TEK DUNYA ~OK iNAN~ DiYALOGA FARKLI YAKLA~IMLAR

Editorler:

Mahmut Aydin & Siileyman Turan

hitabevi

HiTABEVI YAYINIARI-6 ISBN 978-605-63667·&-5

© Hitabevi, Mayas 2013 Tek Dunya ~k I nan~ I Mahinut Aydm & Siileyman Turan

. Gene I Ya'jln Yiinetmenl Erda!~

Sayfa Duzeni Hitabevi

Kapak Tasanm• UgurPolat

Bas Ia Tarcan Matbaas1 Zubeyde Hamm Mahallesi, Samyeli Sokak No: 15 lskitler-Ankara Tel: 03123843435

Bas1m Tarihi May1s 2013

Hitabevi Bas1m YaYJn Oaglbm /Erda I ~ Baymd1~ Sk. No: 27/28 K1zilay-9mkaya -Ankara Tel: 0312 4355566 erdales@hotmail.com

Din Degi~tirtmekten Muhavereye (Sohbete): 11 Eyliil Sonras1 D~erara~1 Diyalog•

Liyakatali Takim ~ev. Yakup ~o~tu

20. yiizytl, Miisliimanlann Amerikan kiyilanna go~iindeki dra­

matik yiikseli~e tamkllk etmi~ti. Ge~en yiizyilda, islam, Amerikan dini

manzarasmm tamamlayiCl bir par~as1 haline gelirken, Miisliimanlar

da yava~ yava~ Amerikan toplum yaptsmm goriiniir bir par~as1 haline

gelmi~lerdi. 19. yiizyilm sonlarmdan itibaren Amerika'da Miisliiman

topluluk bulunmasma ragmen, 11 Eyliil 2001 olaylan oncesine kadar

Miisliiman olmayanlarla kayna~ma/biitiinle~me smtrhydt. I

Bununla birlikte, ge~en ii~ ytl i~erisinde Miisliimanlar, otekiyle

aktif i~birligini gerektiren ~ogulcu bir ortamda bulunmalarmdan do­

layr fildi~i kulelerinde ya~ayamayacaklannm farkina vardtrlar. Eger

herhangi bir delile gerek duyulursa, 11 Eyliil olaylan da Amerikah

Miisliiman topluma, Amerika'daki ~ogulculugun yadsmamayacak

sosyal bir realite oldugunu gostermi~tir. Ashnda, bir kism1 sahip ol­

duklan milli kimliklerden daha ~ok kendi Amerikahhklanm vurgu­

larken, Miisliimanlarm ~ogu daha fazla ho~goriilii, konu~kan ve d1~a

doniik hale gelmi~lerdir.

Miisliimanlar, terorist eylemlerin, hem kendi islami kimliklerini

hem de Ainerikan vatanda~hk haklanm tehlikeye att1grnm farkina

varmt~lardtr. Miisliiman topluluk, islam'm a~m bir yorumunun cesa­

retJendirmesine boyun egmelerinden dolayr sessiz ~ogunluk sendro­

munu basit bir ~ekilde sonlandm lmak zorunda oldugunu kabul et­

mi~tir. islam adma konu~an radikal ki~ilerin ~iddet eylemleri, Miis­

liiman ~ogunlugun sessiz pghklanm bastlrmt~tlr. Bu yiizden, pek ~ok

• Liyakatali Takim, "From Conversion to Conversation: Interfaith Dialogue in Post 9-11 America", MW. v. 99, Quly 2004), ss. 343-355.

11 Eyllil Sonras• Dinleraras1 Diyalog o 313

Miisliiman, sesini duyurmak i~in Amerikan toplumuna entegreolma . '

geregini hissetmi~tir. Yerelle~en bu Amerikan islam'!, 11 Eyliil

2001'den itibaren pek ~ok Miisliiman'm i~inde yeraldtgt sessiz bir

devrimi temsil etmektedir.

Amerikan islam'm yerlile~me siireci a~1k bir bi~imde Amerikan

islami 9ehir kimliginin yapismi i~ermektedir. Bu sure~, kendini farkh

bir bi~imde di§a vurmaktad1r. Miisliimanlar, ~e§itli ban~ ve anti-1rk~1

hareketlerin etkisine kapllmaktadtrlar. Musliiman gruplar, yiyecek

tedarikinde bulunmak ve Amerikah evsizlere yardtm saglamak gibi

~e~itli sosyal programlarla me~gul olmaktadtrlar.t Ornegin, 2003

Ekiminde, Denver' de insan haklan i~in Ramazan faaliyeti olarak isim­

lendirilen yeni bir kampanya ba§latJ.ld1. Duluth, Minesota'da Miislti­

manlar, yoksullar i~in ev ve saghk hizmetleri saglama te~ebbiislerini

i~eren sosyal hizmetleri destekleyici fonlar olu§turdular. Aynca, 2001

Eyliil'iinden beri, ~e~itli islami merkezler "a~tk cami" uygularnasma

ba~lad1lar ve Miisliiman olmayan kom~ulanm camileri ziyarete te~vik

ederek daha "s1cakkanh" olmaya ~ah~tilar.

Baz1 durumda ise, Miisliimanlar vatanperverlilikerini daha so­

rout yollarla dt~a vurmu§lard1r. Amerikan bayraklan, camilerin di$In­

da, Miisliimanlarm evlerinde ve arabalarmda goriilebiliyordu. Ameri­

kah islami ili~kiler Konseyinin (CAIR) baz1 gazetelerde yer alan

reklamlanyla, Amerikah Miisliiman ~ehir kimliginin farkma vanld1.

