महारा शासन राजप

(१)

भाग एक-अ (म.उ.िव.)-४४–१

RNI No. MAHBIL /2009/31748

महारा शासन राजपअसाधारण भाग एक-अ—म य उप-िवभाग

वष ८, अंक २६] सोमवार, मे ९, २०२२/वैशाख १९, शक १९४४ [पृ ठ ४३, िकमत : पये २६.००

असाधारण मांक ४४

ािधकत काशनमहारा िज हा प रषदा व पंचायत सिम या, ामपंचायती, नगरप रषदा, ाथिमक िश ण आिण

थािनक िनधी लेखापरी ा अिधिनयम यांखालील (भाग चार-ब म ये िस कर यातआलेले आदेश व अिधसूचना यां यित र त) आदेश व अिधसूचना.

नगर िवकास िवभाग

मादाम कामा रोड, हुता मा राजगु चौक,मं ालय, मुंबई ४०० ०३२, िदनांक ९ मे २०२२

अिधसूचना

महारा महानगर पािलका अिधिनयम, १९४९.

मांक पीएमसी-३०१०/ . .३९४/१०/निव-२२.- याअथ , महानगरपािलका े ातील आकाश-िच हे ( काय साइन) आिण जािहरात दिशत कर याचे िनयमन व िनयं ण कर या या हेतुने, महारा महानगरपािलका अिधिनयम (१९४९ चा ५९) याचे कलम ४५६ अ चे पोट-कलम (१) या दारे दान कर यात आले या अिधकारांचा वापर क न, महारा शासनाने िनयम कर याचा आपला इरादा, महारा शासन राजप , असाधारण भाग एक-अ कि य उपिवभाग, िदनांक २१ जून, २०१४ याम ये िस द कलेली नगर िवकास िवभागाची अिधसूचना मांक पीएमसी-३०१०/ . .३९४/१०/निव-२२, िदनांक २१ जून,२०१४ या ारे जाहीर कला आहे.

आिण याअथ , उ त अिधसूचनेनुसार यात नमूद कले या कालावधीत ा त झाले या हरकती व सूचना शासनाकडन िवचारात घे यात आ या आहेत ;

याअथ , आता, महारा महानगरपािलका अिधिनयम (१९४९ चा ५९) याची कलमे २४४ व २४५ आिण कलम ४५६ अ चे पोट-कलम (१) यां दारे दान कर यात आले या अिधकारांचा वापर क न, महारा शासन, उ त कलम ४५६ अ या पोट-कलम (२) दारे आव यक अस या माणे, पूव िस दीनंतर आिण महारा महानगरपािलका अिधिनयमा वये दान कले या अिधकारांचा वापर क न, याबाबतीत महारा शासनाने आिण महानगरपािलकांनी िस द कलेले मुंबई ांितक महानगरपािलका (जािहरात व फलक िनयं ण) िनयम, २००३ आिण इतर सव िनयम, आदेश, संलेख यांचे अिध मण क न, महानगरपािलका े ातील आकाश-िच हे आिण जािहरात दशनाचे िनयमन व िनयं ण करणारे पुढील िनयम करीत आहे :—

2 महारा शासन राजप असाधारण भाग एक-अ–म य उप-िवभाग, मे ९, २०२२/वैशाख १९, शक १९४४

१. संि त नाव, या ती आिण ारंभ.— (१) या िनयमांना महारा महानगरपािलका [आकाश-िच हे ( काय-साईन) व जािहरात दिशत कर याचे िनयमन आिण िनयं ण] िनयम,२०२२ असे हणावे.

(२) ते, महारा महानगरपािलका अिधिनयम (१९४९ चा ५९) या अ वये थापन कले या आिण घटीत कले या बृह मुंबई महानगरपािलका वगळन सव महानगरपािलकां या े ांना लागू असतील.

(३) ते, ता काळ अंमलात येतील.

२. या या.— (क) जािहरात हणजे कोणतीही खाजगी/सावजिनक/रा य सरकार/क सरकार/ सावजिनक े ातील उप म/शासकीय कप या/शासकीय ािधकरणे इ याद ची जमीन/ इमारत/इमारती या सभोवताल या जागा/ग ची/ ाकारावर/बांधकामे यावर कोणतीही साधने िकवा कोण याही रीतीने मांडलेले जसे, उ घोषणा िकवा िनदश, हे जसे की, श द, अ र, नमूना (Model), िभ ी प क, जािहरात फलक, कापडी-फलक, ता पुर या कमानी, कािशत िच हे, नाम फलक, िदशादशक फलक, आकाश िच ह, लाकाड, िडिजटल बोड, एलईडी, एलसीडी, बॅकिलट बोड, िनऑन बोड िडस ले, ईले ॉिनक िडस ले, हडीयो िडस ले, लेझर शो/देखावा, फगे इ यादी ामधील कोण याही कार या साधनानी, िकवा मा यमा ारे ाहकांना आकिषत क न िकवा मािहती देऊन यावसाियक फाय ाक रता िकवा िस ीक रता, कोण याही र याव न, मागाव न िदसेल अशा रीतीने मांडलेले िनवेदन िकवा दिशत कलेली कोणतीही कती यांचा यात समावेश होतो. परंतु, ाफीटी व पाची दिशत आिण महानगरपािलका िकवा कोणतीही सरकारी ािधकरणे यां या ारे ( यावसाियक लाभाखेरीज) नाग रकां या लाभाक रता दिशत कर यात येणारे नागरी संदेश, या ारे कलेली कोणतीही िनवेदने िकवा दिशत कलेली कोणतीही कती, श द, हे जािहरात हणून समज यात येणार नाही.

(ख) फ यावरील जािहरात हणजे गॅस भ न हवेम ये तरंगणा या फ यावरील जािहरात.

(ग) िफर या वाहनावरील जािहरात हणजे िफर या वाहनावर, साईड पॅनेल, वाहना या पाठीमागे टीकर / फलक या मा यमा ारे िचटकवललेी जािहरात तसचे, एकरी, दहुेरी िकवा अिधक सं येने असललेी टीकस, जािहरात फलक. सदर जािहराती जे हा वाहन र यावर धावत असेल ते हा दृ यमान होतील, यामुळ वाहतुकीस तसेच पादचा यांना अडथळा येणार नाही याची द ता घेणे बंधनकारक राहील.

(घ) थर वाहनावरील जािहरात हणजे एकाच िठकाणी थर असले या वाहनावर, साईड पॅनेल, वाहना या पाठीमागे टीकर / फलक या मा यमा ारे िचटकवलेले तसेच, एकरी, दुहेरी िकवा अिधक सं येने असलेले जािहरात फलक. सदर जािहराती जे हा वाहन मो या या िठकाणी थर (पाक) कले असेल अशावेळी र याव न दृ यमान होतील. तथािप, यामुळ वाहतुकीस तसेच पादचा यांना अडथळा येणार नाही याची द ता घेणे बंधनकारक राहील.

(ड) अिभकरण (एज सी) हणजे वयै तक अजदार, न दणीकत धमादाय सं था, पेढी (फम), शासकीय/िनमशासकीय संघटना, भागीदारी िकवा कपनी अिधिनयम, १९५६ अ वये िविधसं थािपत झालेली कपनी.

(च) कापडी-फलक (बॅनर) हणजे कापड िकवा सािह य याम ये सावजिनक िठकाणी दिशत कर यासाठी काही जािहराती िकवा उ घोषणा िकवा लेखी िवषय समािव ट असतील.

(छ) इमारत हणजे घर, आऊट हाऊस, तबेला, छपरी, झोपडी, टाकी (इमारतीम ये िकवा इमारती या कोण याही भागाम ये िप याचे पाणी साठिव यासाठी असलेली टाकी वगळन) व अशी इतर येक संरचना यांचा समावेश होतो. मग ती िचरेबंदी असो िकवा िवटा, लाकड, माती, धातू िकवा कोणतेही इतर सामान याने बांधलेली असेल.

(ज) बस आ य थानकांवरील जािहरात हणज ेबस आ य थाना या सरंचनेवर दिशत कलेली जािहरात, याम ये क टीिल हर, लॉलीपॉप इ याद चा समािव ट होत नाही.

(झ) इमारती आवरणावरील जािहरात हणजे बांधकाम चालू असणारी िकवा दु ती चालू असणारी इमारत, िज या परांची वर दिशत कलेली जािहरात.

(ञ) क टीिल हर हणजे र या या दुभाजकावर िकवा पादचारी मागावर / फरसबंदी र यावर र याची िदशा / िठकाणे िकवा जािहराती दिशत कर यासाठी वापर यात येणारा एका बाजूकड आधार िदलेला / बसवलेला आिण आधार न िदले या लांब भागा या अ य बाजूकड वाहून नेणारा / ि ितजलंब असणारा लांब गज.

महारा शासन राजप असाधारण भाग एक-अ–म य उप-िवभाग, मे ९, २०२२/वैशाख १९, शक १९४४ 3

(ट) आयु त हणजे महारा महानगरपािलका अिधिनयम, १९४९ म ये नमूद क या माणे.

(ठ) स म ािधकारी हणजे आयु त िकवा पािलका आयु तांनी रतसर अिधकत कलेला महापािलकचा कोणताही अिधकारी.

(ड) कोरी िभंत (डड वॉल) हणजे िज या म ये िखड या िकवा कोण याही इतर खु या जागा या ारे भंग न झालेली िभंत.

(ढ) महानगरपािलका हणजे महारा महानगरपािलका अिधिनयम, १९४९ म ये नमूद क या माणे.

(ण) िसमािभंत हणजे इमारती या भूखंडा या सीमारेषे या काठावर उभारलेली िभंत/रचना/खुली जागा/इतर मालम ा.

(त) िदशादशक फलक हणजे जमीन िकवा इमारती या छपराचा कोणताही भाग यावर कोण याही बांधकामाचा तट/िभंत, यावर उभारले या बाधंकामाचा कोणताही दशनी भाग, जो र ता, इमारत, पाक िकवा खाजगी आिण यावसाियक अ थापनानी बनवललेे कोणतेही थान (िठकाण) आिण फलक जे याचंी कायालये िकवा यावसाियक िनगम माग यांची िदशा दाखिव यासाठी असलेल ेफलक. शासकीय

िकवा िनमशासकीय ािधकरणे यांनी बसवले या िदशादशक फलकांसाठी कोण याही कार या परवानगीची आव यकता भासणार नाही.

(थ) इले ॉिनक दशन हणजे बांधकामावर बसवलेल ेइले ॉिनक प तीने सचंािलत कर यात येणारे जािहरात दशन, एलईडी/एलसीडी/ युऑन साईन इ यादी.

(द) गं ी जािहरात हणजे, र या या दो ही बाजूस उभारले या गं ीवर आिण बहुतक न र या या कोण याही बाजूस असले या धातु या पूवरिचत ब द तंभां या भागावर, यावर िदशादशक फलक वाहतुकी या बाजूकड त ड क न व जािहरातीचा दशनी भाग वाहतुकी या िव द बाजूकड त ड क न, र या या बाजुला असले या या तंभां या सवात वर या भागास काश योजना सोडन बसिवलेली तथािप, पादचा यांना अडथळा होणार नाही अशी कायम व पी कमानीवरील जािहरात, असा आहे.

(ध) काचे या दशनी भागावरील जािहरात हणजे कोण याही इमारती या/ बांधकामा या काचे या दशनी भागावरील लावलेली िकवा िचटकवलेली जािहरात.

(न) लो साईन बॉ स जािहरात हणजे धातु या प ा या पुढील बाजूस कोणतेही पारदशक, अधपारदशक पडदा बसवून, ित या मागील बाजूकडन िव ुत िद यांचा उपयोग क न दिशत कलेली जािहरात.

(प) ाफीटी हणजे िभंतीवरील रंगिच .

(फ) भूभाड हणजे भोगवटादारा ारे कोण याही कारणाक रता वापर यात येणा या जिमनी या मालकास इमारती या/ जिमनी या मालकास इमारती या/ जिमनी या भोगवटादारा ारे भाडप ा / भाडदारी या मागाने अदा कर यात येणारे भाड.

(ब) जािहरात फलक हणजे जािहराती या उि टाक रता आिण जनतेला कोण याही िठकाणी आकिषत कर या या दृ टीकोनातून मािहती दे यासाठी, य ती, सावजिनक कामिगरी, िव ीचा माल इ यादीची मािहती दे यासाठी िच , श द िकवा मािहतीसह जमीन, इमारत, इमारती या सभोतालची जागा, ग ची, ाकारावर तसेच जिमनीवरील बांधकामाचा कोणताही पृ ठभाग िकवा कोरी िभंत ावर उभारलेला जािहरात फलक, याम ये पारदशक व पा या एक िकवा अिधक रंगाचा वापर कले या िनऑन ब ब / िदवे / लाईटस इ याद चा वापर कले या जािहरात आिण एलईडी िद यांचे कटआऊ यांचाही समावेश होतो.

(भ) िकऑ क हणजे मािहती दान कर यासाठी िकवा जािहरात दिशत कर यासाठी वापर या जाणा या सावजिनक े ातील एक लहान रचना, याम ये सहसा पर पर संवादी िड ले ीन िकवा ीन समािव ट असतात.

(म) जमीन हणजे िज यावर बांधकाम कर यात येत आहे िकवा कर यात आले आहे िकवा जी पा याने आ छादलेली आहे अशी जमीन (जिमनीपासून िमळणार ेफायदे िकवा भू-संल न व तू िकवा भू-संल न असले या कोण याही व तुशी कायम या जखडले या व तू आिण िवधानमंडळ अिधिनयिमत अ वये कोण याही सडकवर िनमाण कर यात आलेला ह क यांचा समावेश होतो).

(य) लेझर जािहरात हणजे ोजे टर वाप न जागा / पडदा यां या पृ ठभागावर दिशत कर यात येणारी जािहरात.

(र) अनु ा ती हणजे या िनयमातील तरतुद चे अनपुालन कर या या अधीन आकाशिच ह, जािहरात उभार यास स म ािधका याने िदलेले ािधकारप असा आहे.

(ल) अनु ापन शु क हणजे, काही सेवांचे अनुपालन कर या या िवशेषािधकारांसाठी िकवा यवसायां या काही णालीम ये य त हो यासाठी सरकारी अिभकरणाला (एज सी) य ती िकवा यवसाियका ारे अदा कर यात येणारी र कम.

भाग एक-अ (म.उ.िव.)-४४–१अ


(व) लॉलीपॉप हणजे जिमनीवर उभारले या खांबा यावरील टोकावर लावले या जािहरात फलकाचा गोलाकार / चौकोनी तुकडा.

(श) मालक हणजे याचा कोण याही प रवा तु या संदभातील अथ, जी य ती उ त प रवा तुचे भाड घेते ती िकवा जी प रवा तू भा ाने िदली असती तर, िजला ितचे भाड घे याचा ह क असता ती य ती असा आहे व याम ये पुढील य त चा समावेश होतो :—

(एक) जो मालका यावतीने असे भाड घेतो तो अिभकता िकवा िव व त ;

(दोन) जो धािमक िकवा धमादाय योजनासंाठी असले या कोण याही प रवा तुच ेभाड घेतो िकवा अशी प रवा तू या याकड सोपवली आहे िकवा ित याशी याचा संबंध आहे असा अिभकता िकवा िव व त ;

(तीन) उ त प रवा तुचा ताबा घे यास िकवा ितचा मालक हणून असले या ह कांचा वापर कर यास, स म अिधका रता असले या कोण याही मा. यायालयाने नेमलेला धारक, समपहता िकवा यव थापक ;

(चार) सहकारी सं थां या करणी सदर सं थेची सवसाधारण सभा.

(ष) परवाना हणजे कोणतेही आकाश िच ह, जािहरात उभारणे, बसवणे िकवा याचे जतन करणे याक रता महानगरपािलका आयु तांची (िकवा आयु त, महानगरपािलका यांनी ािधकत कलेला अिधकारी) लेखी परवानगी.

(स) प रवा तू हणजे या सं ेत इमारती व कोण याही धारणािधकाराखालील जिमनी यांचा समावेश होतो, मग या खु या असोत िकवा प रवे टत असोत, यां यावर बांधकाम कर यात आलेले असो िकवा नसो आिण या सावजिनक असोत िकवा खाजगी असोत.

(ह) िविहत अजाचा नमुना हणजे आयु तांनी िविहत कलेला प 'अ' असा संबोिधत कलेला नमुना, जो जािहरात उभार याक रता िकवा दिशत कर याक रता महापािलकस सादर करावया या परवानगीसाठीचा अज असेल.

( ) खाजगी सडक हणजे जी सावजिनक सडक नाही अशी सडक.

( ) सावजिनक सडक हणजे, जी आतापयत महानगरपािलकने समतल कलेली आहे िकवा िज यावर फरसबंदी कलेली आहे, खडी टाकली आहे, पाणी वाहून जा यासाठी पाट काढलेले आहेत, गटारे कलेली आहेत िकवा िजची दु ती कलेली आहे अशी कोणतीही सडक आिण महारा महानगरपािलका अिधिनयमा या तरतुद अ वये जी सावजिनक सडक होते िकवा जी सावजिनक सडक हणून महानगरपािलकम ये िनिहत होते, अशी कोणतीही सडक.

