทยถวายไทองคราชนฯ ของโรงพยาบาลธรรมศาสตร

เฉลมพระเกยรต ในป พ.ศ. 2557

เกณฑการรบเขารวมโครงการ

ประชากรสญชาตไทย ทมอายระหวาง 18-75 ป ม

BMI ตงแต 23 กก./ม2 ขนไป คา BMI ค�านวณจากน�า-

หนกตว (กโลกรม) หารดวย สวนสง (เมตร)2 หรอ ผชาย

ทมความยาวรอบเอว >90 ซม. หรอ ผหญงทมความยาว

รอบเอว >80 ซม. และเขารวมกจกรรมลดน�าหนกดวย

ธรรมศาสตรโปรแกรมอยางนอย 3 ครง

เกณฑการคดออกจากโครงการ

ผทไดรบยาทท�าใหน�าหนกลด ไดแก ยากลม gluca-

gon liked peptide 1 receptor agonist (GLP-1RA)

Xenical เปนตน ผทไดรบยาทท�าใหน�าหนกเพมไดแก

Steroid, Thiazolidinedione เปนตน ผทเปนโรคทมผล

ตอน�าหนกและอยระหวางปรบยา ไดแก Hypothyroid,

Thyrotoxicosis, Cushing’s syndrome, Polycystic ovar-

ian syndrome, Genetic disease เชน Laurence Moon

disease, โรคปอด โรคหวใจทม New York Heart Asso-

ciation (NYHA) Classification ตงแต class II ขนไป

เปนตน ผทไดรบอาหารส�าเรจรปเพอลดน�าหนกอยางตอ

เนองเปนระยะเวลา 1 เดอนกอนการวจย ผทดมสราเปน

ประจ�า ไมใหความรวมมอในการเขารวมกจกรรม ขาดการ

ตดตอ หรออยในระหวางเขารวมโครงการวจยอนๆ ทอาจ

มผลตอการศกษาวจยครงน

ขนาดตวอยาง

ผสมครเขารวมโครงการจ�านวน 55 คน ผานเกณฑ

คดเขา 31 คน แตมอาสาสมครมาเขารวมโครงการจรงใน

ครงแรกจ�านวน 18 คน ทงหมดนเขารวมกจกรรมจนจบ

โครงการ

การลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรม

โปรแกรมลดน�าหนกไดรบความรวมมอจากสหสาขา

วชาชพ แพทย พยาบาล นกโภชนาการ นกวทยาศาสตร

การกฬา บคลากรโรงพยาบาลธรรมศาสตร คณาจารย

คณะแพทยศาสตร คณะพยาบาลศาสตร และคณะสห-

เวชศาสตร จดกจกรรมทงหมด 5 ครง กจกรรมใหความ

ร และประเมนผล แบบกลมและรายบคคลในเดอน

กมภาพนธ เมษายน มถนายน สงหาคม และพฤศจกายน

ป พ.ศ. 2557 ระยะเวลารวม 9 เดอน กจกรรมเชงปฏบต-

การในแตละครงประกอบดวย 3 ฐาน ไดแก ฐานอาหาร

ฐานออกก�าลงกาย และฐานบรหารอารมณและจตใจ

แตละฐานใชเวลา 1-1.30 ชวโมง ฐานอาหาร แนะน�าให

ความร โภชนาการ อาหารแลกเปลยน อาหารสตรสขภาพ

ใชวธลด เลอก และปรบการกน ฝกค�านวณและก�าหนด

พลงงานทควรไดรบตอวน โดยค�านวณจากน�าหนกทควร

จะเปน (ideal body weight) คณดวย 25 กโลแคลอร

รวมทงใหความร เกยวกบโรคอวน ฐานออกก�าลงกาย โดย

การออกก�าลงกายแบบแอโรบก (aerobic exercise) การ

ออกก�าลงกายแบบแรงตาน (resistance exercise) และ

โยคะ เปนตน แนะน�าเพมการเคลอนไหวในกจวตรประจ�า-

วน และฐานบรหารอารมณและจตใจ ฝกตงเปาหมาย

สรางแรงบนดาลใจในการลดน�าหนก การจดการอารมณ

การใชเทคนคผอนคลายความเครยด การแบงปน

ประสบการณผทลดน�าหนกส�าเรจ จบคชวยกนลดน�าหนก

เพมความมนใจและการเหนคณคาในตนเอง ใหก�าลงใจ

ตนเอง ผานการบนทกความสข การพดกบตนเอง (self-

talk) และการเขยนสะทอน (reflective writing)

การเกบขอมลและวดผล

เกบรวบรวมขอมลพนฐาน เชน อาย โรคประจ�าตว

สวนสง เปนตน มการชงน�าหนกในตอนเชากอนรบ-

ประทานอาหาร วดรอบเอวทต�าแหนงกงกลางระหวาง

ขอบลางของกระดกชายโครงและขอบบนของกระดก

เชงกรานในชวงหายใจออกสด วดความดนโลหตในเดอน

ท 0, 2, 4, 6 และ 9 วดเปอรเซนตไขมนโดยรวมดวย

เครอง Omron รน HBF-362 ตรวจระดบคอเลสเทอรอล

รวม ไตรกลเซอไรด เอชดแอล-คอเลสเทอรอล แอลด

แอล-คอเลสเทอรอล ระดบน�าตาลในเลอดหลงงดอาหาร

อยางนอย 8 ชวโมง และประเมนคณภาพชวตดวยแบบ



ประเมนขององคการอนามยโลกชดยอฉบบภาษาไทย

(WHOQO-BREF-THAI)(21) ซงประกอบดวยการ

ประเมนคณภาพชวตโดยรวม และคณภาพชวต 4 ดาน

ไดแก ดานสขภาพกาย ดานจตใจ ดานสมพนธภาพทาง

สงคม และดานสงแวดลอม กอนเขารวมกจกรรมและ

เดอนท 9 ของการเขารวมกจกรรม

การวเคราะหผลการวจย

สถตทใชในการวเคราะหขอมล ไดแก สถตเชง

พรรณนา ใชในการอธบายคณลกษณะทวไปของผเขารวม

การวจย และสถตเชงอนมานเปรยบเทยบผลของกจกรรม

ตอการลดน�าหนก และคณภาพชวตกอนและหลงเขารวม

กจกรรม ซงขอมลแจกแจงแบบปกต วเคราะหดวยการ

ทดสอบท (Paired T-Test) ใชโปรแกรม SPSS

การวจยครงนไดผานการรบรองจรยธรรมการวจยจาก

คณะกรรมการจรยธรรมการวจยในคน ชดท 1 คณะ-

แพทยศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร รหส MTU-EC-

DS-6-171/56 ผรวมโครงการทกคนไดลงนามในแบบ

ค�ายนยอมการเขารวมโครงการวจย

ผลการศกษาขอมลพนฐานของผเขารวมการวจยทเขารวมกจกรรม

ลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรมตอเนองจนจบ

โปรแกรมทงหมด 18 คน และขอมลดานสขภาพเบองตน

ดงแสดงในตารางท 1 และ 2 ตามล�าดบ

หลงจากเขารวมกจกรรมลดน�าหนกดวยธรรมศาสตร

โปรแกรมรวมระยะเวลา 9 เดอน พบวา มผเขารวมการ

ตารางท 1 ขอมลพ นฐานของผเขารวมการวจยกอนเขากจกรรมลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรม (N = 18)

คณลกษณะ จ�านวน รอยละ

เพศ

เพศหญง 14 77.8

เพศชาย 4 22.2

สถานภาพ

โสด 10 55.6

แตงงาน 8 44.4

ระดบการศกษา

ต�ากวา ป.ตร 2 11.1

ป.ตร 11 61.1

สงกวา ป.ตร 5 27.8

ทอยอาศย

ปทมธาน 5 27.8

กรงเทพมหานคร 6 33.3

อนๆ 7 38.3

อาชพ

ขาราชการ 5 27.8

บรษทเอกชน 3 16.7

พอบาน แมบาน 3 16.7

อนๆ 7 38.9

คณลกษณะ จ�านวน รอยละ

รายไดตอเดอน (บาท)

<10,000 2 11.1

10,000-50,000 บาท 14 77.8

>50,000 บาท 2 11.1

โรคประจ�าตว

- ไมเกรน 1

- หวใจเตนผดจงหวะ 1

- ขอเขาเสอม 2

- ไทรอยดท�างานต�า* 1

- ความดนโลหตสง 5

- ภมแพ 1

- คอเลสเทอรอลสง 1

- เบาหวาน 1

- ไขมนพอกตบ (fatty liver) 1

- เกาต 1

*ไดรบการรกษาดวยยาไทรอกซน ระดบไทรอยดฮอรโมนอยในเกณฑปกต



วจยทน�าหนกลดลงทงหมด 14 คน (รอยละ 77.8 ของผ

เขารวมการวจยทงหมด) น�าหนกเพม 4 คน (รอยละ

22.2 ของผเขารวมการวจยทงหมด) น�าหนกเฉลยหลง

จบการเขารวมกจกรรมเทากบ 76.1±15.8 (54.0-

103.6) กโลกรม นอยกวาน�าหนกเฉลยขณะเรมตน

78.3±16.3 (57.9-105.0) กโลกรม อยางมนยส�าคญ

ทางสถต (p<0.05) คดเปนน�าหนกลดลงรอยละ 2.7±4.6

ของน�าหนกเรมตน ดงแสดงในภาพท 1

ผเขารวมการวจยสามารถลดน�าหนกไดมากทสดคอ

6.8 กโลกรม คดเปนรอยละ 11.2 ของน�าหนกท

เปลยนแปลงจากน�าหนกเรมตน และมผทลดน�าหนก

ส�าเรจลดลงอยางนอยรอยละ 5.0 ของน�าหนกเรมตน

จ�านวน 6 คน (รอยละ 33.3 ของผเขารวมการวจย

ทงหมด) ในกลมนมน�าหนกลดลงรอยละ 7.8±2.1 ของ

น�าหนกเรมตน ความส�าเรจในการลดน�าหนกไดอยางนอย

รอยละ 5.0 ไมขนกบดชนมวลกายตงตน (p=0.423)

ผลการประเมนความยาวรอบเอว เปอรเซนตไขมน

รวม ความดนซสโทลก ความดนไดแอสโทลก เอชดแอล-

คอเลสเทอรอล และไตรกลเซอไรด เมอจบโครงการไมม

การเปลยนแปลง ระดบคอเลสเทอรอลรวมแอลดแอล-

คอเลสเทอรอล น�าตาลในเลอดหลงงดอาหารมากขนอยาง

มนยส�าคญทางสถต แตอตราสวนคอเลสเทอรอลตอเอชด

แอล-คอเลสเทอรอล และแอลดแอล-คอเลสเทอรอลตอ

เอชดแอล-คอเลสเทอรอลไมเปลยนแปลง ดงแสดงใน


ผลการประเมนคะแนนคณภาพชวตโดยรวมและ

คณภาพชวตทง 4 ดาน ของผเขารวมการวจยกอนและ

หลงเขารวมกจกรรม ดงแสดงในตารางท 4 หลงเขา

กจกรรมผเขารวมการวจยมคะแนนคณภาพชวตโดยรวม

เฉลยมากกวาคะแนนคณภาพชวตโดยรวมเฉลยกอนเขา

กจกรรมอยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.01) มคะแนน

เพมขนเฉลย 8.4±6.6 เมอเปรยบเทยบการแปลผลระดบ

คณภาพชวตโดยรวม พบวา หลงเขากจกรรมคณภาพชวต

โดยรวมอยในระดบดเปลยนแปลงไปจากกอนเขา

กจกรรมทอยในระดบปานกลาง เมอวเคราะหเปรยบ

เทยบคะแนนคณภาพชวตเฉลยทง 4 ดาน ประกอบดวย

ตารางท 2 ผลการตรวจรางกายและการตรวจทางหองปฏบตการของผเขารวมการวจยกอนเขาโปรแกรมลดน�าหนก (N= 18)

คณลกษณะ คาเฉลย±คาเบยงเบนมาตรฐาน คาต�าสด คาสงสด

อาย (ป) 44.8±11.6 27 73

น�าหนก (กโลกรม) 78.3±16.3 57.9 105

สวนสง (เซนตเมตร) 160.3±7.3 148.0 177.5

BMI (กโลกรม/เมตร2) 30.4±5.6 22.8 41

ความยาวรอบเอว (เซนตเมตร) 96.9±14.3 77.2 123

ความยาวรอบเอวหญง (เซนตเมตร) 91.6±10.0 77.2 114.3

ความยาวรอบเอวชาย (เซนตเมตร) 114.2±12.8 95.7 123

เปอรเซนตไขมนโดยรวม 35.7±4.8 24.6 45.3

ความดนซสโทลก (มลลเมตรปรอท) 119±12 102 142

ความดนไดแอสโทลก (มลลเมตรปรอท) 73±11 56 95

คอเลสเทอรอลรวม (มลลกรม/เดซลตร) 200±28 159 263

ไตรกลเซอไรด (มลลกรม/เดซลตร) 102±40 48 172

เอชดแอล-คอเลสเทอรอล (มลลกรม/เดซลตร) 51±16 31 98

แอลดแอล-คอเลสเทอรอล (มลลกรม/เดซลตร) 129±25 91 177

ระดบน�าตาลในเลอดหลงงดอาหารอยางนอย 8 ชวโมง (มลลกรม/เดซลตร) 84±9 68 103



ภาพท 1 รอยละของน� าหนกทเปลยนแปลงจากน�าหนกเรมตน หลงจากเขารวมกจกรรมลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรม

ตารางท 3 การเปลยนแปลงระหวางกอนและหลงเขากจกรรมลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรม 9 เดอน

ตวแปร จ�านวน ความแตกตางเฉลย± 95% ชวงความเชอมน (CI) p-value

คาเบยงเบนมาตรฐาน ขอบลาง ขอบบน

(หลง-กอนเขาโครงการ)

น�าหนก (กโลกรม) 18 -2.2±3.3 -3.8 -0.5 0.012

BMI (กโลกรม/เมตร2) 18 -0.8±1.3 -1.5 -0.2 0.013

ความยาวรอบเอว (เซนตเมตร) 18 -0.7±6.9 -4.4 3.0 0.676

เปอรเซนตไขมน 18 -0.0±1.1 -0.6 0.6 0.896

ความดนซสโทลก (มลลเมตรปรอท) 18 2.6±14.8 -4.8 9.9 0.474

ความดนไดแอสโทลก (มลลเมตรปรอท) 18 1.2±12.3 -4.9 7.3 0.678

คอเลสเทอรอลรวม (มลลกรม/เดซลตร) 16 21.2±30.1 5.1 37.2 0.013

ไตรกลเซอไรด (มลลกรม/เดซลตร) 16 7.6±26.3 -6.4 21.6 0.264

เอชดแอล-คอเลสเทอรอล (มลลกรม/เดซลตร) 16 2.6±7.2 -1.3 6.4 0.175

แอลดแอล-คอเลสเทอรอล (มลลกรม/เดซลตร) 16 23.1±31.8 6.1 40.0 0.011

คอเลสเทอรอลรวมตอเอชดแอล-คอเลสเทอรอล 16 0.1±0.6 -0.2 0.4 0.389

แอลดแอล-คอเลสเทอรอลตอเอชดแอล-คอเลสเทอรอล 16 0.2±0.7 -0.0 0.6 0.156

น�าตาลในเลอดหลงงดอาหาร (มลลกรม/เดซลตร) 16 7.5±6.1 4.2 10.7 <0.01

คอเลสเทอรอลรวมของกลมทลดน�าหนกไมส�าเรจ 11 21.2±21.5 6.7 35.6 <0.01

(มลลกรม/เดซลตร)

คอเลสเทอรอลรวมของกลมทลดน�าหนกส�าเรจ 5 21.2±47.4 -37.7 80.1 0.374


แอลดแอล-คอเลสเทอรอลของกลมทลดน�าหนก 11 25±21.8 10.4 39.6 <0.01

ไมส�าเรจ (มลลกรม/เดซลตร)

แอลดแอล-คอเลสเทอรอลของกลมทลดน�าหนกส�าเรจ 5 18.8±50.6 -44.1 81.7 0.453


4.0

2.0

0.0

-2.0

-4.0

-6.0

-8.0

รอยล

ะของ

น�าห

นกทเ

ปลย

นแป

ลง

หลงเขากจกรรม (เดอน)

จ�านวนผเขากจกรรม

0 2 4 6 9

18 15 11 17 18

0.0

-1.3 -2.1-1.1

-2.7



ดานสขภาพกาย ดานจตใจ ดานสมพนธภาพทางสงคม

และดานสงแวดลอม พบวา หลงเขากจกรรมผเขารวมการ

วจยมคะแนนคณภาพชวตเฉลยทง 4 ดาน มากกวา

คะแนนกอนเขารวมกจกรรมอยางมนยส�าคญทางสถต

(p<0.01) แตเมอเปรยบเทยบการแปลผลระดบคณภาพ

ชวตทง 4 ดาน อยในระดบปานกลางเหมอนกอนเขารวม

กจกรรม

นอกจากนเมอวเคราะหเฉพาะกลมทลดน�าหนกไม

ส�าเรจ (ลดน�าหนกไดนอยกวารอยละ 5.0 ของน�าหนก

เรมตน) พบวาผเขารวมการวจยกลมนมคณภาพชวตโดย

รวม และคณภาพทง 4 ดาน มากกวากอนเขารวมกจกรรม

โดยมคณภาพชวตโดยรวมและดานสขภาพมความแตก-

ตางอยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.01) สวนดานทเหลอ

มความแตกตางอยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.05)

วจารณการลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรมใหความ

ส�าคญทงผลของการลดน�าหนกและคณภาพชวตของผเขา

รวมการวจยทเขารวมกจกรรม ออกแบบโปรแกรมบรณา-

การแบบองครวม ทงดานโภชนาการ การออกก�าลงกาย

และการบรหารจตใจ ผลการศกษาพบวาหลงเขารวม

กจกรรมลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรมรวมระยะ

เวลา 9 เดอน ผเขารวมการวจยมน�าหนกลดลงเฉลย 2.2

กโลกรม อยางมนยส�าคญทางสถต น�าหนกลดลงเฉลยของ

การศกษานมากกวารายงานวจยกอนหนาทศกษาผลการ

ลดน�าหนกของผหญงทเขารวมกจกรรมเชงปฏบตการ

อาศยวธการฝกสตในการลดน�าหนก ตดตามผลภายใน 6

เดอน ผเขารวมการวจยสามารถลดน�าหนกได 1.4

กโลกรม และมสขภาพจตไมแตกตางอยางมนยส�าคญทาง

สถต เมอเปรยบเทยบกบกลมควบคม แตมผลเพมการ

ออกก�าลงกายไดอยางมนยส�าคญทางสถต(22) ในขณะท

การศกษาการควบคมน�าหนกดวยวธการปรบพฤตกรรม

รวมกบการกนแบบไมจ�ากดพลงงงานและ modified

cognitive-behavioural treatment (M-CBT) เปรยบ

เทยบกบการปรบพฤตกรรมรวมกบการจ�ากดพลงงานใน

การกนแตละวนรวมกบ standard cognitive-behavioural

therapy (S-CBT) จดกจกรรมกลมยอย 10 คน 10 ครง

ใชเวลาครงละ 2 ชวโมง ภายในเวลา 10 สปดาห ตดตาม

ผล 6 และ12 เดอน พบวา หลงจาก 1 ป ผเขารวมการ

วจยทเขารวม M-CBT และ S-CBT มน�าหนกลดลงอยาง

มนยส�าคญทางสถตเทากบ 2 และ 3.6 กโลกรมตามล�าดบ

และมสขภาวะทางอารมณเพมขน การออกก�าลงกายเพม

ขน ลดความเครยด การเลอกอาหารทมคณภาพ และม

การเปลยนแปลงพฤตกรรม(23)

หลงเขารวมกจกรรมลดน�าหนกดวยธรรมศาสตร

โปรแกรมมผเขารวมการวจยทน�าหนกลดลงทงหมดรอย-

ละ 77. 8 ของผเขารวมการวจยทงหมด มจ�านวนผเขา

รวมการวจยลดน�าหนกลงไดมากกวาทเคยมรายงานกอน

หนาน ผเขารวมการวจยทเขากลม M-CBT และ S-CBT

ตารางท 4 คะแนนคณภาพชวตของผเขารวมการวจยกอนและหลงการเขารวมกจกรรมลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรม

(N = 18)

คณภาพชวต กอนเขารวมกจกรรม หลงรวมกจกรรม ความแตกตางเฉลย p-value

Mean±SD แปลผล Mean±SD แปลผล ±SD

คณภาพชวตโดยรวม 87.8±9.5 ปานกลาง 96.2±9.9 ด 8.4±6.6 <0.01

ดานสขภาพกาย 24.1±2.9 ปานกลาง 26.2±2.7 ปานกลาง 2.1±2.5 <0.01

ดานจตใจ 20.3±2.6 ปานกลาง 22.4±3.0 ปานกลาง 2.1±2.3 <0.01

ดานสมพนธภาพทางสงคม 10.0±1.6 ปานกลาง 11.0±1.4 ปานกลาง 1.0±1.2 <0.01

ดานสงแวดลอม 27.3±3.5 ปานกลาง 29.4±3.7 ปานกลาง 2.2±2.8 <0.01



มผเขารวมการวจยลดน�าหนกไดรอยละ 60.0 และ 53.0

ตามล�าดบ(24) นอกจากนผเขารวมการวจยลดน�าหนกได

อยางนอยรอยละ 5.0 ของน�าหนกเรมตน เทากบรอยละ

33.3 ของจ�านวนผเขารวมการวจยทงหมดทเขารวม

กจกรรมลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรม มจดเดน

คอ เปนงานวจยแรกทน�าหลกจตวทยาเชงบวกรวมกบการ

โคชมาใชในการลดน�าหนก มจ�านวนผเขารวมการวจยลด

น�าหนกไดส�าเรจมากกวาทเคยมรายงานกอนหนานทลด

น�าหนกดวยเทคนค cognitive-behavioural treatment

(CBT) พรอมกบการจ�ากดพลงงานในอาหาร ใหค�า-

ปรกษาเปนรายบคคล ทงหมด 21 ครงเปนเวลากวา 6

เดอน พบวา ผเขารวมกจกรรมลดน�าหนกส�าเรจมเพยง

รอยละ 26.0 ของจ�านวนผเขารวมการวจยทงหมด

นอกจากนยงการศกษาครงนพบวาผเขารวมการวจยม

ดชนมวลกายเฉลยลดลงอยางมนยส�าคญทางสถต เปรยบ

เทยบการลดน�าหนกดวย CBT รวมกบการกนตามปกต

และแบบควบคมการกน มดชนมวลกายไมแตกตางจาก

กลมควบคมอยางมนยส�าคญ(25)

หลงเขาโปรแกรมลดน�าหนกดวยธรรมศาสตร

โปรแกรม ผเขารวมการวจยมความยาวรอบเอว เปอร-

เซนตไขมน ความดนซสโทลก ความดนไดแอสโทลก

เอชดแอล-คอเลสเทอรอล ไตรกลเซอไรด) แตกตางกน

อยางไมมนยส�าคญทางสถต ซงผลเหมอนกบทเคยม

รายงานกลมทเขารวมกจกรรม CBT รวมกบควบคมการ

กน หลง 12 เดอน ผเขารวมการวจยม คอเลสเทอรอล

รวม, เอชดแอล-คอเลสเทอรอล แอลดแอล-คอเลสเทอ-

รอล และไตรกลเซอไรดแตกตางกนอยางไมมนยส�าคญ

ทางสถต(25) ถงแมระดบคอเลสเทอรอลรวม แอลดแอล-

คอเลสเทอรอล น�าตาลในเลอดหลงงดอาหารมากขนอยาง

มนยส�าคญทางสถต แตระดบคอเลสเทอรอลตอเฮช-

ดแอล-คอเลสเทอรอล และแอลดแอล-คอเลสเทอรอล

ตอเฮชดแอล-คอเลสเทอรอลไมเปลยนแปลง เมอ

วเคราะหแยกกลมผเขารวมการวจยทลดน�าหนกส�าเรจ

และลดไมส�าเรจพบวากลมทลดน�าหนกไมส�าเรจมคอ-

เลสเทอรอลรวมและแอลดแอล-คอเลสเทอรอลเพมขน

อยางมนยส�าคญ ในขณะทกลมผลดน�าหนกส�าเรจมระดบ

คอเลสเทอรอลรวมและแอลดแอล-คอเลสเทอรอลไม

แตกตางจากกอนเขารวมโครงการ ซงสอดคลองกบการ

รางานวจยกอนหนานทพบวาเมอน�าหนกลดลงจะมระดบ

ไขมน แอลดแอล-คอเลสเทอรอล และน�าตาลลดลง(24,26)

ส�าหรบระดบน�าตาลในเลอดแมวาระดบน�าตาลชวงอด

อาหารของผเขารวมวจยมคาเฉลยเพมข น แตยงอยใน

เกณฑปกต คอนอยกวา 100 มลลกรม/เดซลตร

รายงานวจยกอนหนานพบวาผทลดน�าหนก จะเกด

ความเครยด และมโอกาสเปนซมเศราได(14-16) ดงนน การ

ลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรมมจดเดนแตกตางท

ค�านงถงความส�าคญเรองการบรหารจตใจ ดแลอารมณ

อกดวย เพอการลดน�าหนกอยางมความสขมสขภาพทด

ขนทงรางกายและจตใจ ผลการศกษาพสจนวาผเขารวม

ลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรมมคณภาพดานชวต

โดยรวมเพมขนดวย นอกจากนถงแมกลมทลดน�าหนกไม

ส�าเรจกมคณภาพชวตทดขนหลงเขากจกรรมไมแตกตาง

จากลมทลดน�าหนกไดส�าเรจ ซงตางจากการลดน�าหนกใน

งานวจยกอนหนา ทลดน�าหนกดวยการคมอาหารและ

ออกก�าลงกายคณภาพชวตดข นในกลมผทลดน�าหนก

ส�าเรจเทานน(27,28) การศกษาครงนมขอจ�ากดคอ เปนการ

ศกษาระยะสน ไมมกลมควบคม ผเขารวมการวจยไมได

บนทกรายละเอยดอาหารเพอค�านวณพลงงาน กจกรรม

ทางกายและการออกก�าลงกาย อยางไรกตามการศกษาน

จะเปนพนฐานในการศกษาตอเนองในระยะยาว ใน

ประชากรกลมใหญมากขนในอนาคต นอกจากน จากการ

สรปแบบสอบถาม แรงบนดาลใจในการลดน�าหนกของ

ผเขารวมการวจยคออยากมสขภาพทด และลดการใชยา

ปจจยทท�าใหลดน�าหนกไดส�าเรจคอ มเปาหมายชดเจน

และความมวนยท�าอยางสม�าเสมอ อปสรรคทท�าใหไม

สามารถลดน�าหนกไดคอ ไมสามารถควบคมก�ากบตนเอง

ได และความทอแท เครยดกงวล ดงนน ขอเสนอแนะจาก

กจกรรมนควรมการสงเสรมใหมการปรบพฤตกรรมระยะ

ยาว ตองเนนการสรางแรงบนดาลใจ ความตงใจจรง การ

มเปาหมายแนวทางทชดเจน และปฏบตอยางสม�าเสมอ



เพอท�าใหลดน�าหนกไดส�าเรจ สรปผลการลดน�าหนกดวย

ธรรมศาสตรโปรแกรมในระยะสนประกอบดวย กจกรรม

บรณาการเนนการดแลดานจตใจดวยจตวทยาเชงบวกและ

การโคชรวมกบใหค�าแนะน�าดานโภชนาการและการออก-

ก�าลงกาย ท�าใหน�าหนกลดลงรวมกบคณภาพชวตโดยรวม

ดขนอยางมนยส�าคญ

กตตกรรมประกาศขอขอบคณคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลย-

ธรรมศาสตร ผมอบทนสนบสนนการวจย ประเภททน-

อดหนนการวจยทวไป ประจ�าปงบประมาณ 2557

บคลากร ทมงาน และผเขารวมการวจยทเขารวมโครงการ

ลดน�าหนกดวยธรรมศาสตรโปรแกรม

เอกสารอางอง1. วชย เอกพลากร. การส�ารวจสขภาพของประชาชนไทยโดย

การตรวจรางกายครงท 5 พ.ศ. 2557. นนทบร: ส�านกงาน

ส�ารวจสขภาพประชาชนไทย กระทรวงสาธารณสข; 2557.

2. Block JP, He Y, Zaslavsky AM, Ding L, Ayanian JZ.

Psychosocial stress and change in weight among US adults.

Am J Epidemiol 2009;170(2):181-92.

3. Jitnarin N, Kosulwat V, Rojroongwasinkul N, Boonpra-

derm A, Haddock CK, Poston WS. Risk factors for

overweight and obesity among Thai adults: results of the

National Thai Food Consumption Survey. Nutrients

2010;2(1):60-74.

4. Jiamsripong P, Mookadam M, Honda T, Khandheria BK,

Mookadam F. The metabolic syndrome and cardiovas-

cular disease: Part I. Prev Cardiol 2008;11(3):155-61.

5. Seidell JC, Kahn HS, Williamson DF, Lissner L, Valdez

R. Report from a Centers for Disease Control and Pre-

vention Workshop on use of adult anthropometry for

public health and primary health care. Am J Clin Nutr

2001;73(1):123-6.

6. Duval K, Marceau P, Perusse L, Lacasse Y. An overview

of obesity-specific quality of life questionnaires. Obes

Rev 2006;7(4):347-60.

7. Sarlio-Lahteenkorva S, Stunkard A, Rissanen A. Psy-

chosocial factors and quality of life in obesity. Int J Obes

Relat Metab Disord 1995;19 Suppl 6:S1-5.

8. Simon GE, Ludman EJ, Linde JA, Operskalski BH,

Ichikawa L, Rohde P, et al. Association between obesi-

ty and depression in middle-aged women. Gen Hosp

Psychiatry 2008;30(1):32-9.

9. Mulvihill C, Quigley R. The management of obesity and

overweight: an analysis of reviews of diet, physical ac-

tivity and behavioural approaches: evidence briefing.

London: Health Development Agency; 2003.

10. World Health Organization. A guide for population-based

approaches to increasing levels of physical activity :

implementation of the WHO global strategy on diet,

physical activity and health. Geneva: World Health

Organization; 2007.

11. Timperio A, Cameron-Smith D, Burns C, Crawford D.

The public’s response to the obesity epidemic in Austra-

lia: weight concerns and weight control practices of men

and women. Public Health Nutr 2000;3(4):417-24.

12. Rissanen A, Lean M, Rossner S, Segal KR, Sjostrom L.

Predictive value of early weight loss in obesity manage-

ment with orlistat: an evidence-based assessment of

prescribing guidelines. Int J Obes Relat Metab Disord

2003;27(1):103-9.

13. Talen MR, Mann MM. Obesity and mental health. Prim

Care 2009;36(2):287-305.

14. Brynjar Foss LRS, and Sindre M. Dyrstad. Weight re-

duction in obese correlates with low morning cortisol

increase. Journal of Exercise Physiology Online 2014;

17(3):70.



22. Tapper K, Shaw C, Ilsley J, Hill AJ, W Bond F, Moore

L. Exploratory randomised controlled trial of a mindful-

ness-based weight loss intervention for women 2008.

Appetite 2009;52(2):396-404.

23. Rapoport L, Clark M, Wardle J. Evaluation of a modified

cognitive-behavioural programme for weight manage-

ment. Int J Obes Relat Metab Disord 2000;24(12):1726-

37.

24. Blonde L, Pencek R, MacConell L. Association among

weight change, glycemic control, and markers of cardio-

vascular risk with exenatide once weekly: a pooled

analysis of patients with type 2 diabetes. Cardiovasc

Diabetol 2015;14:12.

25. Masheb RM, Grilo CM, Rolls BJ. A randomized con-

trolled trial for obesity and binge eating disorder: low-en-

ergy-density dietary counseling and cognitive-behavior-

al therapy. Behav Res Ther 2011;49(12):821-9.

26. Dattilo AM, Kris-Etherton PM. Effects of weight reduc-

tion on blood lipids and lipoproteins: a meta-analysis.

Am J Clin Nutr 1992;56(2):320-8.

27. Pan A, Kawachi I, Luo N, Manson JE, Willett WC, Hu

FB, et al. Changes in body weight and health-related

quality of life: 2 cohorts of US women. Am J Epide-

miol 2014;180(3):254-62.

28. Samsa GP, Kolotkin RL, Williams GR, Nguyen MH,

Mendel CM. Effect of moderate weight loss on health-re-

lated quality of life: an analysis of combined data from

4 randomized trials of sibutramine vs placebo. Am J

Manag Care 2001;7(9):875-83.

15. Chaput JP, Drapeau V, Hetherington M, Lemieux S,

Provencher V, Tremblay A. Psychobiological effects

observed in obese men experiencing body weight loss

plateau. Depress Anxiety 2007;24(7):518-21.

16. Somerset SM, Graham L, Markwell K. Depression scores

predict adherence in a dietary weight loss intervention

trial. Clin Nutr 2011;30(5):593-8.

17. Duckworth AL, Steen TA, Seligman ME. Positive psy-

chology in clinical practice. Annu Rev Clin Psychol

2005;1:629-51.

18. Painter SL, Ahmed R, Kushner RF, Hill JO, Lindquist

R, Brunning S, et al. Expert Coaching in Weight Loss:

Retrospective Analysis. J Med Internet Res 2018;20(3):

92.

19. Silva DFO, Sena-Evangelista KCM, Lyra CO, Pedrosa

LFC, Arrais RF, Lima SCVC. Motivations for weight

loss in adolescents with overweight and obesity: a

systematic review. BMC Pediatrics 2018;18(1):364.

20. Lin PH, Grambow S, Intille S, Gallis JA, Lazenka T,

Bosworth H, et al. The association between engagement

and weight loss through personal coaching and cell phone

interventions in young adults: randomized controlled

trial. JMIR Mhealth Uhealth 2018;6(10):e10471.

21. Mahatnirunkul S, Tantipiwattanaskul W, Pumpaisalchai

W, Wongsuwan K, Prommanajirangkul W. Comparison

of the WHOQOL-100 and the WHOQOL-BREF (26

items). Journal of Mental Health Thailand 1998;5:4-15.



Abstract: Effect of Thammasat Weight Reduction Program on Weight Loss and Quality of Life

Rungrat Jitvaropas, Ph.D.*; Vilai Yookong, B.H.E.**; Treethip Wechasut, M.P.S.**; Benjapun Burawat,

H.M.E.**; Jutamat Tonglim, M.Sc.**; Kanyanee Chawna, H.M.E.***; Nataya Rakthi, B.Sc.***; Narit

Sennoi, M.Sc.**; Natwadee Poomipark, Ph.D.*; Sutheera Sangsiri, Ph.D.*; Kanoknan Suchao-in, Ph.D.

****; Thipaporn Tharavanij, M.D., M.Sc.*****

* Department of Preclinical Science, Faculty of Medicine, Thammasat University; ** Thammasat University

Hospital; *** Faculty of Nursing, Thammasat University; **** Sport Science and Sport Development, Facul-

ty of Allied Health Science, Thammasat University; ***** Endocrinology and Metabolism Unit, Department

of Medicine, Diabetes and Metabolic Syndrome Research Unit, Center of Excellence in Applied Epidemiolo-

gy, Faculty of Medicine, Thammasat University, Thailand


This study aimed to assess the effectiveness of Thammasat weight reduction program in weight

loss and quality of life in overweight or obese participants. Thammasat weight reduction program is an

integrated activity by multidisciplinary personnel focusing on comprehensive mind management with

positive psychology and coaching along with diet control, physical activity and exercise training. The

five in-session workshops were organized for every 2-3 months in a total of 9 months duration. Phys-

ical examinations were performed in every workshop. Quality of life was evaluated by using the World

Health Organization Quality of Life Brief–Thai version (WHOQOL-BREF-THAI) and blood chemistry

tests were obtained before and after attending Thammasat weight reduction program. Analysis of the data

involved both descriptive and inferential statistics. The findings were compared by paired sample T-Test.

Eighteen persons participated in this research. The mean age of the participants was 44.8±11.6years.

Fourteen participants (77.8%) were females. Average initial body weight (BW) and body mass index

(BMI) were 78.3±16.3 kg and 30.4±5.6 kg/m2, respectively. At the end of the study, partici-

pants showed significant reduction in BW and BMI (-2.2±3.3 kg, p<0.05 and -0.8±1.3 kg/m2,

p<0.05, respectively). At least a 5% weight reduction was accomplished by 33.3% of participants. No

significant change in triglyceride and HDL-cholesterol from baseline after attending this program. Total

cholesterol, LDL-cholesterol and fasting blood glucose were significantly increased (+21.2±30.1 mg/

dl, p<0.05; +23.1±31.8 mg/dl, p<0.05 and +7.5±6.1 mg/dl, p<0.01, respectively), however

LDL-cholestorol/HDL ratio was not significantly changed. Overall quality of life was significantly im-

proved from fair to good level (+8.4±6.6, p<0.01). In conclusion, a short-term Thammasat weight

reduction program leads to significant weight losses along with improved the overall quality of life in

overweight/obese subjects.

Keywords: mind-body; positive psychology; quality of life; weight loss; Thammasat weight reduction program

ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาแบบใหมตอความร ทศนคต และการปฏบตของ

หญงตงครรภทมภาวะเจบครรภคลอดกอนก�าหนด โรงพยาบาลกนตง จงหวดตรง

สวลญา คงรอด พย.บ.ชะปา ไชยฤทธ พย.บ.โรงพยาบาลกนตง อ�าเภอกนตง จงหวดตรง

บทคดยอ การศกษานมวตถประสงคเพอประเมนประสทธผลของโปรแกรมการสอนสขศกษาแบบใหมดานความร

ทศนคต และการปฏบตของหญงตงครรภทมภาวะเจบครรภกอนก�าหนด เพอหารปแบบทเหมาะสมในการดแลหญง

ตงครรภทมภาวะเจบครรภกอนก�าหนด วธการศกษาเปนการศกษากงทดลองโดยใชกลมทดลองหนงกลม one group,

pretest-posttest design ใชกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง หญงตงครรภทมภาวะเจบครรภกอนก�าหนดทกรายจะได

รบการใหความร โดยกอนใหสขศกษามการท�าแบบสอบถามเพอประเมนความร จากนนใหศกษาเปนรายบคคลโดย

ใหสามและญาตมสวนรวมในการวางแผนดแลหญงตงครรภรวมกน หลงจากนน กลมตวอยางจะไดรบการประเมนซ�า

กอนจ�าหนายโดยใชแบบสอบถามชดเดม รวมทงมการตดตามเยยมอาการ 7 วนหลงจ�าหนาย และตดตามการกลบ

มารบบรการดวยภาวะเจบครรภกอนก�าหนดซ�า ผลการศกษาวจบพบวา รปแบบการใหสขศกษาแบบใหมและแบบ

เกาในหญงตงครรภมความร ไมแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต (p>0.05) รปแบบการใหโปรแกรมสขศกษา

แบบเกาและแบบใหมหญงตงครรภมการปฏบตตนไมแตกตางกน (p>0.05) รปแบบการใหโปรแกรมสขศกษา

แบบเกาและแบบใหม หญงตงครรภมทศนคตทแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.05) ผลในกลมทหญง-

ตงครรภมความรและการปฏบตตนทไมแตกตางกน และพบวาโปรแกรมสขศกษามเนอหามากเกนไป เนอหาทไม

ครอบคลมแบบสอบถาม ใชค�าทมศพทแพทย หญงตงครรภไมเขาใจ แบบสอบถามใชรปแบบ ระดบคะแนนของ

ไลเครท (5 ระดบ) บางครงตดสนใจไดยาก เกบแบบสอบถามโดยการหวานแบบสอบถาม ซงหญงตงครรภอาจอย

ในภาวะเครยด ขอค�าถามอาจมความหมายก�ากวมคอผตอบแตละคนอาจจะเขาใจความหมายของขอความไมเหมอน

กน และชวงเวลาตอบค�าถาม pre-test และ post-test หางกนประมาณ 1 วนท�าใหหญงตงครรภไมไดใสใจขอค�าถาม

มากนก ระดบการศกษาและอาย มผลตอระดบความรและพฤตกรรมของหญงตงครรภ ขอเสนอแนะในการท�าวจย

ครงตอไป ควรปรบปรงรปแบบการสอนสขศกษาโดยพจารณาลดค�าศพททางการแพทยลง และอาจใชภาษาถนให

มากขน เพอท�าใหหญงตงครรภทมขอจ�ากดดานความร ไดเขาใจเนอหาสขศกษามากขน ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

คอการไดโปรแกรมการสอนสขศกษาทมประสทธผลโดยการมสวนรวมของหญงตงครรภและครอบครว

ค�ำส�ำคญ: การเจบครรภกอนก�าหนด; การคลอดกอนก�าหนด; อาการเจบครรภคลอดกอนก�าหนด




วนรบ: 13 ธ.ค. 2560

วนแกไข: 19 ม.ย. 2562

วนตอบรบ: 5 ก.ค. 2562


Effectiveness of an Education Program on Knowledge, Attitude and Practice of Pregnant Women with Premature Labour

บทน�า การคลอดกอนก�าหนดในประเทศไทย ยงเปนปญหา

ทส�าคญทางสตกรรม พบอบตการณเฉลยรอยละ 10.0-

12.0 ใน 180 ประเทศทวโลกพบอบตการณเฉลยทรอย-

ละ 5.0-18.0 ของการเกดมชพ 100 ราย การคลอดกอน

ก�าหนดเปนสาเหตส�าคญของการตายและภาวะทพพล-

ภาพของทารกแรกเกด(1) พบวารอยละ 70.0-80.0 ของ

เดกทเสยชวตในขวบปแรก สวนใหญมสาเหตมาจากความ

ผดปกตหรอโรคในชวงตงครรภ ถงระยะ 7 วนหลงคลอด

หรอเรยกระยะปรก�าเนด ทส�าคญคอภาวะคลอดกอน

ก�าหนด การขาดออกซเจน และความพการแตก�าเนด(2)

ทรพยากรทใชในการดแลทารกทมภาวะดงกลาวยงไม

เพยงพอ พบวารอยละ 50.0 ของหญงตงครรภทมอาการ

เจบครรภคลอดกอนก�าหนดยงไมทราบสาเหตทชดเจน(3)

แตอาจมสาเหตจากหญงตงครรภท�างานหนก เครยด พก-

ผอนไมเพยงพอ สวนททราบสาเหตมกเกดจากโรคหรอ

ความผดปกตของมารดาขณะตงครรภ เชน ถงน�าคร�าแตก

กอนก�าหนด ตงครรภแฝด ความดนโลหตสง เบาหวาน

ขณะตงครรภ รกเกาะต�า การตงครรภทไมพงประสงคใน

กลมวยรนทเปนนกเรยนนกศกษา การเจบครรภกอน

ก�าหนดมกเกดจากไมร วธการดแลตนเอง มความลาชาใน

การเขารบบรการ ยงไมรวมงบประมาณในการฟนฟสภาพ

รางกายและคาใชจาย การดแลทารกตลอดชวต หากม

ความพการทเกดขน เนองจากปจจบนทารกคลอดกอน

ก�าหนดจ�าเปนตองรกษาในหองอภบาลทารกแรกเกด ซง

มเฉพาะโรงพยาบาลในจงหวดหรอในโรงพยาบาลระดบ

มหาวทยาลย นอกจากนการท�างานของอวยวะตางๆ ของ

ทารกยงไมสมบรณ อาจมภาวะแทรกซอน ล�าไสเนาเปอย

ภาวะจอตาเจรญผดปกต หรอโรคปอดเรอรง ถอเปนภาระ

ของครอบครวเปนอยางมาก(4)

อบตการณของโรงพยาบาลกนตง มารดาคลอดกอน

ก�าหนดในป 2557-2559 มแนวโนมสงข น (รอยละ

8.29, 9.11 และ 9.06) และพบภาวะทารกแรกเกดน�า

หนกนอย (low birth weight: LBW) รอยละ 2.53, 2.71

และ 2.37 ตามล�าดบ ปญหาทพบคอ ทารกเกดภาวะ

อณหภมรางกายต�า (hypothermia) มภาวะหายใจล�าบาก

(respiratory distress syndrome: RDS) ตองไดรบการ

สงตอเพอไปรกษาทโรงพยาบาลตรง ปละ 3-4 ราย เกด

ปญหาเรองคาใชจายในการรกษา และเพมภาระให

ครอบครวและพอแมเดก และจากการซกถามและเกบ

ขอมลพบวา สาเหตส�าคญของการเจบครรภกอนก�าหนด

คอ หญงตงครรภมความร ไมเพยงพอเรองการเจบครรภ

กอนก�าหนด มผลท�าใหมารบบรการชา ขาดความตระหนก

ในการดแลสขภาพของตนเองเมอมภาวะผดปกต

โรงพยาบาลกนตงมแนวทางการดแลหญงตงครรภท

มภาวะเจบครรภกอนก�าหนด โดยใหยายบยงการหด

รดตวของมดลก ซงตองนอนโรงพยาบาลอยางนอย 2- 3

วน เนนการใหสขศกษารายบคคลทมรปแบบไมชดเจน

ขาดการคนหาปญหาทเปนสาเหตส�าคญของการเกดภาวะ

เจบครรภกอนก�าหนด ท�าใหหญงตงครรภขาดการดแลท

ตอเนอง และพบอตราการนอนโรงพยาบาลซ�าดวยอาการ

เจบครรภคลอดกอนก�าหนดจ�านวน 3 ราย ในป 2559

คดเปนรอยละ 2.5 ของมารดาทนอนโรงพยาบาลดวย

อาการเจบครรภคลอดกอนก�าหนด (การเจบครรภทมการ

หดรดตวของมดลกอยางสม�าเสมอ ซงมผลท�าใหปาก-

มดลกบางตวลงตงแตอายครรภ 28 สปดาหถงกอน 37

สปดาห) ดงนนผวจยเหนความส�าคญของปญหาการให

ความร ทศนคต และการปฏบต ในหญงตงครรภทมภาวะ

เจบครรภกอนก�าหนด และการพฒนาโปรแกรมการสอน

สขศกษาเพอปองกนการเจบครรภคลอดกอนก�าหนดทม

ประสทธภาพ ทมความเฉพาะเจาะจงกบหญงตงครรภ

แตละราย เพอสงเสรมความร ในการดแลตนเองทศนคต

เชงบวกและการปฏบตตนทเหมาะสมเพอปองกนการ

เจบครรภคลอดกอนก�าหนด เพอปองกนการเกดภาวะ

เจบครรภคลอดกอนก�าหนดซ�า หรอเมอมภาวะเจบครรภ

คลอดกอนก�าหนด สามารถดแลตนเองและสงเกตอาการ

ผดปกตทมาโรงพยาบาลไดทนเวลา และเพอใหการ

ตงครรภด�าเนนตอไปจนครรภครบก�าหนดคลอด

การศกษานมวตถประสงคเพอประเมนประสทธผล

ของโปรแกรมการสอนสขศกษาแบบใหม ดานความร

ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาแบบใหมตอความร ทศนคต และการปฏบตของหญงตงครรภทมเจบครรภกอนก�าหนด


ทศนคต และการปฏบตของหญงตงครรภทมภาวะเจบ

ครรภคลอดกอนก�าหนด ในการปองกนภาวะเจบครรภ

กอนก�าหนดกอนและหลงไดรบโปรแกรมกอนและหลงได

รบโปรแกรมเพอปองกนภาวะเจบครรภกอนก�าหนด

วธการศกษา ด�าเนนการวจยโดยใชหนงกลมทดลอง one group,

pretest-posttest design กลมตวอยางเปนหญงตงครรภ

ทมอายครรภ 28 - 36 สปดาห 6 วน มอาการเจบครรภ

กอนก�าหนด นอนโรงพยาบาล ณ หองคลอด โรงพยาบาล

กนตง ชวงวนท 1 มนาคม – 30 พฤษภาคม 2560

รปแบบการใหสขศกษา

1. กอนใหสขศกษา มการท�าแบบสอบถามเพอ

ประเมนความร ของหญงตงครรภ

2. ใหสขศกษาเปนรายบคคล โดยใหสามและญาตม

สวนรวมในการวางแผนดแลหญงตงครรภรวมกน

3. ประเมนแบบสอบถาม หลงใหสขศกษา 1 วน

เครองมอทใชในการวจย เครองมอในการด�าเนนงาน

วจย คอ แผนการสอนสขศกษาเรองภาวะเจบครรภกอน

ก�าหนด แบบประเมนความร กอนและหลงการสอน

เมอไดรบการสอนจากโปรแกรมการใหความร รป-

แบบใหมแลว กลมตวอยางจะไดรบการประเมนซ�ากอน

จ�าหนายโดยใชเครองมอชดเดมในการประเมน รวมทงม

การตดตามเยยมอาการ 7 วนหลงจ�าหนาย และตดตาม

การกลบมารบบรการดวยภาวะเจบครรภกอนก�าหนดซ�า

การวเคราะหขอมลด�าเนนการโดยใชคาเฉลยและสวน

เบยงเบนมาตรฐาน และเปรยบเทยบคะแนนการปฏบต

ตวกอนและหลงโดยใชสถต Wilcoxon signed ranks test

ผลการศกษากลมตวอยางการวจยครงนเปนหญงตงครรภทมภาวะ

เจบครรภกอนก�าหนดจ�านวน 10 ราย อายเฉลย 26.5 ป

(ชวงอาย 21-25 ป) ไมมโรคประจ�าตว จ�านวนรอยละ

80.0 สถานภาพสมรส รอยละ 90.0 การศกษาระดบ

มธยมศกษา รอยละ 60.0 ประกอบอาชพแมบาน รอยละ

50.0 อยอาศยบานเดยวกบสาม รอยละ 60.0 เมอม

ปญหาหรอไมสบายใจจะมการปรกษารอยละ 100.0 โดย

บคคลทจะปรกษาคอ สาม รอยละ 50.0 มรายไดเฉลย

9,250 บาท/เดอน มรายไดเพยงพอกบการใชจาย รอย-

ละ 50.0 ประวตการตงครรภเปนหญงตงครรภแรก รอย-

ละ 50.0 ดงตารางท 1

ผลการวเคราะหความร เกยวกบภาวะเจบครรภคลอด

กอนก�าหนดของกลมตวอยางพบวาจากคะแนนรวม 14.0

คะแนน กลมตวอยางมคะแนนเฉลย 11.6 คะแนน อยใน

ระดบคะแนนสงทงกอนและหลงการใหความร รปแบบ

ใหม เมอเปรยบเทยบคะแนนความร กอนและหลง พบวา

คะแนนความร เฉลยตอรปแบบการใหความร กอนและ

หลงไมแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05

ดงตารางท 2

ผลการวเคราะหการปฏบตตวเกยวกบภาวะเจบครรภ

กอนก�าหนดของกลมตวอยางจากคะแนนรวม 125.0

คะแนน พบวากลมตวอยางมคะแนนเฉลยกอนใหความร

104.4 คะแนนและหลงใหความร 103.4 คะแนน เมอ

เปรยบเทยบคะแนนการปฏบตตวกอนและหลงโดยใช

สถต Wilcoxon signed ranks test พบวา คะแนนการ

ปฏบตตวเฉลยตอรปแบบการใหความร กอนและหลงไม

แตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ0.05 ดง


ผลการวเคราะหทศนคตเกยวกบภาวะเจบครรภกอน

ก�าหนดของกลมตวอยางจากคะแนนรวม 33 คะแนน พบ

วากลมตวอยางมคะแนนเฉลยหลงใหความร 30 คะแนน

เมอเปรยบเทยบคะแนนการปฏบตตวกอนและหลงโดย

ใชสถต Wilcoxon signed ranks test พบวาคะแนน

ทศนคตเฉลยตอรปแบบการใหความร กอนและหลง

แตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05 ดง


ผลการด�าเนนงานพบวา หญงตงครรภทท �าวจย กลบ

มาโรงพยาบาลไดทนทวงทคอ มาเรวมากข นสามารถ

สงเกตภาวะผดปกตได 2 ราย และพบวาการตงครรภ

ด�าเนนตอไปจนครรภครบก�าหนด ทง 10 ราย



ตารางท 1 กลมตวอยางของหญงตงครรภทมภาวะเจบครรภกอนก�าหนด หองคลอด โรงพยาบาลกนตง (n=10)

ขอมลทวไป จ�านวน (ราย) รอยละ ขอมลทวไป จ�านวน (ราย) รอยละ

อาย (ป)

15-19 3 30.0

20-24 1 10.0

25-29 2 20.0

30-34 3 30.0

35-39 1 10.0

Mean = 26.5 (Min=16, Max=38)

โรคประจ�าตว

ม 2 20.0

ไมม 8 80.0

สถานภาพสมรส

สมรส 9 90.0

แยก 1 10.0

ระดบการศกษา 1 10.0

ประถมศกษา 6 60.0

มธยมศกษา 3 30.0

ปรญญาตร

อาชพ

แมบาน 5 50.0

คาขาย 3 30.0

อนๆ 2 20.0

ลกษณะการอยอาศย

อยกบสาม 6 60.0

อยรวมกบบดา/มารดาของสาม 3 30.0

อยรวมกบบดา/มารดาของตนเอง 1 10.0

เมอมปญหา ปรกษาผอนหรอไม

ปรกษา 10 100.0

บคคลททานปรกษา

สาม 3 30.0

บดา/มารดาของตนเอง 5 50.0

บดา/มารดาของสาม 1 1.0

ญาต 3 30.0

เพอน 2 20.0

อนๆ 1 10.0

รายไดตอเดอน

เพยงพอ 5 50.0

Mean = 9250 (Min=0, Max=20,000)

ประวตการตงครรภ

ครรภแรก 5 50.0

ครรภหลง 5 50.0

ตารางท 2 ความรกอนและหลงใหสขศกษา โดยใชสถต Wilcoxon signed ranks test (n=10)

การประเมน จ�านวน (ราย) จ�าแนกตามระดบความร Mean Mean Rank Asymp.sig

คะแนนรวม 14 คะแนน คะแนนต�า คะแนนปานกลาง คะแนนสง (2-tailed)

กอน (pre-test) 0 1 9 11.60 4.50

*min 8 max 14 1.00

หลง (post-test) 0 1 9 11.60 4.50

*min 9 max 13

หมายเหต: คะแนนต�า = 0-4 คะแนน; คะแนนปานกลาง = 5-9 คะแนน; คะแนนสง = 10-14 คะแนน

* p<0.05



วจารณ จากผลการศกษานสรปไดวา ความรของหญงตงครรภ

เกยวกบการปองกนภาวะคลอดกอนก�าหนดกอนและหลง

ไดรบการสอนสขศกษาแบบใหม ไมแตกตางกนอยางม

นยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05 การปฏบตตนของหญง-

ตงครรภเกยวกบการปองกนภาวะคลอดกอนก�าหนดกอน

และหลงไดรบการสอนสขศกษาแบบใหม ไมแตกตางกน

อยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.05) ทศนคต ของหญง

ตงครรภเกยวกบการปองกนภาวะคลอดกอนก�าหนดกอน

และหลงไดรบการสอนสขศกษาแบบใหม แตกตางกน

อยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.05) ผลในกลมทหญง-

ตงครรภมความรและการปฏบตตนทไมแตกตางกน

โปรแกรมสขศกษาอาจมเนอหาทใชค�าทมค�าศพท

ทางการแพทย ท�าใหหญงตงครรภบางรายไมเขาใจ โดย

เฉพาะหญงตงครรภทเปนครรภแรก และอายนอย จาก

การสงเกตพบวาหญงตงครรภสวนใหญอาจอยในภาวะ

เครยดซงอาจเกดไดจากภาวะการเจบครรภคลอดกอน

ก�าหนด การนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาล และสาเหต

อนๆ โดยเฉพาะรายทอายนอย เชน 15 ป เมอสอบถาม

พบวา มภาวะเครยดจากการตงครรภไมพรอมและตอง

อาศยอยกบครอบครวของสามซงแมสามอาจไมเขาใจใน

การดแลหญงตงครรภประกอบกบการมความขดแยงกน

ระหวางสามกบหญงตงครรภตลอดชวงเวลาและทกครง

ทมานอนโรงพยาบาล สงเหลานอาจกระทบตอสมาธใน

การฟงสขศกษาและกระบวนการคดการจ�าของหญงตง-

ครรภ

กระบวนการคดการจ�า และการท�าความเขาใจเนอหา

เกยวกบการปฏบตตนของหญงตงครรภเพอปองกนการ

คลอดกอนก�าหนดจ�าเปนตองอาศยระยะเวลาทมากเพยง

พอ ซงสอดคลองกบการวจยของปยะพร กองเงน และ

ตารางท 3 คะแนนของการปฏบตตว เปรยบเทยบความรกอนและหลงโดยใชสถต Wilcoxon signed ranks test (n=10)

การประเมน Mean Std. Mean Rank Asymp.Sig (2-tailed)

คะแนนรวม 125 คะแนน

กอน (pre-test) 104.4 10.64 4.6 0.759

*Min 91, Max 119

หลง (post-test) 103.4 10.20 6.10

*Min 93, Max 122

* p<0.05

ตารางท 4 คะแนนของการทศนคต เปรยบเทยบความรกอนและหลงโดยใชสถต Wilcoxon signed ranks test (n =10)

การประเมน Mean Std. Mean Rank Asymp.Sig (2-tailed)

คะแนนรวม 33 คะแนน

กอน (pre-test) 18.4 2.54 0.00 0.005

*Min 13, Max 21

หลง (post-test) 30 2.10 5.50

*Min 21, Max 33

* p<0.05



คณะ(5) ทใหคมอการปฏบตตนส�าหรบหญงตงครรภน�า

กลบไปอานทบทวนทบาน ท�าใหมคะแนนความร เพมขน

นอกจากนการเสรมพลงอ�านาจของการปองกนการเจบ

ครรภคลอดกอนก�าหนดยงตองอาศยการมสวนรวมของ

ครอบครวโดยเฉพาะสามทจะท�าใหการตงครรภด�าเนนไป

จนครบก�าหนดคลอดโดยปราศจากภาวะแทรกซอนทกอ

ใหเกดการเจบครรภคลลอดกอนก�าหนดได(6)

เอกสารอางอง1. อนใจ กอนนตกล. การคาดการณการคลอดกอนก�าหนดเพอ

ปองกนรกษา สตนรแพทยสมพนธ 2562;28(1):8-15.