Bu durum ba§ortiilii Miisliiman bir klz, tam bir gururla "Ben bir Ame­

rikahytm ve Miisliimamm" diyebilecegini gostermekteydi. Burada

ilgin~ olan, Amerikan kimliginin islami kimlikten once gelmesidir.

Pek ~ok Mtisliiman, Amerikan di$ politikasma odaklanmak yerine, §U

anda kendi kimliklerini "Amerikah Miisliimanlar" olarak yeniden

olu~turmaya daha fazla konsantre olmu~ durumdad1r. D1~ meseleler­

den ziyade i~i meseleler, Amerikah Mtisliimanlar i~in daha onemli

hale gelmi$tir. Btiyiik olas1hkla, Amerika'daki ikinci ku~ak Miisliiman-

1 Bunun iyi bir tirnegi, 2002'de Denver' de bir grup tarafmdan kurulan Muslim Intent on Learning and Activism (MILA)'nm sosyal programlandtr. Amerikah yoksul ve evsizlere gtda yard1m1 yapmak, onlarm faaliyetleri arasmdadtr.

314 • Liyakatali Takim

larm, Amerikan kiiltiiriiyle ozde~le~mesi ve asimile olmas1, onlarm

daha fazla siyasalla~masma_ ve Amerika~ ulusal bilin~ ruhunun olu~­

masma neden olan bir vatanseverlik ruhu geli~mesi yiizundendir.

Aynca, Musliimanlar seslerini ~ok fazla ~1karmad1k~a anavatan edin­

dikleri topraklarda yabancdar olarak ya~amaya devam edebilecekle­

rinin farlondadirlar.

11 Eyliil terorist saldmlan islam'a kar~I baz1 on yargilan, is­

lam'm ~iddeti destekledigi ve Musliimanlann dogu~tan militan ve

irrasyonel insanlar oldugunu yeniden giindeme ta~1d1. Aynca Ameri­

ka'nm terore kar~1 kiiresel sava~1 ve Irak'1 istilas1 Muslumanlara ozel­

likle de Orta Dogu kokenli olanlara yonelik bu basmakahp anlayi~lan

ve ~upheleri gu~lendirdi. Bundan ba~ka, baz1 H1ristiyan fundamanta­

listler tarafmdan islam'a ve Kur'an'a yonelik sert saldmlar ise, Ame­

rika'daki giincel ~atl~malan a~1k bir bi~imde ~iddetlendirmi~tir. On­

lar, islam'm ozunde ~iddeti barmd1rd1gim ve Batlh degerler ve norm­

larla bagda~madtgim varsaytyorlardi. Boyle zararh uydurmalar ge­

nellikle ili~kilerin olmadtgi veya muhalif ili~kilerin oldugu ya da ceha­

let ortamlarmda dogmakta ve geli~mektedir. Bu yiizden Muslumanla­

rm, islam ve kendileriyle ilgili bu ~ekildeki tasvirlere kar~1hk, diyalog­

la ilgilenmeleri zorunlu hale gelmi~tir.

Suleyman Nyang, diyalo~, "iki dini toplulugun uyelerinin, kendi

gruplan arasmda, ortakla~a ve ayn ayn olarak Amerikadaki bireysel

ve kollektif hayatln temel sorunlanyla bogu~an ve sadece bireye ve

topluluga yonelik farkl1 tammlamalan a~1smdan degil, aym zamanda

birbirlerinin inan~larma, ritiiellerine, bayramlanna ve davram~ bi­

~imlerine yonelik tutumlannda_ iki topluluk arasmda miikemmel bir

anlay1~ meydana getirmeye yonelik kopriller kurmaya ~ah~tlklan bir

sure~ olarak tarif eder."2

iki ytl oncesinde, Amerikal1 Muslumanlar, hem fiziksel hem de

entelektiiel olarak temayiiz edebilmek i~in uygun ve net bir entelek-

z Siileyman Nyang. "Challenges Facing Christian-Muslim dialogue in the United States" Christian-Muslim Encounters i~inde, ed. Y. Haddad, 328.

11 Eyliil Sonras1 Dinleraras1 Diyalog o 315

tiiel soylemle kendilerini ifade etme geregi hissetmi~tirlerdi. Bu bag-. lamda onlar, ge~mi~te H1ristiyanlar ile Miisliimanlar arasmdaki ili~ki-

leri karakterize eden dii~manhk, karikatiirize etme ve gii~ mi.icadelesi

~eklindeki tarihi bir kenara b1rakmaya ~ah~maktadtrlar. Miisli.iman-

. larm Amerika'daki miicadeleleri, sadece otekiyle bir arada olmak

degil, aym zamanda Amerika'da kendilerini anla~1hr kllmak, islam'I

uydurma bir efsane olmaktan annd1rmak ve onun medyadaki olum­

suz nitelendirmelerine k~r~I ~tkmak olmu~tur . ..-

Ozellikle 2001 Eyliil'iinden itibaren Amerika'daki hem Miislii­

manlar hem de Htristiyanlar, oteki aleyhine konu~maktansa onunla

ili~kiye girmenin daha iyi olacagmm farklna varmt~tir. Miislumanlar

ile Htristiyanlar arasmda artan diyalog ve etkile~im, "din degi~tirmek­

ten" ziyade oteki~le "sohbet etmeye" yonelmenin onemli bir para­

digmadik ~oziim oldugunu gostermi~tir. Miisliiman toplulugunun

pek ~ok i.iyesi i~in, kar~thklt saygt ve kabul ortammda farkl1 inan~Iara

sahip insanlar arasmdaki diyalogun olduk~a yerii bir fenomen oldugu

hatirlanmahdtr. Kendi i.ilkelerinde Miisliimanlar, genellikle digeriyle

sohbet etme, diyalog kurma ya da konu~ma geregi hissetmezler. Bu

nedenle, Miisliiman olmayanlarla diyalog kurmak, islam't vaaz etme­

ye ve digerlerinin inan~Ianm reddetmeye ah~km ~ogu Miisliiman i~in,

olduk~a yeni bir deneyimdir.