(क क) छ पर हणजे मंगलोरी कौले, अॅ बे टॉसचे प े / धातुचे प े िकवा कोण याही इतर सािह याचे प े यांचे छ पर असणारे बांधकाम तसेच बांधकामावरचे उतरते छ पर.

(क ख) ॉलर (लेखप क दश ) जािहरात हणजे, जािहरात दिशत करणा या दशक पटलावर मुि तपट अखंिडतपणे आवतन प तीने िफर यासाठी कळ बसिवलेला पेटी या आकारातील दशक पटल, असा आहे. (मग ती काश योजना असलेली िकवा नसलेली असेल).

(क ग) समु ामुखी बाजू हणजे जिमनीपासून दूर आिण खु या समु ा या रोखाने असणारी िदशा िकवा बाजू.

(क घ) शो-कस जािहरात हणजे तीन बाजुने बंद कलेली आिण कोण याही र याव न िदसू शकल आिण जािहराती दिशत कर यासाठी वापर यात येणारी पेटी.

(क ड) पुर कता हणजे पैसे देऊन िकवा कोण याही यापारी लाभािशवाय जािहरात पुर कत करते अशी य ती.

(क च) थांबारेषा हणजे जेथे िस नल पर परांना छदतात तेथील नाका पार कर यापूव जेथे वाहतुकीस थांबावे लागते ती रेषा. सवसाधारणपणे, ही रेषा झे ा ॉिसंगला समांतर रंगवलेली भरीव रेषा असते.

(क छ) आकाश-िच ह हणजे, कोणतीही जमीन, इमारत, इमारती या सभोवताल या जागा, ग ची, ाकारावर िकवा संरचना यावरील संपूणपणे िकवा अंशतः कोणताही खांब, तंभ, माणभूत चौकट िकवा इतर बाब चा आधार िदलेला िकवा यांस जोडलेला जािहराती या, घोषणे या िकवा िनदेशना या व पातील कोणताही श द, अ र, ितमान, िच ह, साधन िकवा ितकती असा असून, असे जे आकाशिच ह िकवा याचा कोणताही भाग र यातील कोण याही िठकाणापासून आकाशात िदसू शकतो ते आकाशिच ह, असा आहे व याम ये असा संपूण खांब, तंभ, माणभूत चौकट िकवा इतर आधार याचा िकवा याचा येक भागाचा समावेश होतो. 'आकाशिच ह'

या श द योगात कोण याही सडकवर कोणतीही जािहरात, घोषणा, िकवा िनदशन या या योजनासाठी संपूणपणे िकवा अंशतः उपयोगात


आणलेला कोणताही वायूगोल, हवाई छ ी िकवा त सम इतर साधने यांचाही समावेश होतो. परंतु, यात पुढील गो ट चा समावेश होणार नाही :—

(एक) कोणताही वजदंड, तंभ, वायू वज िकवा वातक कट, हा कोणताही जािहराती, घोषणा िकवा िनदेशन यां या योजनासाठी संपूणपणे िकवा अंशतः योज यात िकवा वापर यात आला नसेल तर, असा वजदंड, तंभ, वायू वज िकवा

वातक कट ;

(दोन) एखा ा रे वे कपनी या यवसायाशी/कामकाजाशी कवळ संबंिधत असलेला व कोणताही रे वे, रे वे थानक, रे वे आवार, फलाट िकवा रे वे कपनी या मालकी या थानकाकड जाणारा पोचमा यांवर िकवा कोण याही र यावर िकवा सावजिनक जागेवर पडणार नाही, अशा रीतीने सव वी रोवलेला, पुव त माणे असलेला कोणताही श द, अ र, ितमान, िच ह, साधन िकवा ितकती;

(तीन) िवकावया या िकवा भा ाने ावया या जिमनीसंबंधी िकवा इमारतीसंबंधी, अशा जिमनीवर िकवा इमारतीवर लावलेली कोणतीही नोटीस;

(क ज) ता परु या कमानी हणजे शभुे छा दे यासाठी िकवा जािहरात दिशत कर यासाठी र याम ये उभारले या ता पुर या संरचना.

(क झ) ग ची हणजे घर, इमारत यांचे सपाट छ पर, छ पर असले या बांधीव जागेचा आकाशा या िदशेने उघडा असणारा भाग.

(क ञ ) वाहतूक बेट हणजे र यात लोकांना सुरि त उभे राहता यावे हणून तयार कलेला काहीसा ऊच असा (भरीव व रंगवलेला) भाग हणजे र ता आिण रहदारी मागावरील जागा तसेच, ित कोनानी पर पर छदले या र यामधील जागा िकवा अ ंद प ी.

(क ट) वाहतूक बेट टहळणी मनोरा हणजे लोकां या सुर ततेसाठी आिण सुरळीत वाहतूक हो याक रता िनमाण कलेला/वापरावयाचा मनोरा/संरचना.

(क ठ) ि िमती जािहरात हणजे एकामागोमाग एक अशा प तीने िफरणारे ि कोणी पॅनेल याम ये ि कोणी भागाचे तीन दशनी भाग एकामागोमाग एक असे िदसतात व या ारे तीन वेगवेगळ जािहरात चे संदेश दिशत होतात. सदर जािहरात फलक कािशत िकवा अ कािशत असू शकतील.

(क ड) वाहन हणजे वयचंिलत मोटर कार आिण येक चाकी असणार ेवाहन, जे सावजिनक र यावर चालव यासाठी वापर यात येते आिण चालव यास स म असते यांचा समावेश होईल.

(क ढ) िभ ी िच (वॉल पट ग) जािहरात हणजे एखा ा इमारती या िभंतीवर िकवा संरचनेवर िकवा कोण याही नागरी संरचनेवर जािहरात य पणे रंगवून या ारे दिशत कलेली जािहरात असा आहे.

(क ण) सायकल वरील जािहरात हणजे सायकल वर दिशत कलेली जािहरात.

(क त) चौक, चौकाचा म य/छदन िबंदू हणजे दोन र यां या म य रेषा जेथे एकमेकांना छदतात असा िबंदू होय. दोन िकवा दोन पे ा अिधक र ते एकि त येत असतील अशा वेळी थांबा रेषा जेथे असतील (वाहतूक सु यव थत हो या या दृ टीने) असे मु य र ते िवचारात घे यात येतील.

२. या िनयमात वापरलेले परंतु या या न कलेले श द व श द योग यांना, अिधिनयमा माणे अनु मे जे अथ नेमून िदलेले असतील तेच अथ असतील.

३. नवीन जािहरात फलक उभारणीसाठी परवानगी :— (१) कोणतहेी अिभकरण, स म ािधकरणाची लेखी व पातील परवानगी अस यािशवाय, जािहरात फलक (होिडग), िभ ीप क, आकाश-िच ह ( काय-साईन), िकऑ क, िभ ीिच े (वॉल पट ग), फगे उभारणार नाही, दाखिवणार नाही, लावणार नाही, थािपत करणार नाही िकवा दिशत करणार नाही. या िनयमांम ये आिण या अिधिनयमां या तरतुद म ये नमूद कले या सव िनकषांची पूतता करीत अस याबाबत याची खा ी पट याखेरीज अशी परवानगी िदली जाणार नाही.

(२) (क) महारा महानगरपािलका अिधिनयमा या कलम ७९ या आिण या िनयमां या तरतुद ना अधीन राहून, महानगरपािलका िनिवदा मागवून, महानगरपािलका जिमनीवर पोटिनयम (१) म ये नमूद कले या िविभ न व पातील जािहरात दिशत कर यासाठी


परवाना देईल. अशा करणी आिध या सव जािहरात परवान यांचा यां या मंजुरी/मंजुरी कालावधीनुसार िवचार करणे आव यक राहील. मंजूरी तरावर असले या तसेच यापूव या कायरत परवा यां या बाबतीत पूव या िनयमां माणे कायवाही करावी. तथािप, नवीन ा त

तावांवर या िनयमांनुसार कायवाही करावी. सदर िनयम पूवल ी भावाने लागू होणार नाहीत.

(ख) िव मान करार िकवा या िदनांकास हे िनयम अंमलात येतील या िदनांकापासून ५ वषा या कालावधीत अ त वातील परवा याबाबत आयु तांनी महानगरपािलकशी िवचारिविनमय क न िनणय यावा.

(३) (क) आप या जिमनीवर िकवा जागेवर जािहरात दिशत कर याची िकवा जािहरात फलक लाव याची इ छा असले या इतर कोण याही अिभकरणास, या िनयमांम ये अंतभूत कले या तरतुद नुसार आिण या अिधिनयमा या संबंिधत कलमां वये स म ािधका याकडन वैध परवाना ा त करता येईल.

(ख) स म ािधकारी असा परवाना देताना, या िनयमावलीमधील तरतुदी िवचारात घेईल.

(४) जर जािहरातीम ये, या िनयमा या तरतुद चे अनुपालन होत असेल आिण इमारती या सभोवताली असणा या मोक या जागेवर जािहरात उभारलेली असेल व या यामुळ तेथील रिहवा यांना अडथळा येत नसेल िकवा रिहवाशांना वाहनांची ये-जा कर यास व पािकगसाठी अडथळा होत नसेल तर, या जािहरात साठी सवसाधारपणे परवानगी नाकारली जाणार नाही.

(५) जर ३ मिह यां या आत जािहरात फलक उभारला नाही तर, िदलेली परवानगी र /र बातल होईल. अजदार असले या कोण याही अिभकरणास, या बाबतीत िनधा रत कायप दतीचा अवलंब क न न याने अज करता येईल.

(६) जािहरात दिशत कर या या योजनासाठी संरचना उभार यात आ याचे आढळन येईल िकवा वैध परवाना न घेता जािहरात फलक उभारलेला असेल िकवा जािहरात दिशत कलेली असेल तर, असा जािहरात फलक/जािहरात,अिभकरणाला कोणतीही सूचना िद यािशवाय, काढन टाक याची कायवाही कली जा यास पा असेल आिण ते अिभकरणदेखील महानगरपािलककडन वेळोवेळी िविहत कर यात येईल असा दंड भर यास पा ठरेल.

(७) स म ािधका यास, विववेकानुसार आिण लेखी आदेशा ारे, जो कोणताही जािहरात फलक परवानगी न घेता बसिव यात आला असेल, असा कोणताही जािहरात फलक, आकारणी यो य फी या पाच पट इतकी शमन फी आका न िनयिमत करता येईल. मा , असा जािहरात फलक िकवा जािहरात ही, या िनयंमा या तरतुद नुसार असावी.

(८) जािहरात फलक र ते दीकरणाम ये काढावा लाग यास तो फलक यो य या िठकाणी बाधीत जािहरातदारा या मागणीनुसार स म ािधका या या परवानगीने उभारता येईल. स म ािधका यामाफत िनदिशत कर यात येईल, यानुसार अिभकरण (एज सी)/जािहरातदार फलकाची पुनरचना, फरजुळवणी िकवा यांचे थानांतरण करेल. जािहरातदार /अिभकरण (एज सी) यासाठी कोण याही नुकसानभरपाईचा दावा करणार नाही. जािहरात फलकाची थानांतरणाची परवानगी संबंिधत स म ािधकरणाने दे याची कायवाही करावी. आव यक कागदप ांची पूतता क यानंतर आिण कोण याही यायालयाम ये कोणताही खटला लंिबत नसेल तर थानांतरण मंजूर करता येईल. जािहरात फलक थानांतरीत कर यासाठी येणा या खचाची जबाबदारी जािहरातदाराची राहील.

(९) नवीन िनयम पूवल ी भावाने लागू होणार नाहीत.

४. परवानगीची आव यकता नसले या जािहराती :— रोषणाई कले या जािहराती आिण आकाश-िच ह ( काय-साईन) वगळता पुढील कार या जािहरात साठी स म ािधका याकडन परवानगी घे याची आव यकता नसेलः—

(क) र याव न न िदसणारी प रवा तू या आवाराअंतगत दिशत कलेली जािहरात.

(ख) रे वे, रा य प रवहन यां या कामकाजािवषयी आिण रे वे, रा य प रवहना या प रवा तूंम ये दिशत कलेली परंतु कोण याही र या या समोर नसलेली जािहरात.

(ग) यावसाियक प रवा तूम ये चालव यात येणा या यापारासंबंधी िकवा यवसायासंबंधी, या प रवा तूत िकवा ित यावर दिशत कले या, परंतु कोण याही र या या समोर नसले या जािहराती.

(घ) कोण याही प रवा तू या िकवा तीमधील कोण याही मालम े या िव ीसंबंधी िकवा ती भा ाने दे यासंबंधी या प रवा तूत िकवा ित यावर दिशत कले या जािहराती.


५. जािहरात फलक/जािहरात दिशत कर यावरील िनबध :—(क) वाहन चालकां या डो यावर ितरीप येईल इत या खरतेची रोषणाई कलेला जािहरात फलक दिशत कर याची परवानगी िदली जाणार नाही.

(ख) दोन िकवा दोनपे ा जा त र ते जेथे एक िमळतात अशा िठकाणी, पोचमागा या थांबारेषेपासून पुढील / समोरील बाजूस २५ मीटर इत या अंतरा या आत, जिमनीवर उभारले या जािहरात फलकांची दशनी बाजू / जािहरात दिशत कलेली बाजू समोर येईल,अशा कारे कोणताही जािहरात फलक दिशत कर याची परवानगी िदली जाणार नाही.

(घ) सावजिनक खुली जागा हणजे मनोरंजनाची मैदाने, ीडांगणे, उ ाने, बिगचे याम ये कोणताही जािहरात फलक लाव याची परवानगी िदली जाणार नाही.

(ड) कोण याही र यावर कोणतेही िफरते जािहरात दशनी वाहन उभे कर याची परवानगी िदली जाणार नाही.

(च) पुरात वीय, वा तूशा ीय, स दयशा ीय आिण ऐितहािसक व वारसागामी मह व असले या इमारत वर कोणताही जािहरात फलक लाव याची परवानगी िदली जाणार नाही.

(छ) नदी पा ात, तलावात, कनॉल आिण जलाशयांत कोणताही जािहरात फलक लाव याची परवानगी िदली जाणार नाही.

(ज) ितवरां या वनांत, खाडीत िकवा समु ात कोणताही जािहरात फलक (होिडग) लाव याची परवानगी िदली जाणार नाही. (याबाबत सी.आर.झेड. या िनयमानुसार कायवाही करावी)

(झ) इमारती या ाकारावर/ग चीवर जािहरात फलकाची उची २० फटापे ा अिधक असता कामा नये.

(ट) रोषणाई कले या/िनऑन जािहरात फलकां या (होिडग) बाबतीत, पुढील िनबधाचे पालन कर यात यावे :—

(एक) काशमानाची मयादा ही १ सीडी/सी एम एव ा भाव मयादेपे ा अिधक नसावी. रा ी ११ नंतर रोषणाई चालू ठव यात येऊ नये.

(दोन) िनवासी प रवा तूमधील िनऑन (फलक) हे लुकलुकणारे नसावेत.

(तीन) िनऑन फलक रा ी ११ वाजता बंद करावेत.

(चार) दृक ा य िकवा चलिच िडजीटल जािहरात ना परवानगी िदली जाणार नाही. एलइडी दशक पट (िड ले) हे कवळ थर िच ी असावेत. िकमान दर १० सेकदानंतर ितमांम ये होणारा बदल अनु ेय असेल.

(पाच) एलइडी दशक पट (िड ले) फलकांना िव ुत िवभागा या (महारा रा य िव ुत िवभाग) व संबंिधत पोलीस वाहतूक िवभागा या परवानगीिशवाय संबंिधत काशीय फलक लाव यास परवानगी दे यात येऊ नये.

(ञ) वाहतूक बेटा या सभोवती आिण संकत संगमा या (िस नल जं शन) िठकाणी पोचमागा या थांबारेषेपासून पुढील / समोरील बाजूस २५ मीटर इत या अंतरा या आत, जिमनीवर उभारले या जािहरात फलकांची दशनी बाजू / जािहरात दिशत कलेली बाजू समोर येईल,अशा कारे कोणताही जािहरात फलक लाव याची परवानगी िदली जाणार नाही.

(ठ) या जािहरात मुळ कोण याही प रवा तू या उजेडास िकवा वायूवीजनास अडथळा होईल अशी तेथील रिहवा यांची त ार आ यास जािहरात फलक (होिडग) लाव याची परवानगी िदली जाणार नाही.

(ड) अिधिनयमा या आिण िनयमां या इतर तरतुद ना अधीन राहून, कोण याही इमारती या िनगम िभंतीिशवाय अ य िभंतीवर,वे टन िनऑन /िडजीटल जािहरात यित र त कोणतेही जािहरात फलक लाव याची परवानगी िदली जाणार नाही.

(ढ) जािहरात फलकांना रोषणाई कर यासाठी िडझेल जिन संच (जनरेटर) वापर याची परवानगी िदली जाणार नाही, कारण यामुळ विन दुषण आिण वायू दुषण िनमाण होते.