2. หทยรตน เรองเดชณรงค, นพธระ ทองแสง. Update on

preterm labor [อนเทอรเนต]. 2016 [สบคนเมอ 20 ม.ค.

2560]. แหลงขอมล: https://w1.med.cmu.ac.th/obgyn/

index.php?option=com_content&view=article&id=

1265:update-in-preterm-labor&catid=45&Itemid=561

3. ชเนนทร วนาภรกษ: ธระ ทองสง. การเจบครรภและการ

คลอดกอนก�าหนด. สตศาสตร. ฉบบเรยบเรยงครงท 5.

เชยงใหม: คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2555:

221-228.

4. ประนอม บพศร. คลอดกอนก�าหนด (preterm labor

[อนเทอรเนต]. 2015 [สบคนเมอ 20 ม.ค. 2560]. แหลง

ขอมล: http://haamor.com/th/คลอดกอนก�าหนด/

5. ปยะพร กองเงน, วไลลกษณ วงศอาษา, กาญจนา สมบต-

ศรนนท. ผลของโปรแกรมเสรมสรางพลงอ�านาจแกสตร

ตงครรภทมภาวะเสยงในการคลอดกอนก�าหนดและสาม ตอ

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ จ�านวนของการคลอดกอนก�าหนด

และทารกแรกเกดน�าหนกนอย วารสารการพยาบาล 2016;

31(3):67-79.

6. กนทมา ขาวเหลอง, ปรยกมล รชนกล, เรณ พกบญม. การ

พฒนารปแบบการวางแผนการจ�าหนายทารกคลอดกอน

ก�าหนดทสงเสรมการดแลอยางตอเนอง. วารสารวจยทาง-

วทยาศาสตรสขภาพ 2555;6(1):27-39.



Abstract: Effectiveness of an Education Program on Knowledge, Attitude and Practice of Pregnant Women with

Premature Labour

Suwanya Kongroad, B.N.S.; Chapa Chirit, B.N.S.

Kantung Hospital, Trang Province, Thailand


The objective of this study was to assess the effectiveness of a new health education program on

knowledge, attitude and practice of pregnant women with preterm labor. It was conducted as a one group,

pretest-posttest design. All pregnant women with the sign of preterm labor were recruited. They received

individual health education together with their husband and relavites who involved in the provision of

care. Data on knowledge and practice were collected at the beginning of the process and before discharge.

The data were analyzed by using mean, standard deviation, and Wilcoxon signed ranks test. The results of

the study revealed that there was no difference on knowledge and practice between the new and old forms

of health education in pregnant women (p>0.05). However, significant difference on the attitude among

the pregnant women was observed ((p<0.05). There were weaknesses identified which included the

heavy contents of the education program of which the topics were not included in the questionnaire. Too

many medical terms used in the questionnaire were not understandable by the pregnant women. In addi-

tion, it was difficult to make judgement on the 5-level Likert scale, not to mention that the women were

under stressful circumstance at one day post-delivery. The author recommended that another study be

conducted by using proper education manual that contained less medical terms and more local language.

It is expected that the use of appropriate health education program for pregnant women and their families

would improve knowledge, attitude and practice of pregnant women in order to prevent miscarriage.

Keywords: preterm labour; premature contraction; preterm birth

ผลของการจดการเรยนรโดยใชสถานการณจ�าลอง ตอความร ความมนใจ และความสามารถในการใชกระบวนการพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอด

ของนกศกษาพยาบาล

พรรณทพย ชบขนทด, พย.ม. * ปรางทพย ทาเสนาะ เอลเทอร, Ph.D. *นชมาศ แกวกลฑล, พย.ม. *รชน พจนา, พย.ม. ***ภาควชาการพยาบาลมารดา ทารก และการผดงครรภ วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

**งานทะเบยน และประมวลผล วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน ขอนแกน

บทคดยอ การวจยกงทดลองน มวตถประสงคเพอศกษาผลของการจดการเรยนรโดยใชสถานการณจ�าลองตอความร ความ

มนใจ และความสามารถในการใชกระบวนการพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอด กลมตวอยางคอนกศกษา

พยาบาลศาสตรบณฑต วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา ค�านวณกลมตวอยางโดยใชโปรแกรม G*Power ได

จ�านวน 60 ราย แบงเปนกลมทดลอง และกลมควบคม กลมละ 30 ราย เครองมอทใชในการวจยประกอบดวย (1)

โปรแกรมการจดการเรยนร โดยใชสถานการณจ�าลองการพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอด (2) แบบบนทก

ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม (3) แบบทดสอบความรการพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอด (4) แบบ

ประเมนความมนใจในความสามารถของตนเองในการพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอด และ (5) แบบ

ประเมนความสามารถการใชกระบวนการพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอด วเคราะหขอมลใชสถตเชงพรรณนา

การทดสอบ Chi–square test, independent t-test, paired t-test, Mann-Whitney U test และ Wilcoxon signed-

ranks test ผลการวจยพบวา หลงจดการเรยนร โดยใชสถานการณจ�าลอง ความรการพยาบาลมารดาและทารกของ

กลมทดลองและกลมควบคมเพมขนไมแตกตางกน (p>0.05) แตความมนใจในความสามารถของตนเองในการ

พยาบาลมารดาและทารกของกลมทดลอง สงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.01 และความ

สามารถในการใชกระบวนการพยาบาลมารดาและทารกของกลมทดลองสงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต

ทระดบ 0.05 ผลการศกษาแสดงใหเหนวาการจดการเรยนร โดยใชสถานการณจ�าลอง ชวยเพมความมนใจและความ

สามารถในการใชกระบวนการพยาบาลแกนกศกษาพยาบาล จงมความเหมาะสมในการน�ามาจดการศกษาตอไป

ค�ำส�ำคญ: สถานการณจ�าลอง; การพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอด; นกศกษาพยาบาล




วนรบ: 10 ต.ค. 2562

วนแกไข: 3 ธ.ค. 2562

วนตอบรบ: 13 ธ.ค. 2562

ผลของการจดการเรยนรโดยใชสถานการณจ�าลอง ตอความร ความมนใจ และความสามารถในการใชกระบวนการพยาบาล


บทน�าการจดการศกษาระดบอดมศกษากระบวนการเรยน

การสอนตองเนนการพฒนานกศกษาใหมความร ตาม

โครงสรางหลกสตรทก�าหนด และไดรบการพฒนาตาม

กรอบมาตรฐานคณวฒ คณธรรมจรยธรรม ทกษะการ

เรยนร ในศตวรรษท 21 โดยเฉพาะทกษะการเรยนร ดวย

ตนเอง ทกษะทางภาษาไทยและภาษาตางประเทศ ทกษะ

การท�างานแบบมสวนรวม ความสามารถในการใช

เทคโนโลย ความสามารถในการดแลสขภาพ การเรยน

การสอนสมยใหมตองใชสอเทคโนโลย และท�าใหนกศกษา

เรยนร ไดตลอดเวลาและในสถานทใดกได ผสอนมหนาท

เปนผอ�านวยความสะดวกใหเกดการเรยนร และสนบสนน

การเรยนร (1) การศกษาพยาบาล เปนการศกษาทางวชาชพ

เฉพาะทมการจดการเรยนการสอนทงภาคทฤษฎ ภาค

ทดลองและภาคปฏบต มรปแบบการจดการเรยนการสอน

เพอสรางประสบการณการเรยนรทหลากหลาย เชน การ

ฝกปฏบตในสภาพการณจรง การใชปญหาเปนฐาน กรณ

ศกษา การอภปราย การสาธตและสาธตยอนกลบเพอให

นกศกษาเกดคณลกษณะบณฑตทพงประสงค และบรรล

ผลลพธการเรยนร ตามมาตรฐานการเรยนร ระดบ

อดมศกษาสาขาการพยาบาลทง 6 ดาน คอ ทกษะ

คณธรรม จรยธรรม ทกษะความร ทกษะทางปญญา ทกษะ

ความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ ทกษะ

การวเคราะหเชงตวเลข การสอสาร เทคโนโลยสารสนเทศ

และทกษะการปฏบตเชงวชาชพ(2)

การจดการเรยนการสอนในรายวชาการพยาบาล

มารดา ทารก และการผดงครรภของภาควชาการพยาบาล

มารดา ทารก และการผดงครรภ วทยาลยพยาบาลบรม-

ราชชนน นครราชสมา ภาคทฤษฎมรปแบบการสอนโดย

การบรรยาย ประกอบการใชสอ PowerPoint วดโอ มการ

มอบหมายงานใหวเคราะหกรณศกษาและคนควาเพมเตม

ในหวขอทก�าหนด สวนภาคปฏบตมการเตรยมนกศกษา

กอนฝกปฏบตโดยชแจงรายละเอยดการฝกของรายวชา

และฝกทกษะปฏบตการพยาบาลทจ�าเปนบางทกษะ เชน

การตรวจครรภ การท�าคลอดศรษะและล�าตวทารก การ

ตรวจรางกายทารก เปนตน แตไมไดฝกทกษะการพยาบาล

กรณทมารดาและทารกมภาวะแทรกซอน จากการจดการ

การเรยนการสอนตามปกตดงกลาวในปการศกษา 2560

ผลประเมนการจดการเรยนการสอนภาคทฤษฎ พบวา

นกศกษาขาดความกระตอรอรนในการเรยนร ศกษา

คนควาหาความร เพมเตมนอกหองเรยนนอย การสอบ

วดผลการเรยนในรายวชาการพยาบาลมารดา ทารก และ

การผดงครรภรายทมภาวะเสยง พบวานกศกษารอยละ

21.02 ไดคะแนนนอยกวารอยละ 60.0(3) สวนการ

ประเมนผลการจดการเรยนการสอนภาคปฏบตในรายวชา

ปฏบตการพยาบาลมารดา ทารก และการผดงครรภ พบวา

นกศกษาเตรยมตวในการฝกภาคปฏบตไมเพยงพอ ท�าให

การคดวเคราะหจากกรณศกษานอย ไมกวางขวาง การ

เชอมโยงองคความรสการปฏบตนอย นกศกษาสวนใหญ

ยงคดวเคราะหขอมลหรอปญหาของผปวยไมเปนระบบ

ท�าใหการวางแผนการพยาบาลไมครบถวน และขาดความ

มนใจในการดแลผรบบรการ(4) ผลการประเมนคณภาพ

ของบณฑตจบใหมในปการศกษา 2558 ของวทยาลย

พยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา โดยผใชบณฑตพบ

วาบณฑตทมคาเฉลยคะแนนต�าในดานทกษะทางปญญา

ความร และการคดวเคราะห(5) และผลการสอบข น

ทะเบยนเพอรบใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพการ

พยาบาลและการผดงครรภครงท 2/2558 พบวามผสอบ

ไมผานรอยละ 23.08 โดยวชาการผดงครรภ มผสอบไม

ผานรอยละ 32.87 ไดคะแนนเฉลยรอยละ 48.69 ซงเปน

ผลการสอบและคะแนนเฉลยนอยทสดเปนล�าดบ 2 ของ

การสอบทงหมด 8 รายวชา(6)

การจดการเรยนการสอนโดยใชสถานการณจ�าลอง

(Simulation-Based Learning : SBL) เปนกระบวนการ

เรยนการสอน ทผสอนใชในการชวยใหผเรยนเกดการ

เรยนรตามวตถประสงคทก�าหนด โดยใหผเรยนไดแสดง

บทบาทตามสถานการณท ก�าหนดข นหรอจ�าลอง

สถานการณคลายผปวยจรง ผเรยนไดฝกบทบาท และม

ปฏสมพนธในสถานการณทมสภาพคลายความเปนจรง

ท�าใหเกดการเรยนร และฝกทกษะกอนขนฝกปฏบตงาน


Effects of Simulation Based Learning Model on Knowledge, Self-Efficacy and Abilities of Applying Nursing Skills

จรง เพอใหผเรยนเกดความมนใจ ลดภาวะความเครยด

และความวตกกงวลกอนข นฝกปฏบตจรงบนหอผปวย

การจดการเรยนการสอนวธนเชอวา จะท�าใหผปวยมความ

ปลอดภยจากการทผเรยนไดฝกฝนการดแลผปวยมา

กอน(7) การเตรยมความพรอมกอนการฝกภาคปฏบตโดย

วธน จะสามารถพฒนานกศกษาพยาบาลใหมทกษะการ

คดวเคราะหและมสมรรถนะในการดแลผปวยตอไป

การจดการเรยนการสอนโดยใชสถานการณจ�าลอง

เปนวธการเรยนร ผานประสบการณ ประกอบดวยขนตอน

หลก 4 ขนตอนคอ (1) การจดประสบการณการเรยนรท

เปนรปธรรมใหผเรยน (2) ผเรยนใครครวญหรอสะทอน

ความคดตอประสบการณนน (3) ผเรยนมการสราง

มโนทศนเปนแนวคดนามธรรมทเกดจากการบรณาการ

ขอสงเกตตางๆ จนกลายเปนความคดรวบยอด หลกการ

และสมมตฐานจากประสบการณทไดรบ และ (4) ผเรยนม

การน�าความคดรวบยอด หลกการ และสมมตฐานไปปฏบต

จรงหรอประยกตใชในสถานการณใหม(8,9) กระบวนการ

สอนในการจดการเรยนการสอนโดยใชสถานการณจ�าลอง

ผสอนมหนาทเปนผอ�านวยความสะดวกในกระบวนการ

เรยนร สวนผเรยนตองรบผดชอบการเรยนร ดวยตนเอง

การสอนในสถานการณจ�าลองตองปฏสมพนธระหวาง

ผสอนและผเรยน เมอสนสดการเรยนการสอนตองมการ

สะทอนคด การสรปผลการเรยนร โดยการสะทอนคด

ประสบการณจากสถานการณจ�าลองจะชวยถายโยงความ

ร ดานทฤษฎไปสการปฏบต จงถกน�ามาใชในการเรยนการ

สอนทางพยาบาลศาสตรทเพมขนมากในระยะเวลา 10 ป

ทผานมา(10) ผลการจดการเรยนการสอนโดยใชสถาน-

การณจ�าลองจะชวยใหผเรยนมความรจากประสบการณท

ไดรบ และมความพงพอใจในการจดการเรยนการสอน(11)

มความมนใจในความสามารถของตนเอง(12,13) ท�าใหเกด

การคดอยางมวจารณญาณ(14) และชวยใหผเรยนมทกษะ

ปฏบตตามกระบวนการพยาบาลได(15)

กลมวชาการ วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นคร-

ราชสมา ไดน�าวธการจดการเรยนการสอนโดยใชหน

มนษยจ�าลอง มาใชในการจดการเรยนการสอน เพอเปน

แนวทางหนงในการพฒนานกศกษาดานทกษะทางปญญา

ความร การคดวเคราะห และทกษะการปฏบต อนจะสง

ผลใหนกศกษามความมนใจในการดแลผปวย และ

สามารถดแลผปวยไดอยางปลอดภย ภาควชาการพยาบาล

มารดา ทารก และการผดงครรภ จงไดรวบรวมความรจาก

การทบทวนวรรณกรรม แลกเปลยนเรยนร มาพฒนารป

แบบการจดการเรยนการสอนโดยใชสถานการณจ�าลอง

การพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอด เพอน�าผลไป

พฒนาการจดการเรยนการสอน ท�าใหนกศกษามความร

เกดความคดอยางมวจารณญาณ มความมนใจ ฝกทกษะ

ปฏบตการพยาบาล จนสามารถน�าไปใชปฏบตการ

พยาบาลมารดาและทารก แกผรบบรการจรงไดตอไป

วธการศกษาการวจยนเปนแบบกงทดลอง แบบ 2 กลม วดผลกอน

และหลงทดลอง ประชากร คอ นกศกษาพยาบาลศาสตร-

บณฑตรนท 62 วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นคร-

ราชสมา จ�านวน 185 คน ค�านวณกลมตวอยางดวย

โปรแกรม G*Power โดยก�าหนดคาอ�านาจการทดสอบ

(β) เทากบ 0.80 คาความคลาดเคลอน (α) เทากบ

0.05(16,17) หาคาขนาดอทธพล (effect size) จากงานวจย

ทเปนเรองใกลเคยงกน(18) ไดคาขนาดอทธพล 0.66 อาน

ผลการวเคราะหจากโปรแกรมไดขนาดตวอยางกลมละ 30

คน รวมสองกลม 60 คน เลอกกลมตวอยางจากทะเบยน

รายชอนกศกษาโดยวธจบฉลากแบบไมคนทสลบเขาเปน

กลมควบคม 30 คน และกลมทดลอง 30 คน แลวจงจบ

สลากแบบไมคนทจากกลมควบคมเปนกลมยอยละ 6 คน

รวม 5 กลม และจบสลากแบบไมคนทจากกลมทดลอง

เปนกลมยอยละ 6 คน รวม 5 กลม เชนเดยวกน เกบ

ขอมลระหวางเดอนกมภาพนธ – มนาคม 2562

เครองมอทใชในงานวจย ประกอบดวย (1) โปรแกรม

การจดการเรยนร โดยใชสถานการณจ�าลองการพยาบาล

มารดาและทารกในระยะคลอด เรองภาวะความดนโลหต-

สง ภาวะมดลกแตก และภาวะเครยดของทารกในครรภ

ประยกตมาจากโปรแกรมการสอนโดยสถานการณจ�าลอง



เสมอนจรงระดบสงในการพยาบาลหญงตงครรภทมภาวะ

แทรกซอน ผานการตรวจสอบความตรงตามเนอหาโดย

ผทรงคณวฒ จ�านวน 3 ทาน(19) (2) แบบบนทกขอมล

ทวไปของผตอบแบบสอบถาม (3) แบบทดสอบความร

การพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอด ประยกตมา

จากแบบทดสอบความร การพยาบาลหญงตงครรภทม

ภาวะแทรกซอน มคาดชนความเทยงตรงเชงเนอหาเทากบ

0.87(19) เปนขอสอบปรนย 4 ตวเลอกตอบจ�านวน 15

ขอ ผวจยน�าไปหาคาความเชอมน KR-20 ไดเทากบ

0.86 (4) แบบประเมนความมนใจในความสามารถของ

ตนเองในการพยาบาลมารดา และทารกในระยะคลอด

ประยกตมาจากแบบประเมนการรบรสมรรถนะแหงตน

ในการพยาบาลหญงตงครรภทมภาวะแทรกซอน มคา

ดชนความเทยงตรงเชงเนอหาเทากบ 0.95(19) เปน

มาตราสวนประมาณคา 5 ระดบ จ�านวน 20 ขอ ผวจยน�า

ไปหาคาสมประสทธแอลฟาครอนบากไดเทากบ 0.90

และ (5) แบบประเมนความสามารถในการใชกระบวนการ

พยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอดของนกศกษา

พยาบาล ประยกตมาจากแบบประเมนความสามารถของ

นกศกษาพยาบาลตอการใชกระบวนการพยาบาลในการ

ปฏบตการพยาบาล มคาดชนความเทยงตรงเชงเนอหา

มากกวา 0.80(15) เปนมาตราสวนประมาณคา 5 ระดบ

จ�านวน 16 ขอ ผวจยน�าไปหาคาสมประสทธแอลฟา-

ครอนบาคไดเทากบ 0.96

การเตรยมจดการเรยนร ผวจยศกษาโปรแกรมการ

จดการเรยนร เตรยมสถานการณจ�าลอง (Scenario) และ

เตรยมความพรอมของหนจ�าลองการพยาบาลมารดาและ

ทารกในระยะคลอดใหพรอมใชงาน และจดประชม

อาจารยผรวมวจยเพอท�าความเขาใจในรายละเอยดของ

สถานการณจ�าลอง การก�าหนดบทบาทและมอบหมาย

หนาทในแตละสถานการณ

การรวบรวมขอมลกอนการเรยนร ใหกลมตวอยางทง

2 กลม ท�าแบบทดสอบความร ใชเวลา 20 นาท และ

ประเมนความมนใจในความสามารถของตนเองในการ

พยาบาลมารดา และทารกในระยะคลอด ใชเวลา 20 นาท

แลวจดใหนกศกษากลมยอย สลบ กลมทดลอง และกลม

ควบคม เขารบประเมนความสามารถการใชกระบวนการ

พยาบาลโดยใชหนจ�าลองเสมอนจรงครงละ 1 กลมยอย

จนครบ 10 กลม โดยใชแบบประเมนความสามารถการ

ใชกระบวนการพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอด

เพอสงเกตพฤตกรรมนกศกษากลมละ 15 นาท ผวจย

รวบรวมแบบทดสอบและแบบประเมน ตรวจสอบความ

ถกตองเพอน�าขอมลไปวเคราะหทางสถต

การด�าเนนการวจยกบกลมทดลอง ซงเขารวม

โปรแกรมการจดการเรยนร โดยใชสถานการณจ�าลอง ม

ขนตอน ไดแก (1) การทบทวนความร (pre-briefing)

เรองการพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอดทมภาวะ

ความดนโลหตสง ภาวะมดลกแตก และภาวะเครยดของ

ทารกในครรภ วเคราะหแนวทางการพยาบาลมารดาและ

ทารกในระยะคลอดทมภาวะแทรกซอนจากกรณศกษา

และตอบขอซกถามของนกศกษา ใชเวลา 60 นาท (2)

ฝกทกษะปฏบตการพยาบาลในสถานการณจ�าลอง (sce-

nario practice) ในหองปฏบตการหนจ�าลองเสมอนจรง

ก�าหนดฝกทกษะกลมละ 6 คน ใชเวลากลมละ 15 นาท

รวม 5 กลมผวจยท�าหนาทเปนผอ�านวยความสะดวก กลม

ทดลองสามารถฝกทกษะปฏบตการพยาบาลซ�าไดหลาย

ครง จนคลองแคลว ใชเวลา 1 สปดาห และ (3) การ

สะทอนคดหลงการเรยนร (debriefing) โดยประชมกลม

นกศกษาและอาจารยผรวมวจย สรางบรรยากาศการเรยน

รทด และใชค�าถามปลายเปดกระตนใหนกศกษามสวน

รวมในการสะทอนความคดและวเคราะหการฝกทกษะ

ปฏบตการพยาบาลในสถานการณจ�าลอง ใชเวลา 30 นาท

การด�าเนนการวจยกบกลมควบคม ไดรบการจดการ

เรยนรตามปกต ผวจยบรรยายสรปเพอทบทวนความรใน

เรองการพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอดทมภาวะ

ความดนโลหตสง ภาวะมดลกแตก และภาวะเครยดของ

ทารกในครรภ เสนอแนวทางการคนควา และตอบขอซก

ถามของนกศกษา ใชเวลา 60 นาท หลงจากนนมอบหมาย

ใหนกศกษาทบทวนความรและทกษะการพยาบาลมารดา

และทารกในระยะคลอด จากเอกสาร ฐานขอมล แหลง



คนควา ในหองสมดดวยตนเอง เปนเวลา 1 สปดาห

การรวบรวมขอมลหลงการเรยนร หลงการด�าเนนการ

วจย 1 สปดาห ผวจยนดกลมตวอยางทง 2 กลม เพอ

รวบรวมขอมลเชนเดยวกบกอนการเรยนร แลวน�าขอมล

ไปวเคราะหโดยใชสถตพรรณนา Chi–square test, inde-

pendent t-test, paired t-Test, Mann-Whitney U test

และ Wilcoxon signed-ranks test ตอไป เมอเสรจสน

กระบวนการวจย ผวจยน�าโปรแกรมการจดการเรยนร

ทท �าการศกษา ไปใชกบนกศกษาพยาบาลศาสตรบณฑต

รนท 62 ทกคน เพอใหมประสบการณการเรยนร จาก

โปรแกรมสถานการณจ�าลองเทาเทยมกน

โครงการวจยนผานการพจารณาทางจรยธรรมจาก

คณะกรรมการจรยธรรมของวทยาลยพยาบาลบรมราช-

ชนน นครราชสมา ใบรบรองเลขท COA No. 010/2562

(กมภาพนธ 2562 – กมภาพนธ 2563)

ผลการศกษาการเปรยบเทยบขอมลทวไปพบวา เพศ อาย ผลการ

ศกษาเฉลย และประสบการณใหการพยาบาลมารดา และ

ทารกในระยะคลอดทมภาวะแทรกซอน ไมมความ

แตกตางกน (p>0.05) ดงแสดงในตารางท 1

การเปรยบเทยบคาเฉลยความรระหวางกลมทดลอง

ตารางท 1 ลกษณะกลมตวอยางจ�าแนกตามเพศ อาย ผลการศกษาเฉลย และประสบการณใหการพยาบาลมารดา และทารก

ในระยะคลอดทมภาวะแทรกซอน

ลกษณะกลมตวอยาง กลมทดลอง (n = 30) กลมควบคม (n = 30) p-value


เพศ หญง 26 86.67 28 93.33 0.71ก

ชาย 4 13.33 2 6.67

อาย (ป) 20 1 3.33 2 6.67 0.06ก

21 24 80.00 24 80.00

22 5 16.67 4 13.33

(Mean= 21.13, SD = 0.43) (Mean= 21.07, SD = 0.44)

ผลการศกษาเฉลย 0.08ข

คอนขางด (2.00-2.49) 2 6.67 1 3.33

ด (2.50-2.99) 9 30.00 11 36.67

ดมาก (3.00-3.49) 19 63.33 18 60.00

(Mean = 3.00, SD = 0.25) (Mean = 3.01, SD = 0.23)

ประสบการณใหการพยาบาลมารดา 0.31ก

และทารกในระยะคลอดทมภาวะแทรกซอน

ไมเคยพบ 4 13.33 3 10.00

เคยพบ แตไมไดใหการพยาบาล 9 30.00 11 36.67

เคยใหการพยาบาลรวมกบทมสขภาพ 12 40.00 12 40.00

เคยไดรบมอบหมายเปนผรบผดชอบ 5 (16.67) 4 (13.33)

ใหการพยาบาล

หมายเหต: ก Chi-square test ข. t-test for independent sample



และกลมควบคมดวยสถต Independent t-test พบวา ทง

กอน และหลงการเรยน ความรของกลมทดลองไมแตก-

ตางจากกลมควบคม (p>0.05) ดงแสดงในตารางท 2

เมอเปรยบเทยบคาเฉลยความร กอนและหลงการเรยน

ดวยสถต paired t-test พบวา ทงกลมทดลองและกลม

ควบคม มคาเฉลยความรหลงการเรยนสงกวากอนการ

เรยนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.01 ดงแสดงใน


การเปรยบเทยบคาเฉลยความมนใจในการพยาบาล

ระหวางกลมทดลองและกลมควบคมดวยสถต indepen-

dent t-test พบวา กอนการเรยน คาเฉลยความมนใจใน

การพยาบาลของกลมทดลองไมแตกตางจากกลมควบคม

(p>0.05) สวนหลงการเรยน พบวา ความมนใจในการ

พยาบาลของกลมทดลองสงกวากลมควบคมอยางม

นยส�าคญทางสถตทระดบ 0.01 ดงแสดงในตารางท 2

เมอเปรยบเทยบคาเฉลยความมนใจในการพยาบาลกอน

และหลงการเรยนดวยสถต paired t-test พบวา ทงกลม-

ทดลองและกลมควบคม มคาเฉลยความมนใจในการ

พยาบาลหลงการเรยนสงกวากอนการเรยนร อยางม

นยส�าคญทางสถตทระดบ 0.01 ดงแสดงในตารางท 3

การเปรยบเทยบคาเฉลยความสามารถในการใช

กระบวนการพยาบาลระหวางกลมทดลองและกลม

ตารางท 2 คาเฉลยความร และความมนใจดานการพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอดของนกศกษาพยาบาลระหวาง

กลมทดลองและกลมควบคมดวยสถต Independent t-test

เปรยบเทยบคาเฉลย กลมทดลอง (n=30) กลมควบคม (n=30) t-test p-value

mean SD mean SD

ความร

กอนการเรยน 6.97 1.25 6.57 1.04 1.35 0.18

หลงการเรยน 11.93 1.20 11.43 0.81 1.89 0.06

ความมนใจ

กอนการเรยน 3.17 0.41 3.14 0.51 0.18 0.86

หลงการเรยน 4.42 0.28 3.83 0.58 5.03 <0.01*

*p<0.01

ตารางท 3 คาเฉลยความร และความมนใจดานการพยาบาลมารดาและทารกในระยะคลอดของนกศกษาพยาบาล กอนและ

หลงการเรยนรดวยสถต Paired t-test

เปรยบเทยบคาเฉลย หลงการเรยน กอนการเรยน t-test p-value

mean SD mean SD

ความร

กลมทดลอง 11.93 1.20 6.97 1.25 16.92 <0.01*

กลมควบคม 11.43 0.82 6.57 1.04 18.02 <0.01*

ความมนใจ

กลมทดลอง 4.42 0.28 3.17 0.41 10.71 <0.01*

กลมควบคม 3.83 0.58 3.14 0.51 5.91 <0.01*

*p<0.01



ควบคมดวยสถต ดวยสถต Mann - Whitney U test พบ

วา กอนการเรยน คาเฉลยความสามารถในการใช

กระบวนการพยาบาลของกลมทดลองไมแตกตางจากกลม

ควบคม (p>0.05) สวนหลงการเรยน คาเฉลยความ

สามารถในการใชกระบวนการพยาบาลกลมทดลองสงกวา

กลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05 ดง

แสดงในตารางท 4

เมอเปรยบเทยบคาเฉลยความสามารถในการใช

กระบวนการพยาบาลกอนและหลงการเรยนร ดวยสถต

Wilcoxon signed-ranks test พบวา กลมทดลองมคาเฉลย

ความสามารถในการใชกระบวนการพยาบาลหลงการ

เรยนสงกวากอนการเรยนอยางมนยส�าคญทางสถตท

ระดบ 0.05 สวนกลมควบคมมคาเฉลยความสามารถใน

การใชกระบวนการพยาบาลหลงการเรยนไมแตกตางจาก

กอนการเรยน (p>0.05) ดงแสดงในตารางท 5

ตารางท 4 คาเฉลยคะแนนความสามารถในการใชกระบวนการพยาบาลของนกศกษาพยาบาลในระหวางกลมทดลอง (n=5

กลม) และกลมควบคม (n=5 กลม) ดวยสถต Mann-Whitney U test

ความสามารถในการใชกระบวนการพยาบาล คะแนนเตม กลมทดลอง กลมควบคม Z p-value

mean SD mean SD

กอนการเรยน 80 40.40 3.58 38.80 4.97 -0.96 0.34

หลงการเรยน 80 60.60 3.65 46.80 6.22 -2.63 0.01**

**p<0.05

ตารางท 5 คาเฉลยคะแนนความสามารถในการใชกระบวนการพยาบาลของนกศกษาพยาบาล กอนและหลงการจดการเรยน

ดวยสถต Wilcoxon signed-ranks test

ความสามารถในการใชกระบวนการพยาบาล คะแนนเตม หลงการเรยน กอนการเรยน Z p-value

mean SD mean SD

กลมทดลอง 80 60.60 3.65 40.40 3.58 -2.02 0.04**

กลมควบคม 80 46.80 6.22 38.80 4.97 -1.79 0.07

**p<0.05

การเรยนร จากประสบการณไดรบ มการสะทอนคด

ประสบการณและสรปผลการเรยนร (debriefing) ภาย

หลงการเรยน ท�าใหเกดวามรทคงทนมากกวาความรทได

จากการบรรยาย(20) สวนการจดการเรยนการสอนตาม

ปกต ทมการบรรยายความร มอบหมายใหผเรยนศกษา

ดวยตนเองในหวขอทก �าหนด อาจารยแนะน�าวธการศกษา

ชวยใหนกศกษาสามารถคนควาหาความรอยางเปนระบบ

เพอสรปความคดรวบยอดของตนเอง จงท�าใหใหม

คะแนนความร สงข นเชนเดยวกน ดงนนอาจารยอาจ

วจารณกลมทดลองทไดรบการจดการเรยนการสอนโดยใช

สถานการณจ�าลองมคาเฉลยคะแนนความรหลงเรยนสง

กวากอนเรยนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.01 แต

ไมแตกตางจากกลมควบคมทไดรบการสอนตามปกต

(p>0.05) อธบายไดวา การจดการเรยนร โดยใช

สถานการณจ�าลอง มกระบวนการทบทวนความร ใหแก

นกศกษากอนเรยน (pre-briefing) จากนนจงลงมอฝก

ปฏบตการพยาบาลในสถานการณเสมอนจรง ท�าใหเกด



จดการเรยนร ใหเหมาะสมกบบรบทของผเรยน ผสม-

ผสานการจดการเรยนร ในรปแบบทหลากหลาย จะชวย

ใหนกศกษาเกดการเรยนร ไดมประสทธภาพมากยงขน

กลมทดลองทไดรบการจดการเรยนการสอนโดยใช

สถานการณจ�าลองมคาเฉลยคะแนนความมนใจหลงเรยน

สงกวากอนเรยนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.01

และสงกวากลมควบคมไดรบการสอนตามปกตอยางม

นยส�าคญทางสถตทระดบ 0.01 อธบายไดวาการจดการ-

เรยนการสอนโดยใชสถานการณจ�าลอง ท�าใหนกศกษาได

รบประสบการณจากการฝกทกษะปฏบตการพยาบาลใน

สถานการณจ�าลอง จนเกดการเรยนรจากประสบการณ

ตามแนวคดของ Kolb DA(8) และ Kolb AY & Kolb

DA(9) ท�าใหผเรยนไดสะทอนคดตอประสบการณ และ

บรณาการความร จนกลายเปนความคดรวบยอด ทกษะ

ปฏบตการพยาบาลจากประสบการณทไดรบ สงผลใหเกด

ความมนใจในความสามารถของตนเองเพมขน ดงนนการ

จดการเรยนการสอนโดยใชสถานการณจ�าลอง จงเปนวธ

การเรยนการสอนทมประสทธภาพทท�าใหนกศกษาม

ความมนใจกอนการปฏบตงานจรง มผลการศกษาพบวา

นกศกษาท ไ ด รบการจดการเ รยนการสอนโดยใช

สถานการณจ�าลองมคาเฉลยคะแนนความมนใจในตนเอง

หลงเรยนสงกวากอนเรยนอยางมนยส�าคญทางสถตท

ระดบ 0.01 และสงกวานกศกษาทเรยนโดยวธปกตอยาง

มนยส�าคญทางสถตระดบ 0.01(11)

กลมทดลองทไดรบการจดการเรยนการสอนโดยใช

สถานการณจ�าลอง มคาเฉลยคะแนนความสามารถในการ

ใชกระบวนการพยาบาลหลงเรยนสงกวากอนเรยนอยางม

นยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05 และสงกวากลมควบคม

ไดรบการสอนตามปกตอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ

0.05 อธบายไดวา การจดการเรยนร โดยใชสถานการณ

จ�าลอง ท�าใหเกดการเรยนรจากประสบการณทจดอยาง

เปนระบบในสถานการณจ�าลองทมความเสมอนจรง ท�าให

เกดสะทอนคดและเกดความคดรวบยอดในการน�าไป

ประยกตใชในสถานการณใหม มผลการศกษาพบวาการ

จดการเรยนการสอนโดยใชสถานการณจ�าลองท�าให

นกศกษามความสามารถในการปฏบตการรกษาพยาบาล

เบ องตนหลงเรยนมากขนจากกอนอยางมนยส�าคญทาง

สถตทระดบ 0.05 และมากขนกวานกศกษาทไมไดรบการ

ใชสถานการณจ�าลองอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ

0.05(21) นกศกษามทกษะการชวยฟนคนชพขนพนฐาน

เพมขนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.01 ทงหลง

สอนทนท ตดตามหลงสอน 1 เดอน และ 3 เดอน(22)

ขอเสนอแนะในการน�าผลการวจยไปใช

1. สามารถน�าแนวทางการจดการเรยนรใชสถานการณ

จ�าลองไปประยกตใชในการสอนโดยปรบใหเหมาะสมกบ

บรบทของแตละสถาบนการศกษา

2.สามารถใชเปนแนวทางศกษาวจยเรองรปการ

จดการเรยนการสอนโดยใชสถานการณจ�าลอง หรอการ

จดการเรยนการสอนรปแบบอนๆ

ขอเสนอแนะในการท�าวจยครงตอไป

1.ศกษาผลของการจดการเรยนร โดยใชสถานการณ

จ�าลองตอความร การคดอยางมวจารณญาณ ความมนใจ

ในตนเอง ความพงพอใจและทกษะปฏบตการพยาบาล

มารดา และทารกในระยะตงครรภ ระยะหลงคลอด หรอ

การปฏบตการพยาบาลอนๆ

2. ศกษาเปรยบเทยบระดบความร การคดอยางม

วจารณญาณ ความมนใจในตนเอง ความพงพอใจ ทกษะ

ปฏบตของนกศกษาหรอตวแปรอน เชน ภาวะผน�า การ

สอสาร การท�างานเปนทม เปนตน ระหวางการจดการ

เรยนร โดยใชสถานการณจ�าลอง รวมกบการสอนรปแบบ

อน

กตตกรรมประกาศวจยนไดรบทนสนบสนนจาก วทยาลยพยาบาลบรม

ราชชนน นครราชสมา ขอกราบขอบพระคณทานผอ�านวย

การวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา ทานรอง

ผอ�านวยการฯ กลมงานวจย ฯ ทใหขอเสนอแนะ ใหโอกาส

น�าผลงานวจยนไปเผยแพร และขอขอบคณผเกยวของทก



10. Cant RP, Cooper SJ. Simulation-based learning in nurse

education: systematic review. Journal of Advanced Nurs-

ing 2010;1:3–15.

11. สมจตต สนธชย, กนยารตน อบลวรรณ, สนยรตน บญศลป.

ผลของการจดการเรยนร โดยสถานการณจ�าลองเสมอนจรง

ตอความร ความพงพอใจและความมนใจในตนเองของ

นกศกษาพยาบาลชนปท 4 ในการฝกปฏบตรายวชาฝกทกษะ

ทางวชาชพกอนส�าเรจการศกษา. รามาธบดพยาบาลสาร

2560;1:113-27.

12. Briscoe J, Mackay B, Harding T. Does simulation add

value to clinical practice?: Undergraduate student nurses’

perspective. Kai Tiaki Nursing Research 2017;1:10-5.

13. Kapucu S. The effects of using simulation in nursing

education: a thorax trauma case scenario. International

Journal of Caring Sciences 2017;2:1069-74.

14. มยร ยปาโละ, พชญชญานษฐ เรองเรงกลฤทธ, จงกรม ทอง-

จนทร, กมลวรรณ สวรรณ, กฤษณา เฉลยวศกด. ผลของการ

สอนโดยใชสถานการณจ�าลองตอความสามารถในการคด

อยางมวจารณญาณของนกศกษาพยาบาล วทยาลยพยาบาล

บรมราชชนน ยะลา. วารสารการพยาบาล การสาธารณสขและ

การศกษา 2560;3:128-34.

15. มารศร จนทรด, พนดา พาล, พมลวรรณ เนยมหอม,

ภทรานษฐ จองแก, ทพยสดา เสงพานชย. ผลของการจดการ

เรยนการสอนโดยใชกรณศกษาตอความสามารถในการใช

กระบวนการพยาบาลของนกศกษาพยาบาลรายวชาปฏบต

การพยาบาลบคคลทมปญหาสขภาพ 1. วารสารการพยาบาล-

และการศกษา 2557;4:132-55.

16. ธวชชย วรพงศธร, สรยพนธ วรพงศธร. การค�านวณขนาด

ตวอยางส�าหรบงานวจย โดยใชโปรแกรมส�าเรจรป

G*Power. วารสารการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม

2561;2:11-21.

17. นงลกษณ วรชชย. การก�าหนดขนาดตวอยางในการทดสอบ

สมมตฐานวจย [อนเทอรเนต]. กรงเทพมหานคร : ส�านกงาน

คณะกรรมการวจยแหงชาต; 2555 [สบคนเมอ 18 ธ.ค.

2561]. แหลงขอมล: https://rdo.psu.ac.th/ResearchStan-

dards/animal/assets/document/GPower3-3.pdf

18. มาล ค�าคง, ผาณต หลเจรญ, ยวนดา อารามรมย, อรสา

จตตวบลย. ผลของการใชสถานการณจ�าลองตอความมนใจ

ในความสามารถของตนเองในการดแลและการชวยฟนคนชพ

ทานทใหความชวยเหลอจนท�าใหงานวจยนส�าเรจลลวงไป

ไดดวยด

เอกสารอางอง1. วภาดา คณาวกตกล. การเรยนการสอนสาขาพยาบาลศาสตร

ในยคศตวรรษท 21. พยาบาลสาร 2558;2:152-6.

2. วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา. หลกสตร

พยาบาลศาสตรบณฑต ฉบบปรบปรง 2555. นครราชสมา:

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา; 2555.

3. ภาควชาการพยาบาลมารดา ทารกและการผดงครรภ. มคอ.

5 รายละเอยดผลการด�าเนนการของรายวชาการพยาบาล

มารดา ทารก และผดงครรภ 2. นครราชสมา: วทยาลย

พยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา; 2560.

4. ภาควชาการพยาบาลมารดา ทารกและการผดงครรภ. มคอ.

6 รายงานของประสบการณภาคสนามวชาปฏบตการพยาบาล

มารดา ทารก และผดงครรภ 1, 2. นครราชสมา: วทยาลย-

พยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา; 2560.

5. วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา. รายงานการ

ตดตามคณภาพบณฑตใหมทจบปการศกษา 2558.

นครราชสมา: วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา;

2559.

6. สภาการพยาบาล. สรปผลการสอบความร ผขอขนทะเบยนฯ

ชน 1 จ�าแนกตามรายวชา ครงท 2/2558 วทยาลยพยาบาล

บรมราชชนน นครราชสมา [อนเทอรเนต]. นครราชสมา:

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา ; 2558 [สบคน

เมอ 20 พ.ย. 2561]. แหลงขอมล: http://110.164.66.202/

mistk/eoffice/documents/20150908_160154-

801-f2cbd1c687ad82d060f4691af70bff90.pdf

7. สมจตต สนธชย, กนยารตน อบลวรรณ. การเรยนร โดยใช

สถานการณจ�าลองเสมอนจรง: การน�าไปใชในการจดการ

เรยนการสอน. วารสารพยาบาลทหารบก 2560;1:29-38.

8. Kolb DA. Experience learning: Experience as the source

of learning and development. New Jersey: Upper Saddle

River; 1984.

9. Kolb AY, Kolb DA. Learning styles and learning spaces:

Enhancing experience learning in higher education. Acad-

emy of Management Learning & Education 2005;2:

193-213.



21. สบตระกล ตนตลานกล, สวฒน รตนศกด, ชมพนช แสง-

พานช, วภาวรรณ สสงข, ฐตอาภา ตงคาวานช. ผลของการ

จดการเรยนการสอนโดยใชสถานการณจ�าลองตอการพฒนา

ความสามารถในการปฏบตการรกษาพยาบาลเบ องตนของ

นกศกษาพยาบาล วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถ.

วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถ 2559;1:

49-58.

22. ดวงกมล หนอแกว, ปาจรย ตรนนท, ณฐธยาน ชาบวค�า,

นวพล แกนบปผา, ส�าเรจ เทยนทอง, ชนกร แกวมณ. ผล

ของโปรแกรมการเรยนการสอนโดยใชสถานการณจ�าลองเพอ

พฒนาความร และทกษะการชวยฟนคนชพขนพนฐาน

ส�าหรบนกศกษาพยาบาล. วารสารเครอขายวทยาลยพยาบาล

และการสาธารณสขภาคใต 2561;3:84-95.

ขนสงส�าหรบผปวยวกฤตฉกเฉนของนกศกษาพยาบาล.

วารสารเครอขายวทยาลยพยาบาลและการสาธารณสขภาคใต

2559;3:52-64.

19. ดวงกมล หนอแกว, มนชยา กางยาง, พรรณวด บรณารมย,

จงลกษณ ทวแกว, นวพล แกนบปผา, ไวยพร พรมวงค. ผล

ของโปรแกรมสอนโดยสถานการณจ�าลองเสมอนจรงระดบสง

ในการพยาบาลหญงตงครรภทมภาวะแทรกซอนตอความร

ทกษะปฏบต และการรบรสมรรถนะแหงตนของนกศกษา

พยาบาล (รายงานวจย). อบลราชธาน: วทยาลยพยาบาล-

บรมราชชนน สรรพสทธประสงค; 2562.

20. Jefferies PR. A framework for designing, implementing,

and evaluating simulations used as teaching strategies in

nursing. nursing education perspectives 2005;2:96-103.



Abstract: Effects of Simulation Based Learning Model on Knowledge, Self-Efficacy and Abilities of Applying

Nursing Process Skills during Intrapartum Care of Nursing Students

Phunthip Chubkhuntod, M.N.S.*; Prangthip Thasanoh Elter, Ph.D.*; Nuchamart Gaewgoontol, M.N.S.*;

Rutchanee Potchana, M.N.S. **

* Department of Maternal-Newborn Nursing and Midwifery, Boromarajonani College of Nursing, Nakhon

Ratchasima; ** Section of Registration and Processing, Boromarajonani College of Nursing, Khon Kaen,

Thailand


The aim of this quasi-experimental research was to examine the effects of the simulation-based

learning model on nursing student’s knowledge, self-efficacy, and ability to apply nursing processes in

maternal-newborn nursing during intrapartum period. Participants were junior undergraduate nursing

students of Boromarajonani College of Nursing, Nakhon Ratchasima. The G*Power program was used to

calculate the number of participants. Sixty nursing students were recruited and assigned to an experimen-

tal group or a control group, 30 persons each group. The research instruments were (1) the simulation

teaching program designed for maternal-newborn nursing during intrapartum period, (2) a demograph-

ic data form, (3) a knowledge test about maternal-newborn nursing during intrapartum period, (4) a

self-efficacy evaluation form about maternal-newborn nursing during intrapartum period, and (5) a

questionnaire to assess an ability to apply nursing processes in maternal-newborn nursing during intrapartum

period. Data were analyzed using descriptive statistics, Chi–square test, independent t-test, paired t-test,

Mann-Whitney U test and Wilcoxon signed-ranks test. Research results revealed that, after learning by

using simulation based learning mode, there were no significant differences between the two groups

having higher scores on the knowledge about maternal-newborn nursing (p>0.05). The self-efficacy

evaluation form about maternal-newborn nursing of the experimental group was significantly higher than

that of the control group (p<0.01). The ability to apply nursing process in maternal-newborn nursing

of the experimental group was significantly higher than that of the control group (p<0.05). The findings

have shown that the simulation based learning model builds up nursing students’ self-efficacy, and

nursing process skills. So that, it should be implemented on nursing students.