Geni~ Amerikan toplumuyla ileti~im kurma ve ilgilenme gerekli­

ligi, baz1 islami merkezlerde sunulan dini programlarm iislubunun

gelecekte daha fazla evrensel ve yaygtn olarak yeniden diizenlem'nesi

anlamma gelmi§tir. Ornegin, Michigan, Dearborn'daki "islami Bilgelik

Evi'; (islamic House ofWisdomf.IHW)'nde inan~lar arast diyalog i.ize­

rinde biiyi.ik bir vurguyla durulmaktadtr. IHW'in 2001 ilanjreklam

kitab1, merkezin imam! Muhammed Ali Elahi'nin bir mesajmi ta§I­

maktadir. Bu kitapta Elahi ~oye soylemektedir:

Arkada~lanm1z ve i~ ortaklanm1z, ~ocuklanmizm s1mf arkada~la­n, kom~ulartmlz, patronlanm1z, se~ilmi~ memurlanmlz, bunlann ti.imiine, Miisliiman toplulugun Amerikan ya~amtyla etkin bir bi­~imde biiti.inle~ebilmesi i~in islam'm giizelliginin ve ger~ekliginin ogretilmesi gerekmektedir. Bizler de, Amerikan toplumunun seki.i-

316 e Uyakatali Takim

ler etkilerinden izole edilme ile diinyanm geri kalanmdan tecrit edilme arasmda aynm yapabilmemiz it;in kendimizi egitmemiz ge­rekir. inancJmJZI yaym;1 sorumluluguna sahip oldugumuz i~in izo­lasyonun imkans1z lold1~ bu ~eyi yapamayJZ. ·

Martin Buber'e gore, "dogru diyalog, ara~mzda bir bag olu§turan

glivenle, bir digerini dinledigimiz ve ona kar§Ihk veJ;"digimiz zaman,

insan ruhunun temel bir yoniinii ifade eder.''3 Diyalog, farkh inane;:

gruplan arasmda daha iyi bir anlayi§l te§vik eden ve bir arada huzur­

lu bir §ekilde ya§amayi destekleyEm bir arac;: haline gelmi§tir. Ancak

diyalog, digerlerinin inanc;:lan ve adetlerine yonelik yanh§ kam ve

anlayi§lan c;:iiriitmenin otesinde geli§tirilmeye ihtiyac;: duymaktad1r.

Diyalog, belirli bir dini gelenege inanma anlamma gel en fundamenta­

list bir tarzdaki anlayi§ ile diyalogdaki partnerin gonliinii kazanmaya

c;:ah§mayla kan§tlnlmaktadir. Diyalogla ilgilenenler, sadece gelenek­

lerini anlatmakla kalmazlar, ayn1 zamanda ondaki anlamh §eyleri ve

geleneklerindeki kutsalla nasll ili§ki kurduklan ve onu nasil tecriibe

ettiklerini de naklederler.

Bir kimsenin, otekilerin geleneklerine nasil bagland1klan, bagh­

hgi nas1l diizenledikleri ve otekinin tecriibelerine dayanan kutsalla

nas1l etkile§im kurdugu I§lgi altmda inancm1 yeniden gozden gec;:irme

istekliligi, diyalogdaki temel bir unsurdur. Otekinin inancm1 anlamak,

bireyin gelenegine olan teslimiyetini zayiflatmaktan ziyade glic;:Iendi­

rir.

Ornegin, Prof. Cantwell Smith'e kendisinin bir H1ristiyan olup

olmadigi soruldugunda, onun "kom§uma sor" diye cevap verdigini

okumu§tum. Oldukc;:a kisa bu bilge yamt, ozellikle bayram zamammn

yakla§tlgi goz oniinde tutuldugunda, beni sosyal sorumluluklanm

iizerinde dii§iinmeye sevk etti. Biz otekiyle etkile§ime girerek kendi

sahip oldugumuz gelenegimizi zenginle§tirmi§ oluruz. Dinleraras1

diyalog, sadece ili§kinin yogunla§masmi ya da kendi inancimizm art­

masma yol ac;:maz, aym zamanda otekinin inancm1 anlamayi ve ona

3 Douglas Johnston, Faith-Based Diplomacy: Trumpin9 Realpolitik, Oxford, Oxford University Press, 2003, 56.

11 EyiOI Sonras1 Dinleraras1 Diyalog. o 317

sayg1 gostermeyi de saglar. Denver Oniversitesi'nde ders verdigim

mukayesell dinler Slmfindaki ogrencilerim, Slk Slk kendi inan~larmm

ve sahip olduklan ~ini gelenege olan baghhklarmm, diger dinler hak­

kmda.bir ~eyler ogrendik~e gii~lendigini soylemektedirler.