(ण) र या या पृ ठभागावर ४० फट पे ा अिधक उचीचे जािहरात फलक उभारले जाणार नाहीत.

(त) पदपथावर आिण सावजिनक र यावर कोणताही जािहरात फलक िकवा जािहरात दिशत कर यात येणार नाही.

(थ) जेथे पदपथ नसेल तेथे सावजिनक र यावर कोणताही जािहरात फलक ेिपत कला जाणार नाही.


(द) एकावर दुसरा या माणे दो ही जािहरात फलक या िनयमावलीतील तरतुद नुसार अस याखेरीज परवानगी िदली जाणार नाही.

(ध) िभ ी िच णा ारे कोणतीही जािहरात दिशत कर याची परवानगी िदली जाणार नाही.

(न) एकि त व पातील जािहरात फलक या िनयमावलीतील तरतुद नुसार अस याखेरीज अनुमती िदली जाणार नाही.

(प) जािहरात फलक पुढील प र थतीत लाव याची परवानगी िदली जाणार नाही :—

(एक) जाणा या, येणा या िकवा दोनमाग वाहनांना वाहतकू कर याम य ेअडवणकू होईल अथवा माग िदस याम ये अडथळा िनमाण होईल अशा प दतीने व अशा िठकाणी कोणताही जािहरात फलक लावणे;

(दोन) समु , सुय दय िकवा सुया त पाह यासाठी असले या िठकाणाहून ते पाह यासाठी अडथळा िनमाण होईल असा कोणताही जािहरात फलक लावणे;

(तीन) या इमारतीचे थैय माणप (stability certificate) नाही अशा इमारत वर जािहरात फलक लावणे;

(चार) या इमारतीबाबत अिधिनमया वये िकवा महारा ादिेशक व नगररचना अिधिनयम, १९६६ अ वये महानगरपािलका तरावर अथवा मा. यायालयात कारवाई लंिबत असेल िकवा या इमारती या मालकाला कायदेशीर र या काम थांबवा नोटीस

बजाव यात आली असेल, अशा इमारतीवर जािहरात फलक लावणे;

(पाच) जी इमारत (अंशतः िकवा पूणतः) धोकादायक हणून घोिषत कर यात आली असेल अथवा काय ा वये िजला अशा कारची नोटीस बजाव यात आली असेल,अशी इमारत;

(सहा) यावरील जािहराती ारे सावजिनक िनितम ा आिण स यता यांचे उ लंघन हो याचा संभव आहे असा जािहरात फलक लाव यास परवानगी दे यात येणार नाही. अशी जािहरात दिशत क याने सावजिनक िनितम ा व स यता यां या माणकांचा भंग होईल अशी स म ािधका याची खा ी झाली तर, जािहरात फलक काढन टाक याबाबतची लेखी सूचना ा त झा यानंतर अिभकरण ती जािहरात ता काळ काढन टाकील; (दंड संिहतेनुसार कायदेशीर कारवाई कर यात येईल)

(सात) पादचा यां या मागाम ये िकवा यांना माग िदस याम ये अडथळा िनमाण होईल अशा व पातील जािहरात;

(आठ) अगोदर लावलेली कोणतीही जािहरात िदस याम ये अडथळा िनमाण होईल असा जािहरात फलक;

(नऊ) जािहरात फलकावर, परवानाधारका या परवानगी िशवाय ले स लावणारे आिण यांचे करीता ले स लावले आहे ते, कारवाईस पा ठरतील.

६. जािहरात फलकाचा आकार, अंतर व उची याबाबतचे सवसाधारण िनयम :—(१) “जािहरात फलकांचा माण आकार पुढील माणे असेल :—

(एक) १० फट × २० फट

(दोन) २० फट × १० फट

(तीन) २० फट × २० फट

(चार) २० फट × ३० फट

(पाच) २५ फट × २५ फट

(सहा) ३० फट × २० फट

(सात) ३० फट × ३० फट

(आठ) ४०फट × १० फट

(नऊ) ४० फट × २० फट

(दहा) ४०फट × ३० फट

(अकरा) ३०फट × १५ फट


परंतु, खालील िठकाण या जािहरात बाबत स म ािधका यास वेगवेगळया आकारा या जािहरात ना अनुमती देता येईल,-

(एक) कोरी िभंत,

(दोन) भुयारी मागाचे वेश दार,

(तीन) पुलावरील कठड आिण असेच इतर िवषम आकाराचे कोनाड याच माणे समु ातील गलबते, तराफ, जलयाने आिण वाहने.

(२) िविहत आकाराहून मो ा आकारा या जािहरात फलकांना परवानगी दे यात येणार नाही.

(३) कोणताही जािहरात फलक दशनीय र या या पातळी या ४० फट पे ा अिधक उचीवर उभारता यणेार नाही. जािहरात फलकाची तलीय सूट ही (जिमनीपासून जािहरात फलकापयत), दशनीय र या या पातळीपासून १० फटापे ा कमी नसेल, इत या उचीवर असेल.

(४) इमारती या ग चीवर जािहरात फलक लावताना, जािहरात फलकाची कमाल उची तलीय सूट सोडन २० फटापे ा अिधक असता कामा नये. तसेच दंी उपल ध जागेनुसार ठवता यईेल. तथािप, याबाबत महानगरपािलककड न दणीकत असले या महानगरपािलका लायसन ा त संरचना अिभयं याच े/वा तुशा ाचे थीरता माणप जािहरातदाराने देण ेबंधनकारक राहील. या करणी कोणतीही दघुटना झा यास याची संपूण जबाबदारी संबंधीत जािहरातदार, शासकीय / महानगरपािलका लायसन ा त संरचना अिभयं याचे/वा तुशा व महानगरपािलकचे व र ठ ािधकारी यांची राहील. या िनयमावली या आगोदर अ त वात असले या जािहरात फलकांना हा िनयम लागू राहणार नाही.

(५) जािहरात फलक या भूखंडा या बा सीमा रेषे बाहेर येता कामा नये.

(६) अशा थीरता माणप ाचा कालावधी िकमान ३ वष एवढा राहील.

(७) जािहरात फलकाचा तळभाग १० फट पे ा कमी उचीवर असता कामा नये.

(८) पोचमागा या थांबा रेषेपासून पुढील / समोरील बाजूस २५ मीटर इत या अंतरा या आत, इमारत यित र त जिमनीवर उभारले या जािहरात फलकांची दशनी बाजू / जािहरात दिशत कलेली बाजू समोर येईल, अशा कारे कोणताही जािहरात फलक दिशत कर याची परवानगी िदली जाणार नाही”.

(९) पाठपोट व पा या आिण‘ ही’आकारा या, माण आकारातील जािहरात फलकास परवानगी देता येईल.

(१०) जािहरात फलका या आधारासाठी असलेली संरचना मक चौकट ही फलका या िविहत आकारा या तुलेनत मोठया आकाराची असणार नाही. कोणताही वृि शील फरबदल हा, माणकांिव द जािहरात फलका या आकारातील वाढ आिण परवा या या अटी व शत या भंग अस याचे मानले जाईल.

(११) या िनयमां या अगोदर परवानगी िदले या स या असले या जािहरात फलकां या बाबतीत, या िनयमावलीनुसार अशा फलकांम ये काही बदल करावयाचे अस यास सहा मिह यांची सवलीतीची मुदत दे यात येईल व असे फलक नुतनीकरणास िनयमानुसार पा असतील. (िनयम ३ मधील २ (क) (ख) माणे)

(१२) बस थां या या वर या टोकावर आिण मागील बाजूस, स म ािधकारी ठरवील अशा उिचत आकाराचे अ काशीत अथवा पा व काशमान जािहरात फलक लाव यास परवानगी दतेा येईल, तथािप, जािहरातदारास महानगरपािलकन ेिन चत कलेला जादा आकार/अिधमु य भरावे लागेल.

(१३) अ काशीत िवशेष जािहरात संरचना हणून ता पुर या व पातील संरचना कपणास, जिमनीपासून १० फट एव ा उची या िनबधा या अधीनतेने परवानगी देता येईल. या जािहरातीचे े अ माणीकत असे असेल.

(१४) िव ुत खांब इ याद वर दिशत क या जाणा या (िकऑ क) जािहराती शहरात सव ३ फट ंद × ४ फट उच इत या माण आकारा या आिण जिमनीपासून १४ फट इत या तलीय सूट अंतरावर (बॉटम लअर स) असतील.

७. फलकांची संरचना मक मांडणी/फलकाची उभारणी :— फलकाची मांडणी िकवा उभारणी स दयशा दृ ा आिण शासन िकवा महानगरपािलका लायस स ा त सरंचना अिभयं यान ेमा य कले या सरंचना आराख ानुसार ततंोतंत कर यात येईल. अनु ात फलक -आकाराम ये स दयशा दृ टया फलक शोिभवंत िदसावा हणून सव बाजूनंी येथोिचत असलेली चौकट समािव ट असेल. संरचना भाग एक-अ (म.उ.िव.)-४४–२


चौकट सुर े या-दृ टीने न दणीकत संरचना अिभयं याने िदले या आराख ानुसार व आव यक खांबा या आधारावर उभारली जाईल. फलकाचे सव खांब आिण फलकाचा पृ ठभाग सुशोिभतपणे आ छाद यात येईल.

८. फलकाची संरचना मक मजबुती :— (क) एखा ा इमारती या संरचना मक मजबुती या दृ टीने तपासणी कर यात आ यावर आिण शासन अथवा महानगरपािलका लायसन ा त संरचना अिभयं यांकडन अशा संरचना मजबुतीबाबत माणप सादर कर यात आ यानंतर या इमारतीवर कोणताही फलक उभार यास परवानगी िदली जाईल.

(ख) फलक उभारणा या अिभकरणास अक पत उ भवणा या दुघटनां या दािय वांबाबत आव यक तो िवमा सादर करावा लागेल.

(ग) जािहरात फलकामुळ उ भभवणा या अक पीत दुघटनेबाबत सव दािय वांची जबाबदारी संबंधीत स म ािधका याने यो य ती शहािनशा क न ठरवावी. अशा करणी संबंधीत जािहरात फलका या मजबूतीबाबत न उ भव यास संबंधीत अिभकरणाची जबाबदारी राहील.

९. जािहरातीचे अनु ेय रंग :— फलकावर वापर यात येणारे रंग हे, वाहतूक िस नल या िच हांमधील आिण फलकांवरील लाल, िपवळा व िहरवा या रंगांशी कोणतेही साध य असलेले वाहतूक िस नल प टपणे िदस याम ये अडथळा होईल अशा िठकाणी कोणताही फलक लाव यात येणार नाही.

१०. जािहरात फलकाची कमाल उची :— (क) जिमनीवर फलक उभार यात येईल ते हा, फलकाचे टोक हणजे याची कमाल उची ही,तलीय सूट अंतर ध न, याखालील जिमनी या पृ ठभागपासून ४० फट पे ा अिधक असता कामा नये.

(ख) इमारती या ग चीवर जािहरात फलक लावताना, जािहरात फलकाची कमाल उची तलीय सूट सोडन २० फटापे ा अिधक असता कामा नये. तसेच ती उची, भारतीय िवमानतळ ािधकरणा या िवमाने उतरव या या व उ ाणा या कायचालन े ां या आत ािधकरणाने घातले या उची या िनबधा या अधीन असेल.

(ग) जिमनीवर फलक उभार यात येईल ते हा, पूलाव न अथवा उ ाणपुलाव न तो िदसावा हणून, जािहरात फलकाचे टोक हणजेच याची कमाल उची ही, या मागाव न िदसणार आहेत या पुला या अथवा उ ाणपुला या र या या पातळीपासून ४० फट

पे ा अिधक असता कामा नये.

११. दोन फलकांमधील िकमान अंतर :— (क) र या या बाजु या दोन फलकांमधले िकमान अंतर हे १ मीटरपे ा कमी असता कामा नये. हे िनयम पूवल ी भावाने लागू होणार नाहीत.

(ख) दोन जािहरात फलकामंधील अतंर िकमान १ मीटस असाव े हणज ेर या या /ओळी या याच एका बाजू या जिमनीवरील दोन जािहरात फलकांमधील अंतर िकमान १ मीटस असेल. हे अंतर, जािहरात फलकां या बाहेरील कडपासून मोज यात येईल. अंतराबाबतचे िनयम हे, फ त जमीन ते जमीन जािहरात फलकांसाठी लागू असतील. हे िनयम कवळ निवन परवानगी ावया या जािहरात फलकांसाठी लागू असतील. हे िनयम महानगरपािलक या जमीन /र ता/पादचारी माग/ इतर मालम ा यांवर महानगरपािलकने उभारले या बहुसं य लोकिहतासाठी, नागरी संदेश िनदशा मक िच ह (संकत) इ यादीकरीता दिशत कर यासाठी उभारले या फलक यां यासाठी लागू असणार नाहीत.

(ग) पाठपोट (सॅ डिवच) फलका या बाबतीत आिण एका वर एक असले या फलकांसाठी, िकमान अंतराचे माणक लागू असणार नाही.

१२. फलकाचे ेपण :—(क) प रब (िब ट अप) संरचने या िकवा इमारती या ग चीवरील फलका या संरचनेस, लोकां या सुरि तते या योजनाथ, संरचना अिभयं याने िदले या आराख ानुसार, पुरोभाग रेषे या दो ही बाजूला १ मीटर पे ा अिधक बाहेर आण यास परवानगी दे यात येणार नाही. सदर अंतर इमारती या िकवा संरचने या डा या व उज या टोकापासून मोजले जाईल.

(ख) मोक या मैदाना या बाबतीत, जर तेथे पदपथ नसेल तर, फलक, सडकरेषे या वाहनमागापयत पुढ आण यास परवानगी दे यात येणार नाही.

(ग) मोक या मैदानावरील फलक पदपथापयत पुढ आण यास परवानगी दे यात येणार नाही.

१३. रे वे या जागेवरील फलक :— (क) रे वे या जागेत अथवा थानकांम ये लावले या िकवा पुढील वगात मोडणा या जािहराती या िनयमां या अंतगत िविनयमन कर यास पा नसतील :—


(एक) रे वेने रे वे या जागेवर अथवा थानकांम ये लावलेली ( यां या कामकाजासंबंधीची असेल तरी ती), कोण याही र याव न िदसेल अशी िकवा या र याकड त ड क न असेल अशी जािहरात िकवा िभ ीरंगिच , आिण

(दोन) खाजगी िकवा िबगर-रे वे अिभकरणाने रे वे या जागेवर, थानकावर अथवा जिमनीवर लावलेली र याव न न िदसणारी जािहरात िकवा िभ ीरंगिच .

(ख) रे वे या जागेवर फलक लाव यासाठी परवानगी घे याक रता, अिभकरणांस रे वे ािधकरणाकडन ना-हरकत माणप िमळिव यानंतर, िवहीत रतीने महानगरपािलक या स म ािधका याकड अज करावा लागेल.

(ग) रे वे ािधका यांनी यां या जागेत लाव यास परवानगी िदलेले सव जािहरात फलक हे, महानगरपािलककडन ना-हरकत माणप /परवानगी िमळ याक रता या िनयमां या तरतुद अनुसार असले पािहजेत.

(घ) जािहरात फी साठीची मागणी नोटीस महानगरपािलक या वेळाप कानुसार संबंिधत जािहरात अिभकरणास पाठिव यात येईल. संबंिधत रे वे ािधकरणास अिभकरणाचे नाव, यां या जागेवर लावावया या फलकाचे िठकाण, आकार, िदलेला कालावधी व अ य सव तपशील पुरिवणे आव यक आहे.

(ड) असे असले तरी, कोण याही माननीय यायालया या िनदेशांनुसार अथवा जेथे महानगरपािलकने फलकांस परवानगी िदलेली नसेल याबाबतीत, फलक काढ याची जबाबदारी रे वे ािधकरणावर असेल.

१४. अ य सावजिनक ािधकरणां या जागवेरील फलक :—(क) शासकीय, िनम-शासकीय- जसे भारतीय आंतररा ीय िवमानतळ ािधकरण, संर ण मं ालय, सावजिनक े ातील उप म यांसार या अ य सावजिनक ािधकरणां या जिमनीवर अथवा जागेवर फलक उभार यास इ छक असले या अिभकरणांना संबंिधत ािधकरणाकडन वैध परवाना िकवा ना-हरकत माणप िमळिवणे आव यक आहे. संबंिधत ािधकरण आिण इ छक अिभकरणास या िनयमां या अंतगत िविनयमन करणे बंधनकारक राहील.

(ख) जािहरात फी साठीची मागणी नोटीस महानगरपािलक या वेळाप कानुसार संबंिधत जािहरात अिभकरणास पाठिव यात येईल. संबंिधत ािधका यांनी अिभकरणाचे नाव, यां या जागेवर लावावया या फलकाचे िठकाण, आकार, िदलेला कालावधी व अ य सव तपशील पुरिवणे आव यक आहे.