Keywords: simulation based learning model; intrapartum nursing care; nursing students

รปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษาพยาบาลศาสตรบณฑต

ในวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

จงกลณ ตยเจรญ วท.ม. (สาธารณสขศาสตร)*

ปรางทพย ทาเสนาะ เอลเทอร Ph.D.*

ร�าไพ หมนสระเกษ ค.ม.*

อสราวรรณ สนธภมาส พย.ม.*

ทรงสดา หมนไธสง ปร.ด.*** วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

** วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน ขอนแกน

บทคดยอ การวจยนมจดประสงคเพอศกษาความสมพนธระหวางระดบชนกบรปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษา

พยาบาลในวทยาลยพยาบาลแหงหนงในจงหวดนครราชสมา ศกษาในประชากรนกศกษาพยาบาลชนปท 1–3 ปการ

ศกษา 2561 จ�านวน 495 คน เครองมอทใชในการรวบรวมขอมล คอ แบบสอบถามรปแบบการเรยนรแบบวารค ม

คาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ 0.82 วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนา และสถตไคสแควร ผลการ

วจยพบวา นกศกษาสวนใหญเปนเพศหญง (รอยละ 94.10) อายเฉลย 20.75 ป (SD=1.73) มรปแบบการเรยนร

แบบผสมมากทสด (รอยละ 89.89) โดยมรปแบบผสมสลกษณะมากทสด (รอยละ 77.37) พบมากทสดใน

นกศกษาชนปท 1 (รอยละ 32.73) รองลงมาเปนรปแบบการเรยนรแบบเดยว (รอยละ 10.10 ) โดยมการเรยนร

ดวยการอานหรอเขยนมากทสด (รอยละ 52.00) พบมากทสดในนกศกษาชนปท 3 (รอยละ 42.00) และพบวา ม

ความสมพนธอยางมนยส�าคญทางสถตระหวางระดบชนปกบรปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษา (χ2=1.089,

p<0.001) ผลการศกษาดงกลาวสามารถน�ามาใชเปนขอมลพนฐานในการออกแบบการเรยนการสอนทสอดคลองกบ

รปแบบการเรยนรแบบผสมสลกษณะ ทงนการวจยในอนาคตควรมงเนนการพฒนาสอการสอนหรอโปรแกรมการ

ฝกอบรมกอนการฝกปฏบตการพยาบาลทสงเสรมการใชรปแบบการเรยนรทงสลกษณะของนกศกษาพยาบาล

ค�ำส�ำคญ: รปแบบการเรยนร; การเรยนรแบบวารค; นกศกษาพยาบาล




วนรบ: 10 ต.ค. 2562

วนแกไข: 12 ก.พ. 2563


ทมการพฒนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยอยางมาก

สงผลใหเกดการเปลยนแปลงของการจดการเรยนการ

สอนเพอพฒนาผเรยนใหประสบความส�าเรจทางการ

ศกษาและมทกษะทจ�าเปนในการใชชวตในสภาพสงคมท

บทน�านกศกษาพยาบาลในปจจบนสวนมากอยในรนอายท

เรยกวา Generation Z คอเกดในระหวาง พ.ศ. 2539 –

2553 ซงเปนชวงรอยตอระหวางศตวรรษท 19 และ 20


VARK Learning Styles of Bachelor Degree Nursing Students at Boromarajonani College of Nursing, Thailand

เปลยนไป เดกในรนน เปนผทเตบโตมากบเทคโนโลยและ

สามารถใชเทคโนโลยไดตงแตเดก และจะมความสขสบาย

กวายคกอน แตพอแมอาจไมคอยมเวลาใหกบลก จงมก

จะใชการพดคยตดตอสอสารผานอนเทอรเนตทดแทน ดง

นนการออกแบบการเรยนรส�าหรบคนในยคดจตอลนจง

ตองปรบปรงพฒนาโดยในระดบมธยมศกษาจะไดรบการ

พฒนาใหมทกษะการเรยนร ในศตวรรษท 21 ตามขอ

ก�าหนดของกระทรวงศกษาธการ(1) ไดแก ทกษะดานการ

อาน การเขยน คณตศาสตร ทกษะการคดเชงวพากษและ

การแกปญหา ทกษะการสอสาร ทกษะการรวมมอ ทกษะ

ความคดสรางสรรคและนวตกรรม ทกษะการเรยนร ขาม

วฒนธรรม ทกษะการท�างานและทกษะชวต และทกษะ

ดานสารสนเทศ สอ และเทคโนโลย รวมเรยกอยางยอวา

ทกษะ 3Rs X 7Cs เมอนกเรยนเหลานเขาเรยนในระดบ

อดมศกษาการจดการเรยนร ตองมความตอเนองในการ

พฒนาทกษะ 3Rs X 7Cs ดงกลาว และตองสอดคลอง

กบความตองการของผเรยนเปนส�าคญ เพอใหเกดผล

สมฤทธทางการศกษาสงสด ดงทก�าหนดไวในพระราช-

บญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 แกไขเพมเตม

(ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 และ (ฉบบท 3) พ.ศ. 2553

มาตรา 24 (1) วาใหจดเนอหาสาระและกจกรรมให

สอดคลองกบความสนใจและความถนดของผเรยน โดย

ค�านงถงความแตกตางระหวางบคคล(2)

บคคลสามารถเรยนร ไดจากการใชประสาทสมผส

ตางๆ เชน การเหน การไดยน การดมกลน การรบรส และ

การสมผส(3) กระบวนการจดการศกษาทกระดบโดย

เฉพาะอดมศกษาจงตองสงเสรมใหผเรยนสามารถพฒนา

ประสาทสมผสเหลานนอยางเตมศกยภาพเพอใหผเรยน

เกง ด มสข(4) โดยมการสนบสนนใหผสอนจดบรรยากาศ

สภาพแวดลอม สอและอ�านวยความสะดวกเพอใหเกด

กระบวนการพฒนาผเรยนอยางตอเนองและมความสข

ออกแบบการเรยนร ท สอดคลองกบความสนใจของ

ผเรยน มความทนสมยตามสภาพจรง เนนกระบวนการคด

และการปฏบตจรงท ผเรยนสามารถน�าไปใชใหเกด

ประโยชนได เออใหเกดการเรยนร รวมกนระหวางผสอน

ผเรยน และผมสวนเกยวของ และยงเสรมสรางบรรยากาศ

ทดตอการเรยนร (5) การพฒนารปแบบการเรยนการสอน

ทตอบสนองการเรยนรและเนนผเรยนเปนส�าคญมหลาย

วธ เชน การเรยนรแบบรวมมอ การเรยนร โดยใชปญหา

เปนหลก การสอนแบบอภปราย การสอนโดยใชแผนผง

ความคด และการสอนโดยใชกรณศกษา เปนตน แตวธ

การสอนเหลานจะไมมประสทธผลเลยหากไมไดออกแบบ

ใหสอดคลองกบรปแบบการเรยนร (learning styles) ของ

ผเรยน ดงนน กอนออกแบบการเรยนร ผสอนจะตองเขาใจ

ผเรยนวามรปแบบการเรยนร มความถนดหรอความชอบ

ตอรปแบบการเรยนรปแบบใด เพอจะไดสามารถจดการ

เรยนการสอนใหสอดคลองกบรปแบบดงกลาว(6) และ

ผสอนจะตองมการพฒนาวธการหรอสอการสอนท

หลากหลาย เพอทจะตอบสนองตอรปแบบการเรยนรท

แตกตางกนของผเรยน เพอใหผเรยนมผลสมฤทธทางการ

เรยนและเจตคตทดและมความสขในการเรยน(7)

การประเมนผเรยนเพอจดประเภทตามรปแบบการ

เรยนร เปนแนวคดของ Fleming N(8) ซงเสนอวาผเรยนม

ความชอบและสนใจในการเรยนร 4 รปแบบ คอ การเรยน

รจากการไดมองเหน (visual learning: V) การไดฟงหรอ

พดคย (aural learning: A) การอานหรอเขยน (read/

write learning: R) และการลงมอปฏบต (kinesthetic

learning: K) รวมเรยกอยางยอวารปแบบการเรยนรแบบ

วารค (VARK learning styles) ผทชอบเรยนรสงทมอง

เหน จะถนดเรยนดวยการมองภาพ กราฟ แผนภม ผท

ชอบการเรยนร ดวยการฟงหรอพดคยจะชอบการฟง

บรรยาย ฟงเทป การสนทนากลมยอย การพดคยกบตวเอง

ผทเรยนถนดเรยนดวยการอาน และเขยนตวหนงสอ จะ

ชนชอบขอมลทเปนลายลกษณอกษร สวนผเรยนทชอบ

ลงมอปฏบต จะสามารถเรยนร ไดงายทงในสถานการณ

จ�าลองและสถานการณจรง เชน การสาธต การศกษากรณ

ศกษา การท�างานในชนเรยน การใชโมเดล ท�าการทดลอง

พเศษ เปนตน

ตามแนวคดรปแบบการเรยนรแบบ VARK ผเรยน

แตละคนอาจมรปแบบการเรยนรแบบใดแบบหนงหรอ

รปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษาพยาบาลศาสตรบณฑตในวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา


มากกวาหนงแบบกได เชน ในการศกษารปแบบการเรยน

ร แบบ VARK ของนกศกษาพยาบาล ทผานพบวา

นกศกษาชนปท 1 สวนมากมรปแบบการเรยนรแบบเดยว

โดยถนดเรยนร ดวยการอานหรอเขยนมากทสด (รอยละ

32.31) เมอพจารณาในกลมนกศกษาพยาบาลทถนด

เรยนหลายอยาง พบวามการเรยนร ดวยการฟง–การอาน/

เขยน–ลงมอปฏบต (ARK) มากทสด (รอยละ 55.56)(9)

ผลการศกษานแตกตางจากการศกษาของศภวด แถวเพย

และคณะ(10) ทพบวา นกศกษาพยาบาลสวนใหญมรป

แบบการเรยนร แบบผสมผสานทงส ลกษณะมากทสด

(รอยละ 43.7) รองลงมาคอรปแบบการเรยนรแบบเดยว

(รอยละ 27.3) โดยรอยละ 43.2 ของกลมตวอยางทม

รปแบบการเรยนรแบบเดยวมลกษณะการเรยนร โดยการ

เคลอนไหวหรอลงมอปฏบต การศกษาในนกศกษา

พยาบาลชาวจนพบผลการศกษาเชนเดยวกน คอ สวนมาก

นกศกษามรปแบบการเรยนร แบบผสมผสานมากทสด

(รอยละ 58.49) และการเรยนร โดยการลงมอปฏบตเปน

รปแบบการเรยนร แบบเดยวทพบมากทสด (รอยละ

18.20)(11)

จากสภาพการณปจจบนรปแบบการเรยนร ของ

นกศกษาพยาบาลมผลตอการบรรลผลลพธการเรยนร

และสงเสรมทกษะในศตวรรษท 21 เชน ผลการสอบความ

ร เพอขนทะเบยนและรบใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพ

การพยาบาลและการผดงครรภของบณฑตจากวทยาลย

พยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา ในปการศกษา 2559

และ 2560 พบวา มผสอบผานรอยละ 52.61 และ 62.50

ตามล�าดบ ซงไมบรรลเปาหมายของวทยาลยฯ ซงผลการ

สอบดงกลาวอาจมสาเหตสวนหนงมาจากการออกแบบ

การเรยนร ทไมสอดคลองกบรปแบบการเรยนร ของ

นกศกษา

การเรยนการสอนของวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

นครราชสมาในปจจบน มการตามขอก�าหนดของหลกสตร

โดยนกศกษาชนปท 1 เรยนภาคทฤษฎอยางเดยว

นกศกษาชนปท 2 เนนการเรยนภาคทฤษฎและภาค

ทดลองเปนหลก และเรมฝกภาคปฏบต สวนนกศกษาชน

ปท 3 และชนปท 4 จดการเรยนการสอนคลายคลงกน

คอ เรยนภาคทฤษฎในภาคเรยนท 1 สวนภาคเรยนท 2

และภาคฤดรอนจะเปนการฝกปฏบตในสถานการณจรง

ทงหมด วทยาลยฯ ไดพฒนาผสอนใหมความร ความ

สามารถในการผสอน พฒนาสอการสอน มการจดการ

เรยนการสอนทหลากหลาย เพอใหผเรยนมความรและ

ทกษะในวชาชพและศตวรรษท 21 เกง ด และมความสข

แตการจดการเรยนการสอนของวทยาลยพยาบาลฯ ยงพบ

ปญหาทส�าคญบางประการ ไดแก ผลการสอบกลางภาค

และปลายภาคในแตละรายวชาทกชนป มนกศกษาสอบ

ไมผานเกณฑในการสอบรอบแรกมากกวา รอยละ 30.00

และผลการสอบขนทะเบยนรบใบอนญาตประกอบวชาชพ

ผานในครงแรกในระยะ 3 ปยอนหลง (2558-2560)

ต�ากวา รอยละ 70.00(12)

ปญหาดงกลาวอาจมสาเหตหลายประการ เชน ทกษะ

ของผสอน รปแบบการออกแบบการเรยนการสอน และ

ความรความสามารถของผเรยน เปนตน ซงปญหาหนง

ของการออกแบบการเรยนการสอน คอ การออกแบบโดย

ใชผสอนเปนศนยกลาง เนนการถายทอดเนอหาตามจด-

ประสงคหรอผลลพธการเรยนรทหลกสตรก�าหนด โดยไม

ไดค�านงถงรปแบบการเรยนรของผเรยนเนองจากยงไมม

ขอมลพนฐานของรปแบบการเรยนรของผเรยนในปการ

ศกษาปจจบนมาประกอบการพฒนาปรบปรงรปแบบการ

สอนใหมประสทธภาพมากยงขน ผวจยจงตองการศกษา

รปแบบการเรยนร ของนกศกษาพยาบาล วทยาลย-

พยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา ชนปท 1- 3 ในป

การศกษา 2561 โดยใชกรอบแนวคดทฤษฎรปแบบการ

เรยนรแบบวารค (VARK learning styles) ซงประกอบ

ดวยรปแบบการเรยนร 2 รปแบบ คอ แบบเดยว และ

แบบผสม ดงน

1. รปแบบการเรยนรแบบเดยว (unimodal) หมายถง

รปแบบการเรยนรทชอบการเรยนร เพยงรปแบบเดยว

เทานน ม 4 รปแบบยอย ไดแก (1) รปแบบการเรยนร

แบบ V (visualization ) หมายถง รปแบบการเรยนรท

ชอบการเรยนร โดยการสงเกต หรอมองเหน (2) รปแบบ



การเรยนรแบบ A (auditory/aura ) หมายถง รปแบบ

การเรยนรทชอบการเรยนร โดยการฟง (3) รปแบบการ

เรยนรแบบ R (read/write) หมายถง รปแบบการเรยน

รทชอบการเรยนรโดยการอานและเขยน และ (4) รปแบบ

การเรยนรแบบ K (kinesthetic) หมายถง รปแบบการ

เรยนรทชอบการเรยนร โดยการปฏบต

2. รปแบบการเรยนรแบบผสม (multimodal) หมายถง

รปแบบการเรยนรแบบวารคซงชอบการเรยนรมากกวา 1

รปแบบ จ�าแนกเปน 3 รปแบบยอย ไดแก (1) รปแบบ

ผสมสองลกษณะ (bimodal) เชน รปแบบ VA, VR, VK

เปนตน และ (2) รปแบบผสมสามลกษณะ (trimodal)

เชน รปแบบ VAR หรอ VAK เปนตน และ 3) รปแบบ

ผสมสลกษณะ (quadrimodal) คอ VARK

การศกษานมวตถประสงคเพอศกษารปแบบการเรยน

รแบบวารคของนกศกษาพยาบาล วทยาลยพยาบาลบรม-

ราชชนน นครราชสมา และศกษาความสมพนธระหวาง

ระดบชนปกบรปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษา

พยาบาล วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา ผล

การวจยจะน�าไปใชเปนขอมลพนฐานในการออกแบบการ

จดการเรยนการสอน ใหสอดคลองกบรปแบบการเรยนร

ของนกศกษาแตละชนป ใหสามารถเรยนร ไดบรรลผล

ส�าเรจ ลดปญหาการสอบไมผานเกณฑ และสามารถสอบ

ข นทะเบยนผประกอบวชาชพพยาบาลผานในรอบแรก

เพมสงขน

วธการศกษา การวจยครงนเปนการวจยเชงสหสมพนธ


ประชากร คอ นกศกษาพยาบาล ในปการศกษา 2561

ทจะไดรบประโยชนจากการน�าผลการวจยไปออกแบบการ

สอนในปการศกษาตอไป ผวจยจงก�าหนดขอบเขต

ประชากรเปนนกศกษาชนปท 1-3 ซงมจ�านวน 524 คน

จ�าแนกเปนชนปท 1 จ�านวน 199 คน ชนปท 2 จ�านวน

141 คน และชนปท 3 จ�านวน 184 คน และเพอประโยชน

ในการออกแบบการเรยนการสอนทงภาคทฤษฎและ

ปฏบตทมการสอนเปนกลมยอย ผวจยจงเกบขอมลจาก

กลมประชากร ซงมนกศกษายนยอมเขารวมการวจยและ

ตอบแบบสอบถามจ�านวน 495 คน (รอยละ 91.33)

เครองมอทใชในการวจยในครงน คอ แบบสอบถาม

ลกษณะของแบบสอบถามแบงเปน 2 สวน ดงน

สวนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ซง

ผวจยพฒนาขนเอง เปนขอค�าถามปลายปด ชนดเลอก

ตอบและเตมค�าในชองวาง ประกอบดวยขอมลเกยวกบ

คณลกษณะของกลมตวอยาง จ�านวน 4 ขอ ไดแก อาย

เพศ ชนป และเกรดเฉลยสะสม

สวนท 2 รปแบบการเรยนรทชวยใหเรยนร ไดดทสด

คณะผวจยใชแบบสอบถามฉบบภาษาไทย ซงแปลโดย

สรพร ปวฒภทรพงศ(13) จากงานวจยของศภวด แถวเพย

และคณะ(10) แบบสอบถามถกสรางขนตามกรอบแนวคด

ทฤษฎการเรยนรแบบวารค ของ Fleming ลกษณะเปนขอ

ค�าถามปลายปด ชนดเลอกตอบ จ�านวน 16 ขอ แตละขอ

ม 4 ตวเลอก คอ ก ข ค และ ง ซงแตละตวเลอกในแตละ

ขอค�าถามจะสะทอนรปแบบการเรยนรแบบใดแบบหนง

โดยใหผตอบเลอกค�าตอบขอทอธบายทางเลอกทดทสด

ของตนเอง ใหเลอกตอบไดหลายขอ และไมตองเลอกหาก

ไมมค�าตอบทตรงกบความรสกมากพอ ดงน

- รปแบบการเรยนรแบบ V (visualization) จ�านวน

16 คะแนน

- รปแบบการเรยนรแบบ A (auditory/aura) รวม

16 ขอ จ�านวน 16 คะแนน

- รปแบบการเรยนรแบบ R (read/write) รวม 16

ขอ จ�านวน 16 คะแนน

- รปแบบการเรยนรแบบ K (kinesthetic) รวม 16

ขอ จ�านวน 16 คะแนน

เกณฑการใหคะแนน ก�าหนดใหตวเลอกขอ ก ข ค

และ ง ในแตละขอมคาคะแนนขอละ 1 คะแนน ถาไม

เลอก 0 คะแนน แลวค�านวณคะแนนรปแบบการเรยนร

ในแตละรปแบบ โดยนบจ�านวนคะแนนตามอกษร V-A-

R-K ทไดรบเลอก

การตรวจสอบคณภาพของแบบสอบถาม คณะผวจย



ไดขออนญาตใชเครองมอจากศภวด แถวเพยและคณะ(10)

ซงไดทดลองใชเครองมอในนกศกษาพยาบาล ชนปท 4

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน ขอนแกน ไดคาสมประสทธ

แอลฟาของครอนบาค เทากบ 0.88 การศกษาครงนไม

ไดดดแปลงแบบสอบถาม จงไมไดตรวจสอบความตรง

ตามเนอหา แตไดน�าแบบสอบถามน�าไปทดลองใชกบ

นกศกษาพยาบาล ชนปท 4 รนท 61 ของวทยาลยพยาบาล-

บรมราชชนน นครราชสมา ซงไมไดเปนกลมตวอยาง

จ�านวน 30 คน โดยการสมอยางงาย ไดคาสมประสทธ

แอลฟาของครอนบาค เทากบ 0.82

การเกบรวบรวมขอมล คณะผวจยเกบขอมลดวย

ตนเอง เกบขอมลระหวางวนท 1 มถนายน-30 กรกฎาคม

2562 โดยพบนกศกษาพยาบาล ชนปท 1-3 ทเปนกลม

ตวอยางทละชนป อธบายโครงการวจย วตถประสงคการ

วจย และการตอบแบบสอบถามใหเขาใจ และใหเซนใบ

ยนยอม กอนตอบแบบสอบถามดวยความเตมใจ และให

สงแบบสอบถามกลบคนใหผวจยภายใน 1 สปดาห ไดรบ

แบบสอบถามทสมบรณกลบคนมา จ�านวน 495 ฉบบ คด

เปนรอยละ 94.47 จ�าแนกเปนชนปท 1 จ�านวน 197

ฉบบ ชนปท 2 จ�านวน 141 ฉบบ และ ชนปท 3 จ�านวน

157 ฉบบ

การวเคราะหขอมลและสถตทใช ผวจยวเคราะหขอมล

ทวไปของผตอบแบบสอบถามและรปแบบการเรยนรแบบ

วารคของนกศกษาพยาบาลในแตละชนป โดยใชสถตเชง

พรรณนา ไดแก การแจกแจงความถ คารอยละ คาเฉลย

สวนเบยงเบนมาตรฐาน และวเคราะหความสมพนธ

ระหวางระดบชนปกบรปแบบการเรยนรแบบวารค โดย

ใชสถตทดสอบไควสแควร (Chi-Square test)

การพทกษสทธกลมตวอยาง

การศกษาครงนด�าเนนการหลงจากผานการพจารณา

จากคณะกรรมการจรยธรรมของวทยาลยพยาบาลบรม-

ราชชนน นครราชสมา และไดรบการรบรอง หมายเลข

COA No. 008/2562 กอนเกบขอมลวจยมการชแจง

วตถประสงคการวจย ประโยชน และวธการเกบขอมล ให

กลมตวอยางเขาใจ และขอความรวมมอจากกลมตวอยาง

ในการตอบแบบสอบถาม โดยมอสระในการตอบหรอ

ปฏเสธการใหความรวมมอไดทกเมอ โดยไมมผลกระทบ

ตอการเรยนและการด�าเนนชวตในวทยาลยพยาบาลฯ

และขอมลทไดจะเกบรกษาเปนความลบ และน�าเสนอผล

ในภาพรวมทางวชาการเทานน และใหเซนใบยนยอมเขา

รวมโครงการวจยดวยความเตมใจ

ผลการศกษา ผลการศกษารปแบบการเรยนร แบบวารคของ

นกศกษาพยาบาล วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

นครราชสมา จ�านวน 524 คน มนกศกษาสมครใจเขารวม

การวจย จ�านวน 495 คน (รอยละ 94.47) ผลการ

วเคราะหขอมลทวไป พบวา สวนใหญเปนนกศกษาชนป

ท 1 (รอยละ 39.80) รองลงมาคอ ชนปท 3 (รอยละ

31.72) และชนปท 2 (รอยละ 28.48) ตามล�าดบ เปน

เพศหญง (รอยละ 94.10) มอายเฉลย 20.75 ป (SD =

1.73, Max = 34 ป, Min 18 ป) และเกรดเฉลย 2.88

(SD = 0.37, Max = 3.86, Min = 2.00)

1. รปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษาพยาบาล

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

ผลการศกษาโดยรวม พบวา นกศกษามรปแบบการ

เรยนรแบบผสมมากทสด (รอยละ 89.89)โดยเปนแบบ

ผสมสลกษณะมากทสด (รอยละ 77.37) รองลงมา คอ

แบบผสมสามลกษณะ(8.28) และแบบผสมสองลกษณะ

(4.24) ตามล�าดบ เมอพจารณารายชนป พบวา ชนปท

1 มรปแบบผสมสลกษณะมากทสด (รอยละ 32.73) รอง

ลงมา คอ แบบผสมสามลกษณะ และแบบเดยวเทากน

(รอยละ 2.63) และ แบบผสมสองลกษณะ(1.82) ตาม

ล�าดบ จากขอมลพบวานกศกษาชนปท 2 ทกคนมรปแบบ

การเรยนรแบบผสมสลกษณะเพยงรปแบบเดยว คดเปน

รอยละ 28.48 ของนกศกษาทงหมด สวนชนปท 3 มรป

แบบแบบผสมสลกษณะมากทสด (รอยละ 16.16) รอง

ลงมา คอ แบบเดยว (รอยละ 7.47) และแบบผสมสาม

ลกษณะ(5.66) และแบบผสมสองลกษณะ (2.42) ตาม

ล�าดบ ดงรายละเอยดในตารางท 1



จากขอมลพบวามนกศกษาทมรปแบบการเรยนรแบบ

เดยว จ�านวน 50 คน คดเปนรอยละ 10.10 ของกลม

ตวอยางทงหมด พบวา มเพยง 2 ชนป คอ ชนปท 1 และ

3 โดยมการเรยนร ทชอบการอานหรอเขยนมากทสด

(รอยละ 52.00) รองลงมาคอ ชอบการเรยนร ดวยการ

ลงมอปฏบต (รอยละ 28.00) ชอบการเรยนร ดวยการ

ฟง (รอยละ 18.00) และชอบการเรยนร ดวยการด (รอย-

ละ 2.00) ตามล�าดบ จากขอมลพบวา นกศกษา ชนปท

1 ไมมรปแบบการเรยนรแบบเดยวทชอบการดเลย ดง

รายละเอยดในตารางท 2

ผวจยไดวเคราะหแยกตามรปแบบการเรยนร VARK

โดยไมค�านงถงจ�านวนลกษณะทนกศกษาเลอก เพอให

เหนรปแบบการเรยนรแตละแบบของนกศกษาชนปท 2

ทเลอกการเรยนรแบบผสมสลกษณะทงชนป พบวา มการ

เลอกรวมทงสน 600 ครง โดยรปแบบการเรยนรทชอบ

การอานหรอเขยนเปนรปแบบทนยมมากทสด (รอยละ

42.83) รองลงมาคอ การเรยนร ทชอบลงมอปฏบต

(รอยละ 30.33) การเรยนร ทชอบการฟง (รอยละ

20.33) และ การเรยนรทชอบการด (รอยละ 6.50) ตาม

ล�าดบ เมอพจารณาในรายชนป พบวา ชนปท 1-3 มรป-

แบบการเรยนรทพบมากทสดเรยงตามล�าดบคลายคลง

กนคอ รปแบบการเรยนรทชอบการอานหรอเขยนมาก

ทสด รองลงมาคอการเรยนร ดวยการลงมอปฏบต การ

เรยนร ดวยการฟง และการเรยนร ดวยการด (ตารางท 3)

2. ความสมพนธระหวางระดบชนปกบรปแบบการ

เรยนร แบบวารคของนกศกษาพยาบาล วทยาลย-

ตารางท 1 รปแบบการเรยนรของนกศกษาพยาบาลจ�าแนกตามระดบชนป (N=495)

รปแบบการเรยนร ป 1 ป 2 ป 3 รวม 3 ชนป

จ�านวน รอยละ จ�านวน รอยละ จ�านวน รอยละ จ�านวน รอยละ

แบบเดยว 13 2.63 0 0.00 37 7.47 50 10.10

แบบผสม

-สองลกษณะ 9 1.82 0 0.00 12 2.42 21 4.24

- สามลกษณะ 13 2.63 0 0.00 28 5.66 41 8.28

- สลกษณะ 162 32.73 141 28.48 80 16.16 383 77.37

รวมแบบผสม 184 37.18 141 28.48 120 24.24 445 89.89

แบบการเรยนร โดยรวม 197 39.80 141 28.48 157 31.72 495 100.00

ตารางท 2 รปแบบการเรยนรแบบเดยวของนกศกษาพยาบาลจ�าแนกตามระดบชนป (n = 50)



เรยนร ดวยการด (V) 0 0.00 0 0.00 1 2.00 1 2.00

เรยนร ดวยการฟง (A) 4 8.00 0 0.00 5 10.00 9 18.00

เรยนร ดวยการอานหรอเขยน (R) 5 0.00 0 0.00 21 42.00 26 52.00

เรยนร ดวยการลงมอปฏบต (K) 4 8.00 0 0.00 10 20.00 14 28.00

รวม 13 26.00 0 0.00 37 74.00 50 100.00



พยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

ผลการวเคราะห พบวา ระดบชนปมความสมพนธกบ

รปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษาพยาบาลอยาง

มนยส�าคญทางสถต (p<0.001) (ตารางท 4)

วจารณการศกษารปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษา

พยาบาล วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

นกศกษาสมครใจเขารวมการวจย รอยละ 94.46 สามารถ

สรปและวจารณผลการศกษาไดเปน 3 ประเดน ดงน

1. ลกษณะภมหลงของกลมตวอยาง กลมตวอยางสวน

ใหญเปนเพศหญงมากทสด (รอยละ 94.10) อายเฉลย

20.75 ป (SD=1.73, Max=34 ป, Min 18 ป) เปน

นกศกษาชนปท 1 (รอยละ 39.80) รองลงมาคอ ชนปท

3 (รอยละ 31.72) และชนปท 2 (รอยละ 28.48) และ

มเกรดเฉลยอยในระดบคอนขางดถงด (M = 2.88, SD

=0.37, Max=3.86, Min=2.00) ตามเกณฑการตดเกรด

ของสถาบนพระบรมราชชนก กระทรวงสาธารณสข (เกรด

ระดบ 2.50 = คอนขางด เกรดระดบ 3.00 = ด)(14)

ลกษณะทวไปของกลมตวอยางสะทอนใหเหนวา

ผหญงยงนยมเรยนพยาบาลมากกวาผชายเชนเดยวกบท

พบในงานวจยของ Christodoulou E, et al.(15) และเขา

เรยนทนททจบการศกษาในระดบมธยมศกษาชนปท 6

(อาย 18 ป) สวนนกศกษาทมอาย 34 ป นน เปน

ตารางท 3 การเลอกรปแบบการเรยนของนกศกษาพยาบาลแบบแยกโดยไมขนอยกบจ�านวนลกษณะจ�าแนกตามระดบชนป

(N = 600)



เรยนร ดวยการด (V) 14 2.33 10 1.67 15 2.50 39 6.50

เรยนร ดวยการฟง (A) 47 7.83 37 6.17 53 8.83 122 20.33

เรยนร ดวยการอานหรอเขยน (R) 104 17.33 68 11.33 85 14.17 257 42.83

เรยนร ดวยการลงมอปฏบต (K) 73 12.17 54 9.00 55 9.17 182 30.33

รวม 238 39.67 169 28.17 208 34.67 600 100.00

ตารางท 4 ความสมพนธระหวางระดบชนปกบรปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษาพยาบาล

รปแบบการเรยนร ป 1 ป 2 ป 3 รวม 3 ชนป χ2 df p-value


1. แบบเดยว 13 2.63 0 0.00 37 7.47 50 10.10 1.089 6 0.000**

2. แบบผสม

- แบบสองลกษณะ 9 1.82 0 0.00 12 2.42 21 4.24

- แบบสามลกษณะ 13 2.63 0 0.00 28 5.66 41 8.28

- แบบสลกษณะ 162 32.73 141 28.48 80 16.16 383 77.37

รวม 197 39.80 141 28.48 157 31.72 495 100.00

** คาระดบนยส�าคญ นอยกวา 0.001



นกศกษาทเขาเรยนในโครงการพฒนาบคลากรของหนวย

งานในกระทรวงสาธารณสข ซงเปนผทจบการศกษาและ

ท�างานในกระทรวงสาธารณสขในสาขาอนกอนทจะสมคร

เขาเรยนพยาบาล เมอพจารณาจากอายเฉลยจะเหนวา

นกศกษาของวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

ในปการศกษา 2561 สวนมากอยใน Generation Z (เกด

ระหวางป พ.ศ. 2539 – 2553 มอายอยระหวาง 9-23

ป)(16) โดยมนกศกษาสวนนอยทอยใน Generation Y

(เกดระหวางป พ.ศ. 2524 – 2538 มอายอยระหวาง

24- 38 ป) นกศกษาทงสองกลมนมลกษณะทเหมอนกน

คอเตบโตในสงคมยคดจตอล สามารถเรยนร เทคโนโลย

ไดเรว มความเปนตวของตวเองสง กลาแสดงออกและ

ชอบอสระ สวนทแตกตางกนอาจจะเปนประสบการณดาน

การท�างานทนกศกษาในเจน Generation Y มมากอน

ท�าใหมความมนใจในการเรยนรทงภาคทฤษฎและปฏบต

กลาซกถามหรอมปฏสมพนธกบผสอน พรอมทจะแลก

เปลยนเรยนร

ชนปและรายวชาทวทยาลยเปดสอน(12) นกศกษาชน

ปท 1 เปนปแรกทเขาศกษา จงยงไมคนชนกบเพอน สง-

แวดลอมในวทยาลย และไมมประสบการณการเรยนใน

ระดบอดมศกษามากอน รายวชาทวทยาลยเปดสอนเปน

ภาคทฤษฎทงหมดทเกยวกบความร พนฐานดานวทยา-

ศาสตรสขภาพและพนฐานดานวชาชพยาบาล ซงเนนให

นกศกษาบรรลผลลพธการเรยนรตามทหลกสตรก�าหนด

และมทกษะในศตวรรษ 21 จงมรปแบบการเรยนการสอน

ทหลากหลายและเนนผเรยนเปนส�าคญ นกศกษาชนปท

2 เรมคนเคยกบเพอนและมประสบการณในการเรยนใน

ระดบอดมศกษามากขน อกทงมประสบการณในการเรยน

ร ในระดบอดมศกษาตอเนองจากชนปท 1 รายวชาทเปด

สอนในภาคการศกษาท 1-2 เปนรายวชาภาคทฤษฎเกยว

กบความร พนฐานดานวทยาศาสตรสขภาพ และพนฐาน

วชาชพพยาบาล ตองมการเรยนภาคทฤษฎและทดลอง

ปฏบตในหองปฏบตการพยาบาล ในภาคฤดรอนใหฝก

ปฏบตดานวชาชพพยาบาลในสถานการณจรง จงเปน

ประสบการณทแปลกใหมของนกศกษา ท�าใหนกศกษา

ตองตนตว และตองมการเตรยมตนเองใหพรอมกอน

เรยนภาคทดลองและฝกปฏบต นกศกษาชนปท 3 มความ

คนเคยและมประสบการณในการเรยนในระดบอดมศกษา

มากกวาชนปอน แตรายวชาทเปดสอนในภาคการศกษา

ท 1 เปนภาคทฤษฎหมวดวชาชพพยาบาลซงมความยง

ยากซบซอน สวนภาคการศกษาท 2 และภาคฤดรอน

เปนการฝกปฏบตการพยาบาลในสถานการณจรง อกทง

ตองเดนทางไปฝกปฏบตงานนอกสถานททงในโรง

พยาบาลระดบตางๆ และในชมชน จงเปนสงแปลกใหม

และมความทาทายความสามารถของนกศกษามากกวาชน

ปอนๆ

2. รปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษาพยาบาล

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

นกศกษาสวนมากมรปแบบการเรยนร แบบผสม

(รอยละ 89.89) โดยเปนแบบผสมสลกษณะมากทสด

(รอยละ 77.37) พบมากทสดในนกศกษาชนปท 1

(รอยละ 32.73) รองลงมา คอ นกศกษาชนปท 2 (รอย-

ละ 28.48) และชนปท 3 (รอยละ 16.46) ในกลม

นกศกษาทชอบการเรยนรแบบเดยวเพยงอยางเดยว พบ

จ�านวน 50 คน (รอยละ 10.10) โดยพบรปแบบการเรยนร

ทชอบอานหรอเขยนมากทสด (รอยละ 52) เมอแยก

วเคราะหรปแบบการเรยนรแตละแบบโดยไมค�านงถงการ

เลอกแบบหลายลกษณะ พบวา นกศกษาสวนใหญมรปแบบ

การเรยนร แบบการอานหรอเขยนมากทสด (รอยละ

42.83) โดยพบมากทสดในนกศกษาชนปท 1 (รอยละ

17.33) จากขอคนพบดงกลาวอธบายไดวานกศกษา

พยาบาลใน Generation Z เกดมาในสงคมทมความเจรญ

ดานเทคโนโลยและการสอสารทใชอนเทอรเนต ไดรบท

ฝกฝนและพฒนาทกษะ 3 Rs X 7 Cs มาตลอดตาม

แผนการศกษาของกระทรวงศกษาธการ ท�าใหเมอเขา

เรยนในระดบอดมศกษายงคงมทกษะการเรยนรทหลาก

หลาย เหนไดจากผลการศกษาทพบวา นกศกษาพยาบาล

สวนมากมรปแบบการเรยนรแบบผสมทงการเรยนร ดวย

การด การฟง การอานหรอเขยน และการไดลงมอปฏบต

สอดคลองกบการศกษารปแบบการเรยนรของนกศกษา



บรรยาย (A) เทานน ไดพฒนาทกษะอนๆ คอ การลงมอ

ปฏบต (K) การดหรอเหนภาพ (V) และการอาน/เขยน

(R) บอยๆ จนเกดความชอบและใชเปนรปแบบการเรยน

รทมประสทธภาพ นกศกษาจงพฒนาเปนผทชอบการ

เรยนรแบบผสมผสานทงสลกษณะตอไป

เมอพจารณาเฉพาะกลมนกศกษาทชอบการศกษา

แบบเดยว หรอเมอจ�าแนกรปแบบการเรยนรแตละแบบ

ออกจากกลมทชอบการเรยนรแบบสองลกษณะขนไป พบ

วา นกศกษาชอบรปแบบการเรยนร แบบการอานหรอ

เขยนมากทสด และเปนตวเลอกทพบมากทสดของทกชน

ป สอดคลองกบผลการศกษาในนกศกษาชนปท 1 ของ

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน ชยนาท(9) ทพบมากถง

รอยละ 32.31 แตตรงขามกบผลการศกษาในประเทศจน

ทพบวา นกศกษาพยาบาลนยมการเรยนรแบบการอาน

หรอเขยนนอยทสด(11) ผลการศกษานแตกตางจากผลการ

ศกษาอนๆ อก เชน วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

ขอนแกน(10) และการศกษานกศกษาพยาบาลในประเทศ-

จน(11) พบวา การเรยนร โดยการเคลอนไหวหรอลงมอ

ปฏบตเปนทนยมมากทสด สวนในประเทศโอมาน(17) พบ

วา การเรยนร จากการฟงเปนทนยมมากทสด (รอยละ

31.6)

3.ความสมพนธระหวางระดบชนปกบรปแบบการ

เรยนรแบบวารคของนกศกษาพยาบาลวทยาลยพยาบาล

บรมราชชนน นครราชสมา

รปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษาพยาบาล

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา มความ

สมพนธกบชนป อยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.001

(p<0.001) อธบายไดวาชนปไมใชปจจยเดยวทสงผลให

นกศกษามรปแบบการเรยนรแบบวารค แตยงมปจจยท

เกยวของ ไดแก รายวชาทเปดสอน บรบททเกยวของกบ

การเรยนการสอน เชน แหลงฝก คณลกษณะสวนบคคล

ความสามารถในการปรบตวของนกศกษา รวมดวย เหน

ไดจากนกศกษาชนปท 1 เปนปแรกทเขาศกษา จงยงไม

คนชนกบเพอน สงแวดลอมในวทยาลย และไมม

ประสบการณการเรยนในระดบอดมศกษามากอน รายวชา

พยาบาลในวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน ขอนแกน(10)

และนกศกษาพยาบาลในวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

สรรพสทธประสงค(17) ทพบวา นกศกษามรปแบบการ

เรยนรแบบผสมสลกษณะมากทสด คอ รอยละ 43.7 และ

33.90 ตามล�าดบ แตไมสอดคลองกบผลการศกษาใน

ประเทศโอมาน(18) ทพบวานกศกษาพยาบาลสวนมาก

(รอยละ 63.5) มรปแบบการเรยนรแบบผสมสองลกษณะ

เมอจ�าแนกเปนชนปพบวาทกษะแบบผสมสลกษณะนพบ

มากในนกศกษาชนปท 1 เชนเดยวกบการศกษาของ

Purba(19) ทศกษานกศกษาพยาบาล ชนปท 1 และ 2 ทงน

อาจจะเนองจากนกศกษาเพงจบการศกษาในระดบ

มธยมศกษามาเพยง 1 ป ยงคงมทกษะทพฒนามาในระดบ

มธยมศกษาไวในระดบหนง ผลการศกษานตรงขามกบ

การศกษาของวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน ชยนาท(9)

ทพบวา นกศกษาชนปท 1 สวนมากมการเรยนรปแบบ

เดยว และในประเทศโอมาน(17) ทพบวา รปแบบผสมส

ลกษณะนพบเฉพาะในนกศกษาชนปท 5 (internship

students) เทานน ทงอาจจะเกดจากแผนการเรยนรหรอ

กจกรรมการเรยนรทแตกตางกน

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา จดการ

เรยนการสอนภาคทฤษฎ ทดลองปฏบต ฝกปฏบตใน

สถานการณจรง และจดกจกรรมนอกหลกสตรเนนผเรยน

เปนส�าคญ เพอสงเสรมใหนกศกษาไดพฒนาทกษะ 3 Rs

X 7 Cs อยางตอเนองโดยใชวธการสอนทหลากหลาย เชน

การเรยนแบบมสวนรวม การสอนโดยใชปญหาเปนหลก

และการเรยนการสอนแบบโครงงาน รวมทงบรณาการการ

เรยนการสอนกบพนธกจอนๆ เชน การวจย การบรการ

วชาการ และการท�านบ�ารงศลปวฒนธรรม นอกจากนยง

มการใชสอการสอนทสงเสรมทกษะการเรยนรมากกวา 1

ทกษะ เชน การบรรยายประกอบภาพ หรอการดวดโอท

มทงภาพและเสยง เปนตน กจกรรมการเรยนการสอนดง

กลาวชวยสงเสรมทกษะการเรยนร ทหลากหลาย จน

นกศกษากลายเปนผทมลกษณะการเรยนร แบบผสม

ผสานทงสลกษณะ นกศกษาทมแนวโนมวาจะพอใจกบ

รปแบบการเรยนรแบบใดแบบใดแบบหนง เชน ชอบฟง



ใหมของนกศกษา สงผลใหนกศกษา โดยมรปแบบการ

เรยนรแบบผสมสลกษณะมากทสด (รอยละ 16.16) รอง

ลงมาคอแบบเดยว (รอยละ 7.47) แบบสามลกษณะ

(รอยละ 5.66) และแบบสองลกษณะ(รอยละ 2.42) โดย

มรปแบบการเรยนรทเลอกมากทสดคอการอานหรอเขยน

(รอยละ 14.17) รองลงมาคอ ชอบการเรยนร ดวยการ

ลงมอปฏบต (รอยละ 9.17) ชอบการเรยนร ดวยการฟง

(รอยละ 8.83) และชอบการเรยนร ดวยการดนอยทสด

(รอยละ 2.50) คลายคลงกบชนป 1 และ 2 ผลการศกษา

นตรงขามกบการศกษาทวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

ขอนแกน(10) ทไมพบความสมพนธของทงสองตวแปร

สรป

การศกษารปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษา

พยาบาล วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

กลมตวอยาง จ�านวน 495 คน สวนใหญเปนเพศหญงมาก

ทสด อายเฉลย 20.75 ป เปนนกศกษาชนปท 1 มากทสด

และมเกรดเฉลยอยในระดบปานกลางถงด ผลการศกษา

พบวา รปแบบการเรยนรแบบวารคของนกศกษาพยาบาล

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา สวนมากม

รปแบบการเรยนรแบบผสมสลกษณะ พบมากทสดในชน

ปท 1 รองลงมาคอชนปท 2 และชนปท 3 ตามล�าดบ โดย

ชอบการเรยนรจากการอานหรอเขยนมากทสด รองลงมา

คอ ชอบการเรยนร ดวยการลงมอปฏบต ชอบการเรยนร

ดวยการฟง และชอบการเรยนร ดวยการด ตามล�าดบ

คลายคลงกนทกชนป และพบวา รปแบบการเรยนรแบบ

วารคมความสมพนธกบชนปอยางมนยส�าคญทางสถต

เนองจากชนปไมใชปจจยเดยวทสงผลใหนกศกษามรป

แบบการเรยนรแบบวารค แตยงมปจจยทเกยวของ ไดแก

รายวชาทเปดสอน บรบททเกยวของกบการเรยนการสอน

เชน แหลงฝก คณลกษณะสวนบคคล ความสามารถใน

การปรบตวของนกศกษา


ขอเสนอแนะจากการวจย พบวา นกศกษาพยาบาล

ทวทยาลยเปดสอนเปนภาคทฤษฎทงหมด และมการเรยน

รหลายรปแบบรวมกน สงผลใหนกศกษาสวนใหญตอง

ปรบตว กระตอรอรนในการเรยน จงเกดนสยชอบการ

เรยนรแบบผสมสลกษณะมากทสด(รอยละ 32.73) รอง

ลงมาคอแบบผสมสามลกษณะ และแบบเดยว เทากน

(รอยละ 2.63) และแบบสองลกษณะนอยทสด(รอยละ

1.82) ตามล�าดบ โดยมรปแบบการเรยนรทเลอกมาก

ทสดคอการอานหรอเขยน (รอยละ 17.33) รองลงมาคอ

ชอบการเรยนร ดวยการลงมอปฏบต (รอยละ 12.17)

ชอบการเรยนร ดวยการฟง (รอยละ 7.83) และชอบการ

เรยนร ดวยการดนอยทสด(รอยละ 2.33)

นกศกษาชนปท 2 เรมคนเคยกบเพอนและม

ประสบการณในการเรยนในระดบอดมศกษามากขน อก

ทงมรปแบบการเรยนรทตนเองชอบมากอน แตรายวชาท

เปดสอนเปนรายวชาภาคทฤษฎความร พนฐานดาน

วทยาศาสตรสขภาพ และพนฐานวชาชพพยาบาล ตองม

การเรยนภาคทดลองปฏบตในหองปฏบตการพยาบาล

และฝกปฏบตดานวชาชพพยาบาลในสถานการณจรง ซง

เปนประสบการณทแปลกใหมของนกศกษา ท�าให

นกศกษาตองตนตว และเตรยมตนเองใหพรอมกอนเรยน

ภาคทดลอง และฝกปฏบตในสถานการณจรง สวนใหญ

จงชอบการเรยนรแบบผสมสลกษณะเพยงรปแบบเดยว

(รอยละ 28.48) โดยมรปแบบการเรยนรทเลอกมากทสด

คอการอานหรอเขยน (รอยละ 11.33) รองลงมาคอ ชอบ

การเรยนร ดวยการลงมอปฏบต (รอยละ 9.00) ชอบการ

เรยนร ดวยการฟง (รอยละ 6.17) และชอบการเรยนร

ดวยการดนอยทสด(รอยละ 1.67) คลายคลงกบชนป 1

นกศกษาชนปท 3 มความคนเคยและมประสบการณ

ในการเรยนในระดบอดมศกษามากกวาชนปอน แต

รายวชาทเปดสอนเปนภาคทฤษฎรายวชาชพในภาคการ

ศกษาท 1 สวนภาคการศกษาท 2 และภาคฤดรอนเปนการ

ฝกปฏบตดานวชาชพพยาบาลในสถานการณจรง และ

ประสบการณใหมคอตองออกฝกปฏบตในทตางๆ ทงใน

โรงพยาบาลระดบตางๆ และในชมชน จงเปนสงแปลก



การศกษามธยมศกษาเขต 41. วารสารวชาการและวจย-

สงคมศาสตร 2558;10(พเศษ):87-100.

2. ส�านกงานเลขาธการครสภา. พระราชบญญตการศกษาแหง

ชาต พ.ศ. 2542 แกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 และ

(ฉบบท 3) พ.ศ. 2553 มาตรา 24 (1) [อนเทอรเนต].

[สบคนเมอ 20 ธ.ค. 2561]. แหลงขอมล: https://www.

mwit.ac.th/person/01_Statues/NationalEducation.pdf

3. Jansen E. Brain-based learning: the new paradigm of

teaching. 2nd edition. Thousand Oaks: Corwin; 2008.

4. คณะกรรมการการอดมศกษา. กรอบมาตรฐานคณวฒระดบ

อดมศกษาแหงชาต พ.ศ. 2552 และแนวทางการปฏบตตาม

กรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต พ.ศ. 2552;

2552. กรงเทพมหานคร: ส�านกงานคณะกรรมการการ-

อดมศกษา; 2552.

5. พมพนธ เตชะคปต, พเยาว ยนดสข. การจดการเรยนร ใน

ศตวรรษท 21. กรงเทพมหานคร: ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย; 2557.

6. สมชาย สรยะไกร. แบบการเรยนของนกศกษาเภสชศาสตร:

ทฤษฎและขอคนพบ. วารสารเภสชศาสตรอสาน 2554;7:

1-10.

7. สรารกษ ศรมาลา, รงทวา ศรวโรจน. ผลสมฤทธความพง

พอใจของนกศกษาพยาบาลตอการเรยนการสอนการ

พยาบาลทารกแรกเกด. วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราช-

ชนน นครราชสมา 2558;24(4):1-9.

8. Fleming N. VARK classification of learning Styles

[Internet]. 2015 [cited 2018 Dec 20]. Available from:

http//www.Vark-learn.com

9. นฤมล จนทรสข, ชวนนท จนทรสข, นจวรรณ วรวฒโนดม.

การศกษารปแบบการเรยนร ตามรปแบบ VARK ของ

นกศกษาพยาบาลชนปท 1 วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

ชยนาท. การประชมวชาการระดบชาต นเรศวรวจยครงท 13:

วจย นวตกรรม ขบเคลอนเศรษฐกจและสงคม; 20-21

กรกฎาคม 2060; มหาวทยาลยนเรศวร, พษณโลก.

พษณโลก: มหาวทยาลยนเรศวร; 2560.

10. ศภวด แถวเพย, พรรณภา ทองณรงค, เสาวลกษณ วชย.

รปแบบการเรยนร ของนกศกษาพยาบาลศาสตรบณฑต-

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน ขอนแกน. วารสารการ-

พยาบาลและการดแลสขภาพ 2560;35(2):227-35.

11. Zhu H, Zeng H, Zhang H, Zhang H, Wan F, Guo H, et

al. The preferred learning styles utilizing VARK among

ทกชนป มรปแบบการเรยนแบบผสมสลกษณะมากทสด

และมรปแบบการเรยนรทเลอกมากทสดคอการอานหรอ

เขยน รองลงมาคอ ชอบการเรยนร ดวยการลงมอปฏบต

ชอบการเรยนร ดวยการฟง และการด ตามล�าดบ มขอ

เสนอแนะเชงนโยบายดงน

1. ผบรหารวทยาลยควรก�าหนดนโยบายสงเสรมการ

จดการเรยนร ใหครบทกรปแบบตามลกษณะการเรยนร

แตละชนป จดหาสงสนบสนนการเรยนร และการสราง

บรรยากาศทสามารถกระตนใหผเรยนไดพฒนารปแบบ

การเรยนร ในแบบของตนมากทสด

2. อาจารยผสอนควรออกแบบกจกรรมการเรยนการ

สอนใหสอดคลองกบลกษณะการเรยนรของนกศกษา การ

สอนในกลมใหญทงชนป ควรค�านงถงรปแบบการเรยนร

ทชนปนนชอบมากทสด และการสอนในกลมเลก เชน การ

สอนภาคปฏบตควรค�านงถงรปแบบการเรยนรของแตละ

บคคลเพอใหเกดประสทธผลมากทสด

ขอเสนอแนะเพอการวจยครงตอไป

ควรศกษาเกยวกบพฒนาโปรแกรมการจดการเรยน

การสอนและพฒนาสอการสอนทกระตนใหเกดการเรยน

รตามรปแบบการเรยนรของนกศกษาทงรายบคคล และ

รายชนป เพอใหเกดผลสมฤทธทางการเรยนทม

ประสทธภาพและประสทธผลมากยงขน

กตตกรรมประกาศขอขอบคณวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นคร-

ราชสมา ทสนบสนนทนวจย และขอขอบคณ ดร.พรฤด

นธรตน ผอ�านวยการวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

นครราชสมา ส�าหรบค�าแนะน�า ค�าปรกษาและก�าลงใจใน

การท�าวจยจนส�าเรจลลวงโดยดวยด สดทายขอขอบคณ

อาสาสมครทกทานทใหขอมลอนเปนประโยชน

เอกสารอางอง 1. วาร ชมชน, เรขา อรญวงศ, ขวญดาว แจมแจง. กลยทธการ

ด�าเนนการพฒนาทกษะการเรยนร ในศตวรรษท 21 ของ

นกเรยนในโรงเรยนมธยมศกษาสงกดส�านกงานเขตพนท-



16. สรพมพ ชปาน. พยาบาลวชาชพ generation Y: ความทาทาย

ส�าหรบผบรหารการพยาบาล. วารสารพยาบาล กระทรวง-

สาธารณสข 2561;28(1):1-12.

17. Kaewmataya P, Charoennukul A, Kulprateepunya K,

Ginggaw S, Prasertsri N. The VARK learning style of

nursing students. Proceeding of 18th World Congress on

Clinical Nutrition (WCCN) Agriculture, Food and Nu-

trition for Health and Wellness; 2014 Dec 1-3; Ubon

Ratchathani, Thailand. Ubon Ratchathani: Faculty of

Agriculture, Ubon Ratchathani University; 2015.

18. Angeline JPG, Ranadev C. Learning style(S) preferenc-

es and the perception of the learner’s learning style with

academic performance of nursing Students in a private

university, Oman. International Journal of Nursing Edu-

cation [Internet]. 2018 [cited 2019 Oct 7];10(4):48–

52. Available from: http://search.ebscohost.com/login.

aspx?direct=true&db=ccm&AN=132984835&site=e-

host-live

19. Purba IE, Sinaga J, Siregar R, Sembiring A, Sembiring

R. Learning preferences of nursing and midwifery students.

Journal of Science and Technology Ubon Ratchathani

University 2015;17(3):7-12.

nursing students with bachelor degrees and associate

degree in China. Acta Paul Enferm 2018;31(2):162-9.

12. กลมวชาการ วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา.

แผนการจดการศกษาหลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑต

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา ประจ�าปการ

ศกษา 2561. นครราชสมา: วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน-

นครราชสมา, 2561.

13. สรพร ปวฒภทรพงศ. ฉนจะเรยนไดดทสดอยางไร [อน-

เทอรเนต]. [สบคนเมอ 20 พ.ย. 2561]. แหลงขอมล:

http://vark-learn.com/wp-content/uploads/2014/08/

The-VARK-Questionnaire-Thai.pdf

14. กระทรวงสาธารณสข. ระเบยบสถาบนพระบรมราชชนก วา

ดวยการจดการศกษาระดบประกาศนยบตรวชาชพชนสง

พ.ศ. 2560. 3 กมภาพนธ 2560. นนทบร: กระทรวง-


15. Christodoulou E, Kalokairinou A, Koukia E, Intas G,

Apostolara P, Daglas A, et al. The test-retest reliability

and pilot testing of the “new technology and nursing

students’’ learning styles” questionnaire.” International

Journal of Caring Sciences [Internet]. 2015 [cited 2019

Oct 7];8(3):567–76. Available from: http://search.

ebscohost .com/login.aspx?direct=true&db=c-

cm&AN=110579132&site=ehost-live



Abstract: VARK Learning Styles of Bachelor Degree Nursing Students at Boromarajonani College of Nursing,

Nakhon Ratchasima Province, Thailand

Jongolnee Tuicharoen, M.Sc. (Public Health)*; Prangthip Thasanoh Elter, Ph.D.*; Rumpai Munsraket,

M.Ed.*; Issarawan Sonthipumas, M.S.N.*; Songsuda Muenthaisong, Ph.D.**

* Boromarajonani College of Nursing, Nakhon Ratchasima; ** Boromarajonani College of Nursing Khon

Kaen, Thailand


This study aimed to assess the relationship between classes and learning styles of nursing students in a

nursing college in Nakhon Ratchasima. Participants were 495 nursing students from the first to the third year

of study. Data were collected by using the Learning Style Questionnaire (α=0.82) and analyzed by using

descriptive statistics and Chi square test. Research results revealed that the majority of participants were female

(94.10%), aged 20.75 years old (SD=1.73). Most of the them preferred multimodal learning styles (89.89%),

especially a quadrimodal style (77.37%), which were mostly found among the freshmen (32.73%). The

preference on unimodal learning style was observed in 10.10% of the participants who were mainly the third

year students (42.0%), and reading or writing (R) was the most preferred (52.0%). There was a significant

association between student classes and learning styles (χ2=1.089, p<0.001). The results could be used as

basic information for nursing instructors to design courses congruent with students’ quadrimodal styles. Future

research should focus on developing instructional media or pre-training programs for nursing practicum that

promote their quadrimodal learning styles.