Bu baglamda, "diyalog" kelimesinin kokeninin Yunanca'da, go­

riinen eyleme gonderme yapan "dia" olduguna i§aret etmek onemli­

dir:~ Diyalog, digerlerinin inan~lanm net bir bi~imde gormemize ve

otekinin kendisi hakkmdaki tammma dayah zau.lanmiZI yeniden goz­

den ge~irmeniize imkan tamr. Her bir grup, bu sure~ i~erisinde, inan­

diklan ~eyi daha iyi ifade edebilir ve belirli bir inan~ gelenegine bag­

lanmanm ne anlama geldigini daha iyi anlayabilir. Kendini tammlama

siireci de, her bir grubun kendisini kendi kavramlanyla tammlamasl­

m ve diyalogdaki partnerin bunu kabul etmesi ve ona sayg1 goster­

mesini saglar. Siire~ i~erisinde, oteki hakkmdaki on yargJlanmiz sor­

gulamr ve genellikle ~arpici bir bi~imde degi~ir. Bu, ge~mi~in yanh~

anlamalannm ve kli~elerinin otesine ge~menin ilk adimidJr.s Miislii­

manlar i~in, H1ristiyanhkla ilgili saptmlm1~ anlaYI~ ve imajlarm, Hiris­

tiyanlarm kendilerini nas!l tammladiklanyla ili~kilendirilmesi yanh~­

tlr. Farkh dini arkaplanlara sahip insanlar arasmdaki etkile~im, onlar

arasmda daha ban~~1l bir ortama yol a~acaksa, birinin oteki hakkm­

daki dii~iincelerini ve anlaYJ~mi degi~tirme giicii, onemli bir unsur­

dur. inan~lar aras1 diyalogdaki temel ama~. sadece doktirinel uzla~­

maya ula~mak degil, aym zamanda o~ekine yonelik duyarhhwn da

artmas1dir. Diinya Dinleri Parlamentosu 1993'te Chicago'da, "oncelik­

le bireysel bilin~ degi~mediks;e, diinyanm daha iyi i~in degi~emeyece­

gini" bildirmi~tir.6

4 age, 57. s inan~lar aras1 diyalogu yonlendiren kurallar i~in bkz. M. Darrol Bryant,

"Overcoming History: On the Possibilities of Muslim-Christian Dialogue" Mus­lim-Christian Dialogue ic;inde, ed. M. Darrol Bryant ve S. A. Ali, 34.

6 David Chappell, "Interreligious Dialogue, Globalization, and Human Rights: Buddhist Reflections on Interdependence and the Declaration," Human Rights and Responsibilities in the World Religions ic;inde, ed. Joseph Runzo, Nancy Martin, and Arvinda Sharma, Oxford: Oneworld, 2003,191.

318 e liyakatali Takim

Diyalog, 'oteldnin kendini nasll tammlad1~m · anlamaya yonelik

bir kapi a~ar ve bizi, otekinin deneyi~le.ri vasitasiyla kendi inanclml­

ZI geli§tirmeye zorlar. Bu, bizim onceden di§ladi~miz. ve kotiile§tirdi­

gimiz §eyi benimsememizi saglayan paradigmatik bir ~oziimii . gerek­

tirir. Biz, ~e§itli yollarla otekini di§lama ve marjinalize etme egilimin­

deyiz. Bu, otekini asimile etme, terk etme, ilgisizlik ve ona hiikmetme

§eklinde degi§ebilir /slralanabilir.7 DI§lama, otekinin Slrf bilgisizligin­

den daha ~ok ger~egi ~arp1tmakla ili§kilidir. Miroslav Volfun ifade

ettigi iizere "dl§lama, bilginin saf ihmali degil, kasitli bir yanh~ anla­

madir."8

DI§lama, ~ogu kez be§er olarak biz birbirimize baglayan ili§kinin

kesilmesine yol a~ar ve nefretten ilgisizlige, hatta otekini Ianetlemeye

ya da oldiirmeye kadar varan geni§ .bir alam i~eren duygusal tepkile­

re dahi sebep olabilir. Oteki, ya kendisi gibi yapllmak istenen, ya da

hakimiyeti altma sokulmak istenen insanlar tarafindan asimile edil­

mek zorunda olan daha degersiz bir varhk olarak goriiliir.9 .

Diyalog, bir kimsenin kendi i~inde otekini barmd1rmasi ya da

ona bir yer vermesine yonelik ilk ad1md1r. Diyalog, bir araya geldikle­

rinde, hem Miisliimanlar hem de H1ristiyanlar i~in bu topluluklardan

birinin dii§mamm yeni bir §ekilde gormesini saglayan yorumlar i~in

firsatlar sunar. Bunun yanmda bizim, kendimizi 'oteki' bir dii§man

olarak tammlamaktan ka~mmam1z da bir diger onemli husustur. Bu,

ban§~Il bir ili§kinin kurulmasmda onemli bir ol~iidiir. Bu manada

bizim otekini anlamamlzm ya da onu ho§ gormemizin otesine ge~e­

bilmemizin gerektigine inamyorum.lO Bundan daha da ote olan §ey,

I

7 Miroslav Volf, Exclusion and Embrace, A Theolo9ical Exploration of Identity, Otherness and Reconciliation, Nashville: Abingdon, 1996, 75. Diger dJ$lama ve otekileme bis;imleri hakkmda bkz. Marc Go pin, Holy War, Holy Peace: How Re­liBion Can Brin9 Peace to the Middle East, Oxford: Oxford University Press, 2002,67.

s Miroslav Volf, Exclusion, 76. 9 age, 67. to Tolerans kelimensin kokeni, bir bedenin olmeden once ne kadar zehiri tolere

edebildigini ara$tJran ortas;aga ait zehir bilimi (toksikoloji) ve ilas; bilimine (farmakoloji) dayamr,