१५. तरंग या फ यां ारे जािहराती झळकािव याक रता िवशेष मानक :—खालील शत या अनुपालना या अधीनतेने, तरंग या फ यां या मा यमातुन कािशत िकवा अ कािशत जािहरात ना परवानगी देता येईलः-

(क) इतर जािहराती िदस याम ये आड येणार नाही अथवा अडथळा करणार नाही अशा रतीने अिभकरण जािहरात फगा दिशत करील.

(ख) अिभकरण, फ या या मा यमातुन उ त जािहरात दिशत करताना कोणतीही आक मक प र थती उ भव यास याबाबतीत फ यावर देखरेख ठव यासाठी आव यक ती सव यव था करील.

(ग) अिभकरण, आव यक असेल ते हा, भारत सरकार या नागरी िवमानचालन िवभागाकडन िमळिवलेले ना-हरकत माणप सादर करील आिण यांचे सव िनयम व िविनयम यांचे पालन करील.

(घ) असा जािहरात फगा तरंगत ठव यामुळ िकवा याबाबतीत वापर यात आलेले कोणतेही सािह य, वायू वा साधन तरंगत ठव यामुळ अथवा उ त फगा वा याचा कोणताही भाग, वादळ, चुकीची बांधणी, हलगज पणा, अपघात िकवा अ य कोण याही कारणाने पड यामुळ अथवा अ य कारणामुळ कोण याही मालम ेस िकवा य तीस झाले या कोण याही अपघाताब ल अथवा कोण याही दखापतीब ल नुकसानभरपाई दे यास अिभकरण जबाबदार असेल.

१६. यवसाया या िठकाणी जािहरात दिशत कर याक रता िवशषे माणक :— यवसाया या िठकाणी कािशत कललेे दी त जािहरात फलक िकवा िनऑन-नामफलक यासार या जािहरात फलकांना अिधिनयमाम ये व या िनयमांम ये िनधा रत कले या

तरतुद नुसार परवानगी िदली जाईल आिण ते िविनयिमत कले जातील. यवसाया या िठकाणी दी त जािहरात फलक आिण कािशत कलेले िनऑन-नामफलक यांसारखे जािहरात फलक दिशत कर यास, यापुढ िदले या शत या अनुपालना या अधीनतेने तसेच रा ीय भवन संिहते या भाग दहा-जािहरात फलक व बिहः थ जािहरात संरचना यां या अनुपालना या अधीनतेने परवानगी देता येईल. मॉल, िबग बजार, खरेदी क े (शॉिपंग सटस), णालये, बँका, िसनेमागृहे इ यािदवरील बृहत फलकांवरील बहुिवध जािहरात बाबत अपवाद देखील करता येईल.भाग एक-अ (म.उ.िव.)-४४–२अ


(क) कोण याही कािशत फलक वाहतुकी या िस नल या िच हापासून १० मीटर एव ा सम तर अंतरा या आत कोणताही लाल, िपवळा अथवा िहर या रंगातील कािशत फलक उभार यात िकवा ठव यात येणार नाही. दोन मज यांपे ा कमी िकवा पदपथा या ६ मीटरवर, यांपैकी जी अिधक असेल तेव ा उचीवर पांढ या िद या यित र त अ य रंगा या िद याने कािशत कलेल सव जािहरात फलक कोण याही वाहतूक िनयं ण फलकाला अथवा िस नलला अडथळा येणार नाही, अशा त हेने दिशत कर यात येतील.

(ख) कोणतीही य ती, एखा ाजािहरात फलकातील खर रोषणाईमुळ यालगत या िकवा आसपास या िनवासी इमारत मधील रिहवाशांना ास होईल असा कोणताही फलक उभारणार नाही. अशा उभारणीक रता कोणतीही परवानगी िदलेली असली तरी, तो उभार यानंतर लगत या िकवा आसपास या िनवासी इमारत मधील रिहवाशांना ास होईल इत या खर रोषणाईचा अस याब ल ािधकरणाचे मत झा यास, ािधकरण िविनिद ट करील अशा वाजवी कालावधी या आत संबंिधत जागेचा मालक ािधकरणा या आदेशानुसार याम ये यथोिचत सुधारणा करील िकवा तो नोटीस देऊन काढन टाकील.

(ग) ािधकरणा या मते सावजिनक सुिवधा, आरो य व सुरि तता यां या योजनाथ चालू ठवणे आव यक असतील अशा फलकां यित र त कोणतेही िव ुत फलक रा ी ११ नंतर चालू ठव यात येणार नाहीत.

(घ) कोण याही इमारतीम ये सरास वेशास अथवा तेथून िनगमास अडथळा येईल अशा कारे जिमनीवरील कोणताही फलक उभार यात येणार नाही.

(ड) कोणताही ेपण फलक अथवा या या आधाराचा वा चौकटीचा कोणताही भाग या भूखंडा या सीमा रेषे या िभंती या पुढ वाढिव यात येणार नाही.

(च) यवसाया या जागेत, या िठकाणी िव ी करावया या उ पादनांशी अथवा िद या जाणा या सेवेशी संबंिधतच जािहरात लाव यास परवानगी देता येऊ शकल.

१७. नवीन ( ारंिभक) जािहरात फलकाची परवानगी िमळिव यासाठीची कायप ती:—

(क) कोण याही कारचा फलक अथवा जािहरात अथवा आकाश-िच ह अथवा जािहरात फगा अथवा िकऑ क इ यादी उभार यास इ छक असणारे कोणतेही अिभकरण, याबाबत परवानगी िमळिव यासाठी, ित अज िविहत सं करण फी सह,यासोबत जोडले या नमुना-क म ये अज करील. स म अिधका याने अिभकरणा या तािवत फलका या उभारणी साठी यो य या कागदप ांची पडताळणी क न मा यता िद यावर मनपा अिभकरणास सदर फलक परवाना फी चे चलन देईल. याचा भरणा अिभकरणाने पंधरा िदवसां या आत भरणे बंधनकारक आहे. यानंतर मा यता ा त संरचनेची ( चर) उभारणी क यावर मनपा स म अिधका याने तपासणी क न याचे वीकत प िद यावरच अिभकरणाला सांकतीक मांक दान कर यात येईल. या सांकतीक मांकासह सदर अिधकत संरचनेवर

अिधकत जािहरात लावता येईल. यानंतर अिभकरणास सदर फलकासाठी परवाना (फॉम-सी) िदला जाईल. यापैकी कोण याही अट चा भंग झा यास सदर ताव नोटीस देऊन र कर यात येईल.

(ख) अजासोबत पुढील द तऐवज जोड यात येतीलः-

(एक) िज यावर जािहरात दिशत कर याचे तािवत असेल या जिमनी या/इमारती या मालकाकडन घेतलेले ना-हरकत माणप ”;

(दोन) या जिमनीवर जािहरात करावयाची आहे ती जमीन महानगरपािलका, शासन, बंदर िव व त यव था, महारा गृहिनमाण व े िवकास ािधकरण, महानगर देश िवकास ािधकरण इ याद सार या सावजिनक ािधकरणांकडन भाडप याने दे यात आलेली असेल तर, प ाकाराचे (leassor) ना-हरकत माणप देखील आव यक आहे;

(तीन) इमारती या ग चीवरील फलकाबाबत, सहकारी गृहिनमाण सं थे या सवसाधारण सभे या मा यतेने िदलेले ना-हरकत माणप आव यक आहे िकवा अ य बाबतीत इमारतीतील सभासदांपैकी िकमान २/३ सहमतीने िदलेले ना- हरकत माणप

आव यक असेल.

(चार) सहकारी गृहिनमाण सं थेचे ना-हरकत माणप असेल तर, सहकारी गृहिनमाण सं थे या सवसाधारण सभे या बैठकीम ये रीतसर मंजूर कले या ठरावाची मािणत कलेली त;


(पाच) तािवत जािहरात उभार याचे िठकाण दशिवणा या आधारभूत नकाशां या संरचना अिभयं यान े सा ांिकत कले या दोन ती.

(सहा) तािवत जािहरात थळाची आखणी व रंगयोजना आिण याचे नेमक थान दशिवणारे रेखािच तसेच बा काश यव थेसह संगणक िनिमत संक पिच यां या दोन ती;

(सात) तािवत जािहरात थळावरील तािवत फलका या िच हांकनासह या थळाची १० × ८ इंच आकाराची दोन छायािच े;

(आठ) या थानाम ये ४० मीटर या आत एकाच रांगेत कोणतीही झाड िकवा अ य कोणताही फलक अ त वात अस याच,े यां या आकारासह दशिवणा या, या थाना या नकाशा या २ ती;

(नऊ) आव यकता अस यास, पोलीस (वाहतूक) िवभागा या स म अिधकारी आिण महानगरपािलकचा उ ान िवभाग यां याकडन स म ािधकारी ना-हरकत माणप मागवतील.

(दहा) जेथे जेथे आव यक असेल तेथे तेथे, भारत सरकार या नागरी िवमानचालन िवभागाचे ना-हरकत माणप ;

(अकरा) लायस स ा त संरचना अिभयं याने मा य कलेला संरचना मक मांडणी िकवा आराखडा.

(बारा) या इमारतीवर जािहरात उभारावयाची असेल या इमारतीचे, लायस स ा त संरचना अिभयं याचे संरचना-मजबुती माणप आिण फलका या संरचनेचे संरचना-मजबुती माणप ;

(तेरा) महारा दुकाने व आ थापना अिधिनयम,२०१७ अ वये न दणी माणप .(Shop Act Certificate) व सेवा कर न दणी माणप (General Service Tax Certificate)

१८. यवसाया या जागेत रोषणाई कलेले फलक, कािशत जािहरात फलक, िनऑन फलक इ. मा यमांतून जािहरातीस परवानगी िमळिव याक रता या अजासोबत सादर करावयाचे द तऐवज :—

(क) यवसाया या जागेची ना-हरकत माणप भाड-पावती िकवा या जागे या कायदेशीर व य ता यासंबंधातील अ य कोणताही द तऐवज िकवा महारा दुकाने व आ थापना अिधिनयम,२०१७ अ वये कले या न दणी माणप ाची त;

(ख) जािहरात फलकाचा आकार, तसेच यांवर दिशत करावया या मजकराचा तपशील यांसह या फलकाचे रेखािच .

१९. ता पुरती जािहरात परवानगीक रता अज :— (क) ता पुरती जािहरात परवानगीक रता, जसे की फलक, कमानी, पथना दशन, इमारत वे टने, जािहरात फगे इ याद या मा यमातून ता पुरती जािहरात कर याक रताचा अज, सवसाधारणत िविहत अशा सं करण फी सह िवहीत नमु यात (नमुना-क) स म ािधका याकड करावा. ता पुर या जािहरात फलकासाठी महानगरपािलकने िविनिद ट कले या जागांवर तीन िदवसांपे ा अिधक नाही व ६’लांबी × ३’उची िकवा ८’लांबी × ३’ उची िकवा ८’लांबी × ६’उची पे ा अिधक आकाराचे नसले या फलकांनाच परवानगी दे यात येईल. तसेच ता पुरती जािहरात फलकानी अ त वात असलेले कायम व पी जािहरात फलक िदस याम ये अडथळा करता येणार नाही”

(ख) अजदार, काय अथवा योजन पूण झा यानंतर लगेचच जािहराती काढन टाक याची यव था करील, जो अवधी सामा यतः ३ िदवसांपे ा अिधक असता कामा नये. तशी मािहती िमळा यानतंर, ितभूती ठवीची र कम कोण याही शत चा भंग क याब ल समपहरण कलेली नसेल तर, परत कर यात येईल.

(ग) िफरती वाहने, थर वाहने व सायकल वर कर यात येणा या जािहरात वर िविहत शु क आकार यात यावे.

२०. जािहरात परवा यांक रता शु क :— (क) परवाना शु क िन चत कर या या संदभात, महारा महानगरपािलका अिधिनयम, १९४९ चे ३८६ (२) अंतगत, आयु त, महानगरपािलक या मंजूरीने वेळोवेळी िन चत करतील असे परवाना शु क जारी कर यासाठी लागणा या खचा या वाजवी मयादेपे ा जा त नसावे. जािहरातीक रता भाड आकार, परवाना शु क हे अिभकरणांकडन महानगरपािलकने वेळोवेळी मंजूर कले या दरानुसार गोळा कर यात येईल. सदरचे परवाना शु क आकारामधील वाढ दर ३ वषानंतर चलन वाढ दरानुसार िन चत करावी. अिभकरण परवानगी संप या या १० िदवस अगोदर महानगरपािलकला अ ीम हणून जािहरात फलक खाजगी जागेवर अस यास ६ मिह यांचे परवाना शु क आिण महानगरपािलक या जागेवर अस यास ६ मिह यांचे भाड आिण ६


मिह यांचे परवाना शु क आगाऊ दान करतील. तोपयत सदरचे फलक पुढील िनणय होईपयत कायरत राहतील.

(ख) जर शु क िवहीत कर यात आले या काळात दान कर यात आले नाही तर, ३ मिह यां या िवलंबाक रता परवाना शु का या १० ट क रकमेइतकी आिण ६ मिह यां या िवलंबाक रता २५ ट क रकमेइतकी आपसमेळाची र कम देय असेल. ६ मिह यां या पुढ होणा या िवलंबाक रता परवाना र कर यात येईल.

(ग) अिभकरणाकडन वषातील १५ िदवसां या कालावधीक रता, महानगरपािलककडन जसजसे िनदश दे यात येईल या माणे एखादा नागरी संदेश जो सावजिनक िहता तव ेिपत करणे अिनवाय असेल, यासाठी जाहीरात फलक रकामा अस यास/ निजक या कालावधीत रकामा होणार असेल, यासाठी कोणतेही शु क देय असणार नाही.

(ङ) जािहरात परवा या या नुतनीकरणा या वेळी, अिभकरण, स म ािधकरणाचे पृ ठांकन घे याक रता परवाना सादर करील आिण आव यक ते शु क रोख रकमेत, दानादेश (पे-ऑडर) िकवा दशनी धनाकष (िडमांड ा ट) िकवा इ-पेमट म ये दान करील. जर दान धनादेशा या व पात कर यात आले असेल तर, धनादेश वट यानंतरच कवळ परवा याचे नुतनीकरण कर यात येईल. वृ ांचे संवधन िकवा महनगरपािलक या पदपथावरील ेपण यामुळ ितभूती ठव अंशतः िकवा पूणतः समपहरण कली असेल तर, अशा समपहरणामुळ येणारी तूट ही सु ा परवा याचे नुतनीकरण कर यापूव , जर तो र करावयाचे ठरवले नसेल तर, भ न काढ यात येईल.

(च) नवीन जािहरात फलक उभारताना, जािहरात फलका या दशनी बाजूला महानगरपािलक या पदपथावरील २५ मीटर या अंतरापयत अ त वात असलेले वृ राखणे, यांचे संवधन व संर ण महानगरपािलकमाफत कर यासाठी आिण या शत चे िन ठापूवक पालन कर यासाठी, अिभकरणाने, अ त वात असले या अशा यके वृ ासाठी ितभूती ठव हणून .२,५००/- ठवणे आव यक असेल. तसेच जािहरात फलका या २५ मीटर अंतरातील वृ जर पुन थापन करायचे असतील तर स म ािधकरणा या मा यतेने इतरही जाती या वृ ांची पुन थापना करता येईल. अशा पुन थापने या वृ ासाठी संवधन शु क . २,५००/- येक वृ ासाठी भरणे आव यक असेल. ”

(छ) जािहरात अिभकरण (एज सी) जर चांग या दृ य मा यतेसाठी शाखेची छाटणी क न /जािहरात होिडग समोरील झाडाची छाटणी कर याची इ छा ठवत असतील तर यांना उ ान िवभागाकडन ना-हरकत िमळल. वृ संवधन अिधिनयमानुसार उ ान िवभाग झाडां या छाटनीसाठी िविहत शु क वसूल करेल.

(ज) महानगरपािलकत स या अ त वात असले या जािहरात फलकांसमोर उच जातीची झाड लाव याची परवानगी देणार नाहीत.

२१. यवयासा या जागेवरील नवीन अथवा ाथिमक जािहरात यासार या इतर जािहरात या परवा याक रता शु क व ठवी :— (क) परवाना िमळा यावर,अिभकरण, परवानगी मंजूर झा या या िदनांकापासून दहा िदवसां या आत स म ािधकारी ठरवतील यानुसार अि म दे यास पा राहील. असे वािषक जािहरात शु क दान कर यासाठी पा असेल. अिभकरणास, परवाना िमळा यापासून दहा िदवसांचे आत परवाना अटी व शत चे िव वासाने पालन कर यासाठी, एका मिह या या जािहरात शु काएवढी र कम जमा करावी लागेल. कोण याही अटीचा वा शत चा भंग झा यामुळ जर, जमा कलेली र कम अंशत: िकवा पूणत: समपहरण क यास, याप रणामी ठवीम ये येणा या तुटीची १५ िदवसांम ये भरपाई करावी लागेल. अशा परवा याचे नुतनीकरण, परवा याची मुदत संप यापूव

१० िदवसां या आत, आधीच कर यात येईल.