Keywords: learning style; VARK learning styles; nursing students

ความคดเหนของผใชบณฑตตอคณภาพบณฑตและอตลกษณของพยาบาลจบใหมทส�าเรจการศกษาจาก

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา ปการศกษา 2561

ปทมาภรณ คงขนทด พย.ม. (การพยาบาลสตร)ฉตรทอง จารพสฐไพบลย พย.ม. (การพยาบาลอนามยชมชน)นชมาศ แกวกลฑล พย.ม. (การพยาบาลศกษา)นฤมล เปรมาสวสด พย.ม. (การพยาบาลเวชปฏบตชมชน)มยร พางาม พย.ม. (การผดงครรภขนสง)วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

บทคดยอ การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาความคดเหนของผใชบณฑตตอคณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒ

ระดบอดมศกษาแหงชาต อตลกษณบณฑต และศกษาความสมพนธของคณภาพบณฑตและอตลกษณบณฑตของ

พยาบาลจบใหม ทส�าเรจการศกษาจากวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา ศกษาเมอปฏบตงานครบ 1 ป

ใน เดอนกรกฎาคม พ.ศ.2561 ปการศกษา 2561 ประชากรคอผใชบณฑต จ�านวน 152 คน เกบขอมลโดยใชแบบ

ประเมนคณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาตและอตลกษณบณฑตตามความคดเหน

ของผใชบณฑต ทผวจยพฒนาขน มคาดชนความตรงเชงเนอหา (CVI) เทากบ 0.95 และมคาสมประสทธแอลฟา

ของครอนบาค สวนท 1 คณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต ไดเทากบ 0.97 สวนท

2 อตลกษณบณฑต ไดเทากบ 0.94 วเคราะหขอมลโดยใชความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานและ

วเคราะหความสมพนธ ใช Pearson’s product moment correlation coefficient ผลการวจยพบวา คณภาพบณฑต

ตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต ภาพรวมอยในระดบมาก (mean=4.12, SD=0.52) และราย

ดานอยในระดบมาก ดานทกษะคณธรรมจรยธรรม มคาเฉลยสงทสด (mean=4.15, SD=0.63) ดานต�าทสดคอ

ทกษะทางปญญา (mean=4.07, SD=0.55) ผลการประเมนอตลกษณบณฑต ภาพรวมอยในระดบมาก (mean=

4.08, SD=0.64) ดานมวนยมคาเฉลยสงทสด (mean=4.18, SD=0.64) ต�าทสดคอดานปฏบตงานด (mean=3.99,

SD=0.77) และการเกดประโยชนสงสดแกชมชน (mean=3.99, SD=0.77) คณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐาน

คณวฒฯ และอตลกษณบณฑตมความสมพนธทางบวกในระดบมาก อยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.01 (r=0.875,

p=0.01) สวนผลการศกษา (GPA) มความสมพนธทางบวกในระดบต�ากบคณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณ

วฒฯและอตลกษณบณฑตอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.01 (r=0.267, p=0.01; r=0.258, p=0.01)

ค�ำส�ำคญ: คณภาพบณฑตพยาบาล; กรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต; อตลกษณบณฑต




วนรบ: 10 ต.ค. 2562



ความคดเหนของผใชบณฑตตอคณภาพบณฑตและอตลกษณของพยาบาลจบใหม


บทน�ากรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต

(Thai Qualifications Framework for Higher Education,

TQF:HEd) เปนกรอบทแสดงระบบคณวฒการศกษา

ระดบอดมศกษาของประเทศ(1,2) มงใหผเรยนเกดทกษะ

คณธรรมและจรยธรรม ทกษะความร ทกษะทางปญญา

ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ

ทกษะการวเคราะหเชงตวเลขการสอสาร และการใช

เทคโนโลยสารสนเทศ และทกษะการปฏบตทางวชาชพ(3)

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา ไดน�ากรอบ

มาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต (TQF) มาใช

จดการเรยนการสอน ในหลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑต

ตงแตปการศกษา 2555 ซงการประเมนผลการศกษา

เฉลยตลอดหลกสตร (GPA) ของบณฑตแตละคนไดจาก

การประเมนผลการเรยนรายวชา ทงภาคทฤษฎ ทดลอง

และปฏบต มการวดและประเมนผลทง 6 ทกษะโดยแบง

สดสวนการประเมนแตกตางกนขนอยกบลกษณะวชา ใน

รายวชาภาคทฤษฎจะแบงสดสวนการประเมนใหทกษะ

ความรมากทสด รองลงมาคอทกษะทางปญญา ทกษะการ

วเคราะหเชงตวเลขการสอสารและการใชเทคโนโลย

สารสนเทศ ตามล�าดบ สวนรายวชาภาคปฏบต จะแบง

สดสวนใหทกษะการปฏบตทางวชาชพมากทสด รองลงมา

คอ ทกษะทางปญญา ทกษะความร ทกษะการวเคราะห

เชงตวเลขการสอสารและการใชเทคโนโลยสารสนเทศ

ตามล�าดบ และคาดหวงวาเมอส�าเรจการศกษาไปแลว

บณฑตจะมอตลกษณ ดงน ปฏบตงานด มวนย เขาใจ

ความเปนมนษย ประโยชนสงสดแกชมชน(4)

ปการศกษา 2559 วทยาลยฯ ประเมนคณภาพบณฑต

จากผส�าเรจในปการศกษา 2558 หลกสตรพยาบาล

ศาสตรบณฑต (หลกสตรปรบปรง พ.ศ.2555) จ�านวน

230 คน มผใชบณฑตตอบแบบประเมนตอบกลบทงหมด

181 ฉบบ มฉบบทสมบรณครบถวน จ�านวน 103 ฉบบ

(คดเปนรอยละ 44.78) พบวา ผลการประเมนโดยภาพ

รวมอยในระดบด คาเฉลย 4.06 สวนเบยงเบนมาตรฐาน

.34 ดานทมคาเฉลยผลการประเมนสงทสด คอ ดาน

ทกษะคณธรรมจรยธรรม (mean=4.25, SD=0.39) รอง

ลงมา คอ ดานความสมพนธระหวางบคคล (mean=4.21,

SD=0.42) และความรบผดชอบดานการวเคราะหตวเลข

การสอสารและการใชเทคโนโลยสารสนเทศ และดาน

ทกษะการปฏบตทางวชาชพ (mean=4.17, SD=0.44)

ตามล�าดบ สวนดานทมคาเฉลยผลการประเมนต�าทสด

คอ ทกษะดานความร (mean=3.87, SD=0.44) รองลง

มาคอ ดานการวเคราะหตวเลข การสอสารและการใช

เทคโนโลยสารสนเทศ (mean=3.89, SD=0.44)(5) จงม

การปรบปรงการจดการเรยนการสอนโดยการวพากษการ

ออกแบบการจดการเรยนร ทกรายวชา กอนเปดภาคการ

ศกษา และสงเสรมการจดการเรยนการสอนทมการท�า

กจกรรมกลมและน�าเสนอผลงานทกรายวชา เพอพฒนา

คณภาพการจดการเรยนร ใหสอดคลองกบการพฒนา

บณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหง

ชาตทกดาน

การประเมนบณฑตชวยใหไดรบร ขอมล ร ความ

สมพนธของคณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒ

ระดบอดมศกษาแหงชาต และอตลกษณบณฑต รวมถง

ขอคดเหน หรอขอเสนอแนะตางๆ ซงเปนการสะทอนถง

คณภาพการจดการเรยนการสอนของวทยาลยฯ ขอมล

เหลานมประโยชนในการน�ามาปรบปรง และวางแผนการ

จดการเรยนการสอนของปการศกษาตอไป หลงจาก

ปรบปรงการจดการเรยนการสอนดงกลาวแลว ดงนนจง

ตองศกษาคณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒ

ระดบอดมศกษาแหงชาต และอตลกษณบณฑต รน 59

ตามความคดเหนของผใชบณฑต เพอน�าผลการศกษาท

ไดมาศกษาวามความสมพนธกบผลการศกษาหรอไม

อยางไร และน�าไปใชในการปรบปรงและพฒนาการ

จดการเรยนการสอนใหเกดคณภาพและอตลกษณบณฑต

ทดตอไป

การศกษานมวตถประสงคเพอศกษาคณภาพบณฑต

ตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต

(TQF) และอตลกษณบณฑต ตามความคดเหนของผใช

บณฑต และศกษาความสมพนธของคณภาพบณฑตตาม


Opinions of Stakeholders on the Qualities and Identities of Novice Nurses Graduated

กรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต กบ

อตลกษณบณฑต และผลการศกษา (GPA)

วธการศกษาการวจยครงนเปนการวจยเชงพรรณนา ประชากรทใช

ในการศกษา คอ ผใชบณฑต ซงเปนผบงคบบญชาโดยตรง

ทเหนการปฏบตงานของบณฑต หลกสตรพยาบาลศาสตร-

บณฑต รนท 59 ทส�าเรจการศกษาจากวทยาลยพยาบาล

บรมราชชนน นครราชสมา ในปการศกษา 2559 จ�านวน

152 คน ในอตราสวนผใชบณฑต 1 คน ตอบณฑต 1 คน

กระจายอยตามสถานบรการตางๆ ในจงหวดนครราชสมา

และชยภม

เครองมอทใชในการวจย คอ แบบประเมนคณภาพ

บณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหง

ชาต และอตลกษณบณฑต ตามความคดเหนของผใช

บณฑต ประกอบดวย 3 สวน คอ สวนท 1 ขอมลทวไป

สวนท 2 คณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบ

อดมศกษาแหงชาต เปนแบบมาตราสวนประมาณคา 5

ระดบ ทผวจยสรางข นเองโดยอางองจากแนวคดของ

กรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต ประกอบ

ดวยแบบประเมน 6 ดาน จ�านวน 52 ขอ ประกอบดวย

ค�าถามเกยวกบทกษะคณธรรมและจรยธรรม จ�านวน 10

ขอ ทกษะความร จ�านวน 9 ขอ ทกษะทางปญญา จ�านวน

8 ขอ ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผด

ชอบ จ�านวน 6 ขอ ทกษะการวเคราะหตวเลข การสอสาร

และการใชเทคโนโลยสารสนเทศ จ�านวน 8 ขอ และทกษะ

การปฏบตทางวชาชพ จ�านวน 4 ขอ สวนท 3 คณภาพ

บณฑตตามอตลกษณบณฑต ตามการรบรของผใชบณฑต

เปนแบบมาตราสวนประมาณคา 5 ระดบ ทผวจยสรางขน

เองโดยอางองจากอตลกษณบณฑตของวทยาลยพยาบาล

บรมราชชนน นครราชสมา ประกอบดวยแบบประเมน

อตลกษณ 4 ดาน จ�านวน 21 ขอ ค�าถามเกยวกบการ

ปฏบตงานด มวนย เขาใจความเปนมนษย และเกด

ประโยชนสงสดแกชมชน

การหาความตรงตามเนอหา (content validity) โดย

ผทรงคณวฒดานการศกษาและการพยาบาล ซงเปน

กรรมการบรหารหลกสตรของวทยาลยพยาบาลบรมราช-

ชนน นครราชสมา จ�านวน 5 คน ไดคาดชนความตรงเชง

เนอหา (content validity index: CVI) เทากบ 0.95 และ

หาคาความเชอมน (Reliability) ดวยคา Cronbach’s

coefficient โดยน�าแบบสอบถามไปใชสอบถามกบกลม

ประชากรตวอยาง จ�านวน 30 คน สวนท 1 ไดคาเทากบ

0.97 และสวนท 2 ไดคาเทากบ 094

โครงการวจยนไดรบการรบรองจรยธรรม จาก

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา เลขทรบรอง

COA No. 003/2562 อนมตวนท 26 พฤศจกายน 2561

– 26 พฤศจกายน 2562 สงแบบประเมนทางไปรษณย

ไปยงหนวยงานตนสงกดโดยโทรศพทประสานงานกอน

สง วเคราะหดวยโปรแกรมส�าเรจรป SPSS ใชสถต

พรรณนา ไดแก การแจกแจงความถ คารอยละ คาเฉลย

และสวนเบยงเบนมาตรฐาน วเคราะหความสมพนธ ใช

สถต Pearson’s product moment correlation coefficient

ผลการศกษา1. ขอมลทวไป

ประชากร จ�านวน 152 คน กลมตวอยาง จ�านวน 121

ฉบบ ทไดรบแบบประเมนกลบทสมบรณ คดเปนรอยละ

79.61 สวนใหญเปนผหญง รอยละ 94.21 อายระหวาง

51-60 ป รอยละ 50.41 ปฏบตงานทโรงพยาบาลชมชน

รอยละ 40.50 โรงพยาบาลศนย รอยละ 32.23 อยใน

ต�าแหนงหวหนาหอผปวย รอยละ 54.54 ปฏบตงาน

มากกวา 10 ป รอยละ 79.90 และมระยะเวลาปฏบตงาน

รวมกบบณฑตมากกวา 6 เดอน รอยละ 83.47

2. คณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒ

ระดบอดมศกษาแหงชาต (TQF)

คณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบ

อดมศกษาแหงชาต โดยภาพรวม อยในระดบมาก

(M=4.12, SD=0.52) และรายดานทกดานอยในระดบ

มากเชนกน ดานทมคาเฉลยสงทสด คอ ทกษะคณธรรม

จรยธรรม (mean=4.15, SD=0.63) รองลงมาคอ ความ



สมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ (mean=4.14,

SD=0.62) สวนดานทมคาเฉลยต�าทสด คอ ทกษะทาง

ปญญา (mean=4.07, SD=0.55) ขอทมคาเฉลยสงทสด

ของทกษะคณธรรมจรยธรรม คอ บณฑตแยกแยะความ

ด ความถกตองในการปฏบตงาน (mean=4.30, SD=

0.67) ขอทมคาเฉลยต�าทสด คอ บณฑตสงเสรมใหผ-

ใชบรการรบรสทธของตนเอง (mean=3.82, SD=0.80)

รองลงมา คอ บณฑตสงเสรมใหผใชบรการมสวนรวมรบ

ร ตดสนใจและแกปญหาสขภาพของตนเอง และครอบครว

(mean=3.90, SD=0.83) สวนขอทมคาเฉลยสงทสดของ

ทกษะทางปญญา คอ บณฑตมสวนรวมในการผลต

นวตกรรมเพอใชแกปญหาทางการพยาบาล และการ

ปฏบตงาน (mean=4.18, SD=0.82) สวนขอทมคาเฉลย

ต�าทสด คอ บณฑตพฒนาวธการแกปญหาในการปฏบต

การพยาบาลไดสอดคลองกบบรบทหรอสถานการณของ

ผรบบรการ (mean=3.90, SD=0.76) รองลงมา คอ

บณฑตร ในจดเดนของตนเอง (mean=3.93, SD=0.73)

(ดงตารางท 1)

3. อตลกษณบณฑตของวทยาลยพยาบาลบรม-

ราชชนน นครราชสมา

อตลกษณของวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

นครราชสมาโดยภาพรวม อยในระดบมาก (mean=4.08,

SD=0.64) คณภาพรายดานทกดานอยระดบมาก ดานท

มคาเฉลยสงทสด คอ มวนย (mean=4.18, SD=0.64)

ดานปฏบตงานด มคาเฉลยต�าทสด (mean=3.99,

SD=0.77) และการเกดประโยชนสงสดแกชมชน

(mean=3.99, SD=0.77) ขอทมคาเฉลยสงทสดของดาน

มวนย คอ บณฑตไมเปดเผยความลบของผรบบรการ

(mean=4.25, SD=0.65) ขอทคาเฉลยต�าทสดในดานน

คอบณฑตสงงานหรอมาปฏบตงานไดตรงตามเวลา

(mean=4.12, SD=0.76) และขอทมคาเฉลยสงทสดของ

ดานปฏบตงานด คอ บณฑตปฏบตการพยาบาลไดตามท

ไดรบมอบหมาย (mean=4.17, SD=0.68) ขอทคาเฉลย

ต�าทสดในดานน คอ บณฑตน�าผลการวจยหรอนวตกรรม

มาใชในการปฏบตการพยาบาล (mean=3.51, SD=1.0)

(ดงตารางท 2)

ตารางท 1 คะแนนคณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต (TQF) ภาพรวม (n=121)

รายการประเมน Mean SD ระดบ

1. ดานทกษะคณธรรมจรยธรรม 4.15 0.63 มาก

2. ดานความร 4.09 0.77 มาก

3. ดานทกษะทางปญญา 4.07 0.55 มาก

4. ดานความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ 4.14 0.62 มาก

5. ดานการวเคราะหตวเลข การสอสารและการใชเทคโนโลยสารสนเทศ 4.10 0.54 มาก

6. ดานทกษะการปฏบตทางวชาชพ 4.12 0.63 มาก

รวม 4.12 0.52 มาก

ตารางท 2 อตลกษณบณฑตของวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา ภาพรวม (n=121)

รายการประเมน Mean SD ระดบ

1. ดานปฏบตงานด 3.99 0.77 มาก

2. ดานมวนย 4.18 0.64 มาก

3. ดานเขาใจความเปนมนษย 4.16 0.68 มาก

4. ดานเกดประโยชนสงสดแกชมชน 3.99 0.73 มาก

รวม 4.08 0.64 มาก



4. ความสมพนธระหวางคณภาพบณฑตตามกรอบ

มาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต และอต-

ลกษณบณฑต

คณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบ

อดมศกษาแหงชาต มความสมพนธทางบวกในระดบสง

มากกบอตลกษณบณฑต สวนผลการศกษามความ

สมพนธทางบวกในระดบต�ากบคณภาพบณฑตตามกรอบ

มาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาตอยางมนย

ส�าคญทางสถตทระดบ 0.01 (ดงตารางท 3)

วจารณจากการศกษาความคดเหนของผใชบณฑตตอ

คณภาพบณฑตและอตลกษณของพยาบาลจบใหมทส �าเรจ

การศกษาจากวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

ในปการศกษา 2559 พบวา

1. คณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบ

อดมศกษาแหงชาต ตามความคดเหนของผใชบณฑต

ภาพรวมอยในระดบมาก รายดานทกดานอยระดบด ดาน

ทมคาเฉลยสงทสดคอ ดานทกษะคณธรรมจรยธรรม สวน

ดานทคาเฉลยต�าทสดคอ ทกษะทางปญญา ซงสอดคลอง

กบงานวจยของสถาบนการสอนทางการพยาบาล การ

สาธารณสข และเทคโนโลยทางการแพทยและสาธารณสข

ทงภาครฐและเอกชน ทอยในและนอกสถาบนพระบรม-

ราชชนก ในภาคกลาง ภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยง-

เหนอ อยางนอย 5 เรองมผลการศกษาสนบสนนไปใน

แนวทางเดยวกนวา ผใชบณฑตมความพงพอใจตอการ

ปฏบตงานของบณฑตบณฑตพยาบาล บณฑตทนต-

สาธารณสข และบณฑตแพทยแผนไทย โดยรวมอยใน

ระดบมาก รายดานทกดานอยในระดบมาก ดานทมคา

เฉลยสงทสด คอ ดานคณธรรมจรยธรรม และจรรยา-

บรรณ และดานทมคาคะแนนนอยทสด คอ ทกษะทาง

ปญญาเชนเดยวกน(6-11) ซงอาจเนองจากบณฑตรนนถก

จดการเรยนการสอนดวยหลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑต

(หลกสตรปรบปรง 2555)(3) ทมงเนนการจดการเรยน

การสอนท มงเนนชมชน ค�านงถงสงแวดลอมและ

วฒนธรรมทหลากหลาย เนนการมปฏสมพนธบนพนฐาน

การดแลแบบเอออาทร (caring) นอกจากนยงยดตาม

มาตรฐานคณวฒระดบปรญญาตร สาขาพยาบาลศาสตร

ดานคณธรรม เนนการจดการเรยนร ใหเกดความร ความ

เขาใจหลกจรยธรรม จรรยาบรรณวชาชพ ศาสนา และ

วฒนธรรมตลอดจนสทธมนษยชน สทธเดก สทธผบรโภค

สทธผปวย ตลอดจนสทธของผประกอบวชาชพการ

พยาบาล ทมความส�าคญตอการปฏบตการพยาบาล โดย

ในชนปท 1 นกศกษาไดเรยนรในวชามนษยกบการอยรวม

กน วชามนษยสงคมสงแวดลอมและสขภาพ วชาทกษะ

ชวต โดยการจดใหลงศกษาในชมชนตางๆ และการจด

กจกรรมกลม ชนปท 2 เรยนวชาจรยศาสตร กฎหมาย

วชาชพการพยาบาล วชาการสรางเสรมสขภาพทงภาค

ทฤษฎและปฏบต และมการเรยนการสอนทสอดแทรก

คณธรรมจรยธรรมทกรายวชาและทกชนป(3) นอกจากน

ทกปการศกษาวทยาลยฯ ยงมการจดกจกรรมเสรม-

หลกสตรทเนนคณธรรมและจรยธรรมส�าหรบนกศกษา

ตารางท 3 ความสมพนธระหวางคณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต (TQF) อตลกษณบณฑต

และผลการศกษา

X1 X2 X3

GPA (X1) 1 0.267* 0.258*

คณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต (X2) 0.267* 1 0.875*

อตลกษณบณฑต (X3) 0.258* 0.875* 1

*p ‹0.01



ทกชนป จดใหนกศกษาทกคนท�ากจกรรมจตอาสาในชวง

ปดเทอมกบสถานบรการทเปนแหลงทน จงสงผลให

บณฑตแยกแยะความด ความถกตองในการปฏบตงาน ม

คณธรรมจรยธรรมสง และบณฑตปฏบตงานโดยค�านงถง

หลกสทธผปวย ถงแมวาวทยาลยฯ จะไดจดการเรยนการ

สอนโดยการจดกจกรรมกลมในรปแบบตางๆ ทกรายวชา

แลว แตทกษะทางปญญายงเปนดานทมคาคะแนนนอย

ทสด อาจเนองจากบณฑตเปนพยาบาลใหมทเพงส�าเรจ

การศกษามาเพยงปเดยว อาจจะไมเคยเจอผรบบรการ

ลกษณะนมากอนในขณะเปนนกศกษา ยงขาดประสบ-

การณ ทกษะและความสามารถในการท�างานดานนจงนอย

2. อตลกษณบณฑตของวทยาลยพยาบาลบรมราช-

ชนน นครราชสมา โดยภาพรวมอยในระดบมาก รายดาน

ทกดานอยระดบมาก ดานทสงทสด คอ ดานมวนย ซง

สอดคลองกบงานวจยหลายเรองในสถาบนการสอน

ทางการพยาบาล ทงภาครฐและเอกชน ทงในและนอก

สถาบนพระบรมราชชนก ในภาคกลาง ภาคเหนอ และ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทพบวาผลการประเมน

อตลกษณบณฑตโดยภาพรวมอยในระดบมาก(10-12) ทงน

อาจเนองจากขอค�าถามเกยวกบวนยมความใกลเคยงกบ

ขอค�าถามของการประเมนคณภาพบณฑตตามกรอบ

มาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต ดานทกษะ

คณธรรมจรยธรรม ผลการประเมนจงเปนดานทสงทสด

ดวยเชนกนอาจเนองจากการจดการเรยนการสอนสาย

สขภาพ ตองปฏบตกบมนษยจงไดสอดแทรกคณธรรม

จรยธรรม และจรรยาบรรณวชาชพเขากบทกรายวชาทง

ทฤษฎและปฏบต สวนดานทต�าทสด คอ ดานปฏบตงาน

ด เมอพจารณารายขอพบวาขอทมคาเฉลยต�าทสด คอ

บณฑตน�าผลการวจยหรอนวตกรรมมาใชในการปฏบต

การพยาบาล อาจเนองจากเพงส�าเรจการศกษามาเพยงป

เดยว ตองสรางความคนเคยกบงานและสภาพแวดลอม

ในการท�างาน จงยงไมไดน�าผลการวจยหรอนวตกรรมมา

ใช และดานเกดประโยชนสงสดแกชมชน ขอทมคาเฉลย

ต�าทสด คอ บณฑตสนใจและใหความรวมมอในการแก

ปญหาของสวนรวม แมวาการจดการเรยนการสอนของ

บณฑตรนน ใชหลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑต (หลกสตร

ปรบปรง 2555)(3) มงเนนการจดการเรยนการสอนทมง

เนนชมชน เนนการมปฏสมพนธบนพนฐานการดแลแบบ

เอ ออาทร (caring) และความเอ ออาทรเชงความเปน

มนษย (humanistic caring) การดแลสขภาพอยางเปน

องครวม (holistic care) ยดตามมาตรฐานคณวฒระดบ

ปรญญาตร สาขาพยาบาลศาสตร และการจดการเรยนการ

สอนทงภาคทฤษฎ ทดลอง และปฏบตแลวกตาม แตความ

สามารถในการปฏบตงาน ตองใชเวลาในการสรางความ

คนเคยกบงานและสภาพแวดลอมในการท�างาน ตลอดจน

การสงสมประสบการณใหเกดความเชยวชาญในงาน เกด

ความสามารถในการแกไขปญหาตางๆ ในการท�างาน ซง

ความสามารถในการปฏบตงานมความสมพนธกบ

ประสบการณหรอระยะเวลาในการท�างาน(13,14) พยาบาล

จบใหมยงขาดความมนใจในการปฏบตการพยาบาลตาม

มาตรฐานวชาชพ(15) พยาบาลจบใหมอาจยงไมสามารถ

เชอมโยงความรทางทฤษฏสการปฏบตในสถานการณจรง

ไดดเทาทควรและประสบการณในการท�างานรวมกบผอน

ยงไมเพยงพอ(15) พยาบาลวชาชพทมระยะเวลาการท�างาน

ในหนาทปจจบนมากกวา 1 ป มความสามารถในการ

ท�างานไดสงเปน 2.7 เทาเมอเทยบกบคนทมระยะเวลา

การท�างานไมเกน 1 ป(16) ดงนนระยะเวลาการปฏบตงาน

1 ป อาจยงไมสามารถปฏบตงานดมากนก

3. คณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบ

อดมศกษาแหงชาตมความสมพนธทางบวก ในระดบสง

มากกบอตลกษณบณฑต สวนผลการศกษามความ

สมพนธทางบวกในระดบต�ากบคณภาพบณฑตตามกรอบ

มาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาตอยางมนย-

ส�าคญทางสถตทระดบ 0.01 กรอบมาตรฐานคณวฒระดบ

อดมศกษาแหงชาต ตามมาตรฐานคณวฒระดบปรญญา

ตร สาขาพยาบาลศาสตร 6 ดาน ประกอบดวย ดาน

คณธรรม จรยธรรม ดานความร ดานทกษะทางปญญา

ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ

ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสารและเทคโนโลย

สารสนเทศ และทกษะปฏบตทางวชาชพ(1,2).สวน



อตลกษณบณฑตของวทยาลย คอ ปฏบตงานด มวนย

เขาใจความเปนมนษย ประโยชนสงสดแกชมชน ซงม

ความสอดคลองและมลกษณะคลายกน เมอผเรยนไดรบ

การสงเสรมทกษะตามมาตรฐานคณวฒระดบปรญญาตร

สาขาพยาบาลศาสตร ในขณะเดยวกนยอมไดรบการสงผล

ใหบณฑตเกดอตลกษณทตองการไดดวย เมอมคณภาพ

ตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต ดาน

คณธรรมจรยธรรมสง อตลกษณดานมวนยจงสง คณภาพ

ดานทกษะปฏบตทางวชาชพต�า อตลกษณดานปฏบตงาน

ดจงต�าดวยเชนกน ยอมสงผลการศกษาครงนจงเปนไป

ในแนวทางเดยวกนคอ สวนผลการศกษา (GPA) ทม

ความสมพนธต�ากบคณภาพตามกรอบมาตรฐานคณวฒ

ระดบอดมศกษาแหงชาต และอตลกษณบณฑตนน อาจ

เนองจากระยะเวลาการปฏบตงานเพยง 1 ป ท�าใหยงไม

สามารถเชอมโยงความร ทางทฤษฏไปสการปฏบตใน

สถานการณจรงไดดเทาทควร(15)


1. ศกษาผลของการจดการเรยนการสอนโดยใชการ

คดวเคราะห การคดอยางมวจารณญาณ การวเคราะหแก

ปญหาตอการเกดทกษะทางปญญาแกปญหา เพราะทกษะ

ทางปญญามคาเฉลยต�าทสด

2. ศกษาเปรยบเทยบคณภาพบณฑตตามกรอบ

มาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต (TQF) และ

อตลกษณบณฑต จ�าแนกตามหนวยงาน เพราะบณฑต

ปฏบตงานทงในโรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลชมชน และ

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ เพอใหไดขอมลทสามารถน�า

ไปพฒนาการจดการเรยนการสอนใหเฉพาะเจาะจงใน

แตละแหลงทน

3. สถาบนการศกษาควรพฒนาการจดการเรยนร โดย

เนนใหนกศกษาไดฝกฝนการใชทกษะทางปญญาใหมาก

ขนและด�าเนนการอยางตอเนอง เชน การจดการเรยนการ

สอนโดยใชปญหาเปนหลก (PBL)

กตตกรรมประกาศขอขอบคณกลมผใหขอมลทกทาน เจาหนาทผ-

ประสานงาน และผบรหารโรงพยาบาลทกแหงทใหความ

รวมมอในการวจยครงนเปนอยางด

เอกสารอางอง1. กระทรวงศกษาธการ. ประกาศกระทรวงศกษาธการ เรอง

มาตรฐานคณวฒระดบปรญญาตร สาขาพยาบาลศาสตร พ.ศ.

2552 [อนเตอรเนต]; 2552 [สบคนเมอ 31 ตลาคม 2561].

แหลงขอมล: http://www.mua.go.th

2. คณะกรรมการการอดมศกษา. ประกาศกระทรวงศกษาธการ

เรอง แนวทางการปฏบตตามมาตรฐานคณวฒระดบอดม-

ศกษาแหงชาต พ.ศ. 2552 [อนเตอรเนต]. 2552 [สบคน

เมอ 31 ตลาคม 2561]. แหลงขอมล: http://www.mua.

go.th

3. สถาบนพระบรมราชชนก. หลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑต

(หลกสตรปรบปรง พ.ศ.2555). กรงเทพมหานคร: กระทรวง


4. วทยาลยพยาบาลบรมราชนน นครราชสมา. รายงานการ

ประเมนตนเอง วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

วงรอบปการศกษา 2559. นครราชสมา: วทยาลยพยาบาล

บรมราชนน; 2559.

5. วทยาลยพยาบาลบรมราชนน นครราชสมา. รายงานผลการ

ประเมนคณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบ

อดมศกษาแหงชาตของผส�าเรจการศกษาหลกสตรพยาบาล

ศาสตรบณฑต (หลกสตรปรบปรง พ.ศ.2552) ประจ�าปการ

ศกษา 2559(อดส�าเนา). นครราชสมา: วทยาลยพยาบาล-

บรมราชนน; 2559.

6. นชมาศ แกวกลฑล, พสมย อบลศร, ผกาทพย สงหค�า, ปทมา

ภรณ คงขนทด, น�าฝน ไวทยวงศกร. การศกษาความพงพอใจ

ในการปฏบตงานของบณฑตทส�าเรจการศกษา พ.ศ.2548

และ 2549 วทยาลยพยาบาลบรมราชนน นครราชสมา.

นครราชสมา: วทยาลยพยาบาลบรมราชนน; 2552.

7. นชมาศ แกวกลฑล, พสมย อบลศร, ผกาทพย สงหค�า, ปทมา

ภรณ คงขนทด และน�าฝน ไวทยวงศกร. การศกษาความพง

พอใจในการปฏบตงานของณฑตทส�าเรจการศกษา พ.ศ.

2550 วทยาลยพยาบาลบรมราชนน นครราชสมา. นคร-

ราชสมา: วทยาลยพยาบาลบรมราชนน นครราชสมา; 2554.



8. นาตยา พงสวาง, สรพร บญเจรญพานช. คณภาพบณฑตตาม

กรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาตและ

คณลกษณะบณฑตทพงประสงคตามอตลกษณวทยาลย

พยาบาลทหารอากาศ. วารสารแพทยนาว 2556;44(1):1-

17.

9. วภาพร สทธสาสตร, สมาภรณ เทยนขาว. คณภาพบณฑต

และอตลกษณบณฑต หลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑต

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน พทธชนราช. วารสารพยาบาล

มหาวทยาลยสยาม 2560;18:(34):49-61.

10. ศรวรรณ ทมเชอ, ศรธร ยงเรงเรง, ประกรต รชวตร. การ

ประเมนคณภาพบณฑตตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบ

ปรญญาตร ปการศกษา 2553-2554 วทยาลยพยาบาลบรม

ราชชนน สระบร. วารสารวจยทางวทยาศาสตรสขภาพ 2556;

7(2):10-7.

11. อรนนท หาญยทธ, รชยา รตนะถาวร. คณภาพบณฑตและ

อตลกษณบณฑต คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยอสเทรน

เอเชย ทส�าเรจการศกษา ปการศกษา 2553. วารสารวชาการ

มหาวทยาลยอสเทรนเอเชย 2558;7(2):99-107.

12. อรญญา ศรสนาครว, อโนชน ศลาชย, วงศวฤณ พชยลกษณ.

ความพงพอใจของผใชบณฑตตอคณลกษณะบณฑตทพง

ประสงคตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษา

หลกสตรสาธารณสข ศาสตรบณฑต สาขาวชาทนตสาธารณสข

รนท 1 วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดขอนแกน.

วารสารทนตาภบาล 2558;26(1):59-72.

13. อ�าพล บญเพยร, ปฐมา จนทรพล, สทธศกด สรรกษ,

เอกพล หมนพลศร. คณภาพของบณฑตแพทยแผนไทยตาม

กรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต วทยาลย

เทคโนโลยทางการแพทยและสาธารณสข กาญจนาภเษก

ปการศกษา 2558. วารสารวจยและพฒนา มหาวทยาลย

ราชภฎบรรมย 2561;13(2):7-17.

14. สายสวาท เผาพงษ, จฑาทพย ศรนภาดล, สรเพญโสภา

จนทรสถาพร, ภรมยลกษณ มสตยานนท. อตลกษณบณฑต

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา. วารสารวทยาลย

พยาบาลบรมราชชนนนครราชสมา 2555;18(1):5-16.

15. จนตนา นคราจารย, สรนธร กลมพากร, วนเพญ แกวปาน,

และปรารถนา สถตวภาว. ปจจยทมความสมพนธกบความ

สามารถในการท�างานของพยาบาลทปฏบตงานในศนยบรการ

สาธารณสข ส�านกอนามย กรงเทพมหานคร. วารสารเกอ-

การณย 2556;20(2):39-54.

16. Matinez MC, de Oliveira Latorre MRD. Health and work

ability among office workers. Rev Saude Publica

2006;40(5):1-8.



Abstract: Opinions of Stakeholders on the Qualities and Identities of Novice Nurses Graduated from Boromarajonani

College of Nursing, Nakhon Ratchasima in the Academic Year 2018

Patamaporn Khonhkhoontot, M.N.S.; Chatthong Jarupisitpaiboon, M.N.S.; Nuchamart Gaewgoontol,

M.N.S.; Narumol Pramasawat, M.N.S.; Mayuree Pha-Ngam, M.N.S.

Boromarajonani College of Nursing, Nakhon Rachasima, Thailand


This descriptive research aimed to examine the opinions and correlation of stakeholders on the

qualities of nurse graduates according to the Thai Qualifications Framework for Higher Education (TQF)

and identities of novice nurses graduated from Boromarajonani College of Nursing, Nakhon Ratchasima

in the academic year of 2018. The informants consisted of 152 stakeholders working with novice

nurses in the same hospitals. The instruments used to collect the data were questionnaires developed by

the researchers. The content validity of the instruments was 0.95, and reliabilities of TQF and identity

questionnaires were 0.97 and 0.94, respective. Data were analyzed by using frequency, percentage,

mean, standard deviation, and Pearson’s product moment correlation coefficient. The results showed

that the overall mean score of quality based on the Thai Qualifications Framework for Higher Education

was at high level (mean=4.12, SD=0.52). The highest score of quality was on ethics and moral aspect

(mean=4.15, SD=0.63). The lowest score was on analytical thinking (mean=4.07, SD=0.55). The

overall mean score on identity was also at high level (mean=4.08, SD=0.64). The highest score of

identity was on discipline (mean=4.18, SD=0.64); whereas the lowest scores were on work practice

(mean=3.99, SD=0.77) and bringing ultimate benefits to communities (mean=3.99, SD=0.77). There

was a high positive relationship between the qualities of novice nurses and their identities (r=0.875,

p=0.01). Moreover, the GPA was positively related to the qualities of novice nurses and identities

(r=0.267, p=0.01; r=0.258, p=0.01, respectively).

Keywords: qualities; novice nurses; Thai qualifications framework for higher education; identities

การเรยนรผานการสะทอนคดหลงการฝกปฏบตการพยาบาลบคคลทมปญหาทางจตของนกศกษาพยาบาล

สมจตต เวยงเพม ศษ.ด.*วชร แสงสาย พย.ม.*แสงนภา บารม พย.ม.*ภาวน เสาะสบ พย.บ.*** วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครราชสมา

** วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน สรนทร

บทคดยอ การจดการเรยนการสอนภาคปฏบตถอเปนหวใจของการจดการศกษาทางการพยาบาล เพอมงพฒนาใหผเรยน

ไดพฒนาทกษะความสามารถในการปฏบตการพยาบาล พฒนาทกษะการร คด และการแกปญหาในสถานการณตางๆ

ในการปฏบตงาน การน�าการสะทอนคดมาใชในการจดการเรยนการสอน ท�าใหนกศกษาพยาบาลไดมโอกาสยอน

ทบทวนสงทตนเองปฏบต ผลลพธทเกดขน มมมองในการแกไขปญหาตางๆ การวจยเชงคณภาพครงนมวตถประสงค

เพออธบายประสบการณการเรยนร ผานการสะทอนคดหลงการฝกปฏบตการพยาบาลบคคลทมปญหาทางจตของ

นกศกษาพยาบาล โดยผใหขอมลเปนนกศกษาพยาบาลชนปท 3 ทฝกปฏบตการพยาบาลบคคลทมปญหาทางจต

จ�านวน 40 คน รวบรวมขอมลจากบนทกสะทอนคดประจ�าวนเกยวกบประสบการณการฝกปฏบตการพยาบาล

บคคลทมปญหาทางจตของนกศกษา ระหวางมนาคม-เมษายน 2561 วธวเคราะหขอมลเชงเนอหา ผลการวจยพบ 3

ประเดนหลกคอ (1) ประสบการณการเรยนร ไดแก การท�ากลมบ�าบด การซกประวตผปวยจตเวช จตเวชชมชน และ

การสรางสมพนธภาพเพอการบ�าบด (2) สมพนธภาพระหวางบคคล ไดแก สมพนธภาพระหวางสหวชาชพกบ

นกศกษา และสมพนธภาพระหวางนกศกษากบผปวย และ (3) ประสบการณเชงอารมณ วตกกงวล กลวในการสราง

สมพนธภาพเพอการบ�าบดระยะเรมตน จากผลการวจยพบวาการมปฏสมพนธกบผอนเออตอการสะทอนคดประสบ-

การณของนกศกษา การสะทอนคดของนกศกษาในการฝกภาคปฏบตมผลทงในระดบตวบคคล และระดบวชาชพ

ดงนน ผสอนควรชวยเหลอสงเสรมพฤตกรรมสะทอนคดของนกศกษา อนจะน�าไปสการเปนพยาบาลวชาชพทมความ-

รความสามารถตอไปในอนาคต

ค�ำส�ำคญ: การเรยนร; การสะทอนคด; นกศกษาพยาบาล; ปฏบตการพยาบาลบคคลทมปญหาทางจต




วนรบ: 1 พ.ย. 2562


วนตอบรบ: 5 พ.ค. 2563

ปฏบต เปนการน�าความรจากภาคทฤษฎสโลกแหงความ

จรงในการฝกภาคปฏบต และประสบการณทางคลนกเปน

องคประกอบส�าคญในการเตรยมผเรยนสการท�างานใน

อนาคต(1) การเรยนการสอนภาคปฏบตไมเพยงแตพฒนา

บทน�าการจดการเรยนการสอนภาคปฏบต ถอวาเปนหวใจ

ส�าคญของการศกษาพยาบาลทแสดงถงคณภาพของการ

จดการศกษาพยาบาล เนองจากการเรยนการสอนภาค-


Learning through Reflection after Nursing Practice Training for People with Mental Health Problems

ทกษะทางคลนกและสงเคราะหทฤษฎและฝกปฏบตดแล

ผปวยเทานน แตยงเปนกระบวนการทางสงคมทจะน�า

ผเรยนเขาสวฒนธรรมทางวชาชพไดเรยนรทจะคดเหมอน

พยาบาล และไดพบเหนแบบอยางทดในคลนก(2)

นอกจากน แหลงฝกในคลนกจดเปนสภาพแวดลอมของ

การเรยนรทดทสด เนองจากเปนสถานการณจรง สภาพ-

แวดลอมภายในหอผปวย ไดแก สถานการณตางๆ เครอง-

มอเครองใช ผปวยและเจาหนาททมสขภาพกเปนสง-

ส�าคญ เพราะสงแวดลอมเหลานกระตนและเราตอความ

ตองการของนกศกษา ท�าใหนกศกษาแสดงปฏกรยา

โตตอบตอสงแวดลอม หรอมปฏสมพนธกบสงแวดลอม

กอใหเกดการเรยนร สงผลใหผเรยนสรางความร ดวย

ตนเองภายใตบรบทสงแวดลอม มโอกาสพฒนาความ

สามารถเชงวชาชพและเกดการเรยนรอยางตอเนอง ดงนน

ผสอนตองคนหาวธการสนบสนนใหผเรยนไดฝกปฏบต

ทางคลนกอยางมประสทธผล พรอมทงวางแผนประสบ-

การณทางคลนกใหผเรยนเกดการเรยนร

การจดการเรยนการสอนจงเปนสงส�าคญทจะชวย

สงเสรมใหเกดการเรยนร เนองจากการพยาบาลเปนวชาชพ

ทเนนการปฏบตและเปนการปฏบตการทกระท�าตอเพอน

มนษย การน�าวธการสะทอนคดมาใช เปนวธทสามารถ

ท�าใหนกศกษาไดพฒนาทกษะการคดวเคราะหอยางม

เหตผล สามารถน�าความรทางทฤษฎเชอมโยงสการปฏบต

ไดเปนอยางด อนจะชวยใหนกศกษาสามารถระบปญหา

อธบายและแกปญหาการปฏบตการพยาบาลและให

เหตผลไดอยางรอบคอบมากข น นอกจากนการใช

กระบวนการสะทอนคดยงเปนพนฐานทส�าคญในการ

พฒนาการปฏบตการพยาบาล(3) กอใหเกดการพฒนา

ความร ทางการพยาบาลและเกดการดแลผปวยท

ครอบคลมแบบองครวมมากข นตอไป สามารถใชการ

สะทอนคดโดยการสนทนา การเขยน การเลาประสบการณ

แลกเปลยนระหวางเพอนในกลมดวยกน ท�าใหนกศกษา

ไดมโอกาสคดยอนทบทวนสงทตนเองปฏบตและผลลพธ

ทเกดขนพรอมทงมมมองในการแกปญหาตางๆ

นอกจากนการเขยนบนทกสะทอนคด เปนบทสนทนา

ระหวางนกศกษาและอาจารย ยงสามารถใชเปนเครองมอ

ในการประเมนทกษะการเขยน เชอมโยงกบการสอนและ

ประสบการณทางคลนก

จากการศกษาของ McGuire L และคณะ(4) นกศกษา

บอกถงประโยชนของบนทกสะทอนคด ดงน (1) การม

สวนรวม (2) การสนทนากบอาจารย (3) การคดอยางม

วจารณญาณ (4) การเชอมโยงทฤษฎสการปฏบต (5) คณ-

คาของวชาชพ/การตระหนกร ในตนเอง และ (6) การ

พฒนาทกษะการสอสารดวยการเขยน

การจดการเรยนการสอนในการฝกปฏบตการ

พยาบาลบคคลทมปญหาทางจต มงเนนใหนกศกษา

สามารถฝกปฏบตการพยาบาลในบคคลทมปญหาทางจต

โดยครอบคลมการสรางสมพนธภาพและการสอสารเพอ

การบ�าบด จดกจกรรมเพอการบ�าบด น�ากระบวนการ

พยาบาลมาใชในการปฏบตการพยาบาลผปวยจตเวชและ

ใหความรทางสขภาพจต โดยตระหนกถงบทบาทในการ

สรางเสรม ปองกน บ�าบดและฟนฟศกยภาพในระดบ

บคคล ครอบครวและชมชน ดงนน การน�าแนวทางการ

สะทอนคดมาใชในการเรยนการสอนภาคปฏบตเปน

แนวทางหนงในการพฒนาคณภาพการสอนทางการ

พยาบาลทตองการเพมศกยภาพการเรยนรของนกศกษา

ในการเรยนรจากประสบการณของตนเองและของเพอน

ในกลม เพอกอใหเกดความสามารถในการคดวเคราะห

แกปญหาทเกดขนไดอยางมประสทธภาพ ซงสอดคลอง

กบหลกการเรยนร ในศตวรรษท 21 ผวจยจงสนใจทจะ

ศกษาประสบการณการเรยนร ผานการสะทอนคดหลง

การฝกปฏบตโดยใหนกศกษามอสระในการเขยนบนทก

สะทอนคด เพอสงเสรมความสามารถในการแกปญหาเชง-

สรางสรรคทางการพยาบาลในการฝกปฏบตการพยาบาล

บคคลทมปญหาทางจต ซงจะชวยใหนกศกษามความ

สามารถในการแยกแยะขอมลอยางมเหตมผล และตดสน

ใจในการแกปญหา วางแผนและใหการพยาบาลอยาง

เหมาะสมกบผปวยและสถานการณอยางมคณภาพ อนจะ

สงผลให ผปวยม คณภาพชวตทด ในสงคม โดยม

วตถประสงคเพออธบายการเรยนร ผานการเขยนบนทก



สะทอนคดหลงการฝกปฏบตการพยาบาลบคคลทม

ปญหาทางจตของนกศกษาพยาบาล

วธการศกษารปแบบการวจยเปนวจยเชงคณภาพ มงศกษา

ประสบการณการฝกปฏบตการพยาบาลบคคลทมปญหา

ทางจตของนกศกษา ผานการเขยนบนทกสะทอนคด โดย

บนทกภายหลงสนสดการปฏบตการพยาบาลในแตละวน

ดวยการทบทวนประสบการณของตนเอง

กลมตวอยาง เลอกแบบเจาะจงเปนนกศกษาพยาบาล-

ศาสตร ชนปท 3 ทฝกปฏบตการพยาบาลบคคลทมปญหา

ทางจต ปการศกษา 2560 จ�านวน 40 คน

เครองมอทใชในการวจย แบบบนทกการสะทอนคด

ภายหลงสนสดการปฏบตการพยาบาล ตามแนวคดของ

Gibbs G(5) ประกอบดวย 6 ขนตอนคอ ขนบรรยาย

เหตการณ ขนบอกความรสกทเกดขน ขนประเมนความ

คดเหนตอสถานการณ ขนวเคราะหภาพรวมของสถาน-

การณ ขนคนหาขอสรป และขนวางแผนการกระท�า โดย

การเขยนบนทกสะทอนคดสปดาหละ 1-3 ครง นาน 3

สปดาห

ด�าเนนการเกบรวบรวมขอมลตงแต มนาคม-เมษายน

2561 โดยชแจงวตถประสงคและรายละเอยดขนตอนใน

การเกบรวบรวมขอมลของการศกษาวจยใหแกกลม

ตวอยางพรอมแจกแนวทางการเขยนบนทกการสะทอน

คดใหแกนกศกษา โดยแจงใหนกศกษาทราบวาการเขา

รวมวจยครงนไมมผลตอคะแนนการฝกปฏบตการ

พยาบาลบคคลทมปญหาทางจต และขอความรวมมอจาก

นกศกษาในการเขยนบนทกการสะทอนคด

ขอมลทไดจากบนทกสะทอนคด น�ามาวเคราะหโดย

การวเคราะหเนอหา การตรวจสอบความถกตองและความ

เชอมนของผลการวจยดงน (1) ความนาเชอถอ ผวจย

ตรวจสอบความถกตองโดยใหผใหขอมลยนยนหลงจาก

ทผวจยวเคราะหประเดน และใหผเชยวชาญตรวจสอบ

ความครอบคลม ความลกซง ความอมตวของขอมล (2)

การพงพากบเกณฑอน ผวจยวเคราะหการเขยนบนทก

สะทอนคด จากนนน�าประเดนมาอภปรายรวมกบผรวม

ท�าวจยจ�านวน 3 คนเพอพจารณาประเดนหลกและสาระ

ไปในทางเดยวกน (3) การตรวจสอบสามเสาดานวธการ

รวบรวมขอมล ผวจยใชวธการเกบรวบรวมขอมลทหลาก

หลายเพอรวบรวมขอมลในเรองเดยวกน โดยใชการ

สงเกตการปฏบตงานของนกศกษา

การพทกษสทธของผเขารวมวจย โครงการวจยผาน

การพจารณาโดยคณะกรรมการจรยธรรมการวจยใน

มนษย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร เลขท COE59/003

คณะผวจยด�าเนนการวจยโดยค�านงถงจรยธรรมและหลก

จรรยาบรรณในการท�าวจย รวมทงการพทกษสทธผเขา

รวมวจยโดยเครงครดและตอเนอง โดยมหลกการคอ การ

เคารพสทธของผเขารวมการวจย การรกษาความลบ ความ

ยตธรรม ความซอสตย และความประพฤตด ดงนนผเขา

รวมการวจยเปนผตดสนดวยตนเองวาจะเขารวมการวจย

ครงนหรอไม โดยมไดมการบงคบ ขเขญหรอหลอกลวง

ใดๆ ทงสน

ผลการศกษาขอมลไดจากการวเคราะหเนอหาบนทกสะทอนคด

ของนกศกษาในการฝกปฏบตการพยาบาลบคคลทม

ปญหาทางจต พบ 3 ประเดนหลก คอ (1) ประสบการณ

การเรยนร (2) สมพนธภาพระหวางบคคล (3) ประสบ-

การณเชงอารมณ มรายละเอยดดงน

ประเดนท 1 ประสบการณการเรยนร

นกศกษาสะทอนประสบการณการเรยนร ผานการฝก

ปฏบตการพยาบาลบคคลทมปญหาทางจต ในประเดนท

ส�าคญ 4 ประเดน คอ

1.1 การเรยนร ผานประสบการณการท�ากลมบ�าบดใน

ผปวยจตเวช ไดแก กลมฝกการท�ากลมใหความร กลม

ออกก�าลงกาย และกลมศลปะ ในดานของนกศกษาผท�า

กลม ไดเรยนรการท�างานเปนทมทตองมทงบทบาทของ

การเปนผน�าและผตาม รวมถงทมทดตองรวมมอท�างาน

และแกไขปญหาเฉพาะหนาทเกดขน ในดานของผปวยได

เรยนรทจะใหความส�าคญกบผปวย โดยการใหผปวยเขา



มามสวนรวมและรบรกบสงทนกศกษาจะจดให รวมถงให

ความใสใจในอารมณความรสกระหวางท�ากลมบ�าบดและ

จดการอารมณนนๆ อยางเหมาะสม เพอใหเกดบรรยากาศ

ทด เชน การท�ากจกรรมระบายส มผปวยอาการซมเศรา

และรองไห จงไดเปลยนกจกรรมทท�าใหผปวยผอนคลาย

ขน เปนตน ในดานตวกจกรรม ไดเรยนร วาการท�ากจกรรม

งายๆ อยางการออกก�าลงกาย กลบไมใชเรองงายเมอท�า

กบผปวยจตเวช เพราะผปวยบางคนไมเขาใจซาย-ขวา

หรอสนใจเพลงทเปดมากกวาการออกก�าลงกายตามผน�า

เปนตน ดงนน การออกแบบกจกรรมใดๆ ส�าหรบผปวย-

จตเวช จะตองค�านงถงลกษณะเฉพาะของกลมเปาหมาย

ดวย

1.2 การเรยนร ผานประสบการณการซกประวตผปวย

นอกในผปวยเดกและผใหญ นกศกษาไดเขาใจถงความ

ทาทายส�าคญในการซกประวตผปวยคอ ผปวยจะพดวน

ไปวนมา จงตองควบคมใหผปวยอยในประเดนทตองการ

หากผปวยหลงประเดนตองดงใหกลบมาในประเดนทพด

คยอย และตองระมดระวงไมถามค�าถามซ�าไปซ�ามา ซง

อาจท�าใหผปวยเกดความไมพอใจและไมเปดใจในการให

ขอมล การซกประวตผปวยยงท�าใหไดเรยนร วา โรคทาง

จตเวชไมใชโรคทจะเกดกบใครไดงายๆ ตองมเหตปจจย

ทท�าใหเกดความเครยดอยางมากจนผปวยไมสามารถ

จดการกบความเครยดได ซงการจะควบคมโรคไดอยางด

นน ผปวยตองเครงครดกบการรบประทานยาตามแพทย

สง

นอกจากนนนกศกษายงไดเรยนร วาการรบประทาน

ยาไมไดผลในทกกลมอาการทางจตเวช โดยเฉพาะการรบ

ประทานยาของเดกสมาธสน สามารถชวยควบคมพฤต-

กรรมเพยงไมกชวโมง เมอยาหมดฤทธ ผปวยกมพฤตกรรม

เชนเดม ดงนน ควรปรบพฤตกรรมการเลยงดของ

ครอบครวเปนหลก อยางไรกตาม พฤตกรรมการ เลยงด

ของครอบครวทไมสมดล กลาวคอ ความรกทผปกครองม

ตอเดกมากเกนไป อาจท�าใหตามใจจนเดกเอาแตใจ

ตนเอง ด อ ในทางตรงกนขาม ครอบครวทใหความรก

นอยเกนไปกจะท�าใหเดกขาดความอบอน อาจท�าใหเปน

สาเหตในการปวยทางจตของเดก

1.3 การเรยนร ผานประสบการณการเยยมบานผปวย

จตเวชในชมชน นกศกษาไดเยยมครอบครวทมผปวยทาง

สขภาพจต ผปวยเรอรง หรอผปวยตดเตยง โดยเขาเยยม

ครอบครวสปดาหละ 1 วน นกศกษาไดระบวาเขาใจ

บทบาทของพยาบาลจตเวชในชมชนมากขน เรยนรการ

สรางสมพนธภาพกบผรบบรการและเทคนคการสมภาษณ

ประวตผปวยเพอใหไดขอมลทครบถวน ซงการสอบถาม

ขอมลเกยวกบปญหาทางจตใจนนเปนเรองยากกวาทาง

กาย ตองเขาใจและใหเวลาผปวยไดเปดใจ นอกจากนน

ไดเรยนร วาสมาชกครอบครวพยายามดแลสขภาพของกน

และกน เชน เมอคณยายเปนโรคหวใจ คณตากเลกสบ

บหรทนท เปนตน

ดงนนการใหการพยาบาลตองใหสมาชกครอบครวม

สวนรวม และการตดสนใจดานสขภาพตองเปนของ

ครอบครวไมใชพยาบาล นกศกษาเรยนรทจะตองยดหยน

ตอสถานการณและยอมรบการตดสนใจของผปวย ถงแม

ผปวยจะเลอกการปฏบตทไมถกตองกตาม เชน ในกรณ

ทนกศกษาใหขอมลเกยวกบโทษของการดมสราอยางรอบ

ดานแลว แตผปวยกปฏเสธการเลกดมสราและยงยนยน

จะดมตอไป นกศกษากยอมรบการตดสนใจนน สดทาย

นกศกษาไดเขาใจเรองการดแลผปวยอยางเปนองครวม

มากข น ไดฝกทกษะการวางแผนการพยาบาลไดอยาง

ครบถวนและครอบคลมทงกาย จต สงคม และจตวญญาณ

ทเปนรปธรรมชดเจนข นกวาการฝกปฏบตงานบนหอ-

ผปวย

1.4 การเรยนร ผานประสบการณการสรางสมพนธ-

ภาพเพอการบ�าบด การสรางสมพนธภาพกบผปวยจตเวช

เปนพนฐานของการพยาบาลจตเวช นกศกษาไดเรยนร วา

จะตองท�าใหผปวย “ไววางใจ” จงจะใหการบ�าบดทม

คณภาพได เพราะความไววางใจท�าใหผปวยกลาเปดใจท

จะใหขอมลกบนกศกษา นกศกษามการเตรยมตวกอนการ

ไปสนทนากบผปวยดวยการศกษาแฟมประวต เพอให

ทราบขอมลพนฐานของผปวย และเขาใจลกษณะอากป-

กรยาทผปวยแสดงออกขณะสนทนากน ซงการเตรยมตวด



ชวยกระชบเวลาในการสนทนา ชวยผปวยบางคนไม รสก

ร�าคาญทตองท�ากจกรรมอะไรทยาวนาน

นอกจากนนนกศกษายงไดเรยนรการใชเทคนคการ

สอสารเพอการบ�าบด เชน การใชเทคนคบอกความจรง

กบผปวยทมความผดปกตการรบร

ประเดนท 2 สมพนธภาพระหวางบคคล

นกศกษาสะทอนประสบการณการเรยนร ผานการฝก

ปฏบตการพยาบาลบคคลทมปญหาทางจต ในประเดนท

ส�าคญ 2 ประเดน คอ

2.1 สมพนธภาพระหวางสหวชาชพกบนกศกษา ใน

บนทกสะทอนคดของนกศกษาสวนใหญมความประทบใจ

จากการสงเกตการณการปฏบตงานของสหวชาชพ เชน

แพทย นกจตวทยา พยาบาลพเลยงในการดแลรกษา

ผปวยจตเวช นกศกษาไดเรยนรการรกษา การใหก�าลงใจ

และการใหค�าแนะน�าแกผปวยและญาต ซงการเรยนร น

ท�าใหนกศกษาเขาใจ นาสนใจมากกวาการเรยนใน

หองเรยน และงายตอการอานหนงสอเพมเตม นอกจาก

นนนกศกษาไดระบวาประทบใจการตอนรบและการให

ความรวมมอของพยาบาลพเลยงโรงพยาบาลสงเสรม-

สขภาพต�าบลและอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน

ในการเรยนร จตเวชชมชน

2.2 สมพนธภาพระหวางนกศกษากบผปวย ในบนทก

สะทอนคดของนกศกษาไดเรยนรถงการสรางสมพนธภาพ

ระหวางนกศกษากบผปวยทดและไมด สมพนธภาพ

ระหวางนกศกษากบผปวยทไมดมกเกดขนในระยะเรมตน

ของการสรางสมพนธภาพเพอการบ�าบด นกศกษาระบวา

ไดเรยนรพฤตกรรมตอตานของผปวยทแสดงออกในระยะ

เรมตน ไดแก นงเฉยและเงยบ รสกร�าคาญทตองคยกบ

นกศกษา หรอผปวยไมยอมเลา บอกวาเลาไปกไมม

ประโยชน ท�าใหนกศกษารสกวาตนเองไมมความสามารถ

ชวยแกปญหาทางดานจตใจของผปวยได

แตอยางไรกตาม สมพนธภาพเพอการบ�าบดสามารถ

ด�าเนนไปดวยด โดยเฉพาะการท�ากลมบ�าบด นกศกษาได

สะทอนวา ผปวยอยากเขารวมกจกรรม ชนชอบใน

กจกรรมทนกศกษาจดให ผปวยทเงยบๆ กเรมกลาพด

และแสดงออกมากข น ร สกผอนคลาย สนกสนาน

นกศกษาร สกภมใจตอความส�าเรจในการด�าเนนกลม

บ�าบด และภมใจจากการทผปวยใหความไววางใจและ

ใหการยอมรบนกศกษา

ประเดนท 3 ประสบการณเชงอารมณ

นกศกษาสะทอนประสบการณเชงอารมณผานการฝก

ปฏบตการพยาบาลบคคลทมปญหาทางจต ในบนทก

สะทอนคด นกศกษาเขยนระบายความรสกและอารมณท

แตกตาง ซงมทงอารมณทางบวกและทางลบ ไดแก ความ

ประทบใจ ดใจ สนก สบายใจ ภมใจ รสกไรความสามารถ

รสกผด หดห วตกกงวล กลว นกศกษาสวนใหญพบวา

ตนเองอยในสถานการณใหมท�าใหเกดความกลว และ

ความวตกกงวล โดยเฉพาะอยางยงในการสรางสมพนธ-

ภาพกบผปวยเปนครงแรก นกศกษาไมแนใจในความ

สามารถของตนเอง กลวการเรมตนการสนทนา กลววาการ

สนทนาจะไมเปนลกษณะของการบ�าบด กลววา ผปวยจะ

ไมใหความรวมมอ และในระยะยตสมพนธภาพนกศกษา

รสกกงวลวาจะมวธการสอสารอยางไรในระยะนเพอยต

สมพนธภาพกบผปวยได

วจารณการเรยนร ผานการสะทอนคดหลงการฝกปฏบตการ

พยาบาลบคคลทมปญหาทางจตของนกศกษาพยาบาลพบ

วาม 3 ประเดนทแสดงถงการสะทอนคดเกยวกบ

เหตการณ การฝกปฏบตการพยาบาลบคคลทมปญหาทาง

จตจากบนทกสะทอนคดของนกศกษาพยาบาล ไดแก

ประสบการณการเรยนร สมพนธภาพระหวางบคคล และ

ประสบการณเชงอารมณ

การสะทอนคดสงเสรมประสบการณการเรยนร ขอ-

คนพบของงานวจยวา นกศกษาไดเขยนบรรยายประสบ-

การณและสะทอนคดวาเกดอะไรข น ซงในระหวางการ

สะทอนคดท�าใหเกดการเชอมโยงระหวางประสบการณ

กบความรทจะน�าไปสการเรยนร ซงการเรยนร เกดขนจาก

ประสบการณทนกศกษาเขาใจและผานการตอบสนองตอ

ประสบการณของตนเอง ประสบการณ คอความร ซงไม



สามารถเรยนร ไดจากประสบการณเพยงอยางเดยว แต

การเรยนรจะเกดขนไดจากการสะทอนคดประสบการณ

จากผลการบนทกสะทอนคดของนกศกษาพบวา นกศกษา

ไดก�าหนดใหผปวยเปนศนยกลางของการดแลโดยใชการ

สะทอนคดประสบการณเพอใหผปวยไดรบการดแลท

ถกตองและมคณภาพ นอกจากนบนทกสะทอนคดของ

นกศกษาไดสะทอนใหเหนถงการพฒนาความสามารถใน

การแกปญหาและปฏบตการพยาบาลใหถกตองสอด-

คลองกบการศกษาของ Harris M(6) ทพบวา นกศกษาม

การพฒนาความสามารถในการก�าหนดปญหา วเคราะห

ปญหา และแนวทางในการแกปญหาไดจากการสะทอนคด

สมพนธภาพระหวางบคคลทมประสทธภาพ ขอคน

พบของงานวจยวา สหวชาชพเปนแบบอยางทดใหกบ

นกศกษาในสถานการณคลนกทแสดงใหเหนถงความ

เชยวชาญทางคลนกในการปฏสมพนธกบผปวยและญาต

ในขณะเดยวกนการสรางสมพนธภาพเพอการบ�าบดซง

สมพนธภาพระหวางสหวชาชพกบนกศกษา สมพนธภาพ

ระหวางนกศกษากบญาต สงผลใหเกดสภาพแวดลอมการ

เรยนรทนาพอใจ และเปนประสบการณในคลนกทเหมาะสม

และสรางความประทบใจใหกบนกศกษา นอกจากน

สมพนธภาพระหวางสหวชาชพกบนกศกษา สมพนธภาพ

ระหวางนกศกษากบผปวย สงผลใหเกดสภาพแวดลอม

การเรยนร ท นาพอใจ เปนประสบการณในคลนกท

เหมาะสม(7) ชวยใหนกศกษาพฒนาจตใจตนเอง และชวย

พฒนานกศกษาใหเปนพยาบาลทมความรบผดชอบ และ

มวฒภาวะ สงผลดตอวชาชพพยาบาล(8)

การสะทอนคดสงเสรมประสบการณเชงอารมณ ขอ-

คนพบของงานวจยวา การสะทอนคดของนกศกษาเพอลด

ความวตกกงวล และความรสกทสงผลตอสขภาพจตของ

นกศกษา สอดคลองกบงานวจยของ Sun F และคณะ(9)

ทพบวาการเขยนบนทกสะทอนคดชวยการระบายความ-

ร สก เชน ความวตกกงวล สงผลใหนกศกษาเกดการ

ตระหนกร ในตนเองและสามารถเผชญกบสถานการณท

ตงเครยดไดดขน ประสบการณชวต ความคาดหวง และ

อารมณเปนตวอยางทางการศกษาของนกศกษาพยาบาล

ทเปนสวนส�าคญของการเรยนร ในสภาพแวดลอมทาง

คลนก Harris M(10) กลาววา การเขยนบนทกสะทอนคด

ในระหวางการฝกภาคปฏบตจะชวยพฒนาประสบการณ

ทางวชาชพใหกบนกศกษา ไดเรยนร เกยวกบตนเอง

ประสบการณทางอารมณของตนเอง และการรบร ในการ

ตอบสนองตออารมณของผอน นอกจากน การเขยนบนทก

สะทอนคดยงเปนเครองมอทชวยใหนกศกษาสามารถ

ประเมนประสบการณทไดรบอยางมวจารณญาณ(11) อก

ทงยงชวยใหนกศกษากลาเผชญกบความรสกของตนเอง

ดวยการเขยนระบายความรสกในบนทกสะทอนคด และ

เสรมพลงแกนกศกษาในการเผชญกบสถานการณท

ยงยากในคลนก

ขอคนพบของงานวจยครงนวา การเรยนร ผานการ

สะทอนคดหลงการฝกปฏบตการพยาบาลบคคลทม

ปญหาทางจตของนกศกษาพยาบาลม 3 ประเดนคอ

ประสบการณการเรยนร สมพนธภาพระหวางบคคล และ

ประสบการณเชงอารมณ

ขอเสนอแนะในการน�าผลการวจยไปใชประโยชน

1. การบนทกสะทอนคด เปนการเขยนความรสกและ

เหตการณตางๆ ระหวางการฝกปฏบต เชน ความวตก

กงวล ความกลวเพอบรรเทาอารมณดานลบ ตางๆ ซงอาจ

เปนอปสรรคตอกระบวนการเรยนรของนกศกษา

2. นอกจากการบนทกสะทอนคดโดยการเขยน อาจ

น�าบนทกสะทอนคดมาแลกเปลยนเรยนร ในกลม จะชวย

ใหอาจารยรบทราบความร สกและปญหาตางๆ ของ

นกศกษา ท�าใหสามารถชวยเหลอการฝกปฏบตของ

นกศกษาไดเหมาะสมขน

3. ควรจดใหมการใชบนทกสะทอนคดในรายวชาการ

ฝกปฏบตการพยาบาลอนๆ เพอพฒนาการตระหนกรให

แกนกศกษา

เอกสารอางอง 1. Koh LC. Academic staff perspectives of formative as-

sessment in nurse education. Nurse Education in Practice



[Internet]. 2010 [cite 2019 Sep 15];10(4):205-9.