11 EyiGI Sonras1 Dinleraras1 Diyalog • 319

otekini kucaklamanm gerekliligidir. Bu, diyalogun farkl1 bir fonksiyo­

nunu akla getirir ki o da, insanlarm aklllanndan ziyade kalplerinin bir

araya getirilmesidir. Ozellikle 11 Eyliil sonras1 diyalog, bir araya

gelen fark11 g6rii§leri dinlemenin ve [onlan] dogrulamamn etkili bir

aract haline gelmi§tir. Miisliimanlar ve Miisliiman olmayanlar, 2001

· Eyliil'iiniin deneyimlerini payla§maya ve daha insanc1l ve adil bir

diinya kurmak is;in bir digeriyle ilgilenmeye ba§lami§lardtr.n

Dini diyalogunun verimli olmas1 is;in, onun .kapah insan grupla­

nyla smirlandtrumamasi gerekir. (Bu tiir kapah) topluluklarm s;ogu

iiyesi, gers;ekle§en diyaloglarm ya da bu diyaloglarm sonus;larmm

farkmda degildir. Onemli olan, sadece bilim adamlarmm degil, dini

topluluklann da birbirleriyle konu§malandlr. Diyalog is;in davet edil­

digimde, Miisliiman toplulugun iiyelerini bana kanlmalan noktasmda

yiireklendiririm. Diyalogun meyveleri ortaya pkt1~nda, Miisliimanlar

ve Htristiyanlar yii boyu s;e§itli zamanlarda ~tks;a yenilenen dostluk

baglan olu§tururlar. Diyaloga katllan bu ~§iler, diger toplulugun

iiyelerinin ki§isel yonlerini de tammaya ba§larlar. Ciinkii onlar, sade­

ce belirli oteki dini geleneklerin temsilcileri degil, gers;ek ki§ilerdir.

Ban§s:Il bir §ekilde bir arada ya§ama, bir grubu oteki olarak ya da eski

degerler ve normlarla biitiinle§mi§ bir insan toplulugu olarak gorme­

digimiz siirece miimkiindiir. Topluluklar birbirlerini etkiledikleri ve

birbirleriyle konu§tuklarmda, inans;Iar aras1 diyalogun meyveleri, ilk

diyalogdan daha uzun sure etkisini koruyabilecektir.

inans;lar arast diyalog hadisesinde §ahit oldugum en etkileyici

deneyimlerden biri, Denver'deki Miisliiman toplulugun bir Episkopal

kiliseslne s;agr1ldi~ zaman gers;ekle§ti. ibadet s1rasmda, katedralde

ezan okundu ve yerel bir imam namaz Joldtrdt. Bizim Htristiyan kar­

de§lerimizin s;ogu, hem ezan hem de namazdan gozle goriiliir bir §e­

kilde etkilendi ve Miisliimanlarm katedralde namaz Jolmasma §ahit

n Yeni ili$kiler kurrnaya ytinelik tizel giri$imler haklanda bkz. Marc Gopin, Holy War, chapter 10.

320 • liyakatali Takim

olmalannm, kendileri is;in s;ok manevi bir tecriibe oldugunu ifade

ettiler.

Diyalogun boyutlannm s:ok yonlii oldugunu anfamak onemlidir.

Diyalog, sadece konferanslarda degil, aym zamanda okullarda, i~

alanlarmda ve hatta kom~uluk ili~kilerinde artarak yer almaya ba~­

lamJ~tir. Yalmz bilim adamlan degil, topluluklarm iiyeleri de kendi

iuans;lan ve din adma yaptlan ~iddet eylemleri hakkmda konu~mak­

tadtrlar. Diyalog yapanlarm kendi topluluklanyla me~gul olmast ya da

diyalogun o topluluk is;indeki ses;ilmi~ bir grupla stmrfandmlmasi

onemlidir. Diyalogun verimli olabilmesi is;in, sonus;larmm sadece

diyalogla ilgilenen bilim adamlan tarafindan degil, toplulugun tama­

mt tarafindan anla~tlmasJ gereklidir. Eger diyalogla ilgilenenler, kendi

toplumlanyla aktif bir ~ekilde me~gul olmazlarsa, onlan da is;ine alan

dinsel geleneklerini ve dinamiklerini tam olarak anlamak miimkiin

degildir. Burada onemli olan husus, diyalog katthmcllarmm ( diyalog­

da ya~adtklan) den~yimlerini ve diyalogdaki partnerlerinin gorii~le­

rini kendi toplumlannm iiyelerine aktarmalandtr.

Denver'deki farkl1 dini gruplar arasmdaki diyalog, bazen yerel

televizyonlarda canh yaymlaruyordu. Bu, yerel topluluga, oteki dini

geleneklerin inans:Ianm ve u.ygulamalanm gostermenin etkili ve

onemli bir yolu olmu~tur. Ornegin, izleyiciler panelistlere kendi dii­

~iincelerini aktarmak ya da onlara sorular sormak is;in pr~gramlara

s:agnhyordu.

inans:lar aras1 diyalog, ifade edilmesi gereken itirazlar­

lafmeydan okumalarla da doludur. Aslmda insanlar tartl~maya ve

ki~isel inans;lanm payla~maya ba~ladtklarmda giiven, onemli bir oge

haline gelir. Diyalogun, uzla~manm ya da inans;lan ifade etmenin bir

yolu oldugu Miisliimanlara hala kabul ettirilemedi. Miisliiman iilke­

Ierdeki Htristiyan misyonerlik faaliyetlerinin tarihi bilindigi is;in, s;ogu

Miisliiman, diyalogu evanjelizasyon is;in ustaca haztrlanmi~ bir plan

olarak gormektedir. Ornegin, 2004 Ocak aYI Kanuga Konferanst'nda,

Kuzey Carolina'da bir Htristiyan-Miisliiman uzla~1 toplantJst diizen-

11 Eyliil Sonras1 Dinleraras1 Diyalog • 321

lenmesi planlanmi~tl. Ye~el Miisliiman toplulugunkorkulanm yati~­

tlrmaki~in benden, Miisliimanlan toplantinm amacmm otekini degi~­

tirmekten ~ok onu ~aha iyi anlamay1 amas;ladigina ikna etmek i~in bir

me~p yazmam istenmi~ti. Diyalog muhataplanm ortadan kaldml­

f!laSI gereken bir tehlike olarak gormekten daha ziyade, Miislumanla­

rm kendilerini anla~1lmas1 ve kabul edilmesi zorunlu olan bir meydan

okuma olarak gormeleri dikkate degerdir. ~ayet Miisliimanlar d1~

diinyaJI bir tehlike olarak gormeye deyam ederlerse, Amerikan top­

lumundan soyutlanmalarma ~oziimler bulmaktcln daha s:ok bahaneler

bulacaklard1r.