(ख) वे टने, फगे, फगवून कले या जािहराती, पथना े (रोड शोज), राजकीय प ाकडन दाखिवले जाणारे काय म, धािमक िकवा शै िणक सं था िकवा वािण यक आ थापना, यासार या ता पुर या परवा यां या बाबतीत, अिभकरणास उ त परवाना िद यानंतर लगेच, महानगरपािलककडन ठरिव यात आलेले शु क आिण ठवी दान करा या लागतील.

२२. परवानाधारक अिभकरणाची कत ये व जबाबदा या :— (क) परवानाधारक, संरचना इमारत व जािहरात फलक हा स दयशा दृ ा संक पत कलेला, आखणी कलेला व सदैव यथोिचत र या सु थतीत आहे याची खा ी करील. तसेच जािहरात फलकाची संरचना व जािहरात फलकाची पाठीमागील बाजू गडद रंगाचा मुलामा देऊन रंगिव यात येईल.

(ख) अ लील िकवा कोणतेही इतर घाणेरड आ ेपाह संदेश दिशत करणा या जािहराती दिशत कर यात आले या नाहीत, तसेच तंबाखू उ पादने यां याशी संबंिधत असणारे कोणतेही आ ेपाह संदेश िकवा जािहराती िकवा म िवषयक जािहराती थेट िकवा तशाच कार या दु यम जािहराती, जािहरात फलकावर दिशत करणार नाहीत (भारतीय दंड संिहतेम ये या या क या माणे) याची परवानाधारकाने खा ी करावी.

(ग) जािहरातफलकामाफत जािहरात दिशत करणारे अिभकरण, अिभकरणाची ओळख पटिवणे सोईचे हावे यासाठी यो य या


आकारातील या या नावाची प ी आिण जािहरातफलकाचा याला दे यात आलेला अनु मांक, जािहरातफलका या कोप यात िदले या जागेत दिशत करील िकवा लावील. अिभकरण, परवा याची मुदत संप याचा मिहना व वषही दिशत करील.

(घ) स म ािधकरणा या परवानगी िशवाय फांदया कापणे, झाड तोडणे, सुबक र या कापणे छाटणे यासार या अपराधाक रता महारा (नागरी े े) झाडांचे संर ण व जतन अिधिनयम, १९७५ म ये सुचिवले या कोण याही दंडा मक कारवाईबरोबरच स म ािधकरण, ठवीमधील काही भाग िकवा पूण ठव समपहरण करील आिण याबरोबरच अिभकरणाला िदलेली परवानगी आपोआपच र

झा याचे मान यात येईल. दुस या वेळी ितभूती ठवीचे अंशतः होणारे समपहरण हे परवानगी आपोआपच र हो यातही होईल. परंतु धोकादायक फां ा कापणे िकवा झाडाचा िव तार कमी करावयाचा अस यास स म ािधकरणाची परवानगी घेणे बंधनकारक असेल

(ङ) परवानाधारकास, दा ची िकवा तंबाखू आिण तंबाखूशी संबिंधत उ पादने यांची कोणतीही जािहरात दिशत कर यास ितबंध कर यात येत आहे.

२३. जािहराती या परवा याचे नुतनीकरण :— (क) अजदार अिभकरण, परवा या या नुतनीकरणासाठी दर तीन वषानंतर िवहीत कले या नमुना "ब" म ये, महानगरपािलकने नेमले या स म ािधकरणाकड अज करील. स म अिधका याकडन नुतनीकरणास मा यता ा त अजदारांना जािहरात फी साठीची मागणी नोटीस अिभकारणास पाठिव यात येईल. जािहरात फलक मा यता िमळा यानंतर स म अिधका याने िविहत कालावधीत नमुना “क” माणे परवाना देणे बंधनकारक राहील.

(ख) नुतनीकरणा या अजाबरोबर पुढील द तऐवज जोड यात येतीलः-

(एक) िमळकती या/जिमनी या मालका या/महानगरपािलक या िकवा अ य सावजिनक ािधकरणा या स म ािधका याचे ना-हरकत माणप ;

(दोन) कोण याही लायसन ा त संरचना अिभयं याचे संरचना मजबुतीचे ( थरतेचे) माणप ;

(तीन) जािहरातफलका या १०’’ × ८’’ या छायािच ा या दोन ती.

(चार) महापािलकने जािहरात फलकासाठी िदले या परवाना (फॉम-“क”) त.

२४. जािहरात परवा याचे ह तांतरण, परवाना र आिण थकबाकी वसलू कर याची कायप ती :— जािहरात फलका या परवा याचे स म ािधकरणा या पणू परवानगीने आिण पुढील बाबीस अधीन राहून, वेळोवळेी महानगरपािलकने िविहत कले या ह तांतरण शु काचे दान क यानंतर, ह तांतरण करता येऊ शकल :—

(क) अिभकरणाची लेखी संमती, हणजे परवानगी/परवा याचा धारक आिण जिमन मालकी ािधकरण/सहकारी सं था;

(ख) कायदेशीर ह तांतरणा या बाबतीत, मूळ मालका या मृ युचे माणप आिण कायदेशीर उ रािधकारी िकवा कायदेशीर वारस यांचा पुरावा आिण इतर कायदेशीर वारसांकडन ना-हरकत माणप ;

(ग) इतर सव मागणीदारांसाठी ितपूत कर याबाबत आयु तांना शपथप ;

(घ) िव ी दारे ह तांतरणा या बाबतीत, िव ीचे द तावेज आिण खरेदीदाराकडन महानगरपािलक या सव दा यांमधून ितपूत क याचे ितपूत बंधप .

(ड) जािहरात परवाना र कर याची कायप ती :— (१) जर अिभकरणास जािहरात फलकाचा परवाना र करावयाचे अस यास अिभकरणाने स म अिधका याकड अज करावा. (२) स म अिधका याने सम जागेची पाहणी करावी आिण सदरील फलकाबाबत थकबाकी अस यास अशी थकबाकी भ न घेऊन सदर फलकाचा परवाना र करावा. (३)परवानाधारका या सव ठवी अट नुसार स म अिधका याकडन ता काळ परत क या जातील.

(च) जािहरात परवाना थकबाकी वसूल कर याची कायप ती : (१) जर अिभकरणाची इतर कोण याही कारची शु क अथवा परवाना फी थकबाकी अस यास व अिभकरण ते भर यास असमथ अस यास अथवा टाळाटाळ करत अस यास सदर शु काची वसुली अिभकरणा या मालम ेतून िकवा ज ती क न वसलूी कर याच े अिधकार महानगरपािलका आयु तांचे असतील. (२) अशा अिभकरणास िकवा या सं थेस कोण याही कारची परवानगी अथवा नुतनीकरण देता येणार नाही, अशा थकबाकीदार अिभकरणाचे नाव का या यादीत टाक यात येईल.


२५. अज िनकालात काढ याची कायवाही :—(क) अज सादर करतेवेळी, िविहत नमु यात भरले या अजाची व यासोबत जोडले या द तऐवजांची स म ािधका याकडन जो अज वीकारील, या याकडन छाननीपूव छाननी कर यात येईल. जर अज सव बाबतीत प रपूण अस याच ेआढळन आले तरच, कवळ तो सं करण-फीसह वीकार यात येईल. हणनू, अजदारांना सव बाबतीत प रपूण भरलेला अज सादर करणे आव यक राहील.

(ख) िमळाले या यके अजाची पोचपावती दे यात येईल आिण यावरील िनणय, अज िमळा या या िदनांकापासनू १५ िदवसां या आत अजदाराला स म ािधका याकडन लखेी कळिव यात येईल. िविनिद ट कले या कालावधीत जर अशा अजावरील िनणय अजदारास कळिव यात आला नाही तर, परवानगी दे यात आली आहे असे मान यात येईल.( Deemed Sanction)

(ग) स म ािधका याकडन परवानगी दे यात आ यावर, नमुना-“क” मधील परवाना दे यात येईल.

(ड) एखा ा जािहरातीकरीता ३ वषाहून अिधक होणार नाही इत या कालावधीसाठी ारंिभक परवानगी देता येईल व नंतर सदर िनयमावलीनुसार दर ३ वषानी याचे नुतनीकरण कर यात येईल.

(च) जािहरात फलकाबाबत कोणतीही त ार, आ ेप, वाद उप थत झा यास सदर जािहरातदारास वा संबंिधत अिभकरणास स म ािधकरणामाफत लेखी व पात १५ िदवस मुदतीची नोटीस िदली जाईल. यानुसार संबंिधत परवानाधारक अिभकरणाचा लेखी खुलासा िवचारात घेऊन एक मिह या या आत िनणय घेणे स म ािधकरणावर बंधनकारक राहील.

२६. अपील ािधकारी :— (क) सहा यक आयु तांनी घेतले या िनणयािव चे अपील महानगरपािलका उप आयु तांकड दाखल कर यात येईल.

(ख) महानगरपािलका उप आयु तांनी िदले या िनणयािव अित र त आयु तांकड अिपल दाखल कर यात येईल.

२७. अपीलाक रताची कायप दती :—(क) किन ठ ािधकरणाचा िकवा यथा थती वादकारणाचा आदेश िमळा यापासून ३० िदवसां या आत, महानगरपािलककडन िविहत कर यात येईल अशा अपीला या शु कासह अपील दाखल कर यात येईल.

(ख) अपील ािधका यास, वाजवी कारणासाठी, या या वे छािनणयानुसार, अपील दाखल कर याचा ३० िदवसांपयतचा िवलंब, मािपत करता येईल.

(ग) अपील ािधकारी, श यतोवर, दोन आठव ांत अपीलावर िनणय देईल. या कालावधीत जािहराती कायरत राहील.

(घ) अजदाराने, याच वादकारणासाठी, एकाच वेळी, यायालयात दाद मािगतली असेल तर, अपील आपोआपच फटाळ यात आले अस याचे मान यात येईल.

(ड) कोण याही यायालयाकड अपील लंिबत असताना, या कालावधीत मा. यायालयाने मनाई कली नस यास जािहरात कायरत राहतील. जािहरात फलकाचा मालक िकवा परवानाधारक स म अिधकारी किथत जािहरातफलकावर मा. यायालया या आदेशानुसार कायवाही करेल.

२८. संबंधीत ािधकरण आिण इ छक अिभकरण यांना िनयमांत कोण याही तरतूदी या अथ िववरणाबाबत शंका उ भव यास/कोणताही बदल करावयाचा झा यास अथवा यापक व पाचे बदल करावयाचे झा यास या बाबतीत शासनाचा िनणय हा अंितम असेल.

२९. मा.सव च यायालय/मा.उ च यायालय आिण इतर यायालय यांनी िदलेले आदेश या िनयमांपे ा वरचढ असतील.

३०. हे िनयम १० वषाकरीता िकवा भिव यात निवन िनयमावली लागू होईल यापैकी जे थम अंमलात येईल या िदनांकापयत अ त वात राहतील.

३१. हे िनयम पूवल ी भावाने लागू होणार नाहीत.

३२. जािहरातदार/अिभकरण(एज सी) तसेच स म ािधकारी यांनी महारा महानगरपािलका अिधिनयम, महारा मालम े या िव पणास ितबंध कर याकरीता अिधिनयम, १९९५ व इतर संबंिधत अिधिनयम, िनयम, िविनयम आिण मागदशक त वे यामधील तरतूद चे पालन करणे बंधनकारक राहील.

३३. जािहरात लावताना वाहतूकीस तसेच पादचा यास ास होणार नाही, तसेच जािहराती या संरचनेमुळ कोणतीही दुघटना होणार नाही, याबाबत संबंधीत अिभकरणाने(एज सी) द ता घेणे बंधनकारक राहील. जािहराती या संरचनेमुळ झाले या कोण याही


अपघातामुळ झाले या जीिवत/मालम े या नुकसानीस संबंिधत अिभकरण जबाबदार राहील.

३४. जािहरातीमुळ प रसर िव ुप होणार नाही याची द ता संबंिधत अिभकरण व स म ािधका याने घेणे बंधनकारक राहील.

३५. सव ि या िविहत कालावधीत हो या या दृ टीकोनातून , संपूण ि या सु वातीपासून अखेरपयत उदा. सव अज, शु क/र कमांचा भरणा आिण पुढील प यवहार या बाबी ‘वन िवंडो’ प तीनुसार ऑनलाइन ि येने राबिव यात या या.

भाग एक-अ (म.उ.िव.)-४४–३


नमुना अ

अजाचा नमुना

(िनयम १७ पहा)

(महारा महानगरपािलका अिधिनयमाचे कलम २४४ पहा)

१. अजदाराचे नाव :— .....................................................................................................

२. अिभकरणाचे नाव :— .....................................................................................................

३. दजा :— खाजगी मालकीची सं था/कपनी/धमादाय यास/इतर.

४. प ा :— .....................................................................................................

.......................................................................................................

.......................................................................................................

दूर वनी . फ स .

५. यासाठी अज कला आहे या जािहरातीचे मा यम :— कािशत/अ कािशत

६. जािहरातीचा कार :— ता पुरती/ता पुरती नसलेली

७. अज कले या जािहरातीचे व प :—

८. मोफत िनशाण दिशत कर यासाठी अज कला आहे का? :— होय /नाही

होय अस यास,

क) िव ािवषयक/धािमक/सामािजक जनजागृती/आरो य/राजकीय/इतर.

ख) कालावधी :— ........................ पासून .................. पयत.

ग) िठकाण :— एक/अनेक

अनेक अस यास;-

(एक) िठकाणांचे मांक :—

घ) मोफत िनशाणावरील संदेशाचा मजकर :— ...........................................

ड) तु हाला जो नागरी संदेश दयायचा आहे, या नागरी संदेशाचा वग दशवा :—

च) यासा या न दणीची छायािच त सोबत जोडली आहे का? :— होय/नाही.

९. मोजमाप :—

मोजमाप चौ.फट चौरस िमटर

लांबी

दी

एकण े

उची


१०. थान िन चयन :—

र याचे नाव :— ...........................................................................................

र याची दी :— ...........................................................................................

२५ मीटर या आितल असले या जािहरात फलकांचा मांक :— ................................................

र या या येक बाजूला २५ मीटर या आत असणा या वृ ांची सं या :—.........................................

वृ तोड याची आव यकता आहे िकवा कसे? :— होय/नाही.

११. जमीन मालकाचे नाव :— .............................................................

१२. जमीन मालकाचे ना-हरकत माणप सादर कले आहे का? :— होय /नाही.

१३. िनयम १७ (ख) नुसार द तऐवज सादर कर यात आले आहेत िकवा कसे? :— होय/नाही

मी, वर िदले या महारा महानगरपािलका (आकाश-िच हे व जािहरात दशन िनयमन व िनयं ण) िनयम, २०२२ या तरतुदी काळजीपवूक वाच या आहेत आिण सव शत च ेअनपुालन कल ेआहे. मी िदललेी मािहती खोटी अस याचे आढळन आ यास, काय ानुसार िविहत कर यात येईल अशा दंडा मक कायवाहीसाठी मी पा असेन असे मी मा य करतो.

िदनांकः- अजदाराची वा री

पदनाम

भाग एक-अ (म.उ.िव.)-४४–३अ


कवळ कायालयीन वापरासाठी :—

महारा महानगरपािलका (आकाश-िच हे व जािहरात दशन िनयमन व िनयं ण) िनयम, २०२२ या िनयम २८ अनुसार अज प रपूण आहे िकवा कसे? :— होय/नाही

(क) न दणी मांक :— ....................................................................................................

(ख)सं करण शु क :— ....................................................................................................

(ग) ठव :— ....................................................................................................

(घ) अज िमळा याचा िदनांक :— ....................................................................................................

(ड) बोलाव याचा िदनांक :— ....................................................................................................

स म ािधका याची सही


नमुना ब

(िनयम २३ पहा)

नुतनीकरणा या अजाचा नमुना

१ अजदाराचे नाव व प ा :

२ जािहरातीचा सिव तर तपिशल :

३ िठकाण :

४ मंजूर आकार व कार :

५ रोषणाई कलेले( कािशत)/

रोषणाई न कलेले(अ कािशत)

:

६ मागील नूतनीकरण कोण या िदनांका

पयत कले आहे?

:

७ नूतनीकरणाचा पुढील कालावधी :

८ मंजूर जािहरात फलका या पुढील नूतनीकरणासाठी मालम ा धारकाने ना-हरकत माणप िदले आहे िकवा कसे?

:

* िनयम २३(ख) नुसार द तऐवज सादर कर यात आले आहेत/िकवा कसे.

िदनांकः- अजदाराची वा री


नमुना क

[ िनयम २५(ग)पहा ]

(महारा महानगरपािलका अिधिनयमाचे कलम २४४)

परवाना मांक :—

मसेस. ..............................................................., राहणार ............................................................. यांना, या दारे

....................................पासून ............................................. पयत या कालावधीसाठी महारा महानगरपािलका(आकाश-िच हे

व जािहरात दिशत कर याचे िनयमन व िनयं ण) िनयम,२०२२ या तरतुद या अनुपालन कर या या अधीनतेने, खाली तपिशलवार

िद या माणे आकाश-िच ह उभार यास ािधकार िदले आहेतः—

आकाश िच हाचे व प

आकाश िच हाचे िठकाण

आकाश िच हाचा आकार व े

दशनाचा कालावधी

पासून पयत

अजदाराने महानगरपािलकने िविहत कले या दराने चलन मांक. .................................. िदनांक ........./........../२०........ ारे पये .......................................... इतक शु क दान कले आहे.