Available from: http://centlib.medilam.ac.ir/docu-

ments/10129/37159/Academic+staff+perspec-

tives+of+formative+assessment+in+nurse+education.pdf

2. Jackson D, Mannix J. Clinical nurses as teachers: insights

from students of nursing in their first semester of study.

Journal of Clinical Nursing [Internet]. 2001 [cite 2019

Sep 15];10(2):270–7. Available from: https://www.

academia.edu/781186/Clinical_Nurses_As_Teachers_

Insights_From_Students_of_Nursing_In_Their_First_Se-

mester_of_Study

3. Catherine AA, Pamela M, Catherine N, Sharon SL, Me-

linda SM, Christine Y, et al. Enacting narrative pedago-

gy: the lived experiences of students and teachers. Nurs-

ing and Health Care Perspectives [Internet]. 2001 [cite

2019 Sep 15];22(5):252-9. Available from: https://

www.researchgate.net/publication/7786249_Enact-

ing_narrative_pedagogy_The_lived_experiences_of_stu-

dents_and_teachers

4. McGuire L, Lay K, Peter J. Pedagogy of reflective writ-

ing in professional education. Journal of the Scholarship

of Teaching and Learning [Internet]. 2009 [cite 2019

Sep 15]; 9(1): 93–107. Available from: https://www.

researchgate.net/publication/234630691_Pedagogy_of_

Reflective_Writing_in_Professional_Education

5. Gibbs G. Learning by doing: A guide to teaching and

learning methods. Further education unit. Oxford: Oxford

Polytechnic; 1988.

6. Harris M. Is journaling empowering? Students’ percep-

tions of their reflective writing experience. Health SA

Gesondheid [Internet]. 2005 [cite 2019 Sep 15]; 10(2):

47–60. Available from: https://scholar.google.co.th/

scholar?q=Is+journaling+empowering%3F+Stu-

dents%E2%80%99+perceptions+of+their+reflec-

tive+writ ing+experience&hl=th&as_sdt=0&as_

vis=1&oi=scholart

7. Reljic NM, Pajnkihar M, Fekonja Z. Self-reflection during

first clinical practice: the experiences of nursing students

[Internet]. 2019 [cite 2019 Sep 15];72(1):61-6.

Available from: https://education-old.abzums.ac.ir/

Portal/file/?473785/1-s2.0-S0260691718309

158-main.pdf

8. Kuo CL, Turton M, Cheng SF, Lee-Hsieh J. Using

clinical caring journaling. Journal of Nursing Research

[Internet]. 2011 [cite 2019 Sep 15];19(2):141–9.

Available from: https://www.researchgate.net/profile/

Chien_Lin_Kuo/publication/51141199_Using_Clini-

cal_Caring_Journaling/links/5c355ca4a6fdccd6b-

59d8ef3/Using-Clinical-Caring-Journaling.pdf

9. Sun FK, Long A, Tseng YS, Huang HM, You JH, Chi-

ang CY, et al. Undergraduate student nurses’ lived ex-

periences of anxiety during their first clinical practicum;

a phenomenological study. Nurse Education Today 2016;

37(1):21–6.

10. Harris M. Scaffolding reflective journal writing negoti-

ating power. Play and position. Nurse Education Today

2008;28(3):314–26.

11. Silvia B, Valerio D, Lorenza G. The reflective journal:

a tool for enhancing experience-based learning in nursing

students in clinical practice. Journal Nursing Education

Practice [Internet]. 2013 [cite 2019 Sep 15];3(3):103–

12. Available from: https://www.researchgate.net/

publication/272658192_The_reflective_journal_A_

tool_for_enhancing_experience_based_learning_in_nurs-

ing_students_in_clinical_practice



Abstract: Learning through Reflection After Nursing Practice Training for People with Mental Health Problems of

Nursing Students

Somjitt Wiangperm, Ed.D.*; Watcharee Sangsai, M.N.S.*; Sangnapa Baramee, M.N.S.*; Phawinee

Soasuep, B.N.S.**

* Boromarajonani College of Nursing, Nakhon Ratchasima Province; ** Boromarajonani College of Nursing,

Surin Province, Thailand


Clinical teaching management is considered a key to nursing education management aiming at

developing learners’ skill and competency in nursing practice and cognitive skills, as well as in situa-

tion-based problem-solving during their work. Applying reflection to clinical teaching management helps

nursing students to learn regarding what they did, its consequences, and perspectives to solve the prob-

lems. The qualitative research aimed to understand perception and experience among the third-year nurs-

ing students regarding learning through reflection after nursing practice training on the subject of Nursing

Care of Person with Mental Health Problems Practicum. The participants were 40 nursing students. Data

were collected by using written diary of reflection between March and April 2018. Content analysis was

used to analyze the data. The results of the study illustrated three main concepts follows: 1) the learning

experience consist of group therapy, psychiatric history- taking, communication mental health and ther-

apeutic relationship; 2) Interpersonal relationships consist interdisciplinary relationships and patient rela-

tionships; and 3) emotional experience consist of anxiety and worried during initial phase of therapeutic

relationship. The result of the study showed that interaction with each other, help to facilitate in students’

reflective process. Nursing students’ reflection during clinical practice is effective learning in personal

and professional level. Therefore, nursing instructors should help to promote the reflection behavior of

nursing students while clinical practice. This will help nursing students learn to become high standards of

professionalism in their work.

Keywords: learning; reflection; nursing students; mental health problem nursing practice

คณลกษณะและปจจยทสมพนธกบระดบความเขมขนของ f-Hb จากการตรวจคดกรองโรคมะเรงล�าไสใหญ

และล�าไสตรงดวยวธ Fecal Immunochemical Test

ฎลกร จ�าปาหวาย วท.บ. (สถต)* พงษเดช สารการ Ph.D.*,*** คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

** กลมวจยวทยาการระบาดและการปองกนโรคมะเรงในภมภาคอาเซยน มหาวทยาลยขอนแกน

บทคดยอ โรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรงพบมำกเปนท 4 ของมะเรงทงหมดทวโลก ในประเทศไทยพบชำยมำกกวำหญงและม

แนวโนมเพมขนตำมอำย กำรตรวจคดกรองโรค CRC สำมำรถปองกนและลดกำรเสยชวตได โดยเฉพำะวธ Fecal

immunochemical test (FIT) ซงระดบควำมเขมขนฮโมโกลบน (f-Hb) ทได ยงสำมำรถน�ำมำใชก�ำหนดเปนตวแปร

แทนผลลพธสดทำย (surrogate endpoint) เพอท�ำนำยโอกำสกำรเกดโรค CRC วตถประสงคครงน เพอศกษำปจจย

ทสมพนธกบระดบควำมเขมขนของ f-Hb 3 ระดบ ไดแก ระหวำง 1-99 ngHb/ml, 100-449 ngHb/ml และ 450

ngHb/ml ขนไป กลมตวอยำง ไดแก ประชำกรทมอำย 45-74 ปและถกสมเขำกลมศกษำ ซงไดรบชดตรวจคดกรอง

โรค CRC ดวยวธ FIT และมคำระดบควำมเขมขนฮโมโกลบน (f-Hb) ภำยใตโครงกำรวจยเชงทดลองระดบชมชน

ส�ำหรบกำรตรวจคดกรองโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรง อ�ำเภอน�ำพอง จงหวดขอนแกน ชวงพฤษภำคม 2559 ถง

ธนวำคม 2560 จ�ำนวน 1,703 รำย วเครำะหขอมลดวยสถตพรรณนำและสมกำรถดถอย Ordinal logistic ผลกำร

ศกษำพบวำ กลมตวอยำงมผลบวก (รอยละ 9.6) โดยจ�ำนวนนพบชำย (รอยละ 17.0) อำย 65-74 ป (รอยละ

18.3) สบบหร (รอยละ 17.1) บรโภคเนอแดงมำก (รอยละ 14.0) ไมออกก�ำลงกำย (รอยละ 13.7) ระดบ BMI

23 kg/m2 ขนไป (รอยละ 14.0) และมประวตคนในครอบครวเปนโรคมะเรง (รอยละ 13.7) โดยพบปจจยเสยงท

มนยส�ำคญทำงสถตเพยงปจจยเดยว ไดแก ชวงอำย 65-74 ป (adjOR=1.65, 1.16 – 2.37, p=0.006) ดงนน

ประชำกรในกลมอำย 65-74 ป ควรมกำรเฝำระวงเพอตรวจคดกรองโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรงอยำงตอเนองและ

กำรศกษำครงตอไป ควรน�ำปจจยกำรบรโภคมำพจำรณำรวมกบผลลพธระดบ f-Hb

ค�ำส�ำคญ: โรคมะเรงล�าไสใหญ/ไสตรง; วธ fecal immunochemical test; การตรวจคดกรองโรค




วนรบ: 7 ต.ค. 2562


วนตอบรบ: 14 ก.พ. 2563

โนมเพมมำกขน(3) เชนเดยวกบประเทศในแถบเอเชย(4)

ขณะทในประเทศไทยพบมำกในเพศชำย (อตรำอบต-

กำรณของเพศชำยและหญงเทำกบ 14.1 และ 10.0 ตอ

100,000 ประชำกร ตำมล�ำดบ) และมแนวโนมเพมขน

บทน�าโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรงเปนโรคทมอตรำอบต-

กำรณทพบมำกเปนล�ำดบท 4 ของมะเรงทงหมดทวโลก(1)

โดยพบผปวยในเพศหญงมำกกวำเพศชำย(2) และมแนว


Characteristics and Related Factors with the Levels of Hemoglobin Concentration in the Colorectal Cancer Screening

อยำงตอเนองตำมอำย(5) แตขณะเดยวกนจำกขอมล

ทะเบยนโรคมะเรงจงหวดขอนแกน พบวำ อตรำกำร

เปลยนแปลงเฉลยตอป (AAPC) ของโรคมะเรงล�ำไส-

ใหญ/ไสตรงมแนวโนมเพมสงขนในกลมอำยต�ำกวำ 50

ป ทงชำยและหญง(6) โดยปจจยเสยงทเกดขนพบไดทง

ปจจยทปรบเปลยนได (modifiable risk factors) เชน

พฤตกรรมกำรบรโภคเนอแดง อำหำรแปรรปจำกเนอสตว

ผกผลไม กำรดมเครองดมทมแอลกอฮอล กำรสบบหร

กำรเคลอนไหวรำงกำย และปจจยทปรบเปลยนไมได

(non-modifiable risk factors) เชน เพศ เชอชำต ประวต

กำรปวยเปนมะเรงของบคคลในครอบครว เปนตน(7-11)

แมโรคมะเรงล�ำไสใหญไสตรงจะมอตรำอบตกำรณเพม

สงขนอยำงตอเนองแตกำรปองกนและกำรลดอตรำกำร

เสยชวตยงคงสำมำรถด�ำเนนกำรไดโดย พบวำ สำมำรถ

ลดอตรำกำรเสยชวตไดดวยกำรตรวจคดกรองในระยะ

เบองตน (early detection) ซงปจจบนมวธกำรตรวจคด-

กรองทมประสทธภำพหลำยวธ(12) โดยเฉพำะวธกำร

Fecal immunochemical test (FIT) ซงเปนวธกำรตรวจ

หำเลอดแฝงทเจอปนในอจจำระโดยไมจ�ำเปนตองงด

อำหำร และไมมกำรรกล�ำเขำสรำงกำย ประกอบดวยวธ

กำรเชงปรมำณและคณภำพ(13) โดยเฉพำะวธกำรเชง-

ปรมำณ ซงคำทไดถกวดเปนระดบควำมเขมขนของฮโม-

โกลบน (f-Hb) และมจดตดตงแตระดบ 100 ngHb/ml

ขนไป ถอวำผลกำรวนจฉยเปนผลบวก (positive FIT

case) แตอยำงไรกตำมผลดงกลำวเปนเพยงกำรบงชรอง

รอยเบองตนของกำรตรวจพบควำมผดปกตทน�ำไปสกำร

เกดโรคมะเรง ดงนน หำกตรวจพบผลบวกจงจ�ำเปนตอง

สงตรวจยนยนอกครงดวยวธกำรสองกลอง (Colonosco-

py) และถอเปนวธกำรมำตรฐำน (Gold standard) ในกำร

วนจฉยทำยสด จำกลกษณะธรรมชำตกำรเกดโรคมะเรง

ล�ำไสใหญ/ไสตรง พบวำ มระยะฟกตวยำวนำนประมำณ

10 ปขนไป(11) และกำรศกษำวจยเกยวกบปจจยเสยงของ

กำรเกดโรคมะเรงทผำนมำ มกบงชและก�ำหนดตวแปร

ตำม หรอตวแปรผลลพธเปนกำรเกดและไมเกดโรคมะเรง

ซงผลลพธดงกลำวจ�ำเปนตองอำศยระยะเวลำและขอมล

ทเกบรวบรวมอยำงเปนระบบและตอเนอง แตประเดน

ส�ำคญทเปนพนฐำนในกำรศกษำครงน มงเนนไปทกำร

ปองกนและกำรเฝำระวงปจจยเสยงกอนกำรเกดโรคมะเรง

นนคอ หำกรอระยะเวลำไปจนถงกำรเกดโรคมะเรงดง

กลำว อำจท�ำใหกำรปองกนและกำรดแลรกษำไมทนเวลำ

หรอมประสทธภำพทดพอ ดงนน หำกสำมำรถบงช หรอ

ทรำบปจจยเสยงทสมพนธกบตวแปรผลลพธรอง หรอ

ตวแปรตวแทน (surrogate outcome) ซงเปนตวแปรทม

ควำมสมพนธและเกดข นกอนกำรเกดโรคมะเรง อำจ

ท�ำใหกำรปองกนและกำรเฝำระวงปจจยเสยงทเกยวของ

ด�ำเนนกำรไดอยำงทนเวลำและสำมำรถลดผลกระทบท

อำจเกดขนจำกกำรรอระยะเวลำจนทรำบผลลพธทำยสด

ของกำรเปนโรคมะเรง จำกกำรศกษำทผำนมำพบวำ

ระดบควำมเขมขนของ f-Hb ไดถกน�ำมำใชในกำร

พจำรณำเชงควำมสมพนธและปจจยท�ำนำยกำรเกดโรค-

มะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรง โดยพบวำ ปรมำณควำมเขมขน

ของ f-Hb ในระดบทสงขนมควำมสมพนธกบกำรเพม

โอกำสเสยงของกำรตรวจพบกำรเกดโรคมะเรงล�ำไส-

ใหญ/ไสตรงและกำรเสยชวตดวยโรคดงกลำว(14,15) หรอ

เมอปรมำณควำมเขมขนของ f-Hb เพมสงขน ระดบควำม

เสยงของกำรเกดโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรงมแนวโนม

เพมขนตำมไปดวย(16) เชนเดยวกน ระดบควำมเขมขนของ

f-Hb ทแตกตำงกนมแนวโนมและมควำมสมพนธกบกำร

เกดโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรงทแตกตำงกนไปดวย(17,18)

ซงจำกหลกฐำนขำงตน กำรศกษำครงนจงไดน�ำระดบ

ควำมเขมขนของ f-Hb มำใชเปนตวแปรผลลพธหลก และ

ถอเปนตวแปรรอง หรอตวแปรแทนทเกดขนกอนกำรเกด

โรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรง โดยพจำรณำเปน 3 ระดบ

ประกอบดวย ระดบท 1 “1-99” ngHb/ml, ระดบท 2

“100-449” ngHb/ml และระดบท 3 “>450” ngHb/ml

กำรศกษำนมวตถประสงคเพอศกษำปจจยเสยงท

สมพนธกบระดบควำมเขมขนของ f-Hb จ�ำแนกเปน 3

ระดบดงกลำว อนจะน�ำไปสกำรบงชปจจยเสยงในแตละ

ระดบของโมเดล เพอขยำยผลในกำรปองกนและกำรเฝำ-

ระวงปจจยเสยงของกำรเกดโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรง

คณลกษณะและปจจยทสมพนธกบระดบความเขมขนของ f-Hb จากการตรวจคดกรองโรคมะเรงล�าไสใหญและล�าไสตรง


ในกลมเปำหมำยทเกยวของตอไป

วธการศกษา รปแบบกำรศกษำครงนเปนกำรศกษำแบบ cross-

sectional study โดยเปนกำรน�ำขอมลทมกำรเกบรวบรวม

จำกโครงกำรวจยเชงทดลองระดบชมชนส�ำหรบกำรตรวจ

คดกรองโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรง อ�ำเภอน�ำพอง

จงหวดขอนแกน ซงเปนโครงกำรวจยระยะยำว (6 ป

ระหวำง พ.ศ. 2559-2564) และมกำรด�ำเนนงำนใน

กลมเปำหมำยทมอำยระหวำง 45 – 74 ป โดยแบงออก

เปนสองกลมประกอบดวย กลมศกษำ (study group) ซง

เปนกลมไดรบชดตรวจอจจำระดวยวธ fecal immu-

nochemical test (FIT) และกลมควบคม (control group)

ในชวง 6 ปแรกยงไมไดรบชดตรวจแตจะไดรบในชวงปท

7 ซงทงสองกลมถกเกบรวบรวมขอมลพนฐำนและปจจย

เสยงทเกยวของผำนระบบออนไลนของโครงกำรวจย

ดงกลำว ทงนรำยละเอยดของโครงกำรวจยดงกลำวไดถก

ตพมพและเผยแพรในป พ.ศ. 2560(19)และในกำรศกษำ

ครงนไดน�ำขอมลจำกโครงกำรวจยดงกลำว เฉพำะกลม-

ศกษำทมผลตรวจ FIT ตงแต 1 ngHb/ml และถกเกบ

ขอมลอยระหวำงเดอนพฤษภำคม พ.ศ. 2559 ถงธนวำคม

พ.ศ. 2561 จ�ำนวน 1,703 รำย โดยมตวแปรตำมไดแก

ระดบควำมเขมขนของ f-Hb(ngHb/ml) ซงถกวดคำดวย

เครอง OC-SENSOR (Eiken, Japan) จำกหองปฏบต-

กำรโรงพยำบำลน�ำพอง อ�ำเภอน�ำพอง จงหวดขอนแกน

และแบงเปน 3 ระดบดงทกลำวไปขำงตน และตวแปร

อสระ หรอปจจยเสยงทศกษำ ไดแก เพศ อำย ดชนมวล

กำย ประวตครอบครวสำยตรงทเปนโรคมะเรงชนดใด

ชนดหนง กำรสบบหร กำรเคลอนไหวรำงกำย และกำรรบ

ประทำนเนอแดง (เนอหม เนอวว) กำรวเครำะหขอมล

ครงนประกอบดวยกำรวเครำะหสถตเชงพรรณนำ โดย

แสดงจ�ำนวนและรอยละของคณลกษณะปจจยทเกยวของ

จ�ำแนกตำมระดบควำมเขมขนของ f-Hb 3 ระดบ และ

กำรวเครำะหสถตเชงอนมำน ดวยโปรแกรม Stata 15 โดย

ใชสถต Ordinal logistic regression model ภำยใตกำร

ตรวจสอบขอตกลงเกยวกบ Proportional odds assump-

tion ซงพบวำกำรตรวจสอบดงกลำวไมผำนขอตกลง ดงนน

ในกำรศกษำครงนจงเลอกใชวธกำร partial proportional

odds model ดวยสถต generalized ordinal logistic re-

gression model และใชตวเลอกเพมเตมไดแก autofit ซง

สำมำรถดำวโหลดเพมเตมไดท http://www.stata-jour-

nal.com/software/sj7-2 และน�ำเสนอผลกำรวเครำะห

ดวยคำ Odds ratio และ 95%CI ทระดบนยส�ำคญ 0.05

จ�ำแนกตำมโมเดลหรอระดบควำมเขมขนของ f-Hb โดย

มระดบควำมเขมขนระดบท 1 “1-99” ngHb/ml, ระดบ

ท 2 “100-449” ngHb/ml และระดบท 3 “>450”

ngHb/ml โดยแสดงโมเดลของกำรแปลผลไดดงน

โมเดลท 1


จำกโมเดลสมกำร คอระดบควำมเขมขนระดบท 1

“1-99” ngHb/ml, คอ ระดบท 2 “100-449” ngHb/

ml และ คอ ระดบท 3 “>450” ngHb/ml โดยกำรแปล

ผลนนเปนแปลผลดวยคำ Odds ratio

ผลการศกษากลมตวอยำงทมอำยระหวำง 45 – 74 ป พบผลบวก

จ�ำนวน 237 รำย หรอคดเปนรอยละ 9.6 ซงในจ�ำนวน

ดงกลำว พบวำ เพศชำยมสดสวนผลบวก มำกกวำ เพศ

หญง คดเปนรอยละ 17.0 และ 12.2 ตำมล�ำดบและพบ

มำกในชวงอำย ระหวำง 65 – 74 ป คดเปนรอยละ 18.3

(ภำพรวม มอำยเฉลย=58.34 คำสวนเบยงเบน-

มำตรฐำน=7.91 คำมธยฐำน=69 คำต�ำสด=45 คำ

สงสด=74) ขณะทกลมผลบวกดงกลำว ยงพบวำ มกำร

สบบหรและมกำรทำนเนอแดงมำก คดเปนรอยละ 17.1

และ 14.0 ตำมล�ำดบ และไมออกก�ำลงกำย คดเปนรอย-

ละ 13.7 โดยพบระดบดชนมวลกำย (BMI) ตงแต 23.0

kg/m2 ขนไปและมประวตคนในครอบครวเปนโรคมะเรง

p(y>1) p(2) + p(3)1-p(y>1) p(1)

Odds (y>1) = =

p(y>2) p(3)1-p(y>2) p(1) + p(2)

Odds (y>2) = =



คดเปนรอยละ 14.0 และรอยละ 13.2 ตำมล�ำดบ (ตำรำง

ท 1)

จำกกำรศกษำปจจยทสมพนธกบระดบควำมเขมขน

ของ f-Hb 3 ระดบ โดยพจำรณำเฉพำะกลมทสำมำรถ

ตรวจพบคำระดบควำมเขมขนของ f-Hb (หรอคำระดบ

ควำมเขมขนของ f-Hb ตงแต 1 ngHb/ml ขนไป) โดย

สำมำรถน�ำเสนอจ�ำแนกเปนรำยโมเดลไดดงน


log[Odds (y>1)] = 0.10 + 1.65age65-74

เปนกำรเปรยบเทยบและพจำรณำระดบควำมเขมขน

ของ f-Hb ตงแต 100 ngHb/ml ขนไป โดยเทยบกบจด

อำงองไดแก ระดบควำมเขมขนของ f-Hb 1-99 ngHb/

ml พบวำ ปจจยอำยระหวำง 65 – 74 ป เปนปจจยเดยว

ทมควำมสมพนธอยำงมนยส�ำคญทำงสถต ทระดบควำม

ผดพลำดไมเกน 5% โดยพบคำ Odds ratio เทำกบ 1.65

(95%CI=1.16–2.37, p=0.006) ขณะทปจจยเพศ กำร

สบบหร กำรรบประทำนเนอแดง กำรออกก�ำลงกำย ดชน-

มวลกำย (BMI) และกำรมประวตคนในครอบครวเปน

โรคมะเรง พบวำ ในกำรศกษำครงน มควำมสมพนธอยำง

ไมมนยส�ำคญทำงสถตทระดบควำมผดพลำดไมเกน 5%

ดงตำรำงท 2


log[Odds (y>2)] = 0.03 + 1.65age65-74

เปนกำรเปรยบเทยบและพจำรณำระดบควำมเขมขน

ของ f-Hb ตงแต 450 ngHb/ml ขนไป โดยเทยบกบจด

อำงองไดแก ระดบควำมเขมขนของ f-Hb 1-449 ngHb/

ml (เปนกำรรวมกนระหวำงระดบควำมเขมขนของ f-Hb

ระหวำง 1-99 ngHb/ml กบ 100-449 ngHb/ml) พบ

วำ ผลกำรศกษำในโมเดลท 2 มลกษณะเชนเดยวกนกบ

โมเดลท 1 ดงกลำวขำงตน แตกตำงเพยงคำคงททปรำกฏ

ในสมกำรท�ำนำย โดยในโมเดลท 2 มคำคงทเทำกบ 0.03

ขณะทโมเดลท 1 มคำคงทเทำกบ 0.10 (ตำรำงท 2)

p(y>1) p(2) + p(3)1-p(y>1) p(1)

Odds (y>1) = =

p(y>2) p(3)1-p(y>2) p(1) + p(2)

Odds (y>2) = =

ตารางท 1 คณลกษณะและปจจยทเกยวของจ�าแนกตามผลบวก และผลลบ (n = 1,703)

ตวแปร ระดบควำมเขมขนของฮโมโกลบน (ngHb/ml) รวม (n=1,703)

ผลลบ (n=1,466) ผลบวก (n=237)

1 - 99 100 – 449 450 ขนไป

(n=163) (n=74)


เพศ

หญง 970 87.8 98 8.9 37 3.3 1,105

ชำย 496 83.0 65 10.9 37 6.2 598

อำย (ป)

45 – 54 535 88.3 51 8.4 20 3.3 606

55 – 64 587 86.8 62 9.2 27 4.0 676

65 – 74 344 81.7 50 11.9 27 6.4 421

Mean (SD) 58.13 (7.86) 59.30 (8.23) 60.32 (7.94) 58.34 (7.91)

Med (Min, Max) 50 (45, 74) 60 (45, 74) 69 (45, 74) 59 (45,74)



ตารางท 1 คณลกษณะและปจจยทเกยวของจ�าแนกตามผลบวก และผลลบ (n = 1,703) (ตอ)

ตวแปร ระดบควำมเขมขนของฮโมโกลบน (ngHb/ml) รวม (n=1,703)

ผลลบ (n=1,466) ผลบวก (n=237)

1 - 99 100 – 449 450 ขนไป

(n=163) (n=74)


กำรสบบหร

ไมสบ 1,088 87.3 111 8.9 48 3.9 1,247

สบ 378 82.9 52 11.4 26 5.7 456

กำรกนเนอแดง

กนนอย 161 87.0 13 7.0 11 6.0 185

กนมำก 1,305 86.0 150 9.9 63 4.2 1,518

กำรออกก�ำลงกำย

ออกก�ำลงกำย 271 85.0 35 11.0 13 4.1 319

ไมออกก�ำลงกำย 1,195 86.3 128 9.3 61 4.4 1,384

BMI

นอยกวำ 23 kg/m2 525 86.2 55 9.0 29 4.8 77

23 kg/m2 ขนไป 941 86.0 108 9.9 45 4.1 1,094

Mean (SD) 24.74 (4.16) 24.58 (3.81) 24.46 (4.10) 24.71 (4.12)

Min, Max 17.65 (15.43, 67) 21.32 (16.50, 35.56) 26.47 (16.16, 32.89) 24.35 (15.43, 67)

ครอบครวเปนโรคมะเรง

เปน 394 86.8 39 8.6 21 4.6 454

ไมเปน 1,072 85.8 124 9.9 53 4.2 1,249

ตารางท 2 ผลการวเคราะหสมการถดถอยโลจสตกอนดบระหวางระดบความเขมขนของ f-Hb 3 ระดบกบปจจยเสยง

Variable Odds Ratio 95CI of Odds Ratio p-value

โมเดลท 1 คำควำมเขมขนฮโมโกลบน 100 ขนไป

เพศ หญง 1

ชำย 1.39 0.89 – 2.18 0.149

กำรสบบหร ไมสบ 1

สบ 1.03 0.64 – 1.66 0.894

อำย (ป) 45 – 54 1

55 – 64 1.14 0.82 – 1.59 0.444

65 – 74 1.65 1.16 – 2.37 0.006*



ตารางท 2 ผลการวเคราะหสมการถดถอยโลจสตกอนดบระหวางระดบความเขมขนของ f-Hb 3 ระดบกบปจจยเสยง (ตอ)

Variable Odds Ratio 95CI of Odds Ratio p-value



กนนอย 1

กนมำก 1.10 0.69 – 1.74 0.689


ออกก�ำลงกำย 1

ไมออกก�ำลงกำย 1.13 0.80 – 1.60 0.501

BMI นอยกวำ 23 kg/m2 1

23 kg/m2 ขนไป 1.10 0.82 – 1.47 0.529


ไมเปน 1

เปน 0.98 0.72 – 1.35 0.925


เพศ หญง 1

ชำย 1.39 0.89 – 2.18 0.149

กำรสบบหร ไมสบ 1

สบ 1.03 0.64 – 1.66 0.884

อำย (ป) 45 – 54 1

55 – 64 1.14 0.81 – 1.59 0.450

65 – 74 1.65 1.16 – 2.37 0.006*


กนนอย 1

กนมำก 1.10 0.69 – 1.74 0.689


ออกก�ำลงกำย 1

ไมออกก�ำลงกำย 1.13 0.80 – 1.59 0.501

BMI นอยกวำ 23 kg/m2 1

23 kg/m2 ขนไป 1.10 0.82 – 1.47 0.529


ไมเปน 1

เปน 0.98 0.72 – 1.35 0.925



วจารณผลกำรศกษำทง 2 โมเดลพบวำ ปจจยอำย โดยเฉพำะ

ชวงอำยระหวำง 65 – 74 ป เปนปจจยเดยวทมควำม-

สมพนธอยำงมนยส�ำคญทำงสถต ทระดบควำมผดพลำด

ไมเกน 5% โดยพบคำ Odds ratio เทำกบ 1.65

(95%CI=1.16–2.37, p=0.006) ซงผลดงกลำว

สอดคลองกบกำรศกษำของ Chiang TH และคณะ ทพบ

วำ ผทเขำรวมกำรตรวจคดกรองโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไส

ตรง เพศชำยทมอำยมำกขน ถอเปนปจจยเสยง ทมแนว-

โนมพบผลบวกในรอบกำรตรวจถดไปเพมมำกข น(20)

ขณะท Kudo S และ Kudo T ระบวำ อตรำอบตกำรณของ

หลำยโรคพบในกลมผสงอำยมำกกวำวยหนมสำว(21) เชน

เดยวกนผลกำรศกษำของ Wong MC และคณะ บงชวำ

อำยเปนปจจยเสยงส�ำคญทมอทธพลตอพฒนำกำรของ

กำรเกดโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรง ซงควำมเสยงดง-

กลำวมแนวโนมคอยๆ เพมมำกขน เมออำย 50 ปขนไป

โดยรอยละ 90.0 พบวำ ถกวนจฉยเปนโรคมะเรง-

ล�ำไสใหญ/ไสตรง หลงจำกอำย 50 ป(22) ขณะทปจจยอน

ทน�ำมำศกษำประกอบดวย ปจจยเพศ กำรสบบหร กำร

รบประทำนเนอแดง กำรออกก�ำลงกำย ดชนมวลกำย

(BMI) และกำรมประวตคนในครอบครวเปนโรคมะเรง

ไมพบกำรมนยส�ำคญทำงสถต ทงนอำจเนองมำจำกขอ

จ�ำกดของลกษณะขอมลทน�ำมำศกษำ เชน แมกำรศกษำ

ครงนจะใชขอมลจำกโครงกำรวจยเชงทดลองฯ ซงถกแบง

ออกเปน 2 กลม แตขนำดตวอยำงทน�ำมำใชในกำร

วเครำะห ถกเลอกน�ำมำเฉพำะกลมศกษำทมผลกำรตรวจ

FIT และมคำระดบควำมเขมขนของ f-Hb เทำนน

(n=1,703) เมอน�ำมำใชในกำรจ�ำแนกกลมตำมปจจยท

ศกษำ จงอำจท�ำใหอ�ำนำจทดสอบทำงสถตไมเพยงพอใน

กำรบงชควำมสมพนธทเกดขน(23) นอกจำกนปจจยบำง

ตวทน�ำมำศกษำอำจจ�ำเปนตองพจำรณำขอมลในเชงรำย-

ละเอยดมำกกวำภำพรวมทได เชน กำรมประวตคนใน

ครอบครวเปนโรคมะเรงส�ำหรบกำรศกษำครงน เปนกำร

พจำรณำในภำพรวม โดยขำดกำรค�ำนงถงล�ำดบควำม-

สมพนธของบคคลในครอบครวทเปนโรคมะเรง เพรำะ

ปจจยดงกลำว ถอเปนปจจยทำงพนธกรรมทอำจมควำม

เกยวโยงโดยตรงกบล�ำดบหรอควำมใกลชดของบคคลท

เปนโรคมะเรงในครอบครว หรอเครอญำต(24) เปนตน

ขอเดนของกำรศกษำครงน ถอเปนกำรศกษำครงแรก

ในประเทศไทย ทน�ำระดบควำมเขมขนของ f-Hb จำก

กำรตรวจคดกรองโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรงดวยวธกำร

FIT มำก�ำหนดเปนตวแปรผลลพธในกำรวเครำะห ซง

ตวแปรดงกลำว ถอเปนตวแปรแทนผลลพธสดทำย (sur-

rogate endpoint) และมควำมสมพนธเกยวโยงกบตวแปร

ผลลพธสดทำยของกำรเกดโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรง

(endpoint outcome) และอำจน�ำมำใชเพอก�ำหนดเปน

แนวทำงในกำรศกษำกรณบำงโรคทมระยะฟกตว หรอม

ระยะเวลำกำรเกดโรคทคอนขำงยำวนำน แตอยำงไรกตำม

ยงมประเดนพจำรณำในกำรน�ำมำใชข นกบหลำยปจจย

เชน ลกษณะธรรมชำตของกำรเกดโรค ควำมผนแปรและ

ควำมถกตองของคำทน�ำมำพจำรณำ รวมถงขนตอนของ

กำรเกดโรคทแตกตำงกน เปนตน และประเดนดงกลำว

ยงจ�ำเปนตองหำขอคนพบ หรอค�ำอธบำยตอไป(25) สวน

ขอคนพบทไดกำรศกษำครงน พบวำ ชวงอำย 65 – 74

ป เปนปจจยเสยงและสำมำรถเชอมโยงไปสแนวโนมของ

กำรเกดโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรงไดในระดบหนง โดย

เฉพำะกำรวำงแผนในเชงกำรจดกจกรรมเพอสงเสรมและ

รณรงคใหประชำชนกลมอำยดงกลำว ไดมกำรปรบเปลยน

พฤตกรรมใหสอดคลองและเหมำะสมในกำรปองกนกำร

เกดโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรง ขณะเดยวกนในกำร

ศกษำครงตอไป กำรมงเนนปจจยทมควำมสมพนธ โดย

เฉพำะปจจยทำงดำนกำรบรโภคกบตวแปรผลลพธหลก

เกยวกบกำรเกดโรค จ�ำเปนอยำงยงทนกวจยตองค�ำนงถง

ควำมหลำกหลำยของวธกำรศกษำ เชน ควำมถกตองของ

กำรวดกำรไดรบอำหำร ควำมแตกตำงของพฤตกรรมกำร

บรโภคในประชำกรแตละกลม ค�ำจ�ำกดควำมของอำหำร

ทสนใจศกษำ กำรจ�ำแนกตวแปรผลลพธหลกใหสอด-

คลองกบบรบทของประเภทอำหำรทสนใจศกษำ ควำม

ล�ำเเอยง และปจจยกวนทเกยวของ กำรเกดควำมสมพนธ

ระหวำงปจจยรวม กลไกทำงชววทยำ ควำมผนแปรทำง



ดำนพนธกรรมในระดบเอนไซต และควำมแตกตำงในวธ

กำรทำงสถตทน�ำมำวเครำะห(10) ดงนนจงสรปไดวำ กลม

ประชำกรทมอำยระหวำง 65 – 74 ป ควรใหควำมส�ำคญ

ในกำรเฝำระวงกำรเกดโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรง ดวย

กำรตรวจคดกรองอยำงตอเนอง ขณะเดยวกนกำรศกษำ

วจยส�ำหรบปจจยทำงดำนกำรบรโภคและปจจยกำรใชชวต

กบผลลพธของกำรเกดโรคมะเรงล�ำไสใหญ/ไสตรงใน

อนำคต ยงจ�ำเปนและควรพจำรณำประเดนดงกลำวขำง

ตน เพอใหกำรศกษำมควำมสอดคลองและเหมำะสมกบ

บรบทตำงๆ ไดอยำงชดเจนมำกขน

เอกสารอางอง1. Bray F, Ferlay J, Soerjomataram I, Siegel RL, Torre LA,

Jemal A. Global cancer statistics 2018: GLOBOCAN

estimates of incidence and mortality worldwide for 36

cancers in 185 countries. CA Cancer J Clin [Internet].

2018 [cited 2020 Jul 10];68(6):394–424. Available

from: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/

10.3322/caac.21492

2. Torre LA, Bray F, Siegel RL, Ferlay J, Lortet-Tieulent

J, Jemal A. Global cancer statistics, 2012. CA Cancer J

Clin [Internet]. 2015 [cited 2020 Jul 10];65(2):87–

108. Available from: https://doi.org/10.3322/

caac.21262

3. Arnold M, Sierra MS, Laversanne M, Soerjomataram I,

Jemal A, Bray F. Global patterns and trends in colorec-

tal cancer incidence and mortality. Gut [Internet]. 2017

[cited 2020 Jul 10];66(4):683. Available from: http://

gut.bmj.com/content/66/4/683.abstract

4. Pourhoseingholi MA. Increased burden of colorectal

cancer in Asia. World J Gastrointest Oncol [Internet].

2012 [cited 2020 Jul 10];4(4):68–70. Available from:

h t tp ://www.ncbi .n lm.n ih .gov/pmc/ar t ic les/

PMC3334381/

5. Virani S, Bilheem S, Chansaard W, Chitapanarux I,

Daoprasert K, Khuanchana S, et al. National and subna-

tional population-based incidence of cancer in Thailand:

Assessing Cancers with the Highest Burdens. Cancers

(Basel) [Internet]. 2017 [cited 2020 Jul 10];9(8):108.

Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/

articles/PMC5575611/

6. Sarakarn P, Suwanrungruang K, Vatanasapt P, Wiangnon

S, Promthet S, Jenwitheesuk K, et al. Joinpoint analysis

trends in the incidence of colorectal cancer in Khon Kaen,

Thailand (1989 – 2012). Asian Pac J Cancer Prev

[Internet]. 2017 [cited 2020 Jul 10];18(4):1039–43.

Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/

articles/PMC5494213/

7. HuxleyR, Ansary-Moghaddam A, TH L, Ueshima H,

DF G, HC K, et al. The role of lifestyle risk factors on

mortality from colorectal cancer in populations of the

Asia-Pacific region. Asian Pac J Cancer Prev 2007;8(2):

191–8.

8. Moskal A, Norat T, Ferrari P, Riboli E. Alcohol intake

and colorectal cancer risk: A dose–response meta-anal-

ysis of published cohort studies. Int J Cancer [Internet].

2007 [cited 2020 Jul 10];120(3):664–71. Available

f rom: h t tps ://onl ine l ibrary .wi ley.com/doi/

abs/10.1002/ijc.22299

9. Tsong WH, Koh WP, Yuan JM, Wang R, Sun CL, Yu

MC. Cigarettes and alcohol in relation to colorectal can-

cer: the Singapore Chinese Health Study. Br J Cancer


Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/

17311023

10. Alexander DD, Weed DL, Miller PE, Mohamed MA.

Red meat and colorectal cancer: a quantitative update on

the state of the epidemiologic science. J Am Coll Nutr




Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/

pubmed/25941850

11.ปรญญำ ทวชยกำร. มะเรงล�ำไสใหญและทวำรหนก.

กรงเทพมหำนคร: อมรนทรพรนต งแอนดพบลชชง; 2554.

12. Issa IA, Noureddine M. Colorectal cancer screening: an

updated review of the available options. World J Gas-

troenterol [Internet]. 2017 [cited 2020 Jul 10];23(28):

5086–96. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.

gov/pubmed/28811705

13. Issaka RB, Avila P, Whitaker E, Bent S, Somsouk M.

Population health interventions to improve colorectal

cancer screening by fecal immunochemical tests: A sys-

tematic review. Prev Med [Internet]. 2019 [cited 2020

Jul 10];118:113–21. Available from: http://www.

sciencedirect.com/science/article/pii/S00917435

18303402

14. Lee YC, Chen SLS, Yen AMF, Chiu SYH, Fann JCY,

Chuang SL, et al. Association between colorectal cancer

mortality and gradient fecal hemoglobin concentration in

colonoscopy noncompliers. J Natl Cancer Inst [Internet].

2017 [cited 2020 Jul 10];109(5):djw269. Available

from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28376

228

15. Fraser CG, Mathew CM, McKay K, Carey FA, Steele

RJC. Automated immunochemical quantitation of hae-

moglobin in faeces collected on cards for screening for

colorectal cancer. Gut [Internet]. 2008 [cited 2020 Jul

10];57(9):1256–60. Available from: https://gut.bmj.

com/content/gutjnl/57/9/1256.full.pdf

16. Yen AMF, Chen SLS, Chiu SYH, Fann JCY, Wang PE,

Lin SC, et al. A new insight into fecal hemoglobin con-

centration-dependent predictor for colorectal neoplasia.

Int J Cancer [Internet]. 2014 [cited 2020 Jul 10];135(5):

1203–12. Available from: https://onlinelibrary.wiley.

com/doi/abs/10.1002/ijc.28748

17. Garcia M, Milà N, Binefa G, Benito L, Gonzalo N,

Moreno V. Fecal hemoglobin concentration as a measure

of risk to tailor colorectal cancer screening: are we there

yet? Eur J Cancer Prev [Internet]. 2015 [cited 2020 Jul

10];24(4):321–7. Available from: https://journals.

lww.com/eurjcancerprev/Fulltext/2015/07000/Fe-

cal_hemoglobin_concentration_as_a_measure_of.7.aspx

18. Chen LS, Yen AM, Fraser CG, Chiu SY, Fann JC, Wang

PE, et al. Impact of faecal haemoglobin concentration on

colorectal cancer mortality and all-cause death. BMJ

Open [Internet]. 2013 [cited 2020 Jul 10];3(11):e003740.

Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/

pubmed/24202058

19. Sarakarn XP, Promthet S, Vatanasapt P, Tipsunthonsak

N, Jenwitheesuk K, Maneenin N, et al. Preliminary Re-

sults: colorectal cancer screening using fecal immu-

nochemical test (FIT) in a Thai Population aged 45-74

years: a population-based randomized controlled trial.

Asian Pac J Cancer Prev [Internet]. 2017 [cited 2020

Jul 10];18(10):2883–90. Available from: http://www.

ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5747418/

20. Chiang TH, Lee YC, Liao WC, Chung JH, Chiu HM,

Tu CH, et al. Timing and risk factors for a positive fecal

immunochemical test in subsequent screening for col-

orectal neoplasms. PLoS One 2015;10(9):1–14.

21. Kudo S, Kudo T. The necessity of colorectal cancer

screening for elderly patients. Transl Gastroenterol Hepa-

tol 2017;2(1):19.

22. Wong MC, Ding H, Wang J, Chan PS, Huang J. Prev-

alence and risk factors of colorectal cancer in Asia. Intest

Res 2019;17(3):317–29.

23. Hajian-Tilaki K. Sample size estimation in epidemio-

logic studies. Casp J Intern Med 2011;2(4):289–98.

24. Johnson CM, Wei C, Ensor JE, Smolenski DJ, Amos CI,

Levin B, et al. Meta-analyses of colorectal cancer risk



Abstract: Characteristics and Related Factors with the Levels of Hemoglobin Concentration in the Colorectal Cancer

Screening using Fecal Immunochemical Test

Donlagon Jumparway, B.S.*; Pongdech Sarakarn, Ph.D.*,**

* Faculty of Public Health, Khon Kaen University; **ASEAN Cancer Epidemiology and Prevention Research

Group (ACEP), Khon Kaen University, Thailand


Colorectal cancer (CRC) is the fourth most common cancer in worldwide. In Thailand, males were

founded more than females, and it has been increasing by age. CRC screening can be useful in preventing

and reducing the mortality rate. In particular, the method of fecal immunochemical test (FIT) of which

the levels of hemoglobin concentration (f-Hb) can also be brought to define as the surrogate endpoint for

predicting the probability of CRC. The objective of this study was to determine the related factors with

the 3 levels of f-Hb concentration, including 1-99 ngHb/ml, 100-449 ngHb/ml and >=450 ngHb/

ml. The sudy samples were 1,703 people randomly selected into the study arm of the population-based

randomized controlled trail for CRC screening in Nam Phong District, Khon Kaen, Thailand during the

period of May, 2016 to December, 2017. They received the FIT and their f-Hb concentration was ob-

tained. Data were analyzed by using descriptive statistics and ordinal logistic regression. The results found

that the positive FIT rate was 9.6% of the samples. Higher proportion was observed in men (17.0%);

and the aged group was 65-74 years (18.3%), smoking (17.1%), eating more red meat (14.0%),

lack of exercise (13.7%), BMI more than 23 kg/m2 (14.0%) and having family history of cancer

(13.7%). The only factor of statistical significance was aged group 65-74 years (adjOR=1.65, 1.16 –

2.37, p=0.006). Therefore, people who between 65 to 74 years should be advised to have regular CRC

screening. The authors recommended that further study be conducted on the association between food

consumption and the levels of f-Hb concentration..

Keywords: colorectal cancer; fecal immunochemical test; disease screening

25. Hamada T, Kosumi K, Nakai Y, Koike K. Surrogate

study endpoints in the era of cancer immunotherapy. Ann

Transl Med 2018;6(S1):S27.

factors. Cancer Causes Control [Internet]. 2013 [cited

2020 Jul 10];24(6):1207–22. Available from: https://

www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23563998

ผลของสารสกดจากใบมะรมตอ Interleukin-6 ในเซลลแมคโครฟาจทกระตนการอกเสบ

ดวยลโปโพลแซคคาไรด

ภทธยากร เทสนตะ วท.บ. จราพร ละภลา วท.บ. ฐตยา ลอตระกล วท.บ., วท.ม. กาญจนา อสวรรณทม วท.บ., วท.ม., ปร.ด. ยอดหทย ทองศร วท.บ., วท.ม., ปร.ด.พาชน โพทพ วท.บ., วท.ม., ปร.ด.หนวยวจยภมคมกนระดบเซลลและโมเลกล คณะสหเวชศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร จงหวดพษณโลก

บทคดยอ การอกเสบเปนผลจากการตอบสนองทางภมคมกนตอสงแปลกปลอมทเขามากระตนรางกายโดยเกดจากการ

กระตนเซลลในระบบภมคมกนซงจะท�าใหมการหลง pro-inflammatory cytokine เชน tumor necrosis factor-α

(TNF-α), interleukin (IL)-1β และ IL-6 อาจสงผลกระทบใหเกดการอกเสบในรางกาย โดยการรกษาการอกเสบ

สวนใหญจะใชยาประเภท non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) และยาสเตยรอยด การใชยาเหลาน

อาจท�าใหเกดผลขางเคยงตอผใช งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาฤทธของสารสกดธรรมชาตทไดจากใบมะรมตอการ

ตานการอกเสบในเซลลเมดเลอดขาวโมโนไซตทพฒนาเปนแมคโครฟาจและไดรบการกระตนใหเกดการอกเสบดวย

สารสกดลโปโพลแซคคาไรดจากผนงเซลลของแบคทเรย แกรมลบ โดยศกษาการหลงไซโตไคน IL-6 ทเซลลหลง

ออกมาหลงจากไดรบการกระตนใหอยในภาวะอกเสบดวยสารลโปโพลแซคคาไรด จากนนเซลลจะไดรบการรกษา

ดวยสารสกดจากใบมะรม ซงตรวจวดระดบการแสดงออกของยน IL-6 โดยใชเทคนค quantitative reverse tran-

scription-PCR และระดบการหลงไซโตไคน IL-6 ดวยเทคนค enzyme-linked immunosorbent assay เปรยบเทยบ

กบกลมเซลลในสภาวะควบคม ผลการวจยพบวาการรกษาดวยสารสกดจากใบมะรมสามารถลดระดบการแสดงออก

ของยน IL-6 และลดระดบไซโตไคน IL-6 ในเซลลแมคโครฟาจหลงจากทเซลลไดรบการกระตนใหเกดการอกเสบ

ดวยสารลโปโพลแซคคาไรดอยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.05) เมอเปรยบเทยบกบกลมควบคม จากผลงานวจยน

สรปไดวาสารสกดจากใบมะรมสามารถลดการสรางสารไซโตไคนชนด IL-6 ในเซลลแมคโครฟาจทไดรบการกระตน

ดวยสารลโปโพลแซคคาไรดซงอาจน�าความร ตอยอดจากงานวจยนไปพฒนาสารสกดธรรมชาตทมาจากใบมะรมไป

เปนยาลดการอกเสบตอไป

ค�ำส�ำคญ: ไซโตไคน; มะรม; แมคโครฟาจ; ลโปโพลแซคคาไรด; ฤทธตานการอกเสบ




วนรบ: 27 ม.ย. 2562

วนแกไข: 26 ก.ย. 2562

วนตอบรบ: 16 ต.ค. 2562


Effect of Moringa oleifera Lam. Leaves Extract on IL-6 in Inflammatory Macrophages Induced by Lipopolysaccharide

บทน�าการอกเสบเปนผลของการตอบสนองทางภมคมกน

ตอสงเรา หรอสงแปลกปลอม เชน เชอแบคทเรย ไวรส

รา ทเขามากอโรคในรางกาย ขณะเดยวกนการอกเสบ

สามารถเกดข นไดจากโรคตางๆ ทเกดข นอยแลวใน

รางกายผปวย การกระตนเซลลในระบบภมคมกนเพอ

ตอบสนองตอเชอโรคจะท�าใหมการหลงไซโตไคนกลมท

สงผลใหเกดการอกเสบตอเนอเยอ (pro-inflammatory

cytokine) เชน tumor necrosis factor-α (TNF-α),

interleukin (IL)-1β และ interleukin-6 (IL-6) ซงม

ฤทธท�าหนาทในการกระตนเซลลในระบบภมคมกนใหท�า

หนาทตอบสนองตอสงแปลกปลอมใหออกไปจากรางกาย

แตขณะเดยวกนสงผลใหเกดการอกเสบของเนอเยอใกล

เคยงบรเวณทมการเขามาของเชอโรคตางๆ หรอใน

บรเวณทมการบาดเจบ ซงหากมการอกเสบเกดขนมาก

เกนไปและเกดอยางตอเนองจะสงผลเสยตอรางกายและ

สามารถกอใหเกดโรคอนๆ ตามมา(1,2) IL-6 เปนไซโต

ไคนส�าคญทสรางมาจากเซลลเมดเลอดขาวชนดแมคโคร

ฟาจ เซลลกลามเนอและเซลลกระดก ซงมฤทธหลายอยาง

ไดแก กระตนการสรางแอนตบอดของ B cell กระตนการ

พฒนาของ T cell กระตนการสราง acute phase protein

ในตบ กระตนการสรางกระดกและหลอดเลอด รวมทง

เพมการขยายตวของหลอดเลอด นอกจากน IL-6 ยง

ท�าใหมการอกเสบของเนอเยอในรางกายไดอกดวย

ตวอยางของโรคทเกยวของกบการอกเสบ เชน โรคตดเชอ

แบคทเรย เชอรา เชอไวรส โรคขออกเสบ โรครมาตอยด

โรคหอบหด เปนตน(3) นอกจากนหากมการอกเสบเรอรง

จะท�าใหมโอกาสพฒนาเปนโรคมะเรงไดอกดวย(4) จาก

ขอมลขององคการอนามยโลกรายงานวาหนงในสาเหต

หลกของการเสยชวตในประชากรโลก มสาเหตมาจากโรค

ในกลมไมตดตอซงรวมถงโรคทเกยวของกบการอกเสบ

เรอรงโดยเฉพาะโรคมะเรง(5,6)

ดงนน จงจ�าเปนตองมการรกษาอาการอกเสบซงเปน

อาการทส�าคญของโรคเหลาน การควบคมการอกเสบเพอ

ลดอาการรนแรงของโรคดวยการใชยาตานการอกเสบ เชน

ยาทไมใชสเตยรอยด (NSAIDs) และยา สเตยรอยด ยา

เหลานมกเปนยาทสงเคราะหขนมาและอาจมฤทธสงผล-

กระทบขางเคยงตอรางกาย เชน มอาการเวยนศรษะ

อาเจยน หายใจตดขด ความดนโลหตสงขน นอกจากนยง

อาจสงผลเสยตอไตและระบบหมนเวยนของเลอด หากม

การใชยาเหลานเปนระยะเวลายาวนาน(7-8) ดงนน เพอ

ความปลอดภยในการรกษาการอกเสบและหลกเลยงจาก

ยาทสงเคราะหขนทมสวนประกอบทางเคม โดยการน�า

พชและสมนไพรจากธรรมชาตหลากหลายชนดมาใชรกษา

อาการอกเสบดงกลาวทเกดขนในรางกาย ปจจบนมหลาย

งานวจยคนพบวาสวนประกอบตางๆ ของมะรม เชน

ราก เมลด ฝก และใบ สามารถน�าไปใชประโยชนไดหลาย

ดาน(3) และมคณประโยชนทางดานการแพทย ไดแก ม

ฤทธในการตานการอกเสบ ตานมะเรง ตานเชอแบคทเรย

เปนตน(9) เนองจากในมะรมมสารประกอบส�าคญท

มประโยชนอกมากมาย และเปนพชทพบไดทวไปใน

ประเทศไทยซงมกใชเปนอาหารรบประทานและยงใชเปน

สวนประกอบของยาแผนโบราณ

ซงคณะผวจยมความสนใจศกษาฤทธของสารสกดจาก

ใบมะรมในการรกษาการอกเสบของเซลลทไดรบการ

กระตนใหเกดการอกเสบดวยผนงเซลลของแบคทเรย-

แกรมลบ (lipopolysaccharide, LPS) โดยศกษาการ

แสดงออกของยนและระดบการหลงโตไคนชนด IL-6 ใน

เซลลแมคโครฟาจทพฒนามาจากโมโนไซตของมนษย

งานวจยนใชเทคนค quantitative reverse transcription

(qRT) - PCR และ enzyme-linked immunosorbent

assay (ELISA) ในการตรวจวเคราะหหาระดบของการ

แสดงออกของยนและโปรตนตามล�าดบ ซงคณะผวจยพบ

วาสารสกดจากใบมะรมมความสามารถในการลดระดบ

การแสดงออกของยนและโปรตนของ IL-6 ในเซลล-

แมคโครฟาจทไดรบการกระตนดวย LPS

วธการศกษาการสกดสารจากใบของมะรม

น�าใบมะรมแหงทบดละเอยดแลว จ�านวน 2 กโลกรม

ผลของสารสกดจากใบมะรมตอ Interleukin-6 ในเซลลแมคโครฟาจทกระตนการอกเสบดวยลโปโพลแซคคาไรด