Miisliimanlar, yanh~ anla~Ild1klanm ve "dogru ve ger~ek islam1"

yaymanm gerekliligini hissettiklerinde, oncelikle otekinin inans:lanm

ve uygulamalanm anlamaya giri~mek zorundad1rlar. "Musevilik, HI­

ristiyanhk ve islam" adh mukayeseli dinler dersini ilk kez verdigim­

de, pek s:ok Miisliiman ogrencinin, diger monoteist dinlerden etkile­

nebilecekleri korkusundan bu derse kaJit olmadtklanm fark ettim.

Onlan, bu smtfm, diger dinler hakklnda kendilerini bilgilendirecegine

ikna ettigimde, baz1 Miisliiman ogrenciler, kaJit olmaJI kabul ettiler.

ilgin~ olan, H1ristiyan ve Yahudi ogrencilerin bu tiir endi~elerinin

olmamas1ydt. ~iinkii Miisliiman gruplar i~inde, oteki monoteist dinle­

rin inan~lan ve pratikleri hakklnda miisliimanlan bilgilendiren s:a­

h~ma gruplan yetersizdir.

Otekine ula~maya ve onu anlamaya yonelik ba~hca engellerden

biri, otekinin gers:ekleriyle kendi ideallerimizi mukayese ettigimiz

zaman ortaya s;Il{maktadir. Bu baglamda, bir grubun iiyeleri tarafm­

dan i~lenen ~iddetin, s:ogu kez otekinin bar1~ ve sevgi idealleriyle ters

dti~iiri.ildiigu gori.ilmektedir. Mukayesenin daha uygun bir temeli,

ideallerimizin diyalog yaptigimiz ki~ilerin idealleriyle ya da realitele­

rimizin onlann realiteleriyle kar~tla~tinlmasidtr. Topluluklar kendi

ger~eklerini kiyasladiklan zaman, sogu kez hem otekine haksizhk

yapnklarmm, hem de din adma i~lenen igrens: eylemlerin farkina

vanrlar. Aslmda, gruplar arasmdaki miinaka~alar, s;ogu kez, bir gru-

322 • liyakatali Takim

bun tek zarar gormii§ ya da magdur. olanm kendileri oldukianna

inand1klarmda ve ~ati§madaki rollerini kabul etmeyi reddettiklerinde

ortaya ~1kar. Diyalog, hem ·Miisliimanlcfra hem de Miisliiman olma.­

yanlara, hem ac1 ~ektirdiklerini hem de ac1ya maruz kaldddarim ka­

bul etmeleri i~in itiraz ve firsat sunar. Bunun olmas1 i~in, diyalog\In

sadece otekini anlamanm otesine ge~mesi gerekir, ~iinkii diyalog,

aynca otekini anlamak ve aclSml tecriibe etmek i~in insanlara zemin

de hazlrlamahdir. 11 Eyliil'den itibaren Miisliimanlar, Amerika'da bir

Miisliiman olmanm ne anlama geldigini, islam'a yonelik olumsuz

bakl§I, Miisliimanlara yonelik artan gozetimin ve bilhassa Arap Miis­

liimanlar i~in son derece iiziicii olan sivil ozgiirliiklerin klsitlanmasi­

m, otekilere anlatmaya ~ah§maktadtrlar. Miisliimanlar, ozellikle, yurt

di§mdaki olaylardan dolayt yurt i~indeki artan islamfobisi hakklndaki

kaygtyt ifade etmektedirler. Miisliimanlar, aynca Uiusalct Hareketle­

rin sonu~lan ile diger terorizm kar§Itl onlemleri dile getirmeye ~a­

h~maktadirlar. Onlar, ge~en iki ydm deneyimlerini anlattiklan i~in,

diyalogdaki muhataplan, (onlarm ya§adigt) aciyt hem hissetmi§ler

hem de oziimsemi§lerdir. Bir arkada§Im bana "otekinin actsmi oziim­

semek suretiyle diyalog, otekini bir karde§ olarak gormeye beni muk­

tedir lalar" diye ifade etmi§ti.

Diger faktorler, Miisliiman toplulugun aktif bir §ekilde diyalogla

ilgilenmelerini engellemektedir. islam\ gene} olarak degi§ime son

derece diren~li "ithal islam" fenomeni vasttasiyla tecriibe ettikleri

i~in yeni go~menlerin geli§i, Amerikan Miisliiman toplumunu etkile­

mi§tir. Yeni gelen go~menler, geleneksel normlan yeniden canlan­

dirma ve islam'm muhafazakar ve di$ardan gelen anlat1mm1 empoze­

etme egilimindedir. Buna ilaveten go~menler, islam'm daha a§m bir

yorumunu ve islam ile oteki dinler arasmda geleneksel olarak ~izilen

smtrlan tekrar one siiren daha polemik bir soylev geli§tirmi§lerdiJ;".