िदनांकः- / /

स म ािधकारी

महानगरपािलका.


जोडप – एक

जािहरात फलक उभार याक रता िविनदश

(क) तावनाः-

या जोडप ात महानगरपािलक या अिधकार े ात जािहरात फलक उभार यासंबधंातील िविनदश व सिव तर तपशील िदलेला आहे.

(ख) सवसाधारणः-

१. जािहरात फलक गंजू नये हणून याला वेळोवेळी रंग देऊन यथोिचतरी या सु थतीत ठव यात यावे. या या सुरि ततेसाठी सव सां यांची िनयतकालाने तपासणी कर यात यावी.

२. महानगरपािलकचा परवानगी मांक आिण जािहरात कपनीचे नाव ठळक ठशात दिशत करणे अिनवाय कले आहे. नवीन रोमन अंकात ही अ रे का या रंगा या पा वभूमीवर पांढ या रंगाने ६ इंच इतकी मोठी असावीत.

३. जािहरात फलकांची उभारणी आव यक असेल तेथे यं ा ारे उभारणी (साधनां ारे)कर यात यावी आिण कोणताही अपघात होऊ नये यासाठी सव सावधिगरीची उपाययोजना कर यात यावी.

४. जािहरात फलक उभार यामुळ वाहनां या व पादचा यां या जा याये या या,वाहतुकी या उप वास िकवा गैरसोयीस ितबंध हो यासाठी अिभकरण, आव यक ती सव सावधिगरी घेईल.

(ग) जािहरात फलका या उचीची मयादा आिण आकारः-

जािहरात फलक या मागाव न िदसणार आहेत या र या या पातळीपासून ४० फट पे ा अिधक उचीचे जािहरात फलक उभारले जाणार नाहीत.

(घ) उप व आिण दुषणास ितबंधः-

१. अिभकरण, मालम ेचे मालक लगतचे भाडक िकवा भोगवटादार आिण सवसामा य लोक यांना कोण याही कारचा उप व िकवा गैरसोय हो यास ितबंध कर याबाबत आिण अशा मालम ेची कोणतीही हानी व (पा याचे) वाह व जलमाग यांचे कोण याही कारे दुषण हो यापासून ितबंध कर यासाठी आव यक ती सावधिगरी घेईल.

२. अिभकरण, या या वतः या खचाने आिण महानगरपािलक या समाधानासाठी कामाची अंमलबजावणी करत असताना, र ते,पदपथ,पारगामी िनःसारण बांधकामे, िकवा सावजिनक िकवा खाजगी मालम ा याचे झालेले कोणतेही नुकसान, मग जो काही खच असेल तो, भ न देईल.

३. कोणताही जािहरात फलक, जेथे तो उभार यात आला असेल या इमारती या जवळ या िकवा या इमारतीमध या िकवा या या लगत या मालम ेचे कोणतेही दरवाजे आिण/िकवा िखड या यांना िचकटन जािहरात फलक लावता येणार नाही.

४. जािहरात फलकाची उभारणी क यावर आजूबाजू या जागेवरील कचरा िकवा अनाव यक साम ी, अिभकरणाकडन व छ कर यात येईल.

(च) संरचना मक िविनदशः-

सरंचना चौकट सुर े या-दृ टीने संरचना महानगरपािलका मा यता ा त अिभयं याने िदले या आराख ानुसार व आव यक खांबा या आधारावर उभारली जाईल.

(छ) िव ुतीकरण :—

िव ुत अिभयं याकडन िव ुत उपकरणे िव ुत उपकरणाची मांडणी, िदवे व िद यां या काशझोताची ती ता तसेच िव ुत उपकरणे व िद यांचा दजा याबाबतचे माणप सादर करणे आव यक राहील.

महारा ाचे रा यपाल यां या आदेशानुसार व नावाने,

ि यांका कलकण -छापवाले,शासना या उप सिचव.


URBAN DEVELOPMENT DEPARTMENT

Madam Kama Road, Hutatma Rajguru Chowk, Mantralaya, Mumbai 400 032, dated the 9th May 2022.

NOTIFICATION

No. PMC-3010/C.R.394/UD-22.—Whereas, by the Government of Maharashtra, Urban Development Department, Notification No.PMC-3010/C.R.394/UD-22, Dated 21st June 2014 published in the Maharashtra Government Gazette, Extraordinary Part-I-A Central sub division, dated 21st June 2014, announced its intention to make rules, in exercise of the powers conferred by sub-section (1) 456A read with a view to regulate and control the display of sky-signs and advertisements in the area of the Municipal Corporation ;

And whereas, the objections and suggestions received pursuant to the said notification within the period mentioned therein have been considered by the Government;

Now therefore, In exercise of the powers conferred by section 244 and 245 read with sub-section (1) section 456A of the Maharashtra Municipal Corporation Act (LIX of 1949) and in supersession of the Bombay provincial Municipal corporations (Control of Advertisement and Hording) Rules, 2003 and all others rules, orders, instruments issued by the Government of Maharashtra and municipal Corporation in this regards, exercising powers delegated under the said Act, Government of Maharashtra, hereby after previous publication, as required by sub-section (2) of the said section 456A makes the following rules regulating the control of the display of sky–signs and advertisement in the area of the Municipal Corporation, as fallows, namely :—

1. Short title, extent and commencement :— (1) These rules may be called the Maharashtra Municipal Corporations (Regulation and Control of the Display of Sky-signs and Advertisement) Rules, 2022.

(2) They shall apply to the areas of Excluding Mumbai Municipal Corporation of all the Municipal Corporations established and constituted under the Maharashtra Municipal Corporations Act (LIX of 1949).

(3) They shall come into force at once.

2. Definitions :— (1) In this rules, unless the context otherwise requires :—

(a) Advertisement means and includes any device or representation in any manner such as announcement or direction by word, letter, model, sign by means of posters, hoarding boards, banners, temporary arches, illuminated signs, name boards, direction boards, digital boards, sky sign, placard, digital, LED, LCD, Backlit Board, Neon Display, Electronic display, Video Display, Laser Show, Balloons etc., placed on any private/ public/ State Government/Central Government/ Public Sector Undertaking/ Government Companies/Government Authorities etc., Land/spaces around the building/terrace/structures/land surrounding the building/ Parapet visible from any street for the purpose of commercial exploitation or for publicity. However, any display in the form of graffiti and civic messages published by the Municipal Corporation or any Government Authorities (having no commercial Exploitation) for the benefit of the Citizen shall not be considered as an advertisement.

(b) Advertisement on balloons means advertisement on hot air balloons which are filled with gas and floats in the air.

(c) Advertisement on vehicle (Movable) means single, double or multiple advertisement board affixed by means of sticker/boards on vehicle, side panel or behind a vehicles in a manners that advertisement draw visibility while the vehicle is driven on the road. However, care must be taken to ensure that this does not impede traffic as well as pedestrians.


(d) Advertisement on vehicle (Parked) means a single, double or multiple sided board panels mounted on side panel mounted on sides or behind a vehicle in a manner that can draw visibility when the vehicle is parked at strategic location. However, care must be taken to ensure that this does not impede traffic as well as pedestrians.

(e) Agency means an applicant who may be an individual, registered charitable organization, firm, Government-semi Government Organization, partnership or a company incorporated under The Companies Act 1956.

(f) Banner means cloth or any other material, which contains some advertisement or announcement or written matter for display in public place.

(g) Building means a house, out house, stable, shed, hut, tank (except Tank for storage of drinking water in a building or part of building), and every other such structure, whether of masonry, bricks, wood, mud, metal or any other material what-so-ever.

(h) Bus Shelter advertisement means an advertisement displayed on the structure of a Bus Shelter. It does not include cantilever, lollipop, etc.

(i) Building wrap advertisement means an advertisement display on the scaffolding of a building under construction or repair.

(j) Cantilever means a long bar supported/ fixed at one end and carrying load/ vertical support at the other end of long unsupported portion used to hold the structure (portion) erected on the divider of the road or the foot path/ pavement for display of road direction/ places or advertisement.

(k) The Commissioner is as mentioned in The Maharashtra Municipal Corporation Act, 1949.

(l) Competent Authority means Municipal Commissioner or an officer of the Municipal Corporation duly authorized by the Municipal Commissioner.

(m) Dead wall means a blank wall unbroken by windows or any other openings.

(n) Corporation is as mentioned in The Maharashtra Municipal Corporation Act, 1949.

(o) Compound wall means a wall erected at the edge of the plot boundary of the building/structure/open space/ other property.

(p) Direction Boards means any surface of structure erected on ground or any portion of roof of a building or on or above the parapet/ wall of any structure which indicate a direction to a road, building, park or any site and boards put up by private and commercial establishments to indicate direction to their offices or commercial outlets, etc. Direction boards set up by Government or semi-government authorities will not require any kind of permission.

(q) Electronic Display means electronically operated advertisement display fixed on a structure LED/ LCD/ Neon Sign, etc.

(r) Gantry advertisement means advertisement and affixed on gantry erected across a road and usually fabricated from metal section pillars fixed on either side of a road with a beam shaped section connecting the top of the pillars across the road with advertisement on the face opposite to the direction of traffic and which will not disturb pedestrians.

(s) Glass Facade advertisement means any advertisement which is affixed or pasted to the glass facade of any building/structure.

(t) Glow sign box advertisement means an advertisement displayed on a transparent or translucent sheet of any material mounted on a metal sheet box, illuminated from behind using electrical lamps.

(u) Graffiti means painting on wall.

(v) Ground rent means rent paid under the terms of a lease/ tenancy by the occupier of building/ land to the owner of land on which it is used for any purpose by the occupant.

(w) Hoarding means any structure erected on Land, Space around the building, Terrace, Parapet भाग एक-अ (म.उ.िव.)-४४–४


on dead wall with characters, letters or illustrations applied thereto and displayed in any manner whatsoever, out of doors, for purpose of advertising or to give information with a view to attract the public to any place, persons, public performance articles of merchandise whatsoever and also include advertisement by using neon bulbs/ lamps/ lights, which flash and appear in synchronized manner in one or more different colors and also cutouts with LED lights.

(x) Kiosk means a small structure in a public area used for providing information or displaying advertisement, often incorporating an interactive display screen or screens.

(y) Land means land which is being built upon or is built upon or covered with water.(benefits to arise out of land, things attached to the earth or permanently fastened to anything attached to the earth and rights created by legislative enactment over any street).

(z) Laser advertisement means advertisement displayed on surface of the premises/screen by using laser projector.

(aa) License means the documents issued by the Competent Authority to authorize and erect a sky-sign, advertisement within the provisions of these guidelines.

(ab) License Fees refers to an amount of money paid by an business to a government agency for the privilege of performing a certain service or engaging in a certain line of business.

(ac) Lollypop means round/square piece of advertisement board at the end of the pole erected from ground.

(ad) Owner when used in reference to any premises, means the person who receives the rent of said premises or who would be entitled to receive the rent there of, if the premises were let and include:

(i) Agent or trustee who receive such rent on account of owner

(ii) Agent or trustee who receive such rent on account of or is entrusted with or concerned for any premises devoted to religious or charitable purpose; and

(iii) A receiver, sequester, or manager appointed by any Hon’ble court of competent Jurisdiction to have the charge of or to exercise the rights of an owner of the said premises.

(iv) In case of Co-operative society, a General Body of the society.

(ae) Permit means written permission of The Municipal Commissioner (or any officer authorized by Municipal Commissioner) to erect, fix or retain any sky sign.

(af) Premises means buildings and lands of any tenure whether open or enclosed, whether built on or not and whether public or private.

(ag) Prescribed Application Form means a format prescribe by the Commissioner at Appendix-A on which an application for permission to erect and display of any advertisement is to be made to the Corporation.

(ah) Private Street means a street which is not a Public Street.

(ai) Public Street means any street heretofore leveled, paved, metaled, channeled, severed or repaired by the Corporation or any street which became Public Street under any of the provision of the Maharashtra Municipal Corporation Act, 1949 or which vests in the Corporation as Public Street.

(aj) Rooftop means the structure having roof of Mangalore Tiles, asbestoses/ metal sheets or any other material sloping roof of the structure.

(ak) Scroller Display Advertisement means a box type display with rollers for scrolling a display of looped printed sheet which displays advertisements.(Illuminated or Non illuminated)

(al) Seaward Side means the direction or side away from land and toward the open sea.

(am) Show Case Advertisement means a case covered from three sided and visible from any street, used for display of advertisements.

(an) Sponsor means a person who sponsors the advertisement either by payment or without


any commercial exploitation.

(ao) Stop line means the line at which the traffic must stop before crossing the junction at signal intersection. Usually this is a solid line painted parallel to the Zebra Crossing.

(ap) Sky- Sign means any word, letter, model, sign, device or representation in the nature of an advertisement, announcement or directions supported on or attached to any post, poles, standard framework or other support wholly or in part upon or over any land, building , surrounding the open space of building, terrace, parapet or structure which, or any part of which sky sign, is visible against the sky from some point in any street and includes all and every part of any such post, pole (s) standard frame work or other support. The expression “sky-sign” shall also include any balloon, parachute, or other similar device employed wholly or in part for the purposes of any advertisement, announcement or directions or over any street but shall not include :

(i) Any flag staff, pole, vane or weathercock, unless adopted or used only or in part for the purpose of any advertisement, announcement or direction.

(ii) Any word, letter, model, sign, device or representation as aforesaid relating exclusively to the business of a railway company and placed wholly upon or over a railway, railway station, yard, platform or station approach belonging to a railway company, and so placed that it cannot fall into any street or public place.

(iii) Any notice of land or building to be sold, or let, placed upon such land or buildings.

(aq) Temporary Arches means temporary structures erected across the road for greeting of personalities or for display of advertisement.

(ar) Terrace means the flat roof of a house, building, open to sky portion of the constructed place having rooftop.

(as) Traffic Island means a traffic island which is a solid or painted object on a road that channels traffic. It can also be a narrow strip of island between roads that intersect at an acute angle.

(at) Traffic Island Watch Tower means a tower/ structure created for the use of safety and security of the public and smooth movement of traffic.

(av) Tri-Vision Advertisement (or ‘Tri-Ads’) means an advertisement hoardings/ board that use rotating triangular panels in a synchronized manner such that the three faces of the triangular section are seen one after the other displaying three different advertising messages.

(au) Vehicle shall include Auto motor cars, and every wheeled conveyance which is used or capable of being used on a public street.

(aw) Wall painting Advertisement means an advertisement displayed by painting it directly on the wall or structure of a building or any civil structure.

(ax) Advertisement On Bicycle means advertisement displayed on Bicycles.

(ay) Chowk, Center Point Or Intersection Of Chowk means the place where two or more roads intersects each other, on the main road where a stop line is defined for smooth flow of traffic.

2. The words and expressions used but not defined herein shall have the respective meaning as assigned to them under the Act.

3. New Permission for erection of new advertisement :— (1) No agency, without permission in writing from the Competent Authority, shall erect, exhibit, fix, retain or display any advertisement by means of hoarding, posters, sky signs, kiosks, wall paintings, wall stickers, balloons etc.. Such permission shall not be granted, unless fulfilling all the norms and the provisions mentioned in these rules and the provisions contained in the Act in this regards.

(2) (a) Subject to the provisions of section 79 of the Act, and these rules, Corporation shall permit advertisement by various means mentioned in sub-rule (1) on Municipal lands by inviting tenders. Such matter all previous advertising licenses will need to be considered according to their approval / approval period. In case of approval level as well as previous working licenses, action भाग एक-अ (म.उ.िव.)-४४–४अ


should be taken as per previous rules. However, newly received proposals should be acted upon in accordance with these rules. These rules will not apply retrospectively.

(b) The Commissioner should take a decision in consultation with the Corporation regarding the existing agreement or the existing license within a period of 5 years from the date on which these rules come into force.

(3) (a) Any other Agency desirous the display of advertisement or erect the hoardings on their land or premises shall have to obtain a valid license from the competent authority as per the provisions contained in these rules and under the relevant sections of the Act.

(b) The competent authority while granting such license shall take into account the provision as mentioned in these rules.

(4) Permissions and license for advertisement shall not ordinarily be refused if they are in conformity with these rules, and are put up from the surroundings at the buildings unless if the same abstracts the light or ventilation or obstructions to the residents around or if the residents are not obstructed for movement of vehicles and parking of the same building/ premises. The competent authority, may give reasons to be recorded in writing, in case of refusing the permission for advertisement.

(5) If the hoarding is not erected within 3 months, the permission granted shall stand revoked or cancelled. However, any agency including applicant herein may apply a fresh by adopting the procedure laid down in this behalf.

(6) If a structure is found erected for purpose of the display of advertisement or a hoarding is erected or advertisement displayed without valid license, such hoarding or advertisement shall be liable to be removed without a notice to the agency and the agency shall also be liable to pay penalty as prescribed by the Corporation from time to time.