มาหมกดวยเฮกเซน 99% (RCI Labscan Limited,

Thailand) ปรมาณ 5 ลตร แลวน�ามาระเหยโดยเครอง

rotary evaporator (Heidolph, Germany) ซงจะไดสวน

สารทอยในเฮกเซน ปรมาณ 44 กรม จากนนจงน�ากากท

ไดจากการระเหยมาสกดโดยหมกดวยเอทลแอซเทต

99.8% (RCI Labscan Limited, Thailand) ปรมาณ 5

ลตร แลวจงน�ามาระเหยเอทลแอซเทตดวยเครอง rotary

evaporator จงไดสวนสารทอยในเอทลแอซเทต (crude

EtOAc) ปรมาณ 53 กรม จากนนจงน�าสวนทเปนเอทล-

แอซเทตมาใชทดสอบในขนตอนตอไป

ตวอยางเมดเลอดขาวทใชศกษา

น�าตวอยางเมดเลอดขาวจากผบรจาคโลหต ณ โรง-

พยาบาลมหาวทยาลยนเรศวร จงหวดพษณโลก

การแยกเซลลโมโนไซต

น�าตวอยางเมดเลอดขาวมาปนเพอแยกเมดเลอดขาว

ออกจากเมดเลอดแดง โดยน�าตวอยางทไดมาเจอจางกบ

บฟเฟอร Hank’s balanced salt solution (HBSS) ใน

อตราสวน 1:1 แลวจงน�ามาปนแยกโดยใชน�ายา lympho-

prep (Axis-Shield PoC AS, Norway) ดวยความเรว

600 x g เปนเวลา 30 นาท ท 25 °C จากนนจงน�าสวน

ของ peripheral blood mononuclear cell (PBMCs) มา

ปนลางดวย HBSS ปรมาตร 30 มลลลตร ทความเรว

300 x g เปนเวลา 5 นาท แลวดดสวนใสทง จากนนจง

เตม RPMI-1640 ลงไปและน�าไปปนแยกดวยน�ายา

Percoll (GE Healthcare Bio-Sciences AB, Sweden)

ท 400 x g เปนเวลา 15 นาท แลวน�าสวนของโมโนไซต

ทไดมาปนลางดวย HBSS ท 300 x g เปนเวลา 5 นาท

จากนนจงน�าเซลลมาทดสอบความมชวตโดยผสมเซลล

กบสารละลาย 0.4% trypan blue ในอตราสวน 1:1 น�า

ไปนบดวย hemocytometer ภายใตกลองจลทรรศน จาก

นนจงน�าเซลลโมโนไซตทแยกไดไปเพาะเลยงในอาหาร

เลยงเซลลทประกอบดวย RPMI-1640 ทม 10% fetal

bovine serum และ 1% penicillin-streptomycin anti-

biotic เปนเวลา 7 วน ในสภาวะทม 5% CO2 และอณหภม

37 °C เพอใหเซลลพฒนาเปนเซลลแมคโครฟาจและน�า

ไปใชในการทดสอบขนตอไป

การตรวจวดการแสดงออกของ CD marker ของ

โมโนไซต

น�าเซลลโมโนไซตทแยกไดไปทดสอบการแสดงออก

ของ CD marker บนผวเซลล โดยน�าเซลลทเพาะเลยงมา

ปนลางดวย FACs buffer (PBS, 10% FCS, 1% sodi-

um azide) ทความเรว 400×g เปนเวลา 5 นาท แลวเตม

fluorophore conjugated antibody ตอ CD14 หรอ CD16

(BioLegend, Inc., San Diego, CA, USA) แลวน�าไป

incubate บน orbital shaker ในทมดเปนเวลา 30 นาท

เมอครบเวลา น�าไปปนลางดวย Phosphate-Buffered

Saline (PBS) จากนนดดสวนใสดานบนออก แลวปนลาง

อก 2 ครง ดดสวนใสออก จากนนเตม PBS และน�า

ตวอยางไปตรวจวเคราะหดวยเครอง flow cytometer

(Beckman Coulter, Inc., Indianapolis, IN, USA)(10)

การทดสอบความเปนพษตอเซลลดวยวธ neutral

red uptake cytotoxicity assay

เปนการทดสอบความเปนพษของสารสกดจากใบ

มะรมตอเซลลแมคโครฟาจ เพอหาความเขนขนทเหมาะ

สมของสารสกดจากใบมะรมหรอยาแอสไพรน โดยการ

เจอจางสารสกดจากใบมะรมหรอยาแอสไพรนทความเขม

ขน 10 µg/ml ถง 10,000 µg/ml จากนนน�าเซลล

แมคโครฟาจ (5x104 cells/wel) มาเลยงใน 96 well

plate และ incubate เปนเวลา 1 คน และน�ามาทดสอบ

กบสารสกดจากใบมะรมและยาแอสไพรนทความเขมขน

ตางๆ จากนน incubate เปนเวลา 12 ชวโมง แลวลาง

เซลลดวย Phosphate-Buffered Saline (PBS) จากนน

ทดสอบความมชวตโดยการยอมส neutral red (Merck,

Germany) เพอศกษาความเปนพษตอเซลลแมคโครฟาจ

ซงส neutral red จะเขาไปยอมตด ไลโซโซม (lysosome)

ของเซลลทมชวต จากนน incubate เปนเวลา 2 ชวโมง

แลวดดสวนใสทง และลางเซลลดวย PBS แลวเตม acid

alcohol (1% acetic acid, 50% EtOH, DI water) เพอ

ละลายสออกจากเซลล และอานผลดวย ELISA reader ท

ความยาวคลน 545 นาโมเมตร



การทดสอบเซลลแมคโครฟาจในสภาวะตางๆ

น�าเซลลแมคโครฟาจทพฒนามาจากการเพาะเลยง

เซลลโมโนไซตเปนเวลา 7 วน โดยสงเกตลกษณะการ

เปลยนแปลงทางกายภาพของเซลลทมการพฒนาเปน

เซลลแมคโครฟาจ แลวจงน�าเซลลมาเพาะเลยงใน 24-

well tissue culture plate จ�านวน 2x105 เซลลตอหลม

เพอทจะทดสอบฤทธการตานการอกเสบของสารสกดจาก

ใบมะรม โดยความเขมขนของสารสกดจากใบมะรมและ

ยาแอสไพรนจะใชความเขมขนทอยในระดบทเปนพษกบ

เซลลแมคโครฟาจนอยทสดคอทระดบของ lethal con-

centration 5 (LC5)

ซงไดจากการทดสอบความเปนพษ

ตอเซลลโดยจะกระตนเซลลดวย LPS (Sigma-Aldrich,

Missouri, USA) ทความเขมขน 10 ng/ml(11) เปนเวลา

12 ชวโมงซงเปนสภาวะทท�าใหเกดการอกเสบของเซลล

แมคโครฟาจ จากนนน�าเซลลทอกเสบนทดสอบกบสาร

สกดจากใบมะรมเปรยบเทยบกบการทดสอบดวยสภาวะ

ทใสยาแอสไพรนซงจะ incubate เปนเวลา 6 ชวโมง โดย

ผลการทดสอบจะเปรยบเทยบกบเซลลทกระตนดวย LPS

และไมไดรบการทดสอบดวยยาและสารสกด

การสกดอารเอนเอ

น�าเซลลทผานการทดสอบในแตละสภาวะมาลางดวย

HPSS 1 ครง จากนนเตมน�ายา Trizol (Life Technolo-

gies Corporation, USA) ปรมาตร 200 ไมโครลตร

incubate เปนเวลา 5 นาท และใช pipette ดดขนลง เพอ

ท�าใหเซลลแตก แลวน�าไปใส microcentrifuge tube เตม

chloroform ปรมาตร 200 ไมโครลตร เขยาใหเขากน และ

ท งไวทอณหภมหอง 2 นาท จงน�าไปปนดวยความเรว

12,000 × g เปนเวลา 15 นาท ทอณหภม 4°C เพอให

ของเหลวในหลอดทดลองแยกเปน phenol-chloroform

phase, interphase และ aqueous phase ดดชน aqueous

phase ทม RNA ใสใน microcentrifuge tube เพอตก

ตะกอน RNA โดยเตม isopropanol ปรมาตร 200 µL

ลงไปในหลอดทดลอง เกบไวทอณหภม 4°C เปนเวลา

10 นาท และน�าไปปนดวยความเรว 12,000 × g เปนเวลา

10 นาท ทอณหภม 4°C เพอแยกตะกอน RNA จากนน

ดดน�าสวนใสทง ลางตะกอน RNA ดวย 75% ethanol

ปรมาตร 200 ไมโครลตร และน�าไปปนดวยความเรว

7,500 × g เปนเวลา 5 นาท ทอณหภม 4°C ดดสวน

น�าใสทง พกใหตะกอน RNA แหง แลวจงละลายตะกอน

RNA ดวยน�าปราศจาก RNase แลวเกบตวอยาง RNA ไว

ท -20°C(12)

การตรวจวดการแสดงออกของยน

Quantitative reverse transcription PCR (qRT-

PCR) เปนการตรวจวดการแสดงออกของยนทเกยวของ

กบกระบวนการอกเสบ คอ ยน IL-6 ในการทดสอบ

ตวอยาง RNA จะเปลยนใหเปน complementary DNA

(cDNA) โดยใชชดน�ายา Tetro cDNA Synthesis (Bio-

line Reagents Limited, London, UK) โดยน�าตวอยาง

RNA ทสกดไดมาผสมกบน�ายาไพรเมอร (Oligo(dT)18

Primer) ปรมาตร 1 ไมโครลตร 10 mM dNTP mix

ปรมาตร 1 ไมโครลตร 5x RT Buffer ปรมาตร 5

ไมโครลตร RiboSafe RNase Inhibitor ปรมาตร 1

ไมโครลตร 200 U/ µl Tetro Reverse Transcriptase

ปรมาตร 1 ไมโครลตร และ RNase-free water ปรมาตร

7 ไมโครลตร และน�าตวอยาง RNA ทผสมกบน�ายาดง

กลาวมาเปลยนใหเปน cDNA (Reverse transcription)

ดวยเครอง thermal cycler (Bio-Rad Laboratories, Inc.,

Hercules, CA, USA) โดยจะตงคาอณหภมท 45°C เปน

เวลา 30 นาท และท 85°C เปนเวลา 5 นาท

จากนนเปนกระบวนการ qRT-PCR โดยใชชดตรวจ

SensiFAST SYBR No-ROX Kit (Bioline Reagents

Limited, London, UK) ซงวธการจะน�าตวอยาง cDNA

5 ไมโครลตร มาผสมกบน�ายา PCR ซงประกอบดวย 2x

SensiFAST SYBR No-ROX Mix ปรมาตร 10

ไมโครลตร 10 µM forward primer ปรมาตร 0.8

ไมโครลตร 10 µM reverse primer ปรมาตร 0.8

ไมโครลตร RNase-free water 3.4 ไมโครลตร ซง Oli-

gonucleotide primers (Bio Basic Inc., Markham, ON,

Canada) ทมความจ�าเพาะตอยน IL-6 และ Actin beta

(ACTB) (ตารางท 1) โดยการจะตรวจวดปฏกรยาดวย



เครอง CFX96 Touch Real-Time PCR (Bio-Rad

Laboratories, Inc., Hercules, CA, USA) ซงจะตงคา

ปฏกรยา initial denaturation ทอณหภม 95°C เปนเวลา

3 นาท และ denaturation ทอณหภม 95°C ตามดวย

ปฏกรยา annealing และ elongation ทอณหภม 60°C

จ�านวน 45 cycle(13)

การตรวจวดระดบของไซโตไคนทหลงจากแมค-

โครฟาจ

น�าสวนอาหารเลยงเซลลทเกบจากการทดสอบเซลล

แมคโครฟาจในสภาวะตางๆ มาตรวจวดระดบไซโตไคน

ทหลงออกมาจากแมคโครฟาจโดยใชชดทดสอบ Human

IL-6/Interleukin-6 ELISA Pair Set (Sino Biological

Inc., PA, USA) โดยจะเคลอบแอนตบอดทจ�าเพาะตอ

ไซโตไคน IL-6 ทกนหลมทอณหภม 4°C เปนเวลา 12

ชวโมง จากนนจะเปนขนตอนการ Blocking เพอปองกน

การรบกวนปฏกรยาจากสวนทไมจ�าเพาะโดยจะเตม

Blocking buffer และ incubate ทอณหภมหองเปนเวลา

1 ชวโมง ลางดวย PBS+0.05% Tween20 จากนนเตม

สวนของน�าเลยงเซลลทตองการทดสอบ incubate ท

อณหภมหอง เปนเวลา 2 ชวโมง แลวลางปฏกรยาทไม

จ�าเพาะออกดวย PBS+0.05% Tween20 แลวจงเตม

detection antibody ทมการตดฉลากดวยเอนไซมโดย

incubate ทอณหภมหอง เปนเวลา 1 ชวโมง แลวจงลาง

ออกดวย PBS+0.05% Tween20 จากนนเตม substrate

solution และ incubate ทอณหภมหอง เปนเวลา 20 นาท

แลวจงเตม 2 N H2SO

4 เพอหยดปฏกรยา จากนนจงน�า

ไปวดปฏกรยาทเกดข นดวยเครอง ELISA reader ท

ความยาวคลน 450 nm


ใชสถต one-way analysis of variance (one way

ANOVA) ในการเปรยบเทยบความแตกตางของขอมล

ในแตละกลม โดยมคาระดบความนาเชอถอทรอยละ 95

การศกษานเปนสวนหนงของโครงการวจยทผานการ

รบรองจากคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษย

มหาวทยาลยนเรศวร รหสโครงการ IRB 927/59

ผลการศกษาการทดสอบหาคาเฉลย และหารอยละความมชวตของ

โมโนไซต

ปรมาณของโมโนไซตทแยกได โดยอาศยหลกการการ

ยอมตดสเซลลทมชวตของ trypan blue พบวามปรมาณ

โมโนไซต 4.84 × 106 เซลล/มลลลตร และคาความม

ชวตรอยละ 99.69

การทดสอบหารอยละการแสดงออกของ CD

marker บนผวเซลลโมโนไซต

เมอน�าโมโนไซตมายอมดวย fluorophore conjugat-

ed antibody ตอ CD14/CD16 โดย CD14 เปน surface

marker ของเซลลโมโนไซต โดยตรวจวเคราะหดวยเครอง

flow cytometer พบวาคาการแสดงออกของ CD14 บน

ผวเซลลโมโนไซตรอยละ 93.13 แสดงดงภาพท 1 ใหผล

ลกษณะการแสดงออกของ surface marker ซงมความ

จ�าเพาะตอเซลลโมโนไซต จงแสดงถงเซลลทแยกไดเปน

โมโนไซตอยางแทจรง

การศกษารปรางของเซลล

น�าเซลลโมโนไซตมาเพาะเลยงในอาหารเลยงเซลล

RPMI-1640 ทมสวนผสมของ 10% fetal bovine serum

ตารางท 1 ไพรเมอรทใชในปฏกรยา qRT-PCR

Gene Sequence (5’ to 3’)

Interleukin-6 F : ACT CAC CTC TTC AgA ACg AAT Tg

R : CCA TCT TTg gAA ggT TCA ggT Tg

Actin beta (ACTB) F : CAT gTA CgT TgC TAT CCA ggC

R : CTC CTT AAT gTC ACg CAC gAT



และ 1% penicillin-streptomycin antibiotic ทอณหภม

37°C และ 5% CO2 เปนเวลา 7 วน ซงจะท�าใหเซลล-

โมโนไซตมการเปลยนแปลงเปนเซลลแมคโครฟาจ เมอ

ดภายใตกลองจลทรรศนพบวาเซลลโมโนไซตทแยกไดใน

วนท 1 มขนาดเลกและรปรางกลมแสดงดงภาพท 2A

และเซลลโมโนไซตทพฒนาเปนเซลลแมคโครฟาจในวน

ท 7 พบวาเซลลมรปรางเรยวยาว คลายกระสวย แสดงดง

ภาพท 2B

การทดสอบความเปนพษตอเซลลแมคโครฟาจ

การทดสอบความเปนพษของสารสกดจากใบมะรม

และยาแอสไพรนทระดบความเขมขนตางๆ ตอการมชวต

ของเซลลแมคโครฟาจเพอหาคาความเขมขนทเหมาะ-

สมในการน�าไปทดสอบการตานการอกเสบ ซงจากการ

เตรยมความเขมขนของสารสกดหรอยาแอสไพรนทความ

เขมขน 10 µg/ml ถง 10,000 µg/ml พบผลการทดสอบ

ความเปนพษของสารสกดจากใบมะรมในความเขมขนท

ท�าใหเซลลแมคโครฟาจมชวตรอยละ 50 (LC50

) คอ

ความเขมขนของสารสกดท 521.19 µg/ml และความ

เขมขนของสารสกดทท�าใหแมคโครฟาจมชวตรอยละ 95

(LC5) คอความเขมขน 26.84 µg/ml แสดงดงภาพท

3A ขณะทผลการทดสอบความเปนพษของยาแอสไพรน

ในความเขมขนทท �าใหเซลลแมคโครฟาจมชวตรอยละ 50

ภาพท 1 ผลการวเคราะหโฟลไซโทเมทรดวยแอนตบอด anti-CD14/CD16 ของการแสดงออกของ CD14 บนผวเซลลโมโน

ไซตรอยละ 93.13

ภาพท 2 รปรางของเซลลโมโนไซตมลกษณะกลมและเกาะตดอยทผวของภาชนะ (A) และเซลลแมคโครฟาจทพฒนามาจาก

โมโนไซตเปนระยะเวลา 7 วน มลกษณะยดยาวออกไปและเกาะตดอยทผวของภาชนะ (B)

A B

103

102

101

100

CD

14

100 101 102 103

CD16



(LC50

) คอความเขมขนของยาท 187.50 µg/ml และ

ความเขมขนของยาทท�าใหแมคโครฟาจมชวตรอยละ 95

(LC5) คอความเขมขนเทากบ 52.99 µg/ml แสดงดง

ภาพท 3B

การตรวจวดการแสดงออกของยน IL-6 ดวยวธ

qRT-PCR

น�าเซลลแมคโครฟาจททดสอบในสภาวะตางๆ มา

สกด RNA เพอตรวจวดการแสดงออกของยน IL-6 โดย

วธ qRT-PCR ผลการวเคราะหพบวาเซลลทไดรบการ

กระตนดวย LPS มระดบการแสดงออกของยน IL-6

เทากบ 43.76±4.4 ซงเพมสงขนอยางมนยส�าคญทางสถต

(p<0.05) เมอเปรยบเทยบกบเซลลทไมไดรบการกระตน

ดวย LPS (กลมควบคม) ทมคาเทากบ 1±0.06 ขณะท

เซลลทไดรบการกระตนดวย LPS แลวไดรบการรกษาดวย

สารสกดจากใบมะรมมระดบการแสดงออกของยน IL-6

ทเทากบ 0.08±0.02 ซงลดต�าลงอยางมนยส�าคญทาง

สถต (p<0.05) เมอเปรยบเทยบกบเซลลทไดรบการ

กระตนดวย LPS อยางเดยว ซงใหผลไปในทางเดยวกน

กบเซลลทไดรบยาแอสไพรนทมคาการแสดงออกของยน

IL-6 เทากบ 1.97±0.03 แสดงดงภาพท 4

ภาพท 3 ความเขมขนของสารตอการมชวตของเซลล (dose-response curves) โดยเลยงเซลลในสภาวะทมความเขมขนทแตก

ตางกนของสารสกดจากใบมะรม (A) และยาแอสไพรน (B) เปนเวลา 12 ชวโมง จากนนทดสอบเซลลดวยวธ neu-

tral red uptake cytotoxicity assay

ภาพท 4 ผลของสารสกดจากใบมะรมตอระดบการแสดงออกของยน IL-6 โดยเซลลไดรบการกระตนดวยสาร LPS เปนเวลา 12 ชวโมง จากนนน�าสารสกดจากใบมะรมมารกษาเปนเวลา 6 ชวโมงและน�าเซลลไปสกดแยกสารพนธกรรมและตรวจวดระดบการแสดงออกของยนไซโตไคน IL-6 โดยวธ qRT-PCR. (*, p<0.05 as compared with LPS) LPS;

lipopolysaccharide, ASP; Aspirin, MOE; Moringa oleifera leaves extract

Contr

ol

LPS

ASP

POST

-ASP

MOE

POST

-ASP

*

#

* * *

100

80

60

40

20

0

100

80

60

40

20

0

Cel

l via

bilit

y (%

)

Cel

l via

bilit

y (%

)

Log [Moringa] (mg/ml)Log [Moringa] (mg/ml)

LC5 = 26.84 (mg/ml)

LC50

= 521.19 (mg/ml)

LC5 = 52.99 (mg/ml)

LC50

= 187.50 (mg/ml)

0 1 2 3 4 0 1 2 3 4



ผลการตรวจวดระดบการหลงไซโตไคน IL-6 ใน

เซลลแมคโครฟาจดวยวธ ELISA

เซลลแมคโครฟาจททดสอบในสภาวะตางๆ แลวน�า

มาเกบสวนอาหารเลยงเซลล (supernatant) และน�ามา

ตรวจวดระดบไซโตไคน IL-6 ดวยวธ ELISA ผลการ

วเคราะหพบวาในสภาวะทเซลลไดรบการกระตนดวย LPS

มระดบการแสดงออกของไซโตไคน IL-6 เทากบ

643.36±3.93 pg/ml ซงเพมสงขนอยางมนยส�าคญทาง

สถต (p<0.05) เมอเปรยบเทยบกบสภาวะควบคมทเซลล

ไมไดรบการกระตนดวย LPS ซงมคาเทากบ 50.6±0.66

pg/ml ขณะทในตวอยางเซลลทไดรบการกระตนดวย LPS

แลวไดรบการรกษาดวยสารสกดจากใบมะรมมระดบการ

แสดงออกของไซโตไคน IL-6 ทเทากบ 103.11±10.49

pg/ml ซงลดต�าลงอยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.05)

เมอเปรยบเทยบกบเซลลทไดรบการกระตนดวย LPS

อยางเดยว และใหผลไปในทศทางเดยวกนกบเซลลทได

รบยาแอสไพรนทม คาไซโตไคน IL-6 เทากบ

49.01±0.61 pg/ml แสดงดงภาพท 5

วจารณมะรมเปนพชท นยมปลกเพอเปนแหลงอาหาร

เนองจากเปนพชโตเรว ปลกงายในเขตรอน ตองการ

อาหารในการเจรญเตบโตนอย และผลตใบตลอดทงป(14)

จากการศกษาในปค.ศ. 2005 พบวาใบมะรมอดมไปดวย

วตามนซมากกวาสม 7 เทา วตามนเอมากกวาแครอท 4

เทา โพแทสเซยมมากกวากลวย 3 เทา แคลเซยมมากกวา

นม 4 เทา โปรตนมากกวาโยเกรต 2 เทา และยงอดมไป

ดวยกรดอะมโนจ�าเปนหลายชนด(15) นอกจากมะรมจะใช

เปนแหลงอาหารแลว ยงมการน�าสวนตางๆ ของมะรมมา

ใชประโยชนทางการแพทยแผนโบราณในหลายพนท เชน

เมลดใชเปนยาขบปสสาวะ และบ�ารงหวใจ ฝกชวยลด

ความดนโลหตและบรรเทาโรคเบาหวาน รากใชเปนยาขบ

ปสสาวะ ลดการหดเกรงของกลามเนอ และบ�ารงตบ

เปลอกสามารถตานเชอแบคทเรย ใบชวยบ�ารงหวใจและ

ตบ ลดความดนโลหต เปนยาขบปสสาวะ ลดระดบคลอ-

เลสเตอรอล ใชเปนยาชก�าลง(14-15) นอกจากนยงพบวา

มะรมมฤทธในการตานการอกเสบ ตานสารอนมลอสระ

ภาพท 5 ผลของสารสกดจากใบมะรมตอระดบการหลงไซโตไคน IL-6 โดยเซลลไดรบการกระตนดวยสาร LPS เปนเวลา 12

ชวโมง จากนนน�าสารสกดจากใบมะรมมารกษาเปนเวลา 6 ชวโมงและน�าสวนน� าเลยงเซลลไปวดระดบสารไซโตไคน

IL-6 โดยวธ ELISA (* p<0.05 as compared with LPS) LPS; lipopolysaccharide, ASP; Aspirin, MOE; Morin-

ga oleifera leaves extract, POST-ASP; post treatment with aspirin, POST-MOE; post treatment with Moringa

oleifera leaves extract



ทสกดดวย ethyl acetate สามารถตานการอกเสบในเซลล

ทไดรบการกระตนดวย LPS โดยการลดการแสดงออก

และลดการเคลอนทของ NF-κB subunit จากไซโต-

พลาสซมเขาสเซลล(18) ซงใหผลการทดสอบเชนเดยวกน

กบงานวจยในป ค.ศ. 2014 ทพบวาสารสกดหยาบจาก

ใบมะรมทสกดดวย ethyl acetate สามารถปองกนการ

อกเสบในเซลลแมคโครฟาจของคนทไดรบการกระตน

ดวยสารสกดจากควนบหร โดยใหเซลลอยในสภาวะทม

สารสกดจากใบมะรมกอนเปนระยะเวลา 6 ชวโมงแลวจง

กระตนใหเซลลเกดการอกเสบ ผลการวจยพบวาสารสกด

จากใบมะรมสามารถปองกนการอกเสบภายในเซลลได

โดยลดการแสดงออกของไซโตไคนชนด TNF, IL-6,

IL-8 และ Rel A ซงเปนโมเลกลสวนประกอบของ NF-

κB ทมความส�าคญในการควบคมสารกลม pro-inflam-

matory cytokine โดยผานสญญาณใน NF-κB path-

way(11) ในการศกษาของคณะผวจยเกยวกบระดบการ

แสดงออกของยน IL-6 ดวยวธ qRT-PCR และระดบ

ของ IL-6 โดยวธ ELISA ในเซลลแมคโครฟาจทไดรบ

การรกษาดวยสารสกดจากใบมะรมในเซลลทอกเสบจาก

การกระตนดวยสาร LPS พบวาสารสกดจากใบมะรม

สามารถใชรกษาการอกเสบภายในเซลลได โดยลดระดบ

การแสดงออกของยน IL-6 และลดปรมาณการหลง

ไซโตไคน IL-6 ไดอยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.05)

เมอเปรยบเทยบกบเซลลแมคโครฟาจทอกเสบจากการ

ไดรบการกระตนดวย LPS โดยไมไดรบการรกษาดวยสาร

สกดจากใบมะรม ซงผลการรกษาดวยสารสกดจากใบ-

มะรมสอดคลองกบระดบการแสดงออกของ IL-6 ใน

เซลลอกเสบทไดรบการรกษาดวยยาแอสไพรน ผลการ

วจยนสอดคลองกบงานวจยของ Woan Sean Tan ในป

ค.ศ. 2015 ทท�าการศกษาฤทธการตานการอกเสบของ

สารสกดทมาจากดอกมะรมในแมคโครฟาจของหน RAW

264.7 ทไดรบการกระตนใหเกดการอกเสบดวย LPS

ผาน NF-κB pathway ทพบวาเมอท�าการตรวจวดระดบ

ไซโตไคน IL-6 โดยเทคนค ELISA มระดบลดลง(19)

การศกษานเปนการศกษาฤทธการรกษาภาวะอกเสบ

สงเสรมการแขงตวของเลอด ตานเชอรา และตานเซลล

มะเรง(16)

การศกษาฤทธของสารสกดจากใบมะรมในเซลลเมด

เลอดขาวชนดแมคโครฟาจทพฒนามาจากโมโนไซตของ

มนษยในสภาวะทไดรบการกระตนใหเกดการอกเสบดวย

LPS ซงท�าใหมการเพมปรมาณการสรางและหลงไซโต-

ไคนชนด IL-6 โดยไดทดสอบรวมกบสภาวะทเซลล

แมคโครฟาจไดรบการรกษาดวยยาแอสไพรน โดยมการ

ทดลองใชสารสกดจากใบมะรมมาทดสอบหลงจากเซลล

มการอกเสบ (post treatment) แลวจงวดระดบการ

แสดงออกของยน IL-6 และวดระดบการหลงไซโตไคน

IL-6 ทหลงออกมาจากเซลล

เมอเซลลแมคโครฟาจไดรบการกระตนดวย LPS ซง

จะเขาไปจบกบ Toll-like receptor 4 (TLR-4) แลวสง

สญญาณการกระตนผานกระบวนการ NF-κB pathway

โดยจะเตมฟอสเฟตใหกบ IκB และเกดกระบวนการ

ubiquitination ซงจะมผลให IκB ถกยอยสลาย ท�าให

NF-κB ทประกอบไปดวย RelA (p65) และ p50 สามารถ

เคลอนทจากไซโตพลาสซมเขาสนวเคลยส เกดกระบวน-

การ transcription และ translation ใหมการสราง mRNA

และโปรตนทเกยวของกบการอกเสบได โดยไซโตไคนท

เกยวของกบกระบวนการอกเสบทหลงจากแมคโครฟาจ

ไดแก IL-1, IL-6, IL-8, IL-10 และ TNF-α เปนตน(17)

ในการวจยนหลงจากกระตนเซลลแมคโครฟาจให

เกดการอกเสบดวย LPS แลวจงใหการรกษาดวยสารสกด

จากใบมะรมกบเซลลดงกลาว เพอศกษาฤทธการลดการ

อกเสบทเกดจาก IL-6 ของสารสกดจากใบมะรมโดยวด

ระดบสารไซโตไคน IL-6 ซงใบมะรมมสารส�าคญ คอ สาร

ประกอบฟนอลก (Phenolic compound) ทมคณสมบต

ลดการอกเสบ โดยลดการท�างานของ transcription fac-

tor ไดแก NF-κB pathway ท�าให NF-κB subunit ม

การแสดงออกและมการเคลอนทจากไซโตพลาสซมเขาส

นวเคลยสลดลง สงผลใหมการสรางไซโตไคนทเกยวกบ

การอกเสบลดลง ซงสอดคลองกบงานวจยของ Arulselvan

และคณะ ในป ค.ศ. 2016 ทพบวา สารสกดจากใบมะรม



ไดรบทนอดหนนการวจยจากงบประมาณแผนดน (แบบ

ปกต) ประจ�าปงบประมาณ พ.ศ. 2561 มหาวทยาลย-

นเรศวร และทนสนบสนนวทยานพนธระดบปรญญาตร

ภาควชาเทคนคการแพทย คณะสหเวชศาสตร มหา-

วทยาลยนเรศวร ประจ�าปการศกษา 2560

เอกสารอางอง1. Kokkas B. Tissue injury and inflammation. Ann Gen

Psychiatry 2010;9(Suppl 1):S1.

2. Muangnoi C, Chingsuwanrote P, Praengamthanachoti P,

Svasti S, Tuntipopipat S. Moringa oleifera pod inhibits

inflammatory mediator production by lipopolysaccha-

ride-stimulated RAW 264.7 murine macrophage cell

lines. Inflammation 2012;35(2):445-55.

3. Hussein SZ, Mohd Yusoff K, Makpol S, Mohd Yusof

YA. Gelam honey attenuates carrageenan-induced rat

paw inflammation via NF-kappaB pathway. PloS One

2013;8(8):e72365.

4. Grivennikov SI, Greten FR, Karin M. Immunity, inflam-

mation, and cancer. Cell 2010;140(6):883-99.

5. Balkwill F, Charles KA, Mantovani A. Smoldering and

polarized inflammation in the initiation and promotion of

malignant disease. Cancer Cell 2005;7(3):211-7.

6. Xiao H, Yang CS. Combination regimen with statins and

NSAIDs: a promising strategy for cancer chemopreven-

tion. Int J Cancer 2008;123(5):983-90.

7. Sostres C, Gargallo CJ, Arroyo MT, Lanas A. Adverse

effects of non-steroidal anti-inflammatory drugs

(NSAIDs, aspirin and coxibs) on upper gastrointestinal

tract. Best Pract Res Clin Gastroenterol 2010;24(2):121-

32.

8. Warrington TP, Bostwick JM. Psychiatric adverse effects

of corticosteroids. Mayo Clin Proc 2006;81(10):1361-

7.

ภายในเซลลดวยสารสกดจากใบมะรมตอระดบไซโตไคน

IL-6 ในหลอดทดลองของเซลลทไดรบการกระตนให

อกเสบดวยสาร LPS ทมาจากผนงเซลลของแบคทเรย-

แกรมลบ โดยพบวาสารสกดจากใบมะรมสามารถลดการ

แสดงออกของยนและโปรตนของไซโตไคน IL-6 ทเกด

มาจากการกระตนเซลลดวยสาร LPS ซงคณะผวจยจะ

ศกษาตอไปถงผลของสารจากใบมะรมตอไซโตไคนและ

เอนไซมอนๆ ทมฤทธท�าใหเกดการอกเสบ เชน TNF,

IL-1, IL-8 และ Cyclooxygenase เปนตน และศกษา

กลไกการตานการอกเสบของสารสกดจากใบมะรมใน

ระดบการสงสญญาณตานการอกเสบ ซงจะท�าใหทราบ

ขอมลกลไกการตานการอกเสบในระดบโมเลกลทเกยว-

ของ รวมทงฤทธตอไซโตไคนชนดตางๆ โดยหากพบวาม

ความสามารถลดการอกเสบและพบกลไกในการลดการ

อกเสบทคลายกบกลไกการออกฤทธของยาทใชลดการ

อกเสบ อาจมความเปนไปไดวาสารสกดธรรมชาตจาก

ใบมะรมจะเปนทางเลอกในการพฒนาเปนยาลดการ

อกเสบไดตอไป

สรป

สารสกดจากใบมะรมมฤทธในการรกษาเซลลอกเสบ

โดยสามารถลดระดบไซโตไคน IL-6 ทงในระดบยนและ

โปรตนทหลงออกมาจากเซลลแมคโครฟาจทไดรบการ-

กระตนใหเกดการอกเสบดวยสาร LPS ทมาจากผนงเซลล

ของแบคทเรยแกรมลบ

งานวจยนเปนเพยงการศกษาเบ องตนในหลอด-

ทดลอง ดงนน อาจพฒนาตอยอดผลการวจยจากการ

ศกษานเพอพฒนาสารสกดธรรมชาตทมาจากใบมะรมไป

เปนยาลดการอกเสบตอไป

กตตกรรมประกาศขอขอบคณงานธนาคารเลอด โรงพยาบาล-

มหาวทยาลยนเรศวร จงหวดพษณโลก ทใหความ

อนเคราะห buffy coat จากผบรจาคโลหต และงานวจยน



15. Abd Rani NZ, Husain K, Kumolosasi E. Moringa genus:

a review of phytochemistry and pharmacology. Frontiers

in Pharmacology 2018;9(108):1-26.

16. Mansour M, Mohamed MF, Elhalwagi A, El-Itriby HA,

Shawki HH, Abdelhamid IA. Moringa peregrina leaves

extracts induce apoptosis and cell cycle arrest of hepa-

tocellular carcinoma. Bio Med Res Int 2019:1-13.

17. Liu T, Zhang L, Joo D, Sun SC. NF-kappaB signaling

in inflammation. Signal Transduction and Targeted

Therapy 2017;2:1-9.

18. Arulselvan P, Tan WS, Gothai S, Muniandy K, Fakurazi

S, Esa NM, et al. Anti-inflammatory potential of ethyl

acetate fraction of Moringa oleifera in downregulating the

NF-kappaB signaling pathway in lipopolysaccha-

ride-stimulated macrophages. Molecules 2016;21(11):1-

11.

19. Tan WS, Arulselvan P, Karthivashan G, Fakurazi S.

Moringa oleifera flower extract suppresses the activation

of inflammatory mediators in lipopolysaccharide-stimu-

lated RAW 264.7 macrophages via NF-kappaB pathway.

Mediators of Inflammation 2015;2015:1-11.

9. Kou X, Li B, Olayanju JB, Drake JM, Chen N. Nutra-

ceutical or pharmacological potential of Moringa oleifera

Lam. Nutrients 2018;10(3):343.

10. Menon V, Thomas R, Ghale AR, Reinhard C, Pruszak

J. Flow cytometry protocols for surface and intracellular

antigen analyses of neural cell types. J Vis Exp

2014;94:e52241.

11 Kooltheat N, Sranujit RP, Chumark P, Potup P, Laytra-

goon-Lewin N, Usuwanthim K. An ethyl acetate fraction

of Moringa oleifera Lam. inhibits human macrophage

cytokine production induced by cigarette smoke. Nutrients

2014;6(2):697-710.

12. Vaidya A, Nasarabadi S, Milanovich F. Optimization of

RNA purification and analysis for automated, pre-symp-

tomatic disease diagnostics. Livermore, CA: Lawrence

Livermore National Lab; 2005.

13. Rao X, Huang X, Zhou Z, Lin X. An improvement of

the 2^(-delta delta CT) method for quantitative real-time

polymerase chain reaction data analysis. Biostat Bioin-

forma Biomath 2013;3(3):71-85.

14. Khor KZ, Lim V, Moses EJ, Abdul Samad N. The in

vitro and in vivo anticancer properties of Moringa oleifera.

Evidence-based Complementary and Alternative Medicine

2018;2:1-14.



Abstract: The Effect of Moringa oleifera Lam. Leaves Extract on IL-6 in Inflammatory Human Macrophages In-

duced by Lipopolysaccharide

Pathiyakorn Tesanta, B.Sc.; Jirapporn Lapila, B.Sc. ; Thitiya Luetragoon, B.Sc., M.Sc.; Kanchana

Usuwanthim, B.Sc., M.Sc., Ph.D.; Yordhathai Thongsri, B.Sc., M.Sc., Ph.D. ; Pachuen Potup, B.Sc.,

M.Sc., Ph.D.

Cellular and Molecular Immunology Research Unit, Faculty of Allied Health Sciences, Naresuan University,

Thailand


Inflammation is a result of immune mechanism response to foreign organism and infection. It causes by

pro-inflammatory cytokines released from the immune system such as tumor necrotic factor-α (TNF-α), inter-

leukin (IL)-1β and IL-6. Non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDS) and steroid are the most common

drugs for inflammation treatment. However, using of this medication can cause side effects. The objective of

this study was to investigate the anti-inflammatory property of Moringa oleifera leaves extract on human mono-

cyte-derived macrophages induced by lipopolysaccharide of Gram-negative bacterial cell wall. Gene expression

of IL-6 was evaluated by quantitative reverse transcription polymerase chain reaction. IL-6 was measured by

enzyme-linked immunosorbent assay. The results indicated that post-treatment of inflamed cell with Moringa

leaves extract significantly reduced both IL-6 gene expression and IL-6 cytokine level (p<0.05) compared to

the control groups. This study demonstrated that Moringa oleifera leaves extract reduced IL-6 in macrophages

induced by lipopolysaccharide. This plant should be further investigated and the knowledge could be applied for

the development of anti-inflammation drugs.

Keywords: cytokine; Moringa oleifera; macrophage; lipopolysaccharide; anti-inflammation

Domestic Violence during Pregnancy: Prevalence and Relationship with Maternal and

Neonatal Adverse Outcomes

Prapas Leesutipornchai, M.D., Dip. Obstet & GynecolAng Thong Provincial Public Health Office, Ang Thong Province, Thailand

Abstract Domestic violence during pregnancy can have adverse effects on both the mother and the newborn.

However, limited amount of data on such issue exists in Thailand. The objectives of this study were to assess

the prevalence of domestic violence during pregnancy and the association between domestic violence during

pregnancy and adverse maternal and newborn health outcomes. It was conducted as a hospital-based cross-

sectional study at two general hospitals in central Thailand. Data were collected by face-to-face interview of

postpartum mothers visiting the hospitals for giving childbirth or postpartum services, using a validated

structured questionnaire. It was found that 30.2% of participants experienced domestic violence during their

pregnancy, with verbal violence being the most common form, followed by psychological, physical, and

sexual violence. Women who experienced domestic violence during pregnancy gave birth to newborns with

lower mean birth weight than women who did not experience violence and were more likely to provide preterm

birth (32.2% vs. 13.0%, p-value = 0.003). The prevalence of experiencing domestic violence during

pregnancy was relatively high. Domestic violence was associated with birth weight and preterm birth. The

experience of domestic violence could have been under-reported due to the sensitivity of the issue. The caveat

is advised in the interpretation of the study findings.

Keywords: domestic violence; adverse outcomes; postpartum depression




วนรบ: 24 ส.ค. 2563

วนแกไข: 14 ต.ค. 2563

วนตอบรบ: 24 ต.ค. 2563

against women. In Thailand, approximately 4,148

reported incidents of domestic violence against

women and children between 2017-2019; more than

half of which were perpetrated by an immediate family

member, particularly by a husband against a wife.(2)

Domestic violence may occur anytime during a

woman’s life, including their pregnancy, which can

IntroductionViolence refers to any action against other persons

that causes physical or psychological suffering,

sexual violation, or deprivation of freedom and

authority.(1) Domestic violence (DV) is violence

perpetrated by one partner in a domestic partnership

against another, and is a common forms of violence


Domestic Violence during Pregnancy: Prevalence and Relationship with Maternal and Neonatal Adverse Outcomes

have adverse effects on the fetus and the mother. Stress

during pregnancy raises cortisol and adrenaline levels,

which can lead to constriction of the blood vessels,

limiting blood flow to the uterus and resulting in

reduced blood supply to the fetus, increasing the risk

of maternal and newborn morbidity and mortality.(3,4)

Common morbidities in women with high levels

of cortisol and adrenaline include postpartum depres-

sion, which negatively affects the relationship between

the mother and the newborn, and pregnancy-induced

hypertension, respectively, which negatively affects

the fetus. Stress induces more significant contraction

of the uterus, increasing the risks of preterm birth,

delayed intra-uterine growth, low birth weight,

amniotic and urinary tract infections.(5,6)

Previous studies showed that the prevalence of DV

against pregnant women varied from 4% to 30%.(7-9)

There are limited studies in Thailand on the relation-

ship between DV and birth outcomes. The objectives

of this study were to assess the prevalence of DV

during pregnancy and the association between DV and

adverse maternal and newborn health outcomes.

Material and MethodsStudy design, study population, and sample size

calculation

This study was a hospital-based cross-sectional

study at Ang Thong and Baan Mi Hospitals, 2 general

hospitals with attending obstetricians, and similar

contexts of service. The study population included

mothers who visited the hospitals for giving childbirth

or postpartum services at one day to 6 weeks after

giving birth. Inclusion criteria included age 18-49

years, no life-threatening co-morbidity, and physical

condition at the time of the study. Exclusion criteria

included having diagnoses of psychosis, depression,

or mental retardation, mothers who had any type of

abortion, those with hearing impairment, and those

who were not able to communicate in Thai. Sample

size calculation was made by estimation of one

proportion, assuming the prevalence of domestic

violence of 15%, alpha value of 0.05, and beta val-

ue of 0.20, yielding the minimum sample size of 196

individuals. In this study, 199 mothers met the

inclusion criteria and agreed to participate (n=199

mothers).

Study instrument

The instrument in this study was a structured

questionnaire with three sections: (1) general

characteristics of the respondents; (2) exposure to four

types of DV (physical, psychological, verbal, and

sexual violence); and (3) adverse outcomes in mother

and newborn, focusing on depressive symptoms

occurring after delivery and birth weight, preterm birth,

low birth weight.

Questions for measurement of exposure to DV

were developed based on the WHO framework on DV

against women.(1) Three experts assessed the content

validity of the questions: an obstetrician, a psychiatrist,

and a well-trained nurse in counseling. The reliability

of the DV measurement questions was evaluated based

on the pilot-test of the study instruments among 30

individuals with similar demographic characteristics

to the study participants. The Cronbach’s alpha value

from the pilot-test was alpha=0.82. Concerning the

measurement of adverse outcomes, postpartum

depression was measured using the 9-items and 8-item

instruments of the Department of Mental Health of

Thailand.(10) Birth weight and gestational age were

recorded using birth record form.

ความรนแรงในครอบครวระหวางตงครรภ: ความชก ความสมพนธกบผลกระทบตอมารดาและทารก


Data collection

Data were collected by a well-trained registered

nurse with background in counseling on the use of the

study tools. Due to the limited timeframe, mothers

after delivery at day 1 to 6 weeks from both hospitals

were selected by purposive sampling on the day of

data collection. The assigned nurse approached the

study participants, explained about the study, and asked

for their interest and consent to participate. Data were

collected by face-to-face interview.

Statistical analyses

Data were analyzed using R statistical environment.

Data analyses included descriptive statistics (mean,

median, standard deviation, frequencies, and percent-

ages). Association between continuous variable

exposure and the categorical outcome was assessed

using Student’s t-test, while the association between

categorical exposure and outcome was evaluated using

the Chi-square test or Fisher’s exact test, depending

on the distribution of the frequencies. All missing

values were excluded from the analyses.

This study was approved by the Ang Thong Human

Research Ethics Committee (approval number:

ATGEC11/2563) and Baan Mi Hospital (approval

number: 2563/07).

ResultsHalf of the study participants were 26 years of age

or younger, were new mothers of the first or second

child, were married, had high school education or less,

and had a job with wages that accounted for half of

their household income or more (Table 1). The

respondents’ husband had a higher prevalence of

being a high school graduate or less but were more

likely to have wage-earning jobs.

Approximately one-third of the respondents had

experienced domestic violence (any form) (Table 2).

The most common forms were verbal and psychological

Table 1 General characteristics of the study participants (n=199)

Characteristics Frequency of Frequency of Total participants

non-DV participants DV participants

No. Percent No. Percent No. Percent

Number 139 60 199Age (median, IQR) 26 (22,32.5) 25 (22,31) 26 (22,32)Body weight (median, IQR) 64 (55,74) 58 (52,70.2) 60 (53,73)Marital status Married 80 57.6 41 68.3 121 60.8 Divorced/living alone (unmarried)/abandoned 59 42.4 19 31.7 78 39.2Participants’ education level <12 years 119 85.6 50 83.3 169 85.0Participants’ education level >12 years 20 14.4 10 16.7 30 15.1Participants employment Employed 82 59.0 31 51.7 113 56.8 Unemployed 57 41.0 29 48.3 86 43.2Household income (Thai baht/month) Median 15,000 15,000 15, 000 IQR) 10,000-25,000 9,000-20,000 10000-25000



Table 1 General characteristics of the study participants (n=199) (cont.)

Characteristics Frequency of Frequency of Total participants

non-DV participants DV participants

No. Percent No. Percent No. Percent

Participants’ own income (Thai baht/month)

Median 10,000 11,000 10, 000

IQR) 8,450-14,000 9,000-15,000 8,650-14500

Gestational order

1 55 39.6 20 33.3 75 37.7

2 47 33.8 22 36.7 69 34.7

3 27 19.4 13 21.7 40 20.1

4 10 7.2 5 8.3 15 7.5

Unplanned pregnancy 43 71.7 83 59.7 126 63.3

Planned pregnancy 56 40.3 17 28.3 73 36.7

First marriage of participants 92 66.2 41 68.3 134 67.3

First marriage of their spouses 96 69.1 35 58.3 131 65.8

Duration of living with husband

<= 2 years 40 28.8 23 38.3 63 31.7

>2 – 10 years 76 54.7 32 53.3 108 54.3

>10 years 23 16.5 5 8.3 28 14.0

Husband’s education level <12 years 130 93.5 52 86.7 182 91.5

Husband’s education level >12 years 9 6.5 8 13.3 17 8.5

Spouses employment

Employed 127 91.4 54 90.0 181 91.0

Unemployed 12 8.6 6 10.0 18 9.0

IQR = Interquartile range*

Table 2 Experience of domestic violence (DV) during pregnancy among study participants (n=199)

Overall Perpetrated by Perpetrated by

domestic partner other family members

Frequency Percent Frequency Percent Frequency Percent

Any type of DV 60 30.2 - - - -

Physical DV. 14 7.0 12 85.7 2 14.3

Psychological DV. 48 24.1 25 52.0 23 48.0

Verbal DV. 49 24.6 26 53.0 23 47.0

Sexual DV. 3 1.5 Refused to answer Refused to answer



violence. Seven percent of respondents reported having

experienced physical violence, overwhelmingly

perpetrated by the domestic partner, i.e., the respondent’s

husband. Approximately 1.5 percent of respondents

reported experience of sexual violence but refused to

answer a question regarding the perpetrator.

Mothers who experienced domestic violence (any

type) had newborns with lower mean birth weight than

mothers who did not experience domestic violence

(Table 3). Still, the prevalence of low birth weight

was similar between the two groups. Mothers who

experienced domestic violence also had a higher

prevalence of giving preterm birth than mothers who

did not experience domestic violence. However, there

were no significant differences between the two groups

regarding the prevalence of depression and suicidal

tendencies.

DiscussionIn this hospital-based cross-sectional study,

one-third of pregnant women who participated in this

study experienced domestic violence during their

pregnancy, with the most common form being verbal

and psychological violence. However, respondents also

reported experience of physical and sexual violence.

Experience of domestic violence was associated with

having lower mean birth weight and a higher prevalence

of preterm births.

Table 3 Association between the experience of domestic violence during pregnancy (DV, any type) and adverse outcomes

(n=199)

Items Experienced DV (n=60) Did not experience DV (n=139) p-value

Frequency Percent Frequency Percent

Birth weight (mean(SD)) 2882.5 491.2 3061.7 473.1 0.023

Birth weight categories

Low birth weight (weight < 2,500 grams) 8 15.4 14 10.5 0.506

Normal weight (weight >= 2,500 grams) 44 84.6 119 89.5

Gestational age (GA) at birth

GA <37 weeks (preterm) 19 32.2 18 13.0 0.003

GA >37 weeks (term) 40 67.8 120 87.0

Prevalence of depression

Low to very low level of depression 37 100.0 25 92.6 0.174

(score <12 points on the screening test)

Moderate to high level of depression 0 0.0 2 7.4

(score >12 points on the screening test)

Suicidal tendency

Low to no tendency 3 100.0 13 72.2 0.549

(score <8 points on the screening test)

Moderate to severe tendency 0 0.0 5 27.8

(score >8 points on the screening test)



The prevalence of DV during pregnancy in our

study was similar to the prevalence in previous

studies.(3,4,7-9) The two most common types of

domestic violence were verbal and psychological

violence. Similar to the work of Waithayawongkorn

and colleagues, who also found a high prevalence of

domestic psychological violence,(9) but differed from

the findings of Thananowan, who found a low

prevalence of domestic violence during pregnancy with

physical violence being the most common type

followed by psychological and sexual violence.(8)

The findings on the association between experience

of domestic violence during pregnancy and mean birth

weight were similar to the results of Alhusen(11), who

conducted a cross-sectional study among low-income

women in rural and urban areas. However, Alhusen

classified the birthweight as small for gestational age

(SGA) and found that mothers who experienced DV

had a 4.8 times higher probability of giving births to

SGA newborn than those who did not experience DV.

The prevalence of low birth weight among mothers

who experienced and did not experience DV was

similar to the work of Pun(3) but differed from the

work of Laelego.(4) However, this study was conduct-

ed among mothers aged 18-49 years. The age range

was more expansive than the other studies, which may

be associated with other factors for low birth weight

such as nutrition, prenatal care.(12) The findings of our

study also differed from the work of Nejatizade,(13)

who found an association between low birthweight and

DV only among participants aged 25 years or younger,

mothers with chronic conditions, and substance use

history; the latter two groups were excluded from our

study. The association between experience of DV and

preterm birth was similar to the findings from previous

studies.(3,4,13,14) There was no association between

experience of DV and depression or suicidal tendencies,

which could be explained by our exclusion criteria:

we excluded mothers with chronic conditions, mental

health conditions, and depression. Postpartum

depression is common among young and adolescent

mothers(15) The median age of the participants in this

study was 26 years, generally older than the

participants in other studies.

The strength of this study was the integration of

psychosocial science on domestic violence to obstetrics

and gynecology and assessed the association between

domestic violence and adverse outcomes in newborns

and their mothers. However, a number of limitations

should be taken into consideration in the interpretation

of the study findings. The cross-sectional design of

the study did not allow for establishment of cause and

effect relationship between the exposure and the

outcome. The analyses did not adjust for other

predictors of adverse outcomes such as the mother’s

nutrition, antenatal care, and negative health behaviors

(alcohol and drug use, inadequate rest, physical

exertion). Domestic violence is a sensitive issue, and

the participants could have under-reported their

experience in one or multiple aspects. Future studies

should consider the prospective study design and long-

term follow-up to assess the outcomes among children

of mothers who experienced domestic violence. The

study should also be expanded to a national level to

obtain data that are more generalizable to the overall

population.

Conclusion

This hospital-based cross-sectional study assessed

the prevalence of domestic violence during pregnancy



and found that a domestic violence was associated with

birth weight and preterm birth. Experience of domestic

violence could have been under-reported due to the

sensitivity of the issue. Caveat is advised in the inter-

pretation of the study findings. The findings of this

study have both obstetric research and public health

implications. Screening of domestic violence at

antenatal care (ANC) clinic should be done collaborate

with routine ANC.

AcknowledgmentThe author would like to show my gratitude to all

patients in this study for their contributions, and also

Ms. Ratree Chalampak, registered nurse from Ang

Thong Hospital, Unchulee Taemeeyapradit, M.D.,

Advisory Doctor of Psychiatry from Songkhla

Rajanagarindra Psychiatric Hospital, Nopporn

Tantirangsee, MD., Director of Mental Health Center

12 Department of Mental Health, Ministry of Public

Health for guidance, enthusiastic encouragement,

useful critiques of this research work.

References1. García-Moreno C, Jansen HA, Ellsberg M, Heise L,

Watts C. WHO multi-country study on women’s health

and domestic violence against women. Geneva: World

Health Organization; 2005.

2. Oranee Ratanaviroj O, Boontham N. Domestic violence

in Thai families [Internet]. Bangkok:: spectrum; 2563

[cited 2020 Sep 17]. Available from: https://spectrumth.

com/2020/01/17/domestic-violence-ความรนแรงใน

ครอบครว/ Thai

3. Pun KD, Risha P, Darj E, Infanti JJ, Shrestha S, Lukasse

M, et al. Domestic violence and perinatal outcomes - a

prospective cohort study from Nepal. BMC Public

Health 2019; 19(1):671.

4. Laelago T, Belachew T, Tamrat M. Effect of intimate

partner violence on birth outcomes. Afr Health Sci 2017;

17(3):681-9.

5. Marple, K. Domestic violence during pregnancy. [Inter-

net]. SanFrancisco, CA: BabyCenter; 2017 [cited 2020

Sep 17]. Available from: https://www.babycenter.com/

p r e g n a n c y / r e l a t i o n s h i p s / d o m e s t i c - v i o -

lence-during-pregnancy_1356253

6. Mahenge B, Stöckl H, Abubakari A, Mbwambo J, Jahn

A. Physical, sexual, emotional and economic intimate

partner violence and controlling behaviors during preg-

nancy and postpartum among women in Dar es Salaam,

Tanzania. PLoS One 2016; 11(10):e0164376.

7. Groves AK, Moodley D, McNaughton-Reyes L, Martin

SL, Foshee V, Maman S. Prevalence and rates of intimate

partner violence among South African women during

pregnancy and the postpartum period. Matern Child Health

J 2016; 19(3):487–95.

8. Thananowan N, Hakularb P, Rongluen P. Prevalence of

intimate partner violence in pregnant women, risk factors,

health practices during pregnancy and psychosocial out-

comes. TJNC 2012;21(2):31-46.

9. Waithayawongkorn N, Ratinthorn A, Serisathien Y,

Sinsuksai N. Violence during pregnancy, related factors

and help-seeking of abused pregnant women. J Nurs Sci

2009; 27:17-26.

10. Department of Mental Health. Depression screening form

– 9 questions [internet]. Nonthaburi: Department of

Mental Health, Ministry of Public Health. [cited 2020

Sep 2]. Available from: http://www.prdmh.com/แบบ

ประเมนโรคซมเศรา-9-ค�าถาม-9q.html Thai.