Ba§ka bir yerde soz ettigim iizere, artan Miisliiman go~ii, Ameri­

ka'daki Siinni ve ~ii'ler arasmdaki gerilimlerin artmasma da neden

11 Eylul Sonras1 DinlerarasJ Diyalog • 323

olmu§tur.t2 Amerikah Musliiman toplulugun is;indeki diyalogla ilgi­

lenmeye yonelik direni§, nispeten dini merkezlerin yeni olmasma

baglanabilir. Amerika'daki Miisliiman dini merkezlerin yakm donem­

de kurulmasmdan dolaYI Miisliimanlar, sm1rh finansal kaynaklanm

toplulugun di§ma kopriiler in§a etmek yerine bu merkezleri kurmaya

ve onlan kurumsalla~tirmaya harcamaktadJrlar.

Diyalogun anlamh olabilmesi is;in, pek s:ok grubun rekabet ettigi

ve her bir dini gelenek is;inde pek s:ok fraksiyonun bulundugu dini

alam as;1ga s;1karmak gereklidir. Bu nedenle, diyalog muhataplan, bu

posizyonlarm hepsinden daha ziyade sadece birini temsil ederler.

Ornegin Miisliiman toplum, s;ogu kez farkh olan ve biribiriyle s:att§ma

is:inde olan degi§ik etmenlerin, menfaatlerin, inans;larm, degerlerin ve

fikirlerin olu§turdugu bir birlikteliktir. islam'm ne kadar s:e§itlilik arz

ettigi, homojen ve statik Miisliiman diinya mitine meydan okuyacak

ve islam'm 'gokku§agma benzeyen tabiatlm' ortaya pkaracaktlr. Ay­

nca, birinin kendi gelenegi is;erisinde yer alan s:e§itliligi ve s:ogullu­

gunu kabul etmesi, o gelenegin normatif saYJlmayan bakl§ as:tlanm

onaylama ve ho§ gorme yetisini gosterir.

islam diinyas1 is;inde farkl1 yorumlarm ortaya pkl§I, Miisliiman

olmayanlar1 sadece islam hakklnda degil, aym zamanda Miisliiman

topluluk is;indeki farklthklar ve islam is;indeki yorum gelenegi hak­

klnda da bilgilendirebilir. Diyalogla ilgilenenlerin, kendi dini grupla­

nnda temsil ettikleri §eyi tammlamas1 ve as;tklamasl da s:ok onemli­

dir. Kimden soz edildigini, kimden soz edilmedigini bilmek de onem­

lidir. Dinleraras1 diyalog, h~r bir diyalog muhatabmm otekinin gele­

neginde sunulan farklthklan ve s:ati§malan daha iyi anlamasm1 miim­

kiin kllar,13 Boyle bir apklama, tek ve farkllla§maml§ bir fenomen

olarak islam fikrine meydan okuyacaktlr.

t2 Liyakatali Takim, "Foreign Influences on American Shi'ism", MW, 90 (Fall, 2000)

ta Tariq Ramadan, Western Muslims and the Future of Islam, Oxford, NY: Oxford University Press, 2004, 209.

324 • Uyakatali Takim

Bundan ba~ka, Amerika'da sadece islam'm farkh ve ayrmnh yo­

rumlarmm oldugunun degil, aym zamanda Muslumanlarm geni~ bir

s:e~itliliginin oldugunun da farlona vanlmas1 da 6nemlidir. ilk Mus­

luman gos:menler, s:ogunlukla Arap dunyasmdan geldikleri halde,

sava~ sonrast gos;menler, dil, kiiltiir ve ulusal k6ken olarak olduks:a

farklthklar arz ederler. Dunyamn s:e~itli bolgelerinden gos:un arti~I,

ortak inans: baglarmm yerini ortak k6ken, ortak etnisite ve ortak kiil­

tiiriin etkili baglarmm almasma yol as;mt~ ve Amerikan Musliiman

toplumunun daha fazla pars;alanmasma neden olmu~tur.

Muslumanlarm, diyaloga girdiklerinde Htristiyanlarla konu~tuk­

lanna ve her bir dint grubun butiin sadakatiyle kendi inancm1 yanstt­

tlgtna inanmak hazen insam yamltabilmektedir. Ote yandan bazllan,

diyalogda Htristiyan ya da Musluman diinyanm butiinunun temsil

edildigme inanmaktadtr. Bu, elbette ki, s:ogunluk grubun gers:ek ya

da ortodoks islam'• temsil ettiklerini iddia etmelerinden dolayt s:ok

yamltlctdtr. Ashnda, bu noktada diyalogda bir tehlike yatmaktadtr.

Cunkii diyalog, s:ogu zaman boyle toplannlarda du~uncelerine yer

verilmeyen azmhk gruplan marjinalle~tirmektedir. Amerika'daki

diyalog faaliyetlerin s:ogu, her bir gelenek is;erisindeki azmhk gruplar

haris;, Protestanlar, Htristiyanlar ve Sunni Muslumanlar arasmda

meydana gelmektedir. Bu nedenle, bu gibi gruplann aylon gorii~leri

duyulmamaktadtr. Bir grubun, rahat konu~abilecegi bir muahatapla

diyalogu devam ettirmek istemesi dogaldtr. Bu, dahas1 dominant

gruplar arasmdaki sohbeti destekler, azmhk gruplarm g6rii~lerini ise

dt~lar. "Resmi" ya da ortodoks islam'1 temsil etmeseler bile farkl1

gruplan ara~tirmak ve onlarla ilgilenmek, diyalogun meydan okuma­

larmdan biridir.