(7) The competent authority may, in his own discretion, and by an order in writing, regularize the installation of any hoarding that may have been installed without permission, by charging a compounding fee five times of chargeable fee provided such hoarding or advertisement is in accordance with the provisions of these rules.

(8) Advertising Panel with proper ad widening usage, the panel may be erected at that place with the permission of the competent type. Competent community producers will be fruitful, rearranging or replacing their hoarding. The applicant /agency will not claim any damages. The following advertisements by the competent authority regarding the permission to replace the panel. Transfer can be granted after fulfillment of required documents and if no case is pending in any court. The advertiser will be responsible for the cost of moving the boards.

(9) The new rules will not apply retrospectively.

4. Advertisement for which no permission is required:— The following types of advertisements excluding illuminated advertisements and sky-signs, are not required to obtain permission from Competent authority :—

(a) Advertisements displayed within premises not visible from the road.

(b) Advertisement relating to business of the railways, state transport and displayed within the railways, state transport premises, but not in front of any road.

(c) Advertisements displayed on or upon business premises relating to trade or business carried on within the premises.

(d) Advertisements displayed on or upon any premises relating to the sale or letting of the premises or of any effects therein.

5. Restriction for display of the hoarding or advertisement:—

(a) No illuminated hoarding or advertisement shall be permitted having high intensity focusing on the eyes of the driver.


(b) No hoarding shall be permitted at intersection within a distance of 25 meters, in front or ahead of the stop-line of its approach road that is facing the visibility of hoarding’s display erected from ground level.

(c) No hoarding or advertisement shall be permitted in the public open space which includes public recreation grounds, playgrounds, parks and gardens etc.

(d) No mobile hoarding or advertisement will be permitted on any public road.

(e) No hoarding or advertisement shall be permitted on buildings of archaeological, historical, architectural, aesthetical, inherited and heritage importance.

(f) No hoarding or advertisement shall be permitted in river bed, lakes, canals and water bodies.

(g) No hoarding or advertisement shall be permitted inside mangroves, creek or sea of High Tide Line (HTL). (As per CRZ guidelines)

(h) Advertising boards should not exceed 20 feet on the floor / terrace/parapet of the building

(i) In case of illuminated or neon-sign hoardings or advertisement, following restrictions should be observed:—

(i) The level of luminance should not exceed a source limit of 1 cd/cm square. Illumination shall not be continued after 11-00 pm.

(ii) The neon-signs in residential premises should not be flickering.

(iii) Neon-signs should be put off by 11-00 p.m.

(iv) No video or moving digital advertisements will be allowed. LED displays etc. should be still only. Changing of images after minimum 10 seconds will only be permissible.

(v) LED display panels should not be allowed to be erected without the permission of the Department of Electricity (Maharashtra State Electricity Department) and the concerned Traffic Police Department.

(j) No hoarding shall be permitted around Traffic Islands and signal junctions within a distance of 25 meters, in front/ ahead of the stop-line of its approach road that is facing the visibility of hoarding’s display erected from ground level.

(k) Advertising boards (hoardings) will not be allowed if there are complaints from residents that they may interfere with the lighting or ventilation.

(l) No hoardings or advertisement shall be permitted on the walls other than dead walls of any building except wrap up neon or digital advertisements, subject to other provisions of these rules and the Act.

(m) No diesel generators sets will be allowed to illuminate hoardings or advertisement as these create noise and air pollutions.

(n) No hoardings or advertisement shall be erected to a height exceeding 40 feet above the road level of the road from where the advertisement hoarding is visible.

(o) There shall be no hoarding or advertisement on footpath or Public rood.

(p) No hoarding or advertisement shall be projected on a public road where there is no footpath.

(q) No hoardings or advertisement shall be permitted one above another which are not in accordance with the provisions of these rules.

(r) Display of advertisement by means of wall painting shall not be permitted.

(s) Clubbing of the hoardings or advertisement shall not be allowed which are not in accordance with the provisions of these rules.

(t) Hoardings or advertisement shall also not be permitted in the following conditions:—

(i) Any hoarding or advertisement erected in such manner and at such places, which will


cause obstruction or interference with the visibility of approaching, merging, or intersecting traffic.

(ii) The hoarding or advertisement which would obstruct the vision of the sea, sunrise or sunset from a location designated for such vision.

(iii) The building, which does not have structural stability certificate.

(iv) The building, where action under the Act or under the Maharashtra Regional and Town Planning Act, 1966 is pending either at Municipal Corporation level or in a court of law or the owner of the building has been issued with a stop work notice under the said Acts.

(v) The building, which has been declared dangerous (partly or fully) or has been issued with a notice under the Act.

(vi) An advertisement which is likely to offend public moral and decency will not be permitted. If the Commissioner is satisfied that the contents of display thereof violates norms of public morality and decency, the agency shall forthwith remove the display, after receipt of such intimation in writing. (Legal action will be taken as per the penal code).

(vii) An advertisement which is in such form as it will obstruct the path of pedestrians and obstruct their visibility.

(viii) An advertisement which will obstruct the visibility of any existing advertisement.

(ix) Any individual or company who puts up advertisement or display on hoardings without prior permission from the licensor shall be liable for action.

6. Sizes of Hoardings :— (1) The standard size of the hoarding boards shall be as follows:—

(i) 10 feet x 20 feet

(ii) 20 feet x 10 feet

(iii) 20 feet x 20 feet

(iv) 20 feet x 30 feet

(v) 25 feet x 25 feet

(vi) 30 feet x 20 feet

(vii) 30 feet x 30 feet

(viii) 40 feet x 10 feet

(ix) 40 feet x 20 feet

(x) 40 feet x 30 feet

(xi) 30 feet x 15 feet

Provided that, the competent authority may allow an advertisement of a different size, in case of advertisement on.—

(i) Dead wall,

(ii) Entrance of subways,

(iii) Railings on an over-bridge and such other riches of odd size as well as on floating boards, floats, vessels and vehicles.

(2) Advertising boards larger than the prescribed size will not be allowed.

(3) No hoarding shall be erected to a height exceeding 40 fit above the road level of the road from where the advertisement hoarding is visible. The lower base or the bottom of hoarding shall be at height not less than 10 feet from the surface of the below.

(4) The maximum height of the hoarding erected on the terrace of a building shall not be more


than (Leaving the floor suit) 20 feet. Also the width can be kept according to the available space.However, in this regard, it will be mandatory for the advertiser to provide the stability certificate of the Municipal Licensed Structural Engineer/Architect registered with the Corporation. In case of any mishap, the entire responsibility lies with the concerned advertiser, Government/Municipal licensed structural engineer /architect and senior authority of the Corporation. This rule will not apply to hoardings that exist before this rule.

(5) No Hoarding shall exceed the boundary line of the plot on which it is erected.

(6) This duration of such stability certificate will be at least 3 years.

(7) The lower bottom of the hoarding board shall not be at a height less than 10 feet meters.

(8) No hoarding or advertisement on the ground or on the building shall be permitted within a distance of 25 meters from the stop-line i.e. in front or ahead of the approach road on which the traffic faces the visibility of hoarding or advertisement display.

(9) Sandwich (back to back) and (’V’ shape) hoarding having standard size can be permitted.

(10) The structural framework supporting advertisement board shall not be outsized compared, Any incremental deviation shall be deemed to be an increase in the size of the advertisement board against norms and breach of the terms and conditions of the license.

(11) Existing hoardings of non standard sizes which are permitted prior to these rules shall be given a grace period of six months to rectify will be eligible for the renewal of license and the existing hoardings.(As per rule 3(2)(a)(b)).

(12) Non lit or backlit advertisement boards, of suitable size decided by competent authority, on top and at the rear side of the Bus Queue shelters can be permitted. However, the advertiser will have to pay additional charges or premium as decided by the Corporation.

(13) Construction of Fence may be allowed as non lit special advertising structure, temporary in nature, which will be of non-standard advertising field, subject to height restriction of 10 feet from the ground.

(14) Kiosks advertisements displaying on electric poles, etc. shall be a standard size of 3 feet width x 4 feet height all over the city and bottom clearance of 14 feet from the ground.

7. Structural design, erection of the hoarding :— The design or erection of the hoarding shall be aesthetically designed and strictly as per the structural plan approved by a Licensed Structural Engineer. The size of the hoarding permitted will include appropriate frame on all sides to make hoarding look aesthetically beautiful. All poles and back of hoardings will be aesthetically covered. The structures of all hoardings along with their support and the rear side of the hoarding will be painted in the dark green enamel paint at least twice in a year.

8. Structural stability of hoarding :— (a) Any hoarding shall be allowed to erect on a building, if it has been examined from the angle of the Structural Stability and a Certificate of such structural stability and a Certificate of such structural stability from the Government or Corporation licensed Structural Engineer is produced.

(b) The Agency will have to provide the necessary insurance for liability arising out of an unforeseen accident due to hoarding.

(c) Responsibility for all unforeseen accidents arising out of boards should be determined by the competent authority concerned with due diligence. In such a case, if any question arises regarding the strength of the relevant board, the relevant agency will remain responsible.

9. Permissible Colours of Advertisement :— No advertisement sign shall be placed in the area where the colour of signal used on the advertisement sign, the traffic signal signs and the red, yellow and green colors on the signage which are similar to the traffic signal will not be clearly obstructed.

10. Maximum Height of the Hoarding Board :— (a) When erected on the ground maximum


height i.e. top of the hoarding board shall not be more than 40 feet from the surface of the ground below it including the bottom clearance.

(b) When erected on terrace of a building, the maximum height of the hoarding board shall not be more than 20 ft. from the terrace level including the bottom clearance. It shall be further subject to the height restrictions imposed by Airport Authority of India within its landing and takeoff operational area.

(c) When erected on the ground for the visibility from a bridge or a flyover the maximum height i.e. top of the hoarding board shall not be more than 40 feet from the road level of the bridge or flyover from where the advertisement hoarding is visible.

11. Minimum distance between two Hoardings :— (a) The minimum distance between two roadside panels should not be less than 1 meters. This rules will not apply retrospectively.

(b) Distance between two hoardings on ground on the same side of the road alignment shall be minimum 1 meters. This distance will be measured from the outer edge of the hoarding frame. The distance criteria shall be applicable for hoarding on ground to ground. This criterion will not be applicable for existing hoardings/advertisement boards etc. and for those boards erected by Municipal Corporation on land/road/footpath/other properties of Municipal Corporation, erected for display of civic messages, directional signage etc. for the benefit of public at large.

(c) In case of sandwich hoarding (back to back) and ‘one above the other hoarding’ the minimum distance norm shall not be applicable.

12. Projection of Hoardings :— (a) Hoarding structure on the terrace of built up structure or building shall not be allowed to project not more than 1 meter each on left & right side of the hoarding, in the interest of public safety, beyond the building line.

(b) Hoardings on open ground shall not be permitted to project over the carriageway of the road line if there is no footpath.

(c) Hoardings on open ground shall not be permitted to project over footpath.

13. Hoardings on Railway Premises – (a) Advertisement set up in the railway premises or stations or falling in the following categories shall be regulated under these rules :—

(i) Advertisement or Wall Painting set up by the railways on railway premises or stations (even if relating to their business) visible from or fronting any street, and

(ii) Advertisement or Wall Painting set up by private or non-railways agencies on railway

premises, station or land visible from or fronting any street.

(b) For permissions of hoarding on railway premises, the agency must apply to the Competent authorities in Municipal Corporation in the prescribed manner, after obtaining, No Objection Certificate from the railway authorities.

(c) All the advertisement hoardings, permitted by railway authorities in their premises, shall be as per provisions in these rules for getting No Objection Certificate or permission from the Corporation.

(d) The demand notices for advertisement fees shall be sent to the concerned advertisement agency as per schedule of the Corporation. The concerned railway authorities shall provide the names of agency, location, size, period allotted and all other details of hoardings on their premises.

(e) Responsibility of removal of hoarding as per specific direction of any Hon’ble Courts or when hoarding is not permitted by Corporation shall, however, lie upon the railway authority.

14. Hoardings On The Premises Of Other Public Authorities :— (a) Agencies desirous to erect hoardings on the land or premises of other public authorities, whether government, semi-government, viz. International Air-Port Authority of India, Defence Ministry, public sector Undertakings etc. have to obtain a valid permit or No Objection Certificate from the concerned Authority and abide by the norms and regulations of these rules.


(b) The demand notices for advertisement fees shall be sent to the concerned advertising agencies as per schedule of the Corporation. The concerned authorities shall provide the names of agencies, location, size, period and all other details of the hoardings on their premises.

15. Special Norms For Display Of Advertisements By Floating Balloons :— Permission for illuminated or non-illuminated advertisements by means of floating balloons can be granted subject to the compliance of conditions as follows ;

(a) The agency shall display the balloon in such a manner that does not interfere with or obstruct other displays of advertisements.

(b) The agency shall make all the necessary arrangements for watching the balloon for any emergency during the display of the said advertisement by means of balloon.

(c) The agency shall produce No Objection Certificate from the Civil Aviation Department of the Government of India, wherever necessary and shall observe all its rules and regulations.

(d) The agency shall be liable to pay damages for any accident or any injury which may be caused to any property or person by reason of keeping the said balloon or the material, gas or any device used in respect thereof or by reason of the fall or otherwise of the said balloon or any part thereof due to storm, faulty construction, negligence, accident or any other cause whatsoever.

16. Special Norms For Display Of Advertisement On Business Premises :— The advertisement, such as illuminated Glow sign boxes and illuminated or neon-sign name boards on the business premises, shall be permitted and regularized as per the provisions laid down in Act and these rules. Permission for display of advertisement, such as Glow sign boxes and illuminated or neon-sign name boards on the business premises, can be granted subject to the compliance of the conditions mentioned below and also subject to compliance of Part-X- signs and outdoor display structure of National Building Code. Exceptions can also be made in respect of multiple advertisements on big size boards on malls, big bazaars, shopping centers, hospitals, banks, cinema theatres. etc.:—

(a) No illuminated sign in red, amber or green colors shall be erected or maintained within a horizontal distance of 10 meters of any illuminated traffic sign. All advertising signs illuminated by light other than a white light at a height of less than two storey’s or 6 meter above the footpath, whichever be the greater height, shall be so displayed that it does not interfere with any sign or signal of traffic control.

(b) No person shall erect any sign which is of such intense illumination as to disturb the residents in adjacent or nearby residential buildings. Not with standing any permission given for such erection, any such sign which after erection is, in the opinion of the authority, of such intense illumination as it disturbs the occupants of adjacent or nearby buildings, shall on the order of the authority, be suitably altered or removed by the owner of the site concerned within such reasonable period as the authority may specify.

(c) No electric sign other than those necessary in the opinion of the authority in the interest of public amenity, health and safety, shall be operated after 11.00 p.m.

(d) No ground sign shall be erected so as to obstruct free access to or egress from any building,

(e) No projecting sign or any part of its supports or framework shall project beyond the plot line / boundary line.

(f) On business premises advertisement related to products sold or services rendered only can be permitted.

17. Procedure For Obtaining Permission for new Advertisement :— (a) Any agency intending to take initial permission to erect any type of hoarding or an advertisement or sky-signs or balloons or kiosks etc. shall apply to the Competent Authority in the Form- A appended hereto, together with prescribed version fee per application form. After the competent authority verifies and approves the documents suitable for erection of the proposed hoarding /advertisement, the corporation will issue the challan of license fee to the agency. It is mandatory for the agency to pay it within 15 days. Once the erection of the approve structure is over then Corporation will issue the sanketik भाग एक-अ (म.उ.िव.)-४४–५


Number /Code Number to the agency. The competent officer of the corporation would inspect it and gives its approval letter. After erection of structure and putting up of the Sanketik Number /Code Number the competent authority would issue the license (From C) if any advertiser violates the corporation norms the notice would be issued to cancel such proposal.

(b) The application shall be accompanied by the following documents, namely :—

(i) No Objection Certificate (NOC) from the landlord of the land or building over which advertisement is proposed to be displayed.

(ii) If the land on which advertisement is to be displayed is given on lease by a public authority, viz. Corporation, Government, Port Trust, MHADA, MMRDA etc. No Objection Certificate from the lesser is also required.

(iii) In case of hoarding on the terrace of a building, No Objection Certificate from the General Body Co-operative Housing Society is necessary. In other cases, the No Objection Certificate from 2/3rd members of the building is necessary.

(iv) If the No Objection Certificate is from a Co-operative Housing Society, the certified copy of the Resolution duly passed in the General Body Meeting.

(v) Two copies of proposed hoarding location plan duly attested by the Structural Engineer.

(vi) Two copies of the design and colour scheme and sketch showing the exact location of the proposed site in question, including computer generated design image along with external lighting fixtures.

(vii) Two copies of 10”x 8” size photograph of the proposed site with marking of the proposed hoarding thereon.

(viii) Two copies of the location plan indicating presence of any trees or any other hoarding within 40 meters of the location along the same alignment and dimensions thereof. The details of the owners, if known, may be given.