11. Alhusen JL, Bullock L, Sharps P, Schminkey D, Com-

stock E, Campbell J. Intimate partner violence during



pregnancy and adverse neonatal outcomes in low-income

women. J Womens Health 2014; 23(11): 920-6.

12. Nejatizade AA, Roozbeh N, Yabandeh AP, Dabiri F,

Kamjoo A, Shahi A. Prevalence of domestic violence on

pregnant women and maternal and neonatal outcomes in

Bandar Abbas, Iran. Electron Physician 2017;9(8):

5166–71.

13. Neggers Y, Goldenberg R, Cliver S, Hauth J. Effects of

domestic violence on preterm birth and low birth

weight. Acta Obstet Gynecol Scand. 2004; 83(5):455-

60.

14. Donovan BM, Spracklen CN, Schweizer ML, Ryckman

KK, Saftlas AF. Intimate partner violence during preg-

nancy and the risk for adverse infant outcomes: a sys-

tematic review and meta-analysis. BJOG 2016;123(8):

1289-99.

15. Wongniyom K, Apinuntavech S. The Prevalence and

Associated Factors of Depression in Teenage Pregnancy

at Siriraj Hospital. J Psychiatr Assoc Thailand 2014;

59(3):195-205.

บทคดยอ: ความรนแรงในครอบครวระหวางตงครรภ: ความชก ความสมพนธกบผลกระทบตอมารดาและทารก

ประภาส ลสทธพรชย พ.บ., ว.ว. (สตนรเวชฯ)

โรงพยาบาลอางทอง สำานกงานสาธารณสขจงหวดอางทอง

วารสารวชาการสาธารณสข 2563;29(6):1125-32.

ความรนแรงในครอบครวตอสตรระหวางตงครรภอาจสงผลเสยตอทงมารดาและทารก ในประเทศไทยยงไม

พบการศกษาวจยในประเดนดงกลาว เพอหาความชกของความรนแรงในครอบครวตอสตรในระหวางตงครรภ และ

ความสมพนธระหวางความรนแรงดงกลาวกบผลลพธไมพงประสงคตอมารดาและทารก เปนวจยแบบภาคตดขวาง

ในโรงพยาบาลขนาดกลางสองแหงในภาคกลาง เกบขอมลดวยการสมภาษณซงหนา โดยสมภาษณสตรหลงคลอด

ทมารบบรการ ณ โรงพยาบาล การเกบขอมลใชแบบสอบถามทผานการตรวจสอบโดยผเชยวชาญ พบกลมตวอยาง

รอยละ 30.2 เคยประสบความรนแรงในครอบครวระหวางตงครรภ รปแบบทพบไดบอยทสด คอ ความรนแรงทาง

วาจา รองลงมาคอความรนแรงทางจตใจ ทางกาย และทางเพศตามล�าดบ กลมตวอยางทประสบความรนแรงใน

ครอบครวระหวางตงครรภมคาเฉลยน�าหนกแรกคลอดของทารกต�ากวากลมทไมไดประสบความรนแรง และมโอกาส

คลอดกอนก�าหนดมากกวากลมตวอยางทไมไดประสบความรนแรงดวย (32.2% vs. 13.0%, p=0.003) พบ

ความชกของการประสบความรนแรงในครอบครวระหวางตงครรภอยในระดบสง และพบความสมพนธระหวางการ

ประสบความรนแรงในครอบครวระหวางตงครรภ กบน�าหนกแรกคลอดและการคลอดกอนก�าหนด อยางไรกด การ

ประสบเหตความรนแรงในครอบครวเปนเรองละเอยดออน อาจมการรายงานนอยกวาความจรงเนองจากความออน

ไหวของหวขอ การตความผลการวจยควรเปนไปดวยความระมดระวง

บทคดยอ: ความรนแรงในครอบครว; ผลลพธไมพงประสงค; ภาวะซมเศราในมารดาหลงคลอด

ยทธศาสตรการจดตงศนยความเปนเลศทางการแพทยของโรงพยาบาล สถาบนทางการแพทย และ

สถาบนการศกษา ในภาพของประเทศในระยะ 5-10 ป พงศธร พอกเพมด พ.บ., M.Sc., Ph.D.ส�ำนกงำนปลดกระทรวงสำธำรณสข

บทคดยอ คณะรกษาความมนคงแหงชาตไดมอบหมายใหกระทรวงสาธารณสข กระทรวงศกษาธการ ส�านกงานคณะกรรมการ

พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต และหนวยงานทเกยวของ จดท�ายทธศาสตรการจดตงศนยความเปนเลศทางการ

แพทยในภาพรวมของประเทศในระยะยาว (5-10 ป) เพอใหเกดความชดเจน สอดคลองกบการพฒนาประเทศ

และตอบสนองตอสภาพเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอมทเปลยนแปลงไป การจดท�าแผนยทธศาสตรครงนใชกระบวน-

การการมสวนรวมจากทกภาคสวน ตามกรอบแนวคดการจดท�าแผนยทธศาสตรของส�านกงานคณะกรรมการพฒนา

ระบบราชการ 4 ขนตอน คอ (1) การวเคราะหทางยทธศาสตร (2) การก�าหนดทศทางขององคการ (3) การก�าหนด

ยทธศาสตร และ (4) การน�ายทธศาสตรไปสการปฏบต ผลลพธของการจดท�าแผนยทธศาสตรในครงน ไดแก การ

ก�าหนดวสยทศนใหประเทศไทยเปนศนยกลางความเปนเลศทางการแพทย มพนธกจ คอ (1) พฒนาและเพมขด

ความสามารถของประเทศไทยในการแขงขนดานสขภาพกบตางประเทศ (2) พฒนาและสงเสรมใหมหนวยบรการ

สขภาพระดบ excellence center ครอบคลมทกภมภาค (3) พฒนาและสงเสรมใหสถาบนทางการศกษามความเปน

เลศดานการแพทยในระดบนานาชาต และ (4) พฒนา สงเสรม นวตกรรมและการวจยทางดานสขภาพ และม

เปาประสงค 3 ดาน ไดแก (1) ความเปนเลศดานการใหบรการสขภาพ (2) ความเปนเลศดานการศกษาทางการ

แพทย และ (3) ความเปนเลศดานการวจยและนวตกรรมทางการแพทย ภายใตยทธศาสตร 3 ดาน ไดแก (1) การ

สรางความสามารถในการแขงขนระหวางประเทศ (2) การสรางความเขมแขงใหกบระบบสขภาพ (3) การลดความ

เหลอมล�าของการไดรบบรการและสถานพยาบาล มกรอบงบประมาณตามแผนงาน โครงการ ไดรบความเหนชอบ

จากคณะรฐมนตรจ�านวน 62,623 ลานบาท และขบเคลอนงานโดยการลงนามความรวมมอระหวางคณะแพทย-

ศาสตร 20 สถาบนกบเขตสขภาพ 12 เขต ผลทคาดวาจะไดรบคอ การยกระดบคณภาพบรการในระบบสขภาพของ

ประเทศ เพอการมสขภาวะทดของประชาชน พฒนาขดความสามารถในการแขงขนดานการเปนศนยกลางดานการ-

แพทย สถาบนการศกษาในระดบภมภาค และมเครอขายศนยความเปนเลศทางการแพทยเทยบเคยงไดในทกภมภาค

อยางไรกตามการจดท�าแผนยทธศาสตรฉบบนยงมขอจ�ากดหลายประเดน เชน การมสวนรวมของภาคเอกชนและ

สหวชาชพอนๆ จ�ากดเพยง 5 สาขาหลกและงานวจย การจดพนทเปน 6 ภาค ซงไมสอดคลองกบบรบทปจจบน ระยะ

เวลาในการพจารณาแผนยทธศาสตรใชเวลานานท�าใหไมเปนปจจบน และไมไดรบการสนบสนนงบประมาณโดยตรง

หนวยงานตองใชงบประมาณตนเอง อาจจะท�าใหแผนฉบบนไมสามารถน�าไปปฏบตไดจรงในทสด

ค�ำส�ำคญ: ยทธศาสตรการจดตงศนยความเปนเลศทางการแพทย; ความสามารถในการแขงขนระหวางประเทศ;

ความเขมแขงของระบบสขภาพ; ความเหลอมล� า



บทความพเศษ Special article

วนรบ: 3 ก.ค. 2563

วนแกไข: 4 ส.ค. 2563

วนตอบรบ: 8 ก.ย. 2563


National Strategic Plan for Excellent Centers of Medical Service and Academic and Research in Thailand (5-10 years)

บทน�า เมอวนท 8 กรกฎาคม พ.ศ. 2557 คณะรกษาความ

มนคงแหงชาตไดมมตใหฝายความมนคง คณะรกษา

ความสงบแหงชาตไปหารอรวมกบกระทรวงสาธารณสข

กระทรวงศกษาธการ ส�านกงานคณะกรรมการพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต และหนวยงานทเกยวของ

และใหกระทรวงสาธารณสขเปนเจาภาพในการจดท�า


ของโรงพยาบาล สถาบนการแพทย และสถาบนการศกษา

ตางๆ ในภาพรวมของประเทศในระยะยาว (5-10 ป)

โดยใหมความชดเจน เหมาะสม สอดคลองกบแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาตวาในระยะตอไปสมควรจะม

การจดตงศนยความเปนเลศกแหง เพอความเปนเลศ

ทางการแพทยดานใด และจดตงในพนทใด ตามล�าดบ

ความส�าคญเรงดวน แลวใหน�าเสนอคณะรกษาความสงบ

แหงชาตตอไป(1)

วนท 14 ตลาคม พ.ศ. 2557 คณะรฐมนตรมมตให

กระทรวงสาธารณสขและกระทรวงศกษาธการ เรงรดการ

จดท�ายทธศาสตรเกยวกบการจดตงศนยความเปนเลศ

ทางการแพทย สถาบนการแพทย และสถาบนการศกษา

ตางๆ ในภาพรวมของประเทศในระยะยาว (5-10 ป)

โดยใหมความชดเจนในระยะตอไป สมควรจะมการจดตง

ศนยความเปนเลศกแหง เพอความเปนเลศดานใด และ

จดท�าในพนทใด ตามล�าดบความส�าคญเรงดวน ทงนควร

มการกระจายตวทวทกภมภาคของประเทศสอดคลองกบ

แผนพฒนากลมจงหวดและจงหวดทเกยวของ(2)

วนท 8 มถนายน พ.ศ. 2558 มค�าสงรองนายก

รฐมนตร (นายยงยทธ ยทธวงศ) ใหกระทรวงสาธารณสข

และกระทรวงศกษาธการ น�าผลการด�าเนนงานจดท�า

ยทธศาสตรฯ คนไปพจารณาอกครง และมประเดนเนน

ย�าประกอบดวย (1) ความเชอมโยงกบหนวยงานทมอย

แลว (2) การสนบสนนโครงการสถาบนดานพนธกรรม

เฉพาะบคคลและเวชพนธรกษระดบนานาชาต และ (3)

เสนอคณะกรรมการนโยบายและพฒนาการศกษาเพอ

พจารณาใหขอสรปทชดเจน(3)

ตอมากระทรวงสาธารณสขไดรวมกบกระทรวง

ศกษาธการ กระทรวงกลาโหม กระทรวงมหาดไทย และ

คณะแพทยศาสตรทง 20 แหง ไดด�าเนนการจดท�าแผน


สถาบนทางการแพทย และสถาบนการศกษา ในภาพของ

ประเทศในระยะยาว (5-10 ป) ตามขอสงการขางตน

เสนอตอคณะกรรมการนโยบายและพฒนาการศกษา

ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหง-

ชาต และคณะรฐมนตรไดพจารณาเหนชอบแผนยทธ-

ศาสตรฯ ดงกลาว เมอวนท 6 ตลาคม พ.ศ. 2563 ทผาน

มา(4)

โดยแผนยทธศาสตรฯ ดงกลาวประกอบดวย 3

ยทธศาสตร ไดแก (1) ความสามารถในการแขงขน

ระหวางประเทศ (2) การสรางความเขมแขงใหกบระบบ

สขภาพ (3) การลดความเหลอมล�าของการไดรบบรการ

และสถานพยาบาล มกรอบงบประมาณในการด�าเนนการ

รวม 62,623 ลานบาท ในระยะเวลา 5 ป ผลทคาดวาจะ

ไดรบ คอ ชวยยกระดบคณภาพบรการในระบบสขภาพ

ของประเทศ เพอการมสขภาวะทดของประชาชน ชวย

พฒนาขดความสามารถในการแขงขนดานการเปน

ศนยกลางดานการแพทย สถาบนการศกษาในระดบ

ภมภาค และชวยใหมเครอขายศนยความเปนเลศทางการ

แพทยเทยบเคยงไดในทกภมภาค(4)

การจดท�าแผนยทธศาสตรการจดตงศนยความเปน

เลศทางการแพทย สถาบนทางการแพทย และสถาบนการ

ศกษา ในภาพของประเทศในระยะยาว (5-10 ป) ครง

นนบเปนครงแรกของประเทศ ทไดมการน�าหนวยงานท

เกยวของมาหารอรวมกน เพอจดท�ากรอบการด�าเนนการ

ยทธศาสตร แผนการด�าเนนการและแนวทางขบเคลอน

เพอใหเกดผลลพธตามทมงหวง

บทความนม วตถประสงคท จะแสดงใหเหนถง

ยทธศาสตรและทศทางการจดตงศนยความเปนเลศ

ทางการแพทย สถาบนทางการแพทย และสถาบนการ-

ศกษาตางๆ ในระยะยาว (5-10 ป) รวมทงแสดงกรอบ

การด�าเนนงานเพอใหหนวยงานทเกยวของน�าไปจดท�า

ยทธศาสตรการจดตงศนยความเปนเลศทางการแพทยของโรงพยาบาล สถาบนทางการแพทย และสถาบนการศกษา


แผนงาน (action plan) เพอใหผบรหาร นกวชาการ ผ-

ก�าหนดนโยบายและผเกยวของในการใหบรการ (service)

การศกษา (academic) และการวจย (research) สามารถ

น�าไปใชประโยชนตอไป

บทความนแบงออกเปน 3 สวน ไดแก (1) กระบวน-

การจดท�าแผนยทธศาสตร (2) ผลการจดท�าแผน-

ยทธศาสตร ประกอบดวย ผลการวเคราะหทางยทธศาสตร

ก�าหนดทศทางของแผนยทธศาสตร การก�าหนดประเดน

ยทธศาสตร การน�ายทธศาสตรไปสการปฏบต และ (3)

วจารณ มรายละเอยดดงน

สวนท 1 กระบวนการจดท�าแผนยทธศาสตรการจด

ตงศนยความเปนเลศทางการแพทย สถาบนทางการ

แพทย และสถาบนการศกษา ในภาพของประเทศในระยะ

ยาว (5-10 ป)

การจดท�าแผนยทธศาสตรการจดตงศนยความเปน


ศกษา ในภาพของประเทศในระยะยาว (5-10 ป) ในครง

นไดใชกระบวนการจดท�าแผนยทธศาสตรของส�านกงาน

คณะกรรมการพฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.)(5) ซงแบง

ออกเปน 4 ขนตอน ดงน คอ

1.1 การวเคราะหทางยทธศาสตร (strategic analysis)

เรมตนดวยการทบทวนเอกสารและขอมลทเกยวของ (lit-

erature review) เพอเปนปจจยน�าเขา (input) ในการ

ก�าหนดทศทางของแผนและยทธศาสตร ไดแก (1)

นโยบายและยทธศาสตรชาตท เกยวของกบงานดาน

สาธารณสข (2) ปจจยทสงผลตอระบบสาธารณสข และ

(3) สถานการณบรการสาธารณสขของไทย

1.2 การก�าหนดทศทางขององคกร (strategic direc-

tion setting) กระทรวงสาธารณสขไดจดการประชมเชง-

ปฏบตการรวมกบคณะแพทยศาสตร 20 สถาบน 19

มหาวทยาลย เพอก�าหนดกรอบการด�าเนนงานและทศทาง

ของแผนยทธศาสตร(6)

1.3 การก�าหนดยทธศาสตร (strategic formulation)

โดยรวบรวมขอมลจากขนตอนท 1 และขนตอนท 2 แลว

น�ามาสงเคราะหเปนยทธศาสตรในการด�าเนนงาน รวมกบ

หนวยงานตางๆ ทเกยวของ

1.4 การน�าแผนยทธศาสตรไปสการปฏบต (strategic

implementation) ในขนตอนนจดตงคณะอนกรรมการชด

ยอยอก 11 ชด ตามสาขาตางๆ เพอจดท�าแผนงาน

โครงการ และงบประมาณ ตลอดจนจดกระบวนการการ

ท�างานรวมกนในระยะยาวดวยการลงนามความรวมมอ

ระหวางเขตสขภาพทง 12 เขตของกระทรวงสาธารณสขกบ

คณะแพทยศาสตรของมหาวทยาลยตางๆ ทวประเทศ(7)

หลงจากทไดแผนยทธศาสตรการจดตงศนยความเปน


ศกษา ในภาพของประเทศในระยะยาว (5-10 ป) นแลว

ไดน�าเสนอสทประชมผบรหารกระทรวงสาธารณสขเพอ

เหนชอบ จากนนไดน�าเสนอผานคณะกรรมการนโยบาย

และพฒนาการศกษาของส�านกงานคณะกรรมการ-

พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต และน�าเสนอคณะ-

รฐมนตรเพอพจารณาเหนชอบตอไป

สวนท 2 ผลการจดท�าแผนยทธศาสตรการจดตงศนย

ความเปนเลศทางการแพทย สถาบนทางการแพทย และ

สถาบนการศกษา ในภาพของประเทศในระยะยาว (5-10

ป)

ยทธศาสตรการจดตงศนยความเปนเลศทางการ-

แพทย สถาบนทางการแพทย และสถาบนการศกษา ใน

ภาพของประเทศในระยะยาว (5-10 ป) ถอเปนแผน

พฒนาระดบท 3 หมายถง แผนทจดท�าขนเพอสนบสนน

การด�าเนนงานของแผนระดบท 1 และแผนระดบท 2 ให

บรรลเปาหมายตามทก �าหนดไว ตามมตคณะรฐมนตรเมอ

วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2560 แผนยทธศาสตรฉบบนจง

มความสอดคลองกบแผนพฒนาระดบท 1 คอ แผน

ยทธศาสตรชาต ระยะ 20 ป พ.ศ. 2561-2580 และ

แผนพฒนาระดบท 2 คอ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ. 2560-2564 ตามล�าดบ โดย

แผนยทธศาสตรฉบบนแบงออกเปน 4 สวน ดงน

2.1 ผลการวเคราะหทางยทธศาสตร (strategic

analysis) ผลการวเคราะหทางยทธศาสตรแบงออกเปน

4 สวนทส�าคญ คอ



2.1.1 นโยบายและยทธศาสตรชาต ทมความเกยวของ

ตอยทธศาสตรการจดตงศนยความเปนเลศทางการแพทย

สถาบนทางการแพทยและสถาบนการศกษาในภาพของ

ประเทศในระยะยาว (5-10 ป) แบงเปน 3 ประเดน คอ

(1) ยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป (ดานสาธารณสข)

พ.ศ. 2561-2580 ทไดระบระบบสขภาพของไทยตอง

กาวสการเปน 1 ใน 3 ของเอเชย ใน 20 ปขางหนา และ

ยงมยทธศาสตรบรการเปนเลศ (service excellence) ท

ระบถงแผนงานท 6 การพฒนาระบบบรการสขภาพ

จ�านวน 17 โครงการ อาท โครงการการพฒนาศนยความ

เปนเลศดานการแพทย โครงการพฒนาระบบบรการ

สขภาพ โรคหวใจ มะเรง ปลกถายอวยวะ เปนตน(8)

(2) ยทธศาสตรการพฒนาประเทศไทยใหเปน

ศนยกลางสขภาพนานาชาต (Medical Hub) (พ.ศ.

2560-2569) โดยใหความส�าคญใน 10 ประเดน อาท

การจดบรการรกษาพยาบาลเฉพาะทาง การจดบรการ

ผสงอายแบบระยะยาว (long term care) การบรการ

ฟนฟสขภาพ การบรการลดน�าหนกกระชบสดสวน การ

บรการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก การม

หองปฏบตการทางการแพทยตามมาตรฐานสากล การ

บรการทนตกรรมแบบครบวงจร การประเมน

ประสทธภาพของยา(9)

(3) การปฏรปประเทศดานการสาธารณสข ตาม

พระราชบญญตแผนและขนตอนการด�าเนนการปฏรป

ประเทศ พ.ศ. 2560 ม 10 ประเดน ไดแก (1) ระบบ

บรหารจดการดานสขภาพ (2) ระบบเทคโนโลยและ

สารสนเทศสขภาพ (3) ก�าลงคนสขภาพ ดานระบบ

บรการสาธารณสข (4) ระบบบรการปฐมภม (5) การ

แพทยแผนไทยสมนไพรเพอเศรษฐกจ (6) ระบบการ

แพทยฉกเฉน (7) การสรางเสรมปองกนและควบคม-

โรค (8) ความรอบรสขภาพ (9) การคมครองผบรโภค

(10) ระบบหลกประกนสขภาพ(10)

2.1.2 สถานะสขภาพของคนไทย ในป 2558 ม 3

สวนทส�าคญ คอ

1) คนไทยมอายคาดเฉลยเมอแรกเกด (life expec-

tancy: LE) เทากบ 74.9 ป มอายคาดเฉลยของการม

สขภาพด (health adjusted life expectancy: HALE)

เทากบ 66.8 ป ดชนทบงถงการพฒนาระบบบรการ

สขภาพกมแนวโนมทดขน เชน อตราตายของมารดาทต�า

ลงถง 26.6 ตออตราการเกดมชพแสนคน ในป 2558

อตราทารกตาย 6.4 ตอการเกดมชพพนคน และอตรา

ตายเดกต�ากวา 5 ป ลดลงเปน 8.8 ตอการเกดมชพพน

คน ในป 2559 เปนตน(11)

2) สาเหตการสญเสยปสขภาวะของประเทศจากการ

ตายกอนวยอนควร (DALYs) เปลยนจากโรคตดเชอมา

เปนโรคเรอรงและโรคไมตดตอ (NCD) โดยในป 2557

สาเหตทชายไทยสญเสยปสขภาวะสงสด 5 อนดบแรก คอ

อบตเหตทางถนน (รอยละ 10.1) โรคหลอดเลอดสมอง

(รอยละ 6.6) การตดเชอ HIV/AIDS (รอยละ 5.1)

โรคหวใจขาดเลอด (รอยละ 4.9) การเสพตดเครองดม

ทมแอลกอฮอล (รอยละ 4.5) สวนสาเหตทหญงไทย

สญเสยปสขภาวะสงสด 5 อนดบแรก คอ โรคเบาหวาน

(รอยละ 8.4) โรคหลอดเลอดสมอง (รอยละ 7.3) โรค-

หวใจขาดเลอด (รอยละ 4.3) โรคขอเสอม (รอยละ 3.9)

การตดเชอ HIV/AIDS (รอยละ 3.6) ตามล�าดบ(11)

3) สาเหตการตายส�าคญจากโรคทสามารถปองกนได

(premature mortality) ในป 2559 ไดแก (1) สาเหต

ภายนอก (external causes) ไดแก อบตเหตการจราจร

(23.8 ตอแสนประชากร) ท�ารายตนเอง (6.4 ตอแสน

ประชากร) จมน�า (5.4 ตอแสนประชากร) ถกท�าราย

(2.7 ตอแสนประชากร) และการพลดตก (2.7 ตอแสน

ประชากร) (2) สาเหตการตายจากโรคไมตดตอ (NCDs)

ไดแก มะเรงทกชนด (117.7 ตอแสนประชากร) หลอด-

เลอดในสมอง (47.8 ตอแสนประชากร) หวใจขาดเลอด

(32.3 ตอแสนประชากร) เบาหวาน (22.3 ตอแสน

ประชากร) (12) และ (3) การเสยชวตจากโรคทปองกนได

ดวยวคซน ป 2561 ไดแก โรคหด (0.02 ตอแสน

ประชากร) โรคโปลโอ (0 ตอแสนประชากร) โรคหด

เยอรมน (0 ตอแสนประชากร)(11)

2.1.3 ปจจยทสงผลตอระบบสาธารณสขของไทยและ



สงผลตอระบบสขภาพในอนาคต ไดแก

1) การเขาสสงคมผสงอาย ประเทศไทยก�าลงกาวเขา

สสงคมผสงอาย (aging society) มจ�านวนผสงอาย

มากกวา 60 ปขนไป รอยละ 16.5 ในป 2559 และม

แนวโนมเพมขนถง รอยละ 32.1 ในป 2583 สงผลตอ

ภาระคาใชจายดานสขภาพทเพมขนตามไปดวย ขณะท

อตราการเจรญพนธในภาพรวม ป 2559 อยทรอยละ 1.6

และคาดการวาอตราเจรญพนธโดยภาพรวมของประเทศ

จะอยทรอยละ 1.3 ในป 2583 ท�าใหประชากรวยเดกและ

วยท�างานลดลง สงผลตอจ�านวนแรงงานและภาคการผลต

ในอนาคต ซงเปนสงททาทายยงตอสงคมไทย(11)

2) ปญหาสงแวดลอม ประเทศไทยมปญหาสง-

แวดลอมทเพมข นจากการขยายตวทางเศรษฐกจและ

ความเปนชมชนเมอง ในป 2559 มขยะมลฝอยทเกดขน

27.1 ลานตน ขณะทมการบรหารจดการขยะทถกตอง

เพยง 9.8 ลานตน หรอเพยงรอยละ 36.2 นอกจากนน

ยงมปญหามลพษทางอากาศทมปรมาณฝ นละออง (PM

2.5) เกนคามาตรฐานในหลายพนท โดยเฉพาะในเมอง

ใหญ(11)

3) ความกาวหนาของเทคโนโลย ในปจจบนเราก�าลง

เขาสยคการปฏวตอตสาหกรรมครงท 4 ซงจะสงผลตอ

ระบบสาธารณสขใน 3 ดาน ไดแก (1) ดานกายภาพ เชน

เครองพมพสามมต หนยนต ยานยนตขบเคลอนอตโนมต

(2) ดานดจทล เชน อนเตอรเนตของสรรพสง (internet

of thing, IoT) ปญญาประดษฐ (artificial intelligence)

เทคโนโลยบลอกเชน (blockchain) และ (3) ดานชวภาพ

โดยเฉพาะพนธกรรม เขาสยคการแพทยแมนย�า (preci-

sion medicine) เปนตน(12)

2.1.4 สถานการณบรการสาธารณสข ระบบบรการ

สาธารณสขของไทยไดพฒนามาอยางตอเนอง มการขยาย

หนวยบรการในทกระดบ ตงแตระดบปฐมภม ระดบทตย

ภม และตตยภม ทงภาครฐและเอกชน มจ�านวนเตยงทง

ประเทศ 141,500 เตยง คดเปน 2.17 ตอพนประชากร

โดยเปนของกระทรวงสาธารณสข จ�านวน 102,282 เตยง

(1.57 ตอพนประชากร) กระทรวงอนๆ จ�านวน 12,033

เตยง (0.18 ตอพนประชากร) หนวยงานอสระ 2,253

เตยง (0.03 ตอพนประชากร) องคการบรหารสวนทอง-

ถน จ�านวน 2,427 (0.03 ตอพนประชากร) และเอกชน

จ�านวน 22,505 เตยง (0.34 ตอพนประชากร) โดยม

อตราการครองเตยงทรอยละ 76.0(11)

ขณะทบคลากรสาธารณสขยงมไมเพยงพอ ในป

2558 มสดสวนแพทยตอประชากร 1:2,035 สดสวน

ทนตแพทยตอประชากร 1:9,352 คน สดสวนเภสชกร

ตอประชากร 1:5,317 คน สดสวนพยาบาลวชาชพตอ

ประชากร 1:436 คน และยงมการกระจายทไมเหมาะสม

โดยเฉพาะเขตเมองกบเขตชนบท ในป 2559 มแพทยตอ

ประชากรในกรงเทพมหานคร 1:710 ขณะทในภาค-

ตะวนออกเฉยงเหนอ 1:3,338 คน เปนตน(11)

การเขาถงบรการสขภาพของไทย ในป 2559 ม

จ�านวนผปวยนอกทงหมด (OPD visit) จ�านวน

193,180,329 ครง ผปวยใน (IPD) จ�านวน 9,449,326

ราย อตราการครองเตยงรอยละ 76.0 และจ�านวนวนนอน

เฉลย 4.2 วน โดยมคาใชจายดานสขภาพ ในป 2557 อย

ท 518,799 ลานบาท คดเปนรอยละ 3.9 ของ GDP โดย

เปนสดสวนคาใชจายจากภาครฐ รอยละ 77.0 และจาก

แหลงอน รอยละ 23 และมคาใชจายดานยา ทรอยละ 6.4

ในป 2557(11)

2.1.5 ดชนการแขงขนและการเปรยบเทยบดาน-

สาธารณสขระหวางประเทศในดานตางๆ ไดแก

1) ดชนการแขงขนของ IMD World Competitive-

ness จาก 63 ประเทศ ในป 2563 ซงมองคประกอบ 4

ดานทใชในการประเมนไดแก (1) economic perfor-

mance, (2) government efficiency, (3) business

efficiency, (4) infrastructure โดยภาพรวมประเทศไทย

อยท ล�าดบท 29 แตในสวน health and environment ซง

เปนสวนประกอบของ Infrastructure นนประเทศไทยอย

ล�าดบท 49 โดยมประเดนทยงเปนจดออนใน 2 ประเดน

คอ ดานบคลากรสาธารณสข (medical assistance) ล�าดบ

ท 60 และคาใชจายดานสขภาพ (total health expendi-

ture) ล�าดบท 57(13)



2) ดชนการแขงขน Global Competitiveness Index

ของ World Economic Forum มขอมลจาก 141 ประเทศ

มองคประกอบ 12 ดาน คอ (1) institutions, (2) in-

frastructure, (3) ICT adoption, (4) macroeconomic

stability, (5) health, (6) skills, (7) product market,

(8) labor market, (9) financial system, (10) market

size, (11) business dynamic, (12) innovation capa-

bility ประเทศไทยอยในล�าดบท 40 ในสวนของ Health

ใชเฉพาะ Healthy life expectancy years ซงอยในล�าดบ

ท 37(14)

3) ดชนดาน Global Health Security Index ทจดท�า

โดย John Hopkins University ซงมองคประกอบ 5 ดาน

คอ (1) prevent, (2) detect, (3) respond, (4) health,

(5) norm, (6) risk โดยประเทศไทยอยล�าดบท 6 จาก

195 ประเทศ และ Global Covid-19 Index (GCI) ท

จดโดยองคการอนามยโลก ประเทศไทยจดอยในล�าดบท

4 และ 2 ของโลก ในประเดน Covid-19 recovery rat-

ing และ Covid-19 severity rating จากการจดอนดบ

ขางตนยนยนไดเปนอยางดถงศกยภาพของประเทศไทย

ในการควบคมและปองกนโรคอบตใหมทเกดขน(15)

4) การแขงขนดานบรการสขภาพของไทยกบประเทศ

เพอนบาน พบวาประเทศไทยมขอไดเปรยบหลายประการ

ทงความสามารถของบคลากร การมจตบรการ เทคโนโลย

ทางการแพทยททนสมย โรงพยาบาลทผานมาตรฐาน

คณภาพระดบโลก เครอขายโรงพยาบาลเอกชนทใหญเปน

อนดบตนๆ ของโลก และทส�าคญคาใชจายทมราคาถก

กวาในหลายประเทศ (16)

2.1.6 เปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable

Development Goals, SDGs) ในป พ.ศ. 2563 ประเทศ-

ไทยอยในอนดบท 40 จาก 162 ประเทศ สงสดในกลม

ประเทศอาเซยน ตามมาดวยสงคโปรและมาเลเซย

อยางไรกตามในเปาหมายท 3 เรองสขภาพและสขภาวะ

ทด ประเทศไทยยงมปญหาทอยในขนวกฤต 2 เรอง คอ

(1) การปวยเปนวณโรค และ (2) การบาดเจบจากการ

จราจร(17)

2.1.7 ความเหลอมล�าในระบบบรการสขภาพ ถงแม

ประเทศไทยจะมระบบหลกประกนสขภาพถวนหนาตงแต

ป พ.ศ. 2545 ภายใตระบบหลกประกนสขภาพหลก

ไดแก (1) บตรทอง (2) ระบบประกนสงคม (3) ระบบ

สวสดการรกษาพยาบาลส�าหรบขาราชการและรฐวสาหกจ

และ (4) ระบบอนๆ เชน บคคลทมปญหาสถานะและ

สทธ แตทวาสทธประโยชนและการบรหารจดการยงม

ความแตกตางกน นอกจากนนการกระจายทรพยากร

สขภาพ ไมวาจะเปนแพทยเฉพาะทาง บคลากรทางการ-

แพทย จ�านวนเตยง เครองมอแพทย และอนๆ ยงมความ

เหลอมล�าในเขตสขภาพ ท�าใหบางเขตสขภาพตองสง

ผปวยออกนอกเขต โดยไมจ�าเปน จงเปนโจทยททาทาย

ตอระบบสขภาพของไทยในปจจบน(11)

2.2 ก�าหนดทศทางของแผนยทธศาสตร (strategic

direction setting) โดยแผนยทธศาสตรการจดตงศนย


สถาบนการศกษา ในภาพของประเทศในระยะยาว (5-10

ป) ไดก�าหนดวสยทศน คอ ประเทศไทยเปนศนยกลาง

ความเปนเลศทางการแพทย (Thailand Medical Hub of

Excellences) โดยมพนธกจ คอ (1) พฒนาและเพมขด

ความสามารถของประเทศไทยในการแขงขนดานสขภาพ

กบตางประเทศ (2) พฒนาและสงเสรมใหมสถานบรการ

สขภาพระดบศนยความเปนเลศ (Excellence Center)

ครอบคลมทกภาค (3) พฒนาและสงเสรมใหสถาบน

ทางการศกษามความเปนเลศดานการแพทยในระดบ

นานาชาต และ (4) พฒนา สงเสรมนวตกรรมและการ

วจยทางดานสขภาพ

มเปาประสงค ใหประเทศไทยเปนศนยความเปนเลศ

ทางดานบรการทางการแพทย สถาบนการศกษาและการ

แพทยตางๆ ในระยะยาว (พ.ศ. 2563-2570) ประกอบ

ดวย 3 ดาน ไดแก (1) ศนยกลางความเปนเลศดานการ

ใหบรการสขภาพ (medical service excellence center)

(2) ศนยกลางความเปนเลศดานการศกษาทางการแพทย

(academic excellence center) และ (3) ศนยกลางความ-

เปนเลศดานการวจยทางการแพทย (research excellence



center)

2.3 การก�าหนดประเดนยทธศาสตร (strategic for-

mulation) จากการวเคราะหทางยทธศาสตรในสวนท 1

และการก�าหนดทศทางของแผนยทธศาสตรในสวนท 2

จงไดน�ามาก�าหนดยทธศาสตรเพอรองรบการจดตงศนย


สถาบนการศกษา ในภาพของประเทศ การก�าหนด

ประเดนยทธศาสตรในแผนยทธศาสตรฉบบน ไมเพยง

แตก�าหนดเพอใหสามารถสรางการแขงขนในระดบ

นานาชาตได ขณะเดยวกนไดวางยทธศาสตรสรางความ

เขมแขงใหกบระบบสขภาพ เพอลดการสงตอออกนอก

เขต ท�าใหประชาชนไมตองเดนทางไปรกษาไกลบาน ลด

ความเหลอมล�าในระบบบรการ รวมทงการกระจาย

ทรพยากรใหเกดความเปนธรรมในเวลาเดยวกน ในระยะ

แรกจะใหความส�าคญเฉพาะ 5 สาขาหลกและงานวจย ใน

สาขาทเปนปญหาส�าคญของประเทศ ไดแก มะเรง หวใจ

และหลอดเลอด การบาดเจบและการแพทยฉกเฉน ทารก

แรกเกด การเปลยนถายอวยวะ และการวจย ตามล�าดบ

โดยแบงยทธศาสตรในการด�าเนนงานออกเปน 3 ดาน

ประกอบดวย

ยทธศาสตรท 1 การสรางความสามารถในการแขงขน

ระหวางประเทศ (competitive advantages) โดยม

วตถประสงคเพอสงเสรมและพฒนาศกยภาพของการ

แขงขนในระดบภมภาคและในระดบโลก โดยการยกระดบ

และพฒนาการใหบรการสขภาพดวยเทคโนโลยแบบใหม

เพอรองรบประเดนสขภาพทเปนปญหาและโรคอบตใหม

ทก�าลงจะเกดขน โดยมเปาหมายไปทคณะแพทยศาสตร

ของมหาวทยาลย ทมศกยภาพในการพฒนาเพอเปนศนย

ความเปนเลศทมความสามารถเทยบเคยงไดกบนานาชาต

รวมถงกรมวชาการในกระทรวงสาธารณสขหรอโรง-

พยาบาลในสงกดกระทรวงสาธารณสข ทมศกยภาพใน

ระดบนานาชาต โดยมงพฒนาใน 3 ดานหลก คอ (1)

ศนยกลางความเปนเลศดานการใหบรการสขภาพ (med-

ical service excellence center) (2) ศนยกลางความเปน

เลศดานการศกษาทางการแพทย (academic excellence

center) และ (3) ศนยกลางความเปนเลศดานการวจย

ทางการแพทย (research excellence center)

ยทธศาสตรท 2 การสรางความเขมแขงใหกบระบบ

สขภาพ (Health System Strengthening) โดยม

วตถประสงคเพอเพมขดความสามารถและศกยภาพใน

การใหบรการ การศกษาและการวจย เพอสรางความ

เขมแขงใหกบระบบสขภาพของประเทศ โดยมเปาหมาย

การพฒนาท คณะแพทยศาสตรของมหาวทยาลย โดย

เฉพาะในตางจงหวดทมศกยภาพในการพฒนาเพอสราง

ความเขมแขงใหกบระบบสขภาพ รวมถงกรมวชาการใน

กระทรวงสาธารณสขหรอโรงพยาบาลในสงกดกระทรวง

สาธารณสข ทมศกยภาพในการพฒนาตอยอด โดยเนน

การพฒนาไปท 3 ดานหลกเชนเดม คอ (1) ดานการให

บรการ (medical services) (2) ดานการศกษา (medi-

cal academics) และ (3) ดานการวจยและพฒนา

(medical research)

ยทธศาสตรท 3 การลดความเหลอมล�าของระบบ

สขภาพ (Disparity of Health System Rendering) โดย

มวตถประสงคเพอเพมขดความสามารถและศกยภาพใน

การใหบรการ การศกษาและการวจย เพอลดความเหลอม

ล�าของระบบสขภาพ บรณาการการท�างานรวมกน เพอให

เกดความเทาเทยมในภมภาคตางๆ โดยมเปาหมายท

คณะแพทยศาสตรของมหาวทยาลย โดยเฉพาะในตาง

จงหวด และโรงพยาบาลในสงกดกระทรวงสาธารณสข

เนนการพฒนาไปท 3 ดานหลกเชนเดม คอ (1) ดาน

การใหบรการ (medical services) (2) ดานการศกษา

(medical academics) และ (3) ดานการวจยและพฒนา

(medical research)

ผลทคาดวาจะไดรบคอ การยกระดบคณภาพบรการ

วชาการ และนวตกรรมของประเทศ เพอการมสขภาวะท

ดของประชาชนในประเทศ รวมทงการพฒนาขดความ

สามารถในการแขงขนการเปนศนยกลางดานการแพทย

การพฒนาสถาบนการแพทยในสวนภมภาค กระจาย

บรการใหกบประชาชนไดอยางทวถง เทาเทยมกนในทก

ภมภาค โดยยทธศาสตรความเปนเลศ ทง 3 ดาน สามารถ



สรปประเดนส�าคญแสดงในตารางท 1

อยางไรกตาม ยงไดมการจดระดบของศนยความเปน

เลศของสาขาตางๆ เพอกระจายใหทวถงในทกภมภาค

แบงออกเปนระดบ 1+ ระดบ 1 ระดบ 2 และระดบ 3 ตาม

ประเดนตางๆ ไดแก (1) ขดความสามารถ (2) สถานท

เครองมอ เวชภณฑ และ (3) ก�าลงคน สถาบนใดจะจด

อยในระดบใดข นอยกบความพรอมตามขอก�าหนดดง

กลาว ทงนหลกเกณฑนไดก�าหนดโดยคณะกรรมการทม

ตวแทนจากคณะแพทยทง 20 สถาบน (18) มารวมกน

พจารณาในกรณทจะเปนสถาบนจะอยในระดบใด

ยทธศาสตรท 1 การสรางความสามารถในการแขงขน

ระดบประเทศ - ศกยภาพระดบ 1+

ยทธศาสตรท 2 การสรางความเขมแขงใหกบระบบ

สขภาพ - ศกยภาพระดบ 1

ยทธศาสตรท 3 การลดความเหลอมล�าของระบบ

สขภาพ - ศกยภาพระดบ 2 และ 3

หลงจากประเมนขดความสามารถของสถาบนตางๆ

แลว กน�าขอมลมาก�าหนดศนยความเปนเลศทางการ

แพทยทง 5 สาขา ตามการแบงภมภาคของกระทรวง

มหาดไทย เชอมโยงการด�าเนนงานในแตละสาขาของ

แตละภมภาค ดงภาพท 1

2.4 การน�ายทธศาสตรไปสการปฏบต (strategic

implementation) การขบเคลอนแผนยทธศาสตรฉบบน

ไปสการปฏบตเพอใหไดผลลพธทเปาประสงคนน จะตอง

อาศยหลายหนวยงานทเกยวของทงในสวนกลางและ

สวนภมภาค องคกรและภาคเครอขายตางๆ มาด�าเนน-

การรวมกน เพอใหเกดการขบเคลอนงานไดอยางม

ประสทธภาพ โดยมการด�าเนนการ ดงน

1) แตงต งคณะกรรมการพฒนาและขบเคลอน


สถาบนทางการแพทย และสถาบนการศกษา ในภาพของ

ประเทศในระยะยาว (5-10 ป) เพอบรณาการแผนงาน

ก�ากบ ตดตามและประเมนผล ซงมองคประกอบ

ครอบคลมหนวยงานตางๆ ทเกยวของ อาท คณะ-

แพทยศาสตร กระทรวงกลาโหม กระทรวงมหาดไทย และ

กรงเทพมหานคร จ�านวน 11 คณะ เปนตน(6)

2) การจดท�าแผนงาน โครงการ ตวชวด และการจด

ล�าดบความส�าคญของแผนยทธศาสตรฯ เพอขออนมต

กรอบงบประมาณจากรฐบาล โดยแบงเปนยทธศาสตรท

1 จ�านวน 3 แผนงาน 39 โครงการ ยทธศาสตรท 2 จ�านวน

3 แผนงาน 24 โครงการ และยทธศาสตรท 3 จ�านวน 3

แผนงาน 17 โครงการ มรายละเอยดของงบประมาณ

จ�าแนกตามยทธศาสตรในแตละป (16) ดงตารางท 2

หากพจารณาจ�าแนกตามหนวยงาน กระทรวง

อดมศกษา วทยาศาสตร วจยและนวตกรรม ไดรบจดสรร

งบประมาณ จ�านวน 33,485.9 ลานบาท กระทรวง

สาธารณสขไดรบจดสรรงบประมาณ จ�านวน 25,886.7

ลานบาท กระทรวงกลาโหม ไดรบจดสรรงบประมาณ

ตารางท 1 ประเดนยทธศาสตรเพอรองรบการจดตงศนยความเปนเลศทางการแพทย

ยทธศาสตร ประเดน

Services Academics Research

การสรางความสามารถ การบรการดวยเทคโนโลยใหม การศกษาเฉพาะทาง องคความร ใหมในระดบสากล

ในการแขงขนระหวางประเทศ ในระดบสากล ระดบนานาชาต

การสรางความเขมแขง ลดการสงตอนอกเขต ผลตผเชยวชาญเฉพาะทาง องคความร ใหม

ใหกบระบบสขภาพ ในระดบประเทศ

การลดความเหลอมล�าของ พฒนาศกยภาพพนฐาน อบรมขนพนฐานใน สนบสนนการท�างานในระดบ

ระบบสขภาพ 5 สาขาหลก เขตสขภาพ เขตสขภาพเพอพฒนาบรการ



ภาพท 1 การกระจายศนยความเปนเลศทางการแพทยสาขาตางๆใน 6 ภมภาค

ภาคเหนอ 17 จงหวด ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 20 จงหวด

ภาคกลาง 17 จงหวด ภาคตะวนออก 8 จงหวด

กรงเทพมหานคร ภาคใต 14 จงหวด

หวใจและหลอดเลอด มะเรง บาดเจบ ทารกแรกเกด เปลยนถายอวยวะ วจย อนๆ



ตอคณะกรรมการพฒนาและขบเคลอนยทธศาสตรการจด

ตงศนยความเปนเลศทางการแพทย สถาบนทางการ

แพทย และสถาบนการศกษาตางๆ ในภาพรวมของ

ประเทศในระยะยาว (5-10 ป) เปนประจ�าทกป

วจารณการจดท�ายทธศาสตรการจดตงศนยความเปนเลศ

ทางการแพทยของโรงพยาบาล สถาบนการแพทย และ

สถาบนการศกษาตางๆ ในภาพรวมของประเทศในระยะ

ยาว (5-10 ป) นบเปนครงแรกของประเทศไทย ท�าให

เกดความชดเจน สอดคลองกบการพฒนาประเทศ และ

จ�านวน 3,250.2 ลานบาท หากพจารณางบประมาณ

จ�าแนกตามสาขาและตามยทธศาสตร(16) รายละเอยดน�า

เสนอในตารางท 3

3) การลงนามความรวมมอในการบรณาการการ

ท�างานระหวางคณะแพทยศาสตรทง 20 แหงกบเขต

สขภาพ กระทรวงสาธารณสข ใน 3 ดาน คอ (1) ดาน

การใหบรการ (medical services) (2) ดานการศกษา

(medical academics) และ (3) ดานการวจยและพฒนา

(medical research) เมอวนท 19 กมภาพนธ พ.ศ.

2559(16) ดงตารางท 4

4) การตดตามและประเมนผล กระทรวงสาธารณสข

และหนวยงานทเกยวของจะตองรายงานผลความกาวหนา

ตารางท 2 งบประมาณด�าเนนงานจ�าแนกตามรายป ป พ.ศ. 2563-2570

ยทธศาสตร ปงบประมาณ (ลานบาท) รวม

2563 2564 2565 2566-2570

การสรางความสามารถ 10,601.6 9,294.5 7,857.2 9,623.1 37,376.5

ในการแขงขนระหวางประเทศ

การสรางความเขมแขงใหกบระบบสขภาพ 6,225.2 5,236.5 3,532.5 2,926.2 17,920.4

การลดความเหลอมล�าของระบบสขภาพ 2,179.6 1,866.7 1,693.5 1,586.1 7,325.9

รวม 19,006.5 16,397.6 13,083.2 14,135.5 62,622.8

ตารางท 3 งบประมาณจ�าแนกตามยทธศาสตรและสาขา ป พ.ศ. 2563-2570

สาขา ยทธศาสตร

การสรางความสามารถ การสรางความเขมแขง การลดความเหลอมล�า

ในการแขงขนระหวางประเทศ ใหกบระบบสขภาพ ของระบบสขภาพ

หวใจและหลอดเลอด 2,548.6 1,102.7 604.9

มะเรง 14,871.8 5,393.9 955.8

การบาดเจบและการแพทยฉกเฉน 8,025.6 5,655.5 918.2

ทารกแรกเกด 1,498.1 731.1 483.0

เปลยนอวยวะ 2,606.7 126.9 327.0

วจย 7,825.7 4,910.2 4,037.0

รวม 37,376.5 17,920.4 7,325.9



ศนยกลางสขภาพนานาชาต (medical hub) (พ.ศ.

2560-2569) โดยเฉพาะการจดบรการรกษาพยาบาล

เฉพาะทาง และการปฏรปประเทศดานสาธารณสข ใน

ประเดน การแพทยฉกเฉน ทเกยวของ

การวางยทธศาสตรเพอเปนเลศทงดานบรการ การ

ศกษาและวจยในครงน ไมไดวางยทธศาสตรสความ

เปนเลศในระดบนานาชาตอยางเดยว แตยงวาง

ยทธศาสตรเพอแกไขปญหาในระดบพนท ซงจะเหนได

จากยทธศาสตรท 2 การสรางความเขมแขงใหกบระบบ

สขภาพ เพอลดการสงตอไปยงทอน และยงสงผลให

สถาบนทตองรบการสงตอลดภาระงาน สามารถจดสรร

ทรพยากรเพอไปสการเปนศนยกลางทางการแพทย

ระดบนานาชาตไดอยางแทจรง ไมเพยงแคนนยงม

ยทธศาสตรท 3 แกปญหาความเหลอมล�าในระบบ

สขภาพ เพราะการใหความส�าคญเฉพาะการเปน

ศนยกลางทางการแพทยนานาชาตอยางเดยว ยอมสง

ผลใหเกดความเหลอมล�าในระบบสขภาพของไทยม

มากข น

นอกจากการวางยทธศาสตรทง 3 ระดบแลว ทส�าคญ

ตอบสนองตอสภาพเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอมท

เปลยนแปลงไป และใชในการวางแผนการจดสรร

ทรพยากรใหกบหนวยงานสาธารณสขทวทงประเทศ

การจดท�าแผนยทธศาสตรในครงนใชกระบวนการการ

มสวนรวมจากทกภาคสวน ทงกระทรวงสาธารณสข

กระทรวงอดมศกษา วทยาศาสตร วจยและนวตกรรม

กระทรวงมหาดไทย กระทรวงกลาโหม ตามกรอบแนวคด

การจดท�าแผนยทธศาสตรของส�านกงานคณะกรรมการ

พฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) 4 ขนตอน ไดแก (1) การ

วเคราะหทางยทธศาสตร (2) การก�าหนดทศทางของ

องคการ (3) การก�าหนดยทธศาสตร และ (4) การน�า

ยทธศาสตรไปสการปฏบต

จากการวเคราะหทางยทธศาสตรไดเหนความเชอม

โยงของแผนยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป ดานสาธารณสข

ทระบระบบสขภาพของไทยตองกาวสการเปน 1 ใน 3

ของเอเชย ใน 20 ปขางหนา และยงมยทธศาสตรบรการ

เปนเลศทมงเนนการพฒนาศนยความเปนเลศดานการ

แพทย ดานโรคหวใจ มะเรง ปลกถายอวยวะ เปนตน รวม

ทงแผนยทธศาสตรการพฒนาประเทศไทยใหเปน

ตารางท 4 ความรวมมอระหวางเขตสขภาพ กระทรวงสาธารณสขกบคณะแพทยศาสตรตางๆ พ.ศ. 2559-ปจจบน

เขตสขภาพ คณะแพทยศาสตร

เขตสขภาพท 1 ม.เชยงใหม ม.พะเยา ม.แมฟาหลวง

เขตสขภาพท 2 ม.เชยงใหม และ ม.นเรศวร

เขตสขภาพท 3 รามาธบด ม.มหดล และ ม.นเรศวร

เขตสขภาพท 4 ม.ธรรมศาสตร ม.ศรนครนทรวโรฒ ม.นวมนทราธราช วทยาลยแพทยศาสตรพระมงกฎเกลา ม.สยาม

เขตสขภาพท 5 ศรราชพยาบาล ม.มหดล และ ม.นวมนทราธราช

เขตสขภาพท 6 จฬาลงกรณ มหาวทยาลย ม.บรพา ม.ศรนครนทรวโรฒ ม.สยาม

เขตสขภาพท 7 ม.ขอนแกน และ ม.มหาสารคาม

เขตสขภาพท 8 ศรราชพยาบาล ม.มหดล ม.ขอนแกน ม.มหาสารคาม วทยาลยแพทยศาสตรพระมงกฎเกลา

เขตสขภาพท 9 รามาธบด ม.มหดล จฬาลงกรณมหาวทยาลย วทยาลยแพทยศาสตร พระมงกฎเกลา ม.เทคโนโลย สรนาร

เขตสขภาพท 10 ม.ขอนแกน ม.อบลราชธาน

เขตสขภาพท 11 ศรราชพยาบาล ม.มหดล ม.วลยลกษณ ม.สงขลานครนทร

เขตสขภาพท 12 ม.สงขลานครนทร ม.นราธวาสราชนครนทร วทยาลยแพทยศาสตรพระมงกฎเกลา



ปฏบตไดอยางแทจรง เพราะข นอยกบดลพนจของ

ผบรหารของหนวยงานนนๆ ในขณะนน

นอกจากนนการจดพนทในการจดกลมหนวยบรการ

ไดจดพนทเปน 6 ภมภาค ตามแนวทางของมหาดไทย

โดยมส�านกงานสภาพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหง

ชาตเปนผปรบปรง ท�าใหการด�าเนนงานในพนทไม

สอดคลองกบความเปนจรง เพราะหนวยงานดาน-

สาธารณสข โดยเฉพาะกระทรวงสาธารณสขและคณะ

แพทยศาสตรตางๆ ไดแบงการท�างานตามภมภาคเปน

12 เขตสขภาพ ซงจะมประชากรประมาณ 3-5 ลาน

สะดวกในการคมนาคมของประชาชนและการสงตอผปวย

ทงนยงไมรวมการออกแบบระบบสขภาพในกรงเทพ-

มหานคร ซงมความซบซอน และคงตองด�าเนนการอกครง

ในระยะตอไป

อยางไรกตาม แมอาจจะมขอจ�ากดอยบาง แตการ

วางแผนยทธศาสตรฉบบน นบเปนจดเรมตนทดของ

ระบบสาธารณสขไทย ทไดเชญหลายภาคสวนทเกยวของ

มาก�าหนดวสยทศน ก�าหนดยทธศาสตร และบทบาทของ

แตละหนวยรวมกน และเปนจดเรมตนทท�าใหการก�าหนด

พนท จ�านวนสาขา ความเปนเลศทางการแพทย ใหชดเจน

ไมซ�าซอน เกดประสทธภาพตอระบบสขภาพของไทย และ

กาวไปสการเปนประเทศทมระบบสาธารณสขทดทสด 1

ใน 3 ของเอเชย ตามเปาหมายทวางไว

กตตกรรมประกาศ ขอขอบคณกองยทธศำสตรและแผนงำน ส�ำนกงำน-

ปลดกระทรวงสำธำรณสข คณะแพทยศำสตร 20 สถำบน

กรมกำรแพทย และผทมสวนเกยวของทกๆ ทำน

เอกสารอางอง 1. ส�านกเลขาธการคณะรฐมนตร. ผลสรปมตคณะรฐมนตร เรอง

ขออนมตกอหนผกพนขามปงบประมาณ รายการกอสราง

ศนยความเปนเลศทางการแพทยของมหาวทยาลยเทคโนโลย

สรนาร. ใน: ส�านกเลขาธการคณะรฐมนตร, บรรณาธการ.

ประชมคณะรฐมนตร; วนท 8 กรกฎาคม 2557; ท�าเนยบ

อกประการหนงคอการวางจดยน (positioning) ของ

สถาบนตางๆ ใหชดเจนมากยงขน เพราะบางแหงอาจจะ

ไมสามารถรองรบยทธศาสตรท 1 ไดจากความพรอมและ

ศกยภาพทมอย การใหความส�าคญกบยทธศาสตรท 2

นาจะเหมาะสมกบบรบทของตวเองเปนตน ซงจะสงผลถง

การจดสรรทรพยากรในภาพรวมของประเทศ ทมอยอยาง

จ�ากดใหมประสทธภาพมากขนอกดวย

อยางไรกตาม การจดท�าแผนยทธศาสตรฉบบนมขอ

จ�ากดในหลายประเดน เชน แมจะมการบรณาการความ

รวมมอกบ 4 กระทรวงและคณะแพทยศาสตรถง 20

สถาบนกตาม แตยงขาดการมสวนรวมของภาคเอกชน

นอกจากนนการจดท�าแผนฉบบนยงใหความส�าคญเฉพาะ

ดานการแพทย แผนยทธศาสตรฉบบนกมเพยง 5 สาขา

หลก งานวจยและอนๆ ยงขาดอกหลายประเดน โดย

เฉพาะดานดจทล เชน ปญญาประดษฐ (artificial intel-

ligence) ดานกายภาพ เชน หนยนต เครองพมพ 3 มต

เทคโนโลยบลอกเชน (blockchain) เปนตน รวมทงดาน

อนๆ เชน ทนตกรรม เภสชกรรม เทคนคการแพทย และ

วทยาศาสตรการแพทยสาขาอนๆ ซงควรจะด�าเนนการใน

ระยะตอไป

ทส �าคญอกประการ คอ แผนยทธศาสตรฉบบนยงขาด

การจดท�าแผนพฒนาก�าลงคนทงระบบ ทจะมารองรบการ

ด�าเนนงาน มเพยงการก�าหนดกรอบในการด�าเนนงานและ

แผนงานโครงการเพอของบประมาณทเนนหนกในสวน

ครภณฑและสงกอสรางเทานน ซงจ�าเปนจะตองน�ามา

หารอรวมกนในระยะตอไป และไมเพยงจะตองมแผนงาน

เพอพฒนาก�าลงคนและดานบรการเทานน แตยงตองเนน

หนกไปดานการเรยนการสอนและการวจย อกดวย

ดวยระยะเวลาในการจดท�าแผนยทธศาสตรทใชเวลา

คอนขางนานกวาจะผานคณะกรรมการในแตละขนตอน

โดยรวมแลวใชเวลาถง 6 ปกวาจะแลวเสรจ ท�าใหแผน

ยทธศาสตรฉบบนอาจจะไมเปนปจจบน ประกอบกบไม

ไดมการจดสรรงบประมาณจากรฐบาลเปนการเฉพาะ โดย

แตละหนวยงานตองใชงบประมาณของตนเองในแตละป

อาจจะท�าใหแผนยทธศาสตรฉบบนไมสามารถน�าไปสการ



642/2559 เรอง การแตงตงคณะกรรมการจดท�ายทธศาสตร

การจดตงศนยความเปนเลศทางการแพทยของเขตสขภาพ.