(ix) No Objection Certificate from the office of Traffic department and Garden Department of the Corporation, if necessary.

(x) No Objection Certificate from the Civil Aviation Department of the Government of India wherever necessary.

(xi) The Structural design or plan, approved by a Licensed Structural Engineer.

(xii) The structural stability certificate, from Licensed Structural Engineer, of the building on which the advertisement is to be erected and the structural stability certificate of the hoarding structure.

(xiii) The Registration Certificate under the Maharashtra Shops and Establishments (Regulation of Employment and Conditions of Service) Act, 2017 and General Service Tax Certificate.

18. Documents to be submitted with Application for permission of advertisements on business premises by way of illuminated glow sign, neon-sign, etc, :—

(a) Copy of the No Objection Certificate of the business premises or any other document regarding legal and physical possession of the premises or copy of the Registration Certificate under Maharashtra Shops and Establishments (Regulation of Employment and Conditions of Service) Act, 2017.

(b) Sketch of the advertisement board with dimensions and details of matter to be displayed.

19. Application for temporary advertisement licenses :— (a) The application for temporary advertisement permissions such as Road Show, Building Wraps, advertisement ballon, arches or any other display etc. should ordinarily be made in the prescribed form (Form A) to the Competent Authority together with the processing fees of with prescribed version fee per application and the


security deposit as prescribed by the Corporation from time to time. The locations for temporary advertisement will be decided by the Competent Authority. The temporary advertisement will not be permitted for not more than 3 days. The size will not exceed 6’ width x3’height, 8’ width x3’ height or 8’ width x 6’ height. These temporary advertisements shall not obstruct the view of the existing hoardings or advertisements having valid license.

(b) The applicant shall arrange to remove the advertisement immediately after the function or purpose is over, which should normally not exceed 3 days. On receipt of such intimation, the amount of security deposit shall be refund, unless forfeited for breach of any condition.

(c) The scheduled fees charges should be levied on advertisements on mobile vehicles, stationary vehicles and bicycles.

20. Fees for advertisement licenses :— (a) As regards fixing of license fee, regulatory fee should be fixed by the Commissioner with the sanction of the Corporation u/s 386 (2) of Maharashtra Corporation Act 1949. The fee should not exceed the reasonable limit of expenses for issuing of license. The license fee for the advertisement shall be collected from the agencies as per the rate approved by the Corporation from time to time. The rate of license fee shall be revised every after 3 years taking into consideration the inflation rate. 10 days before the expiration of the permission of the agency will pay 6 months license fee in advance if the advertising board is in private place and 6 months rent and 6 months license fee in advance if it is on municipal land.

(b) If fees are not paid within the prescribed time, a composition amount equal to 10 percent of the license fee for delay up to 3 months and equal to 25 percent for delay of up to 6 months shall be payable. For delay beyond 6 months, the license shall be revoked.

(c) It shall be mandatory on the part of the agency to display a civic message as and when directed by the Competent Authority for a period of 15 days, provided the hoarding is vacant or would be vacant in near future, for which no fees shall be payable.

(d) At the time of renewal of advertisement license, the agency shall produce the license for taking endorsement of the competent authority and shall pay the requisite fees in cash, pay order , demand draft or e-payment. If payment is made by cheque, the license will be renewed only after realization of the cheque. If the security deposit on account of preservation of trees or projection over corporation footpath is forfeited in part or full, the shortfall cause by such forfeiture shall also be recouped before the license is renewed if not decided for revocation.

(e) To maintain, preserve and protect the existing trees up to a distance of 25 meters on corporation footpath in front of the hoarding facing the display of advertisement board and for faithful observance of this condition, at the time of initial / new permission, the agency will be required to deposit a sum of Rs.2500/- for every such existing trees as security deposit with corporation. If tree within 25 meter distance to be replanted then permission from Competent Authority is compulsory. For such replantation of tree, a cultivation fee per tree has to be paid Rs.2500/-.

(f) If advertising agency desires to prune the branches /trim the tree in front of the advertisement hoarding for better visibility, they shall obtain No Objection Certificate from the Garden Department. Concern authority of Municipal Corporation shall recover the schedule fees for such pruning of tress.

(g) The corporation will not allow the planting of tall trees in front of the existing advertising boards.

21. Fees and deposits for other advertisement licenses such as advertisement on business premises :— (a) On grant of new / initial sanction, the agency shall be liable to pay advertisement fees as prescribed by the Corporation in advance within 10 days from the date of sanction of the permission. The agency has to deposit a sum equal to one month’s advertisement fees for faithful compliance of the terms and conditions of the license, within ten days from the date of grant of license. If the deposit is forfeited in part or in full for breach of any terms and conditions, the resultant shortfall in deposit shall be recouped within 15 days. Renewal of such license shall be done in advance within 10 days before expiry of license.


(b) In case of temporary licenses such as wraps, balloons, inflatable advertisements, road shows, display by political parties, religious or educational institutions or commercial establishments, the agency should pay the fees and deposits, as decided by the Corporation, immediately upon the grant of the said permission.

22. Duties and responsibilities of license holder agency .— (a) The license holder shall ensure that the structure and the advertisement board are aesthetically designed, framed and properly maintained at all times. Further, the hoarding structure and back side of hoarding shall be painted with dark green enamel paint.

(b) The license holder must ensure that advertisements of obscene or ostentatious nature or any other offensive message are not allowed to be displayed. Also, no offensive messages or advertisements related to tobacco products or alcohol related advertisements will be displayed on the boards directly or similarly(As defined in the Indian Penal Code).

(c) The agency displaying advertisement through hoardings shall display or affix his nameplate of appropriate size and serial number allotted to the hoarding at the corner of the hoarding to facilitate the identification of the agency. The Agency shall also display the month and the year of expiry of the license.

(d) For an offense such as branch cutting, tree cutting, trimming and/or pruning, in addition to any penal action that may be initiated under Maharashtra (Urban Area) Preservation of Trees Act, 1975, the Competent Authority shall forfeit the deposit in part or full and in addition to that, the permission granted to the agency shall automatically stands revoke. Partial forfeiture of the security deposit for the second time shall also result in automatic cancellation of the permission in the case of any dangerous branches, trimming or cutting of such branches will require permission from competent authority.

(e) The license holder is prohibited to display any advertisement of liquor or tobacco and tobacco related products.

23. Renewal of advertisement licenses :— (a) The applicant agency has to apply for renewal of license every three years in the prescribed Form ‘B’ to the Competent Authority. After approval of renewal form, the demand notice for advertisement fees shall be sent to concerned person or agency by competent authority.

(b) Following are the documents to be submitted with the renewal application :—

(i) The no objection certificate from the property/ land owner or Municiple Corporation or the competent authority of public authority.

(ii) Structural Stability Certificate from any Licensed Structural Engineer.

(iii) Two copies of 10”x 8” photograph of the existing hoarding.

(iv) Copy of License (form C) issued by Municipal Corporation for advertising boards.

24. Transfer, Cancellation and Recovery of dues of licensee .—The hoarding or advertisement license can be transferred with the prior permission of Competent Authority and on payment of transfer fees as prescribed by the Corporation from time to time, subject to the following :—

(a) Consent in writing from the agency i.e. the holder of the permission or license and the land owning authority or Co-operative Society,

(b) In case of legal transfer, death certificate of the original owner and proof of legal succession or legal heir and no objection certificate from other legal heirs,

(c) Affidavit indemnifying the Commissioner for all other clamant,

(d) In case of transfer through sale, with the sale document the no objection certificate from the seller and indemnity bond from purchaser, indemnifying Corporation from all claims,


(e) Cancellation of License.—

(i) In case of cancellation of License, the agency will apply to the competent authority.

(ii) The concerned authority will inspect, scrutinize the said hoarding and collect the dues if any. And accordingly will complete the cancellation procedure.

(iii) All the deposits of the license holder will be refunded by the competent authority as per conditions.

(f) Recovery of Dues :—

(i) If the licensee is reluctant or avoiding to pay the dues the competent authority shall have full rights to recover the dues from the property of licensee. if any other fee or license fee of the agency is outstanding and agency is unable to pay or evade it, the Municipal Commissioner has the power to recover the fee from the property of the agency or by confiscation.

(ii) In case of the dues / arrears of the licensee, the competent authority shall not grant any renewal, new permission and also their names will be put in black list for further business.

25. Procedure for disposal of applications.— (a) At the time of submission of the application, a pre-scrutiny of the filled-in form and the accompanying documents would be made by the Competent Authority who is accepting the application. If the application is found complete in all respects, then only, the same shall be accepted along with the processing fees. Hence, applicants are advised to submit complete applications in all respects.

(b) Every application received shall be acknowledged and the decision thereon shall be communicated by the Competent Authority to the applicant in writing, within 15 days from the date of receipt of the application. If the decision on such application is not communicated to the applicant within the specified period, the permission shall be deemed to have been granted.

(c) On the permission being granted by Competent Authority, shall issue the license in Form-C.

(d) The initial permission for advertisement at a particular location may be granted for a period not exceeding three years and shall be renewed, subsequently. Then it was renewed every 3 years as per the rules.

(e) In case of any dispute/complaint with respect to the sanctioned hoarding/ advertisement, the competent authority shall serve a notice in writing. The aggrieved parties shall reply in 15 days. And accordingly, the competent authority will have to take the decision within one month.

26. Appellate Authorities.— (a) Appeal against the decisions taken by Assistant Commissioners, shall lie with the Deputy Municipal Commissioner.

(b) Appeal against the decisions taken by the Deputy Municipal Commissioner shall lie with the Additional Commissioner.

27. Procedure for appeal.— (a) An appeal must be filed, along with appeal fees as prescribed by the Corporation, within 30 days from the receipt of the orders of a lower authority or when the cause of action arose as the case may be.

(b) For sufficient cause, the Appellate authority at his discretion may condone delay of filing appeal up to 30 days.

(c) Appellate authority will as far as possible decide the appeal within 2 weeks.

(d) If the applicant simultaneously seeks redresses in a court of law for the same cause of action, the appeal shall stand automatically dismissed.

(e) During the pendency of appeal in any forum, the hoarding owner, license holder shall not display any advertisement on the alleged hoarding. During the pendency of suit, which is pending in the court, the licensee as well as the competent authority shall abide by the court orders.

28. If any change is to be made or in case any doubts about the interpretation of any provision in these rule or if any extensive policy changes are to be made, the decision of the State Government will be final.

भाग एक-अ (म.उ.िव.)-४४–६


29. Orders sanctioned by Hon'ble Supreme Court / Hon'ble High Court and other Courts shall prevail over these rules.

30. These rules will remain in force for 10 years or until the new rules come into force in the future, whichever comes first.

31. These rules will not apply retrospectively.

32. The advertiser / agency as well as the competent authority shall be bound to comply with the provisions of the Maharashtra Municipal Corporation Act, 1949, the Maharashtra Property Prevention Act, 1995 and other relevant Acts, Rules, Regulations and Guidelines.

33. While placing such advertisement, it will be mandatory for the concerned agency and the concerned authority to ensure that the traffic and the surrounding area will not be disturbed and no mishap will be caused due to the structure of the advertisement. The agency will be responsible for any loss of life / property due to any accident due to the structure of the advertisement.

34. It will be mandatory for the concerned agency and competent authority to ensure that the premises will not be tarnished due to advertisement.

35. To save paper and time, the entire procedure from start to finish and till the hoarding permit is alive shall be one window online process like all application, payment and its further correspondence will be done online.


Form A

Application Form

[See rule 17]

(See section 244 in the MMC Act)

1. Name of Applicant :

2. Name of Agency :

3. Status : Proprietary firm/Company/Charitable Trust/Others

4. Address :

Telephone No. Fax

5. Medium of advertisements applied for : Illuminated/Non Illuminated.

6. Form of Advertisement : Temporary/Non-temporary

7. Nature of advertisement applied :

8. Are you applying for display of free banner? : Yes/No

If yes :

(a) Purpose : Academic/religious/public awareness/health/political/others.

(b) Peroid : From to

(c) Location : Single/Multiple :

If multiple:

No. of Locations :

(d ) Text of the message on free banner :

(e ) Indicate the category of Civic message you propose to carry :

(g ) Whether photocopy of Trust Registration attached : Yes/No

9. Dimensions :

Dimensions In tt/sq.ft. In ftr./sq.mtr.

Length

Width

Total Area

Height

10. Site Location :

Name of the Road drawing visibility :

Width of the Road :

No. of hoarding located within 25 mtr. :

No. of trees within 25 mtr. on either side :भाग एक-अ (म.उ.िव.)-४४–६अ


Whether trees are required to cut : Yes / No

11. Name of the Landlord :

12. NOC of the Landlord submitted : Yes / No

13. Whether documents submitted as per rule 17 (b) : Yes / No

I have read carefully the provision of Maharashtra Municipal Corporations (regulating and

control the display of sky-signs and advertisement) Rules, 2022 on above and have complied all the

conditions. I accept, that, in the event the information submitted by me is found false, I am liable

for all such penal actions as prescribed under the law.

Date:

Signature of the Applicant

Designation :

FOR OFFICE USE ONLY :

Whether the application is complete as per rule 28 of the Maharashtra Municipal Corporations (regulating and control the display of sky-signs and advertisement) Rules, 2022 Yes / No

(a) Registration No.

(b) Processing fee :

(c) Deposit :

(d) Date of receipt of application :

(e) Call date :

Signature of the Competent Authority


Form B

[See rule 23 ]

Application form for Renewal

1. Name of applicant and address :

2. Details of Advertisement :

3. Place :

4. Sanctioned size and type :

5. Illuminated/Non illuminated :

6. Upto which date last renewal is done :

7. Next period of renewal :

8. Whether the property owner/has

given no objection for further renewal of sanctioned hoarding.

:

* Documents are submitted in accordance with Rule 23 (b) Yes / No

Date: Signature of Applicant


Form C

[See rule 28(e)]

(Section 244 of MMC Act)

License No.

M/s……………………………………………………….. Res. ……………………................……………

………………………………………………………………….is hereby authorized to erect Sky-sign as

detailed below subject to the compliance of provision of the Maharashtra Municipal Corporations (regulating and control the display of sky-signs and advertisement) Rules, 2022 for the period

from…………………………………to……………………………………….

Nature of

Sky-sign

Place of

Sky-sign

Size and Area of

Sky-sign

Period of Display

From To

The Applicant has paid fee of Rs…………………………………. vide challan No. ……………………..

dated…………………..as per rate prescribed by the Municipal Corporation.

Date: Competent Authority

Municipal Corporation ________


ANNEXURE – I

SPECIFICATIONS FOR ERECTION OF HOARDINGS

(A) Introduction :

This annexure provides specifications and details relating to the erections of hoardings under Corporation jurisdiction.

(B) General :

(1) The hoardings should be maintained properly by providing the painting time to prevent corrosion. All joints should be checked periodically to ensure its safety.

(2) The display of the Corporation permission number and name of the advertisement company shall mandatorily be displayed in bold types. New Roman font. This letter should be 6” high in white color on black background.

(3) The erection of the hoarding should be done by machineries (erecting in equipments) wherever necessary and all precautionary measures will be taken to prevent any accident.

(4) The agency shall take all necessary precautions to prevent nuisance or inconvenience to vehicular and pedestrian traffic movement due to erection of the hoarding.

(C) Height Limitations and Size of the Hoarding Board :

(1) The top of the hoarding board should not be more than 40 feet’s from the respective road or terrace level.

(D) Prevention of Nuisance and Pollution :

(1) The agency shall take necessary precautions to prevent any nuisance or inconveniences to the owners, tenants or occupants of adjacent properties and to the public in general and to prevent any damage to such properties and any pollution of stream and waterways.

(2) He shall make good at its cost and to the satisfaction of the Corporation, any damage to roads, paths, cross drainage works or public or private property whatsoever cost during the execution of the work.

(3) No hoarding shall be erected, flushed to any doors and/or windows of the building or adjoining building.

(4) After erection of hoarding, all waste or superfluous materials at the site shall be cleared by the agency.

(E) Structural Specification :

Design calculation shall be submitted along with working drawing from a practicing structural engineer, registered with the Corporation.

(F) Electrification :

The specification for the illumination of hoarding shall be done as per the guidelines provided by certified electrical consultant.

By order and in the name of the Governor of Maharashtra,

PRIYANKA CHHAPWALE-KULKARNI,Deputy Secretary to Government.

ON BEHALF OF GOVERNMENT PRINTING, STATIONERY AND PUBLICATION, PRINTED AND PUBLISHED BY DIRECTOR, RUPENDRA DINESH MORE, PRINTED AT GOVERNMENT CENTRAL PRESS, 21-A, NETAJI SUBHASH ROAD, CHARNI ROAD, MUMBAI 400 004 AND PUBLISHED AT DIRECTORATE OF GOVERNMENT PRINTING, STATIONERY AND PUBLICATIONS, 21-A, NETAJI SUBHASH ROAD, CHARNI ROAD, MUMBAI 400 004. EDITOR : DIRECTOR, RUPENDRA DINESH MORE.

महारा शासन राजप

Documents

Transcript of महारा शासन राजप