ใน: ส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข, บรรณาธการ.

นนทบร: กองยทธศาสตรและแผนงาน ส�านกงานปลด

กระทรวงสาธารณสข; 2559. หนา 125.

8. พงศธร พอกเพมด. แผนยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป (ดาน

สาธารณสข). วารสารวชาการสาธารณสข 2563;29(1):173-

86.

9. กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข.

ยทธศาสตรการพฒนาประเทศไทยใหเปนศนยกลางสขภาพ

นานาชาต (medical hub) (พ.ศ. 2560-2569). นนทบร:

กรมสนบสนนบรการสขภาพ; 2559.

10. คณะกรรมการปฏรปประเทศ. พระราชบญญตแผนและขน

ตอนการด�าเนนการปฏรปประเทศ พ.ศ. 2560. ใน: ส�านก

เลขาธการคณะรฐมนตร, กรงเทพมหานคร: ส�านกพมพ-

คณะรฐมนตรและราชกจจานเบกษา; 2560. หนา 13-23.

11. พงศธร พอกเพมด, ธงธน เพมบถศร, ชนนนท สนธไชย, มา

นตา พรรณวด, สมชาย แสงกจพร, อาร สทธอาจ, และคณะ.

Health at a glance; Thailand 2017. นนทบร: กอง-

ยทธศาสตรและแผนงาน ส�านกปลดกระทรวงสาธารณสข


12. เคลาส ชวาบ. การปฏวตอตสาหกรรมครงท 4. กรงเทพ-

มหานคร: อมรนทรพรนต งแอนดพบลชชง; 2561.

13. Center IWC. World Competitiveness Yearbook 2020

[Internet]. [cited 2020 June 23]. Available from: https://

www.imd.org/research-knowledge/books/world-com-

petitiveness-yearbook-2020/

14. Schwab K. THe Global Competitiveness Report 2019[In-

ternet]. [cited 2020 June 23]. Available from: http://

www3.weforum.org/docs/WEF_TheGlobalCompetitive-

nessReport2019.pdf.

15. Elizabeth EC, Jennifer BN, Jessica AB. GHS Index,

Global Health Security Index Building Collective Action

and Accountability[Internet]. [cited 2020 June 23].

Available from: https://www.ghsindex.org/wp-content/

รฐบาล, กรงเทพมหานคร. กรงเทพมหานคร; 2557. หนา

95.

2. ส�านกเลขาธการคณะรฐมนตร. ผลสรปมตคณะรฐมนตร เรอง

ผลสรปมตคณะรฐมนตร เรองขออนมตวงเงน และขยายระยะ

เวลาการกอหนผกพนการกอสรางโครงการศนยการแพทย

ภายใตโครงการผลตแพทยเพมแหงประเทศไทย พ.ศ.

2556-2560 มหาวทยาลยแมฟาหลวง กระทรวงศกษาธการ.

ใน: ส�านกเลขาธการคณะรฐมนตร, บรรณาธการ. ประชม

คณะรฐมนตร; วนท 10 ตลาคม 2557; ท�าเนยบรฐบาล,

กรงเทพมหานคร. กรงเทพมหานคร; 2557. หนา 97.

3. ส�านกเลขาธการคณะรฐมนตร. รายงานการประชมรวม

ระหวางกระทรวงสาธารณสขและกระทรวงศกษาธการ เรอง

การเรงรดการด�าเนนงานจดท�ายทธศาสตรเกยวกบการจดตง

ศนยความเปนเลศทางการแพทย สถาบนการแพทย และ

สถาบนการศกษาตางๆ ในภาพรวมของประเทศในระยะยาว

(5-10 ป). ใน: ส�านกเลขาธการคณะรฐมนตร, บรรณาธการ.

ประชมคณะรฐมนตร; วนท 25 พฤษภาคม 2558; ท�าเนยบ

รฐบาล, กรงเทพมหานคร.กรงเทพมหานคร; 2558. หนา

101.

4. กองยทธศาสตรและแผนงาน ส�านกงานปลดกระทรวง

สาธารณสข. ยทธศาสตรการจดตงศนยความเปนเลศทางการ

แพทย สถาบนทางการแพทย และสถาบนการศกษาตางๆ

ในภาพรวมของประเทศ ในระยะยาว (5-10 ป). นนทบร:

กองยทธศาสตรและแผนงาน ส�านกงานปลดกระทรวง-


5. พส เดชะรนทร. การวางแผนเชงยทธศาสตร. กรงเทพ-

มหานคร: วชน พรนท แอนด มเดย; 2551.

6. กองยทธศาสตรและแผนงาน. ค�าสงกระทรวงสาธารณสข ท

1740/2558 เรอง การแตงตงคณะกรรมการและคณะ

ท�างานจดท�ายทธศาสตรการจดตงศนยความเปนเลศทางการ

แพทย สถาบนทางการแพทย และสถาบนการศกษาทางการ

แพทย ในภาพรวมของประเทศ. ใน: ส�านกงานปลดกระทรวง

สาธารณสข, บรรณาธการ. นนทบร: กองยทธศาสตรและ

แผนงาน ส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข; 2558.

7. กองยทธศาสตรและแผนงาน. ค�าสงกระทรวงสาธารณสข ท



17. Nation U. The sustainable development goals report 2020

[Internet]. [cited 2020 November 23]. Available from:

https://unstats.un.org/sdgs/report/2020/The-Sustain-

able-Development-Goals-Report-2020.pdf


สาธารณสข. หลกเกณฑการจดตงศนยความเปนเลศทาง-

การแพทย สถาบนทางการแพทย และสถาบนการศกษาตางๆ


กองยทธศาสตรและแผนงาน ส�านกงานปลดกระทรวง-


uploads/2019/10/2019-Global-Health-Security-In-

dex.pdf


สาธารณสข. ยทธศาสตรการจดตงศนยความเปนเลศทางการ

แพทย สถาบนทางการแพทย และสถาบนการศกษาตางๆ


กองยทธศาสตรและแผนงาน ส�านกงานปลดกระทรวง


Abstract: National Strategic Plan for Excellent Centers of Medical Service and Academic and Research in Thailand

(5-10 years)

Pongsadhorn Pokpermdee, M.D., M.Sc., Ph.D.

Office of Permanent Secretary, Ministry of Public Health, Thailand


In the year 2014, National Councils for Peace and Order assigned Ministry of Public Health,

Ministry of Education and Office of the National Economics and Social Development Councils to develop

the national strategic plan for Excellent Centers of Medial Service, academic and research in Thailand (5-

10 years), corresponding with changing of economics, social and environment in Thailand. This strategic

plan has been developed by using the processes of the office of the public sector development commission

with the involving of stakeholders. This processes consist of (1) strategic analysis, (2) strategic direction

and setting, (3) strategic formulation, and (4) strategic implementation. The vision of this strategic plan

is “Thailand is the center of medical excellent in the region” and the vision is (1) develop capacity of

competitive growth, (2) expanding coverage of excellent centers through the regions, and (3) develop

international medical education institute and 4) develop capacity of medical research and innovation in

Thailand. The objectives of this strategic plan are to be excellent in 3 areas including (1) medical ser-

vice, (2) academic, and (3) research, by deploying 3 strategies: (1) competitive advantages, (2) health

system strengthening, and (3) disparity of health system rendering.

Keywords: national strategic plan; excellent center; medical service; academic; research

การพฒนาธรกจสถานประกอบการสปาเพอสขภาพระดบสากลในประเทศไทยสความยงยน

ภกด กลนภกด บธ.ด.* อศวน แสงพกล ปร.ด.**ศรเดช ค�าสพรหม ปร.ด.*** * หลกสตรบรหารธรกจดษฎบณฑต วทยาลยบรหารธรกจนวตกรรมและการบญช มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

** หลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาการจดการการทองเทยว มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

*** หลกสตรบรหารธรกจดษฎบณฑต มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

บทคดยอ บทความนมงเนนทสถานประกอบการสปาเพอสขภาพระดบสากลในประเทศไทยทผานการรบรองตามมาตรฐาน

ของกระทรวงสาธารณสข ประกอบกบการน�าเสนอดานอปสงคของนกทองเทยวชาวตางชาต จะท�าใหทราบถงการ

พฒนาคณภาพการบรการ กลยทธการตลาดบรการ การสรางความพงพอใจใหกบนกทองเทยวชาวตางชาต น�าไปส

การตงใจกลบมาใชบรการซ�าอยางยงยน นอกจากนนยงจะไดทราบวารปแบบ หรอผลตภณฑทมอยในปจจบนมความ

สอดคลองกบความตองการของผรบบรการ ทงยงท�าใหเหนถงปญหาและอปสรรคในแงมมตางๆ ของสถานประกอบ

การสปาเพอสขภาพระดบสากล ซงสามารถน�ามาพฒนาคณภาพของมาตรฐานการบรการไดอยางรอบดาน รวมถง

สามารถหาจดรวมในการพฒนาศกยภาพของการทองเทยวเชงสขภาพ และท�าใหธรกจสถานประกอบการสปาเพอ

สขภาพระดบสากลในประเทศไทยไดรบการพฒนาสความยงยนตอไป

ค�ำส�ำคญ: ธรกจสถานประกอบการสปาเพอสขภาพระดบสากล; การตงใจกลบมาใชบรการซ� า; ความยงยน



บทความพเศษ Special article

วนรบ: 26 ก.พ. 2563



เทยวทมคณภาพสง มงพฒนาธรกจดานการทองเทยวให

มมลคาสงเพมมากยงขน ดวยอตลกษณและวฒนธรรม

ไทย และพฒนาการเชอมโยงการทองเทยวไทยกบประเทศ

อนๆ ในภมภาค(1) เพอการเปนแมเหลกดงดดนกทอง-

เทยวอยางประทบใจตลอดการทองเทยวจนเกดการทอง-

เทยวซ�าและแนะน�าตอ โดยสงเสรมการทองเทยว

เชงสขภาพ ความงาม และแพทยแผนไทย จะสอดรบกบ

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12

พ.ศ. 2560-2564 ยทธศาสตรท 3 การสรางความเขม

แขงทางเศรษฐกจและแขงขนไดอยางยงยน(2) โดยให

บทน�ายทธศาสตรชาต 20 ป (พ.ศ. 2561-2580) มงเนน

ทจะให “ประเทศไทยมความมนคง มงคง ยงยน เปน

ประเทศพฒนาแลว ดวยการพฒนาตามหลกปรชญาของ

เศรษฐกจพอเพยง” หรอเปนคตพจนประจ�าชาตวา

“มนคง มงคง ยงยน” ยทธศาสตรชาตท 2 ดานการสราง

ความสามารถในการแขงขน ประเดนท 4.3 สรางความ

หลากหลายดานการทองเทยวโดยรกษาการเปนจด-

หมายปลายทางทส�าคญของการทองเทยวระดบโลกท

ดงดดนกทองเทยวทกระดบและเพมสดสวนของนกทอง-


Thai World Class Spa Business Development in Thailand towards Sustainability

ความส�าคญกบการยกระดบคณภาพการใหบรการการ

ทองเทยวเชงสขภาพใหไดมาตรฐานระดบสากล ทง

คณภาพของสถานประกอบการและคณภาพของผให

บรการทมทกษะและความเชยวชาญใหความส�าคญ เรอง

ความสะอาดและความปลอดภยในสถานประกอบการซง

ครอบคลมการใหบรการในธรกจสถานประกอบการสปา

เพอสขภาพและบรการเสรมความงาม นวดแผนไทย และ

โยคะ เพอใหแขงขนในเวทโลก

นอกจากนการพฒนาอยางยงยน (Sustainable

Development: SD) คอ การพฒนาเศรษฐกจ สงคม

สงแวดลอมทสามารถตอบสนองตอความตองการคนใน

รนปจจบนโดยไมลดรอนหรอท�าลายคณภาพของทรพ-

ยากรธรรมชาต โดยค�านยามของการพฒนาอยางยงยน

(Sustainable Development) นนถกนยามและใหความ

หมายไวคอนขางหลากหลาย เนองจากมมมองและ

สถานการณของผใหค�านยามนน แตกตางกน(3) ทงน

คณภาพของการใหบรการ ชอเสยง ภาพลกษณ ขอมลของ

สถานทใหบรการ และบรรยากาศทผอนคลาย (atmo-

sphere) ซงมอทธพลตอการตดสนใจในการใชบรการ และ

เปนตวกระตนใหผใชบรการตองการมาพบกบประสบ-

การณจากการใชบรการ โดยกอใหเกดความพงพอใจ

ความรสกผอนคลาย เปนสงทลกคาไดรบจากปจจยโดย

รวมของคณภาพการใหบรการ (SERVQUAL) ทจะท�าให

ลกคามความรสกทดตอการใชบรการและตองการกลบมา

ใชบรการซ�าอกครง(4) ธรกจสถานประกอบการสปาเพอ

สขภาพเนนการขายประสบการณทไดรบจากการให

บรการ โดยเฉพาะดานความผอนคลายของรางกายและ

จตใจผานการใหบรการทดสรางสภาพแวดลอมการให

บรการ เพอสงผานขอความและกระตนใหลกคามความ

พอใจเกดข น รวมถงความร สกทกอใหเกดการสราง

ประสบการณใหเกดขนในทกกระบวนการใหบรการ

จากทกลาวมาสรปไดวาการพฒนาอยางยงยน (Sus-

tainable Development) ในสถานประกอบการสปาเพอ

สขภาพ เปนการพฒนาทตองการใหเกดการพฒนา

คณภาพชวตดานสขภาพอยางสมดล(5) อยางไรกตามใน

การน�าแนวคดการพฒนาอยางยงยนมาปรบใชและปฏบต

เปนแนวทางใหแกกจการและองคกรตางๆ เปนสงทท �าได

ยาก เนองจากทฤษฎการพฒนาอยางยงยนมเพยงค�าจ�ากด

ความ และจดประสงค แตไมมแนวทางปฏบตทชดเจน

ส�าหรบการน�ามาปฏบตเพอเปนแนวทางส�าหรบการสราง

การพฒนาอยางยงยนทงในระดบกจการองคกร และ

ระดบสงคม(6) ซงธรกจสถานประกอบการสปาเพอสขภาพ

ไทยมการปรบปรงธรกจดวยการวางรากฐานมรดกทาง

วฒนธรรมและผสมผสานวถชวตชาวไทยใหเขากบสภาพ

การด�าเนนงานเพอสอถงความเปนไทย (Thainess) โดย

ใหบรการอยางเปนมตรและสามารถสรางชอเสยงในระดบ

โลกไดจากการเตบโตของอตสาหกรรมสปาไทยทเพมสง

ขนประกอบกบการสนบสนนของหนวยงานหลายภาคสวน

สงผลใหธรกจสถานประกอบการสปาเพอสขภาพไทยได

รบความนยมและพฒนาการใหบรการในหลากหลายรป

แบบ เพอตอบสนองความตองการของผใชบรการทเพม

สงขน โดยเฉพาะอยางยงกลมนกทองเทยวชาวตางชาตซง

ตองการรบบรการเพอสขภาพและความงาม ท�าใหอตสาห-

กรรมสปาไทยมการแขงขนของธรกจคอนขางสง(7) ดงนน

การรกษาไวซงสวนแบงการตลาดและการพฒนาขดความ

สามารถในการแขงขน จงเปนสงส�าคญส�าหรบผประกอบ

การในปจจบนทตองเรงพฒนารปแบบการด�าเนนงานและ

คณภาพการใหบรการโดยปรบเครองมอการบรหาร

จดการและการตลาดในรปแบบตางๆ เพอสรางภาพ

ลกษณธรกจและสรางบรรยากาศทเออตอการด�าเนนงาน

ทมประสทธภาพ การบรหารจดการสภาพแวดลอมใหม

ความนาสนใจและสามารถกระตนใหเกดความตองการใช

บรการของสถานประกอบการสปาเพอสขภาพระดบสากล

ในประเทศไทยจากลกคากลมตางๆ ไดอยางยงยน

บทความนตองการน�าเสนอดานอปสงคของนกทอง-

เทยวชาวตางชาต จะท�าใหทราบถงการพฒนาคณภาพการ

บรการ กลยทธการตลาดบรการ การสรางความพงพอใจ

ใหกบนกทองเทยวชาวตางชาตน�าไปสการตงใจกลบมาใช

บรการซ�าอยางยงยน และความตองการทแทจรงในมม

มองของนกทองเทยวชาวตางชาต โดยค�านยามของการ



พฒนาสความยงยน ในบทความนวดจากเหตผลของการ

กลบมาใชบรการซ�าของผรบบรการชาวตางชาต ในสถาน

ประกอบการสปาเพอสขภาพระดบสากลในประเทศไทย

ทผานการรบรองตามมาตรฐานของกระทรวงสาธารณสข

การแขงขนของธรกจสถานประกอบการสปา

เพอสขภาพเมอธรกจสถานประกอบการสปาเพอสขภาพเปนท

นยมทงชาวไทย และชาวตางชาต กกอใหเกดผลประโยชน

ทางการตลาดทมการขยายตวอยางรวดเรว และสวนแบง

ทางการตลาดคอนขางสงจงท�าใหจ�านวนสถานประกอบ

การสปาเพอสขภาพในประเทศไทยป 2559 นนมจ�านวน

ทงหมดรวม 3,003 แหง การประมาณการรายไดธรกจม

มลคาถง 1,097 ลานดอลลารสหรฐ และเปนรายไดทมา

จากการใชบรการของชาวตางชาตประมาณรอยละ 90 จง

ท�าใหธรกจบรการสปาเพอสขภาพมอตราการเตบโตเพม

ขนรอยละ 9.6 ดานผลตภณฑสปาทจ�าหนายในประเทศ

มอตราการเจรญเตบโตรอยละ 0-5 การสงออกผลตภณฑ

สปามอตราการเตบโตรอยละ 10-15 และการจางงานใน

ธรกจสถานประกอบการสปาเพอสขภาพมอตราจาง

ประมาณ 70,000 คน(8) ดวยอตราการเจรญเตบโตของ

ธรกจทมศกยภาพสงจงท�าใหเจาของธรกจบรการสปาเพอ

สขภาพมการแขงขนในตลาดสงตาม ดงนนการแขงขน

หลกในตลาดธรกจบรการเพอสขภาพจงเนนไปทคณภาพ

ของมาตรฐานการบรการนนเอง ซงการเพมข นของ

ประชากรซงเปนผสงอาย ความเครยดและความตองการ

ฟนฟรวมถงการรกษาสมดลทางชวตของลกคาทเพมขน

ความตองการการผอนคลายทงทางรางกายและจตใจรวม

ถงจ�านวนนกทองเทยวเชงสขภาพทเพมขน ปจจยดงกลาว

สงผลใหธรกจสถานประกอบการ สปาเพอสขภาพใน

ประเทศไทยมมลคาตลาดมากกวา 15,000 ลานบาทตอ

ป มอตราการเตบโตของธรกจรอยละ 5-6 ตอปและกลาย

เปนตลาดทมการแขงขนสง(9) ทงน เมอเปรยบเทยบการ

แขงขนในตางประเทศทเปนจดหมายปลายทางส�าคญ

ส�าหรบการทองเทยวเชงสขภาพโดยรอบประเทศไทย อาท

อนโดนเซย อนเดย สงคโปร มาเลเซย จน และญปน ให

บรการในราคาทแพงกวาธรกจสถานประกอบการสปาเพอ

สขภาพ ในไทย อกทงในประเทศไทยยงมภมทศน และ

วฒนธรรมทโดดเดนและยงเปนความแปลกใหมส�าหรบ

ผบรโภคชาวตะวนตก และยงมการใหบรการเพอสขภาพ

ทนาสนใจอาท ไทช โยคะแบบอนเดย การท�าสมาธแบบ

เซน การนวดแผนไทย และการใหบรการสปาเพอสขภาพ

ซงขอไดเปรยบทางการแขงขนสามารถ สรางขนไดจาก

ปจจยตางๆ เหลาน ไดแก ความยดหยน (flexibility)

การสรางสงใหม (innovation) ประกอบดวยนวตกรรม

ทางผลตผล (product innovation) นวตกรรมการบรการ

(service innovation) นวตกรรมทางกระบวนการ (pro-

cess innovation) และนวตกรรมทางการบรหาร (man-

agement innovation) การสรางสมพนธภาพอนใกลชด

กบผรบบรการ (service quality) เนองจากธรกจสถาน

ประกอบการสปาเพอสขภาพเปนธรกจทมการแขงขนสง

และมผประกอบการจ�านวนมากอยในตลาดบรการ

สขภาพ จงเปนเหตผลทท�าใหภาครฐมการสงเสรมให

สถานประกอบการสปาเพอสขภาพไทยมมาตรฐานรวม

กน และประเทศไทยถอไดวาเปนประเทศแรกทมการ

ก�าหนดมาตรฐานใหบรการสถานประกอบการสปาเพอ

สขภาพอยางชดเจน

การสนบสนนของภาครฐสการพฒนามาตรฐาน

สถานประกอบการสปาเพอสขภาพระดบสากลเมอธรกจสถานประกอบการสปาเพอสขภาพไทยเปน

การบรการภายใตการด�าเนนงานของธรกจหลากหลาย

ประเภท อาท ธรกจทางการแพทย (medical service)

ธรกจเพอสขภาพและความงาม (wellness service) ซงม

จดเดนของการใหบรการดานการนวดไทย สมนไพรไทย

และการจดบรรยากาศการใหบรการแบบไทย ซงผสม

ผสานความเปนไทยเขากบกจกรรมเพอสขภาพ ตวอยาง

เชน การนวดแผนไทย การนวดกดจด การนวดแบบราช-

ส�านก การนวดแบบเชลยศกด การบ�าบดดวยน�า การอบ

ตวดวยสมนไพร การพอกตว ขดผด การอบตว การออก-



ก�าลงกาย และอาหารไทยเพอสขภาพ การด�าเนนงานของ

ธรกจสถานประกอบการสปาเพอสขภาพประเทศไทยจะ

ตองอยภายใตการประกาศของกระทรวงสาธารณสข อาท

เรองก�าหนดสถานท เ พอสขภาพหรอเพอเสรมสวย

มาตรฐานของสถานท การบรการ ผใชบรการ หลกเกณฑ

และวธการตรวจสอบเพอการรบรองใหเปนไปตาม

มาตรฐานส�าหรบสถานทเพอสขภาพ ตามพระราชบญญต

สถานประกอบการเพอสขภาพ พ.ศ. 2559 ซงแบงรป

แบบการใหบรการเปน 3 รปแบบคอ (1) กจการสปาเพอ

สขภาพ ซงใหการดแลและเสรมสรางสขภาพ อาท การ

นวดเพอสขภาพและการใชน�าเพอสขภาพ รวมทงให

บรการเสรม เชน การอบเพอสขภาพการออกก�าลงกาย

เพอสขภาพ โภชนาบ�าบดและการควบคมอาหาร โยคะ

และการท�าสมาธ การใชสมนไพรหรอผลตภณฑเพอ

สขภาพ (2) กจการนวดเพอสขภาพซงเนนใหบรการนวด

เพอผอนคลายกลามเนอ ความออนลาของรางกายดวย

ศาสตรและศลปของการนวดเพอสขภาพ และ (3) กจการ

นวดเพอเสรมสวย ซงประกอบกจการนวดในสถานท

เฉพาะ โดยมวตถประสงคเพอความสวยงาม ดวยวธการ

นวดและเสรมความงาม(10) ทงน กระทรวงสาธารณสขได

มการสงเสรมและสนบสนนใหธรกจสถานประกอบการ

สปาเพอสขภาพมคณภาพการใหบรการในระดบสากล ม

มาตรฐานการด�าเนนงานหลายดาน เชน ดานสถานทให

บรการ ดานผด�าเนนการสปา ดานผใหบรการ ดานการ

บรการและดานความปลอดภย ความสามารถของ

ผประกอบการ ทรพยากรทจ�าเปนตอการสรางขดความ

สามารถในการแขงขน และความสามารถในการตอบ

สนองความตองการของตลาด ประกอบกบการสนบสนน

จากหนวยงานภาครฐและเอกชน(11) ซงสงผลใหธรกจ

สถานประกอบการสปาเพอสขภาพไทยมศกยภาพในการ

พฒนาธรกจในระดบภมภาคและระดบโลกอยางเหน

ไดชด

ในบรบทของธรกจทองเทยวและบรการ แนวคดเรอง

ความความยงยน และความรบผดชอบทางสงคมไดรบ

การตอบสนองอยางชดเจนไมนอยไปกวาภาคธรกจอนๆ

ในประเทศไทย จากการตระหนกวาธรกจทองเทยวถงแม

จะสรางรายได และการขยายตวทางเศรษฐกจใหกบ

ประเทศมาอยางตอเนอง แตในขณะเดยวกนธรกจทอง

เทยวกสรางผลกระทบทางลบอยางมหาศาล ไมวาจะเปน

ทางเศรษฐกจ ในดานการไหลออกของรายไดไปยงธรกจ

ระหวางประเทศ ทางดานสงคมเกยวกบอาชญากรรม และ

การเปลยนแปลงทางวฒนธรรม รวมไปถงการท�าลาย

สภาพแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต ดวยเหตน จงม

การเรยกรองและแรงกดดนจากสงคม ชมชน และองคกร

ไมหวงผลก�าไรใหธรกจการทองเทยวมสวนในการสราง

ความรบผดชอบทางสงคม เชน การจดท�ามาตรฐาน

ลกโลกสเขยว (Green Globe) เพอสรางความตระหนก

ในเรองสงแวดลอมและยกระดบการจดการสงแวดลอม

โดยเฉพาะในกลมธรกจโรงแรม และปจจบนมสมาชก

โครงการอยมากกวา 100 ประเทศทวโลก มลนธใบไม

สเขยว (Green Leaf) ซงจดท�ามาตรฐานการจดการดาน

สงแวดลอมในการด�าเนนธรกจโรงแรม และการทองเทยว

โดยโครงการดงกลาวมจดเรมตนของการด�าเนนงาน โดย

มลนธใบไมเขยวทมวตถประสงคเพอการอนรกษสง-

แวดลอมใหเกดเปนรปธรรมสความยงยน ดานการรกษา

สงแวดลอม และชวยเหลอสงคมจะน�าพาใหอตสาหกรรม

การทองเทยวของไทยกาวหนาอยางยงยนและเปนท

ยอมรบในศกยภาพของการด�าเนนงานอยางแทจรง(12) แต

ทงนเปนขอสงเกตมาตรฐานธรกจภายใตความยงยนของ

ธรกจสถานประกอบการสปาเพอสขภาพยงไมไดมการเรม

ด�าเนนการในสวนนอยางเปนรปธรรม รวมทงยงไมมการ

รบรถงแนวทางการน�าเอามาตรฐานสปา ผนวกกบแนวคด

ความยงยนโดยผานการรบรและความคาดหวงของกลม

ผมสวนไดสวนเสยทงจากภายใน และภายนอกธรกจ

บรการสขภาพสปา จงเกดความสนใจในองคความร ดาน

คณภาพการบรการ เพอหาแนวทางใหการพฒนา

มาตรฐานสถานประกอบการสปาเพอสขภาพสงเสรมการ

ทองเทยวเชงสขภาพทมการพฒนาคณภาพสความยงยน

ดงนน การทองเทยวเชงสขภาพจงเปนการเดนทาง

ทองเทยวทผสมผสานการเรยนร วถชวตและพกผอน



หยอนใจ มการแบงเวลาจากการทองเทยวเพอท�ากจกรรม

สงเสรมสขภาพ หรอการบ�าบดเพอฟนฟสขภาพ เชน ตรวจ

รางกาย การรกษาพยาบาล การรบค�าปรกษาแนะน�าดาน

สขภาพ กจกรรมทางดานกฬา การนวด อบ ประคบสมนไพร

การฝกปฏบตสมาธ เปนตน ซงประเทศไทยมศกยภาพ

เหมาะแกการพฒนาใหเปนศนยกลางการทองเทยวเชง

สขภาพ เนองจากมปจจยทสนบสนนการทองเทยวรปแบบ

นอยมาก และมการพฒนาในหลายดาน เชน การพฒนา

แหลงทองเทยวตามธรรมชาต การพฒนาแหลงทองเทยว

เชงวฒนธรรม การพฒนาดานบรการทางการแพทยและ

ทนตกรรม การพฒนานวดแผนไทยและธรกจสถาน

ประกอบการสปาเพอสขภาพ มรานอาหารมากมายหลาย

ประเภทหลายระดบ ราคาคาบรการตางๆ สมเหตสมผล

นอกจากนยงมความรวมมอจากหนวยงานตางๆ ทงภาครฐ

และเอกชนในการสนบสนนและสงเสรมการทองเทยว

เชงสขภาพอยางจรงจงและตอเนอง

ในปจจบนกรมสนบสนนบรการสขภาพ โดยกอง

สถานประกอบการเพอสขภาพ ไดเลงเหนความส�าคญ

ดงกลาว จงไดรวมมอกบหนวยงานภาครฐและภาคเอกชน

ไดแก กระทรวงการทองเทยวและกฬา กระทรวงพาณชย

สถาบนการศกษา สมาพนธสมาคมสปาแอนดเวลเนสไทย

และสมาคมสปาไทย จดท�ารางวล Thai World Class Spa

เพอพฒนามาตรฐานสถานประกอบการสปาเพอสขภาพ

ในระดบสากลขน พรอมก�าหนดวสยทศนของมาตรฐาน

ไววา “คณภาพสถานประกอบการสปาเพอสขภาพจะตอง

เปนทยอมรบในดานการบรการและการบรหารททดเทยม

ระดบมาตรฐานสากล” ซงในการพฒนาคณภาพของสถาน

ประกอบการสปาเพอสขภาพ แบงการพฒนาออกเปน

ระดบของการพฒนา 3 ระดบ ไดแก ระดบ Platinum

ระดบ Gold และระดบ Silver โดยใชกลวธและกระบวนการ

ในการพฒนาใหเขาสมาตรฐานของระบบคณภาพใหเปน

ทยอมรบ ใหเกดความเขาใจทตรงกนในการใหบรการใน

สถานประกอบการสปาเพอสขภาพ(13) สถานประกอบการ

สปาเพอสขภาพระดบสากล แตละประเภททผานการ

ประเมนตองมคะแนนรวมในแตละมาตรฐานไมนอยกวา

รอยละ 50 และน�าคะแนนรวมทกมาตรฐานมาค�านวณเพอ

จดระดบสถานประกอบการสปาทไดรบรองปจจบนมอย

รวม 32 แหง(14) ระยะเวลาของการรบรองมาตรฐานระดบ

สากลใบรบรองมอาย 3 ป โดยสถานประกอบการตองรกษา

มาตรฐานตลอดอายใบรบรอง ดงน

เครองหมายการรบรองคณภาพทสถานประกอบการ

สปาเพอสขภาพระดบสากลจะไดรบเม อผานเกณฑ

คณภาพ สถานประกอบการสปาเพอสขภาพระดบสากล

โดยจะแบงออกเปน 3 ระดบ ดงภาพท 1

ภาพท 1 เครองหมายรบรองมาตรฐานสถานประกอบการสปาเพอสขภาพระดบสากล 3 ระดบ(11)

เครองหมายระดบ Platinum ทมาตรฐานจะตองผานเกณฑรอยละ 90 ขนไป

เครองหมายระดบ Gold ทมาตรฐานจะตองผานเกณฑรอยละ 80 - 89

คาคะแนนเทากบ 305 - 341

เครองหมายระดบ Silver ทมาตรฐานจะตองผานเกณฑรอยละ 70 - 79

คาคะแนนเทากบ 266 - 304



การพฒนาคณภาพบรการจากแนวคด

ในการปฏบตสความยงยนดวยศกยภาพและการเตบโตทสงขนของธรกจบรการ

สขภาพทน�ามาซงรายไดเขาประเทศเปนจ�านวนมากใน

ปจจบนกรมสนบสนนบรการสขภาพกระทรวงสาธารณสข

ไดรบมอบหมายใหรบผดชอบในการจดท�าเกณฑการ

รบรองคณภาพสถานประกอบการสปาเพอสขภาพโดย

พจารณาจากมาตรฐาน จ�านวน 5 ดาน ดงตอไปน

1) มาตรฐานดานบรการ (service quality)

2) มาตรฐานดานบคลากร (skilled staff)

3) มาตรฐานดานผลตภณฑเครองมอและอปกรณ

(products, tools & equipment)

4) มาตรฐานดานการบรหารและการจดการองคกร

(organization and management quality)

5) มาตรฐานดานสถานทและสงแวดลอม (ambient)

สถานประกอบการทมมาตรฐานผานเกณฑตามท

ก�าหนดจะไดใบรบรองคณภาพและไดรบอนญาตใหใช

ตราสญลกษณหรอโลโก Spa Shop ของกระทรวง-

สาธารณสข อยางไรกตาม จากรายงานขอมลสถาน

ประกอบการสปาเพอสขภาพในประเทศไทยเมอพจารณา

จ�านวนผประกอบการทไดผานการรบรองมาตรฐานสถาน

ประกอบการสปาเพอสขภาพระดบสากลยงมอยคอนขาง

นอย ซงอาจเกดจากความเกรงจะถกเรยกรบสนบน ความ

ไมนาจงใจของมาตรฐานการเพมภาระใหผประกอบการ

แตไมเกดประโยชน ความไมจรงจงของหนวยงานภาครฐ

และการปฏเสธมาตรฐานการบรการสปาเปนบรการทมง

เนนใหเปนการบรการทควบคไปกบการบรการหองพกซง

สปาในรปแบบนเรยกวา กจการสปาในโรงแรมและรสอรท

(hotel & resort spa) ซงมการเปดกจการสปาในโรงแรม

และรสอรท (hotel & resort spa) ในประเทศไทยคดเปน

รอยละ 28 จากรปแบบการบรการสปาอนๆ เชน เดย สปา

(day spa) ครซ สปา (cruise ship spa) และมเนอรอล

สปา (mineral spa)(12)

การวจยในตางประเทศชใหเหนวา ความสมพนธเชง

บวกระหวางองคกรทด�าเนนความรบผดชอบตอสงคมกบ

การตอบสนองของผบรโภค เชน แนวโนมการซอสนคา

จากธรกจทมความรบผดชอบทางสงคม และในหลายๆ

ธรกจมการสอสารขอมลเกยวกบการท�ากจกรรมเพอ

สงคมไปใหผบรโภค เพอทจะท�าใหผบรโภคเกดการรบร

เกดทศนคตทด(11) น�าไปสการตดสนใจซอหรอเพอใหเกด

ความเขาใจ พอใจ และโนมนาวใจใหเกดความตองการ

ผลตภณฑ

ส�าหรบในประเทศไทย ผลสรปการวจยของศนยวจย

มหาวทยาลยธรกจบณฑตย แสดงใหเหนวากลมลกคาไม

ไดตดสนใจเลอกสนคาและบรการทมคณภาพดเทานน

แตยงพจารณาไปถงการเลอกองคกรทดดวยท�าใหองคกร

เรมตระหนกวาสงส�าคญทจะชวยใหองคกรประสบความ

ส�าเรจอยางยงยน ไมไดวดทผลก�าไรและตวเลขทางการ

เงนเทานน แตมองคณคาทกลมลกคา ตองการและ

ประโยชนทสงคมไดรบ เชนเดยวกบงานวจยของ

มหาวทยาลยรามค�าแหง เรองระดบการรบรผลการด�าเนน

งานขององคกร และการรบรความรบผดชอบทางสงคม

พบวา ยงลกคาเชอมนในชอเสยงขององคกรมากเพยงใด

กจะยงผลกดนใหองคกรมความระมดระวงไมปฏบตสวน

ทางกบความเปนองคกรทดมากขนเทานน(11) หลกฐาน

เหลาน อาจจะเปนแรงจงใจใหธรกจจ�านวนมากใน

ประเทศไทยหนมาใหความส�าคญกบการท�ากจกรรมเพอ

ความยงยนมากขน

ผลลพธของการบรการทลกคาเกดความพงพอใจ

สามารถด�ารงความยงยนนน จะสามารถอยเหนอคแขงขน

และรกษาผใชบรการในความมเอกลกษณและความเปน

เลศในการบรการไวไดเชนกน ผบรหารจงตองสรางสรรค

บรการใหมคณคาทดและมากกวาคแขงขน มเชนนนกจะ

ถกแรงกดดน จากภาวะตลาดท�าใหบรการธรกจสถาน

ประกอบการสปาเพอสขภาพทท�าอยมความดอยและลา

สมยกวา

คณภาพการใหบรการ (service quality) มโมเดลการ

บรการทสามารถน�ามาประยกตใชไดดในการก�าหนดเปา-

หมาย หรอทศทางการสรางการบรการทมคณภาพ คอ โมเดล

SERVQUAL(15) ซงระบดานหรอมตทส �าคญๆ ทกอให



เกดผลรวมในการรบรของผรบบรการวาเปนการบรการท

มคณภาพไว 5 ดาน หรอทเรยกวา RATER(18)

การวจยมตคณภาพการใหบรการซงใชองคประกอบ

ทส�าคญ 5 ดานในการวดความคาดหวง และการรบรของ

ลกคา เพอเปนหลกในการประเมนคณภาพการบรการ(16)

(ตารางท 1) ซงมความสอดคลองกบ RATER(18)

จากการทบทวนแนวคดเกยวกบคณภาพการบรการ

และมาตรฐานสถานประกอบการสปา เพอสขภาพระดบ

สากลนน มความสมพนธกนทกๆ ดาน ดงนนจงสามารถ

ใชการวดการรบร ปจจยดานคณภาพการบรการในสถาน

ประกอบการสปาเพอสขภาพระดบสากลในแนวความคด

เกยวกบคณภาพการใหบรการจงเปนสงส�าคญในการสราง

ความแตกตางของธรกจการใหบรการ คอ การรกษาระดบ

การใหบรการทเหนอกวาคแขง โดยเสนอคณภาพการให

บรการตามทผรบบรการคาดหวงไว ขอมลตางๆ เกยวกบ

คณภาพการใหบรการทผรบบรการตองการจะไดจาก

ประสบการณในอดตจากการพดปากตอปาก จากการ

โฆษณาของธรกจใหบรการ ผรบบรการจะพอใจถาไดรบ

ในสงทตองการ เมอมความตองการ ในรปแบบทตองการ

แมวาผใชบรการสถานประกอบการสปาเพอสขภาพ

ในประเทศไทยมากกวารอยละ 80 ตองการใชบรการเพอ

ความผอนคลายและจดการความเครยด(17) อยางไรกตาม

ผใชบรการนกทองเทยวชาวตางชาตของธรกจสถาน

ประกอบการสปาเพอสขภาพระดบสากลในแตละพนทม

รสนยม (tastes) และความตองการทเฉพาะเจาะจง การ

ออกแบบบรรยากาศภมทศนการใหบรการ (service

scape) รปแบบเดยวกน อาจเกดการรบรและตความท

แตกตางกนได(7) ดงนน การท�าความเขาใจในตลาดของ

ผใชบรการเพอตอบสนองกลมผใชบรการเปาหมายจงม

ความส�าคญอยางยงตอการออกแบบสภาพแวดลอมและ

สรางบรรยากาศทเหมาะสม ทงน ผประกอบการธรกจ

สถานประกอบการสปาเพอสขภาพสวนมากไมสามารถ

ระบคานยมของกลมลกคาหลกได ท�าใหเกดการตความ

ตอสภาพแวดลอมของธรกจสถานประกอบการสปาเพอ

สขภาพทไมสามารถกระตนอารมณและความรสกในเชง

บวกของผใชบรการสปาประกอบกบการมงใหบรการ

ตารางท 1 การเปรยบเทยบความสมพนธระหวางคณภาพการบรการกบมาตรฐานสถานประกอบการสปาเพอสขภาพระดบ

สากล(11)

คณภาพการบรการ (service quality)

1. ความเชอถอไววางใจได (reliability) คอ การบรการ

มความถกตอง เหมาะสม และสม�าเสมอ

2. ความมนใจของผบรการ (assurance) คอ มทกษะ

ความร ความสามารถ และตอบสนองความตองการ

ของผรบบรการ

3. ความเปนรปธรรมของบรการ (tangibles) คอ บคลากร

ใหบรการ เครองมอและอปกรณ สงอ�านวยความสะดวก

4. ความเขาอกเขาใจ (empathy) คอ การดแลเอาใจใส

ตามความตองการของผรบบรการ

5. ความรบผดชอบ (responsiveness) คอ ความพรอม

และความเตมใจในการบรการ

มาตรฐานสถานประกอบการสปาเพอสขภาพระดบสากล

1. ดานการบรหารและจดการองคกร เชน พนกงานมวฒชดเจน

มหนาทชดเจน มการประเมนการท�างานอยางสม�าเสมอ

2. ดานบคลากร เชน มทกษะและความร ในการใหบรการ

มปฏสมพนธกบผรบบรการสม�าเสมอ และแกปญหา

เฉพาะหนาได

3. ดานผลตภณฑ เครองมอและอปกรณ เชน มอปกรณรกษา

ความปลอดภยททนสมย และมการดแลรกษาอปกรณ

อยางด

4. ดานการบรการ เชน เมนหลากหลาย เหมาะสม เพยงพอ

ในการใหบรการ

5. ดานสถานทและสงแวดลอม เชน สถานทมความพรอม

ในการบรการ แบงสดสวนเปนระบบ ระเบยบ



นกทองเทยวเปนหลกท�าใหผประกอบการนยมใชกลยทธ

การตดราคามากกวา การสรางความแตกตางของการให

บรการ ซงไมกอใหเกดผลดตอการด�าเนนงานในธรกจ

สถานประกอบการสปาเพอสขภาพ

บทสรปอปสงคของนกทองเทยวชาวตางชาตทเดนทางเขามารบ

บรการในสถานประกอบการสปาเพอสขภาพระดบสากล

นน เกดจากความสมพนธของอารมณและการใชบรการดวย

สงกระตนทางบรรยากาศ ทกจดสมผสอยางมหลกการและ

เปนระบบ ถอเปนกลยทธการตลาดซงชวยบรหารจดการ

ความสมพนธอนดของลกคาใหมความจงรกภกด สราง

ความประทบใจ และกระต นใหผ รบบรการไดรบ

ประสบการณพเศษทมความโดดเดน(18) ดงนน การสราง

ประสบการณทนาจดจ�าของการใชบรการสถานประกอบการ

สปาเพอสขภาพ จะตองออกแบบการสรางบรรยากาศในทก

มตของการใหบรการ อาท กลนหอมของอโรมา ความ

สะอาดภายในพนทใหบรการ การถายเทของอากาศ

บรรยากาศโปรงโลงและผอนคลาย แสงสวางและการ

ตกแตงพนทการสมผสพนผวของผาขนหน การสมผส

อปกรณเครองใชระหวางการใชบรการ ความรสกผอนคลาย

จากการรบร กลนของน�ามนหอมระเหย รสชาตของชา

สมนไพรและอาหาร การไดยนเสยงซงสอถงความเปน

ธรรมชาต เพอใหเกดความผอนคลายทางรางกายและ

อารมณ นอกจากน ผประกอบการธรกจสปาจะตองใหความ

ส�าคญตอการสรางประสบการณผานบรรยากาศทดในทกๆ

กระบวนการของการใชบรการสปาแตกตางจากการให

บรการโดยทวไป โดยสงเสรมใหธรกจมศกยภาพในการ

ด�าเนนงาน และสามารถด�าเนนธรกจภายใตกระแสโลกา-

ภวตนทมการแขงขนกนสงไดด การวดคณภาพของการ

บรการนน ตองดจากความพงพอใจของผรบบรการเปน

ส�าคญ ซงจ�าเปนทจะตองมการประเมนผลการบรการและ

ใหความส�าคญกบการสรางสมพนธภาพในระยะยาว จาก

รปแบบแนวคดคณภาพบรการและกลยทธการตลาดบรการ

สขภาพ ทสงผลตอการกลบมาใชบรการ(19) ผประกอบการ

ธรกจสถานประกอบการสปาเพอสขภาพจงจ�าเปนตองใช

เครองมอเชงกลยทธในการพฒนาขดความสามารถในการ

แขงขน รวมทงการสรางบรรยากาศการใหบรการทผอน

คลาย เพอใหผใชบรการตองการกลบมาใชบรการซ�าอกครง

ซงกลยทธการสรางสนทรยะดานสภาพแวดลอมทสอถง

ความรสกผอนคลาย และเพลดเพลนใจดงกลาว เปนหวใจ

ส�าคญของประสบการณการใชบรการ ทงน การบรหาร

จดการสงกระตนทางบรรยากาศทกจดสมผสอยางมหลก-

การ และเปนระบบจะท�าใหธรกจสถานประกอบการสปา

เพอสขภาพสามารถจดการความสมพนธอนดของลกคาให

มความจงรกภกด สงเสรมใหธรกจมศกยภาพในการด�าเนน

งาน และมขดความสามารถในการแขงขนในระดบสากล

ดงนน การพฒนาธรกจสถานประกอบการสปาเพอ

สขภาพระดบสากลในประเทศไทยสความยงยน จะตองค�านง

ถงคณภาพของการใหบรการ ซงการบรการทประสบความ

ส�าเรจจะตองประกอบดวย คณสมบตส�าคญตางๆ เหลาน

ประการแรก คอ ความเชอถอได อนประกอบดวย ความ

สม�าเสมอ ความพงพาได ประการทสอง คอ การตอบสนอง

ประกอบดวย ความเตมใจทจะใหบรการ ความพรอมทจะ

ใหบรการ และการอทศเวลามการตดตออยางตอเนอง

ปฏบตตอผใชบรการเปนอยางด ประการทสาม คอ การเขา

ถงบรการ ประกอบดวย ผใชบรการเขาใช หรอรบบรการได

สะดวก ผใชบรการใชเวลารอคอยนอย เวลาทใหบรการเปน

เวลาทสะดวกส�าหรบผใชบรการอยในสถานททผใชบรการ

ตดตอไดสะดวกระเบยบขนตอนไมควรมากมายซบซอนเกน

ไป ประการทส คอ ความสามารถ ประกอบดวย ความ

สามารถในการสอสาร ความสามารถในความร วชาการทจะ

ใหบรการ ความสามารถในการใหบรการ ประการทหา คอ

ความสภาพออนโยน ประกอบดวยการแสดงความสภาพ

ตอผใชบรการ และใหการตอนรบทเหมาะสม ยงไปกวานน

ยงสามารถชวยขยายตลาดการทองเทยวเชงสขภาพของ

ประเทศไทยใหเจรญเตบโตมากยงขนอกดวย


การสรางบรรยากาศดานสงคมในเชงบวก ผานความ



ภทรพล จงสมเจตไพศาล, ดร.ณฏฐญา พฒนะวาณชนนท

เจาหนาทส�านกวชาการสาธารณสข และผมสวนเกยวของ

ทกๆ ทาน

เอกสารอางอง 1. คณะกรรมการยทธศาสตรชาต. ยทธศาสตรชาต พ.ศ. 2561-

2580. กรงเทพมหานคร: ส�านกงานคณะกรรมการพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต; 2561.

2. คณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. แผน

พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12 (พ.ศ. 2560-

2564). ราชกจจานเบกษา เลมท 133 ตอนท 115 ก (ลง

วนท 30 ธนวาคม 2559).

3. Gimenez C, Sierra V, Rodon J. Sustainable operations:

Their impact on the triple bottom line. International Jour-

nal of Production Economics 2012;140:149-59.

4. Elias-Almeida A, Miranda FJ, Almeida P. Customer

delight: perception of hotel spa Consumers. European

Journal of Tourism, Hospitality and Recreation 2016;

7:13-20.

5. Grekova K, Calantone RJ, Bremmers HJ, Trienekens JH,

Omta SF. How environmental collaboration with suppli-

ers and customers influences firm performance: evidence

from Dutch food and beverage processors. Journal of

Cleaner Production 2016;122:1861-71.

6. วธ โรจนวงศ. การพฒนาโมเดลสนบสนนการด�าเนนกจการ

เพอสงคมในประเทศไทย. [วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตร

มหาบณฑต]. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยธรรมศาสตร;

2559. 29 หนา.

7. เจรญชย เอกมาไพศาล, พชชานนท ชองรกษ. การสราง

ประสบการณผานการบรการสปาดวยบรรยากาศทดงดดใจ.

วารสารวทยาการจดการมหาวทยาลยราชภฏสราษฎรธาน

2562;6:245-66.

8. ภกด กลนภกด. ปจจยดานมาตรฐานของสถานประกอบกจ

การสปาเพอสขภาพระดบสากลทมอทธพลตอความพงพอใจ

ในการใชบรการของนกทองเทยวชาวตางชาต. วารสาร

มนษยศาสตรและสงคมศาสตรมหาวทยาลยมหาสารคาม

2561;37:97-110.

9. สเนตรตรา จนทบร. โอกาสและความสามารถในการแขงขน

ของธรกจสปาและนวดแผนไทย. วารสารเกษมบณฑต

สมพนธระหวางผใชบรการ และ ผใหบรการในระดบ

ปฏบตงานจะตองมความเปนมตรและเคารพลกคา ผให

บรการนวด ผใหบรการสปาบ�าบด (therapists) จะตอง

สามารถก�าหนดลมหายใจ ควบคมสมาธถายทอดสมผส

ทงรางกายและจตใจเพอใหผใชบรการร สกผอนคลาย

แพทย พยาบาล นกกายภาพบ�าบด และผเชยวชาญดาน

ศาสตรการบ�าบดเฉพาะทาง จะตองมความรและมจตใจ

การใหบรการ (service mind) ทงน ธรกจสถานประกอบ

การสปา เพอสขภาพในประเทศไทย มบคลากรผให

บรการสปาไมเพยงพอตอการใหบรการในทกระดบโดย

เฉพาะอยางยงธรกจในรปแบบเดยสปาสวนใหญ

ขาดแคลนบคลากรทมความสามารถ ผใหบรการไมนยม

ท�างานประจ�ารวมกบผประกอบการรายใดรายหนง เกด

ปญหาการซอตวและการเปลยนงาน โดยสถานประกอบ

การจ�าเปนตองทดแทนดวยบคลากรซงขาดทกษะสงผล-

กระทบตอการสรางบรรยากาศเชงบวกระหวาง ผให

บรการและผใชบรการในธรกจสถานประกอบการสปาเพอ

สขภาพขนาดกลางและขนาดยอมของไทย

นอกจากนภาพลกษณการใหบรการของสถาน-

ประกอบการสปาเพอสขภาพของประเทศไทยในเชงลบ

จากธรกจสถานประกอบการสปาเพอสขภาพแอบแฝงของ

ผประกอบการบางกลม สงผลตอการรบรภาพลกษณสปา

และนวดไทยในมตของการใหบรการทางเพศรวมอยดวย

ผประกอบการสปาควรระมดระวงและใหความส�าคญตอ

รายละเอยดการสรางบรรยากาศตกแตงสถานทใหบรการ

ทอาจสงผลตอการรบร ในมตทางเพศและทศนคตเชงลบ

ได อาท การแตงกายของผใหบรการ การออกแบบพนท

บรเวณดานหนาสถานบรการท ไมสามารถมองเหน

บรรยากาศภายในสถานใหบรการได การใชสญลกษณ

ตกแตง ซงอาจกระทบตออารมณทางเพศของผใชบรการ

เปนตน

กตตกรรมประกาศขอขอบคณนายแพทยสขม กาญจนพมาย, นายแพทย



Abstract: Thai World Class Spa Business Development in Thailand towards Sustainability

Pakdee Klunpakdee, D.B.A.*; Aswin Sangpikul, Ph.D.**; Siridech Kumsuprom, Ph.D.***

*Doctor of Business Administration, Dhurakij Pundit University; **Faculty of Tourism and Hospitality,

Dhurakij Pundit University; ***College of Innovative Business and Accountancy, Dhurakij Pundit University,

Thailand


This paper focused on the development of Thai World Class Spa business reaching the Ministry of

Public Health’s standard. It examined the demand of foreign tourists to understand the evolution of service

quality, service marketing strategies, and customer satisfaction achievement which are the essential trends

leading to the repurchase intention sustainability of foreign service receivers and the exact demand towards

international tourists’ aspect. It also provided necessary information to be used for improving forms and

service quality standards to meet the demand of target groups as closely as possible. Moreover, it noticed

whether the existing structures or products linking to the market of foreign visitors, how they should be

improved or developed, and problems of Thai World Class Spa businesses that can be addressed to support

the development of the all-round quality of service standards. Also, the linkage between medical tourism

and spa business can be identified, which can lead to the sustainable development of Thai world-class

spa businesses.

Keywords: Thai world class spa business; repurchase intention; sustainability

การสปาเพอสขภาพระดบสากล (Thai World Class SPA

Awards 2019) ป พ.ศ. 2562 [อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ

28 ม.ค. 2563]. แหลงขอมล: http://www.thaispa.go.th

15. Parasuraman A, Zeithaml VA, Berry LL. A conceptual

model of service quality and its implications for future

research. Journal of marketing 1985;49:41-50.

16. Lovelock CH, Wright L. Principles of Service Marketing

and Management. New Jersey: Pearson Education; 2002.

17. ธญาดา วรารตร. สทางรวยดวยธรกจสปาคมอเปดรานสปา

แบบมออาชพตวจรง. กรงเทพมหานคร: ดรมแอนดแพชชน;

2552.

18. Parasuraman A, Zeithaml, VA, Berry LL. Servqual: a

multiple-item scale for measuring consumer perceptions

of service quality. Journal of Retailing 1988;64:12-40.

19. เพญศร วรรณสข. คณภาพบรการและกลยทธการตลาด

บรการสขภาพ ทสงผลตอการกลบมาใชบรการของลกคา

ธรกจสปาในประเทศไทย. วารสารวชาการมหาวทยาลย-

ราชภฏพระนคร 2556;4:22-33.

2559;17:49-63.

10. กระทรวงสาธารณสข. พระราชบญญตสถานประกอบการเพอ

สขภาพ พ.ศ.2559. ราชกจจานเบกษา เลมท 133 ตอนท

30 ก (ลงวนท 31 มนาคม 2559).

11. ภกด กลนภกด. ปจจยดานมาตรฐานของสถานประกอบกจ

การสปาเพอสขภาพระดบสากลทมอทธพลตอความพงพอใจ

ในการใชบรการของนกทองเทยวชาวตางชาต. [วทยานพนธ

ปรญญา ศลปศาสตรมหาบณฑต]. กรงเทพมหานคร:

มหาวทยาลยธรกจบณฑตย; 2560.

12. กนกอร แซลม. แนวทางการสรางมาตรฐานสปาอยางมความ

รบผดชอบ : กรณศกษา โรงแรมอนนตรา สเกา รสอรทแอนด

สปา [วทยานพนธปรญญาบรหารธรกจมหาบณฑต]. สงขลา:

มหาวทยาลยสงขลานครนทร; 2557.

13. สวภรณ แนวจ�าปา. คมอเกณฑมาตรฐานสถานประกอบกจ

การสปาเพอสขภาพระดบสากล. กรงเทพมหานคร: เจเนซส

มเดยคอม; 2559.

14. กองสถานประกอบการเพอสขภาพ. รายชอสถานประกอบกา

รสปาเพอสขภาพทผานการรบรองมาตรฐานสถานประกอบ

วารสารวิชาการสาธารณสุข - Thailand Digital Journal

Documents

Transcript of วารสารวิชาการสาธารณสุข - Thailand Digital Journal