insanlar diyalogla me~gul olduklarmda, benzer pek s:ok inans: ve

degerlere sahip olduklanmn farlona vanrlar. Ortak degerlerin farlona

varma ve insant merak, bir grubun otekiyle ilgilenmesini saglar. Bu,

tiim vatanda~larmm ahlaki ve sosyal iyiligi is:in ortak bir ilgi ve insan­

lar arasmda, e~itlik ve adalete dayah toplumsal bir yap1 uzerine kuru-

11 EyiOI Sonrast Dinlerarast Diyalog • 325

lu ola~ ba~~~~1l ili~kiler nedeniyledir. Otekiyle etkile~ime girdiklerin­

de Miisliimanlar, aym ortak temellerin ortaya ~Iktigt biiyiik bir insani

grubun par~as1 olarak Amerikahlarla biitiinle~me geregi hissetmi~­

lerdir.14 Kur'an tarafindan bildirilen evrensel etik ve ahlak ilkeleri,

insani ilgileri ortakla~a desteklesinler diye, insanoglunun kendi sivil

rolleri i~erisinde bir araya gelmesini gerektirir. Amerikah Musluman­

lann yapmas1 gereken ~ey, Kur'amn evrensel fikirlerini ~agda~ Ame­

rikan toplumuna aktarmak ve uygulamaknr.

11 Eyliil 2001 olaylan sonras1 ortaya ~1kan ger~ekler nedeniyle,

artik diyalog, muhataplarm ban~ ve anlama hakkmda konu~tuklan

bir alanla smtrlandmlamaz. Diyalog, toplumdaki nefrete, aymmcthga

ve ~iddete de kar~1 koymahd1r. i~birlik~i faaliyetler, Miisliimanlann,

Miisliiman olmayan arkada~lanyla konu~malannm, her iki toplumu

ilgilendiren be~eri sorunlarda ortak kararlar alabileceklerinin farkma

vardtklan i~in daha onemli hale gelmi~tir. Be~eri sorunlara gonderme

yapan bu ortak karar ve ilgi fikri, diyalogun sadece sozde kalmaJip

fiiliyata da dokiilmesiyle sonu~lanm1~tlr.ts

Genellikle Amerika'daki Miisliimanlar, kendilerini, pek ~ok Miis­

liiman iilkedekilerden daha ozgiirce ifade edebilmektedirler. Bu ne­

denle Amerikah Miisliimanlar, baz1 Miisliiman yonetimlerin, azmhk­

lara, anti-Hiristiyan ayaklanmalara ve Nijerya ve Pakistan gibi iilke­

lerdeki ~iddet eylemlerine yonelik i~ledikleri haks1zhklara kar~1 ken­

di dinda~lanyla bir araya gelme ve konu~ma geregi hissetmektedir­

ler. Ge~en iki Jilda, CAIR ve Amerika'daki diger Miisliiman kurulu~lar,

diinyanm farkl1 bolgelerindeki Miisliimanlarm i~ledikleri terorist

faaliyetleri kmad1lar. CAIR, birka~ Miisliiman devletin haks1z politika­

lanm da kmadt. Miisliimanlarm, islam ile sava~m konumuna ili~kin

klasik aynmm otesine ge~mesi de onemlidir. Miisliimanlar, saygmhk,

vicdan ozgiirliigu, azmhklarm haklan, evrensel ahlaki degerlere daya­

h cinsiyet e~itligi fikirlerini kapsayacak bir uluslararas1 ili~kiler teori-

14 Bkz. Kur'an, Nisa 4/1. 1s Yukanda tartt~bgimiz ortak sosyal programlara bkz.

326 • Liyakatali Takim

sinden soz etmeye muhta~rlar. Miisliimanlar, H1ristiyan muhatapla­

rmm, Filistin i§gali, 2001 Eyiiil'iinden.sonra Amerika'daki Miisliiman~ !arm haklarmm ve sivil ozgiirliiklerinin baskl altmda tutulmas1 gibi

~e§itli Miisliiman gruplann maruz kaldigt haks1zhklara kar§I geldikle­

rinin de farklndadtrlar.

Etkili ve belirli bir gayeye matuf diyalogun pek ~ok ornegi var­

dtr. 2001 Eyliil'iinden hemen sonra, pek ~ok Htristiyan, tahrip edilen

camileri korumak i~in ya§amlanm tehlikeye attllar. Pek ~ok i.iniversi­

te kar:npusi.inde Amerikal1 kadmlar, Mi.isliiman kadmlara destek ol­

mak amactyla ba§ortiisi.i taktllar. Toronto'da yerel bir ~ii Camii sina­

gog'un yanma in§a edildi. Cami ve tapmagm park yerleri klstth oldu­

gundan dolayt, otoparkln payla§t1nlmasma karar verildi. Bu iki parsel

arasm1 aytran ~izgi, "Gazze §eridi" olarak bilinir. 1990' daki ilk korfez

sava§l boyunca, boli.inmi.i§ park plam iki toplulugun birbirleriyle go­

rii§melerini saglad1. Hatta, onlan ~e§itli sahalarda ve projelerde i§bir­

ligine yoneltti. Topluluklar, evsizlere stgtnak ve yiyecek saglamak gibi

pek ~ok insani projelere kattldilar. Hatta bu iki toplulugun gens;leri

birbirleriyle konu§maya ba§ladllar. Onlar, akran baskllarmm nas1l

i.istesinden gelinebilecegi, ibadet yerlerine gens;leri tekrar nastl s;eke­

bilecekleri ve topluluklarmdaki ya§hlarla ilgilenme yollan hakkmdaki

deneyimlerini payla§hlar. Camii duvarlan iizerine baz1 Miisli.iman

kar§lh yazllar yaztldigtnda, Yahudi toplulugun i.iyeleri bu saldtrgan

materyalleri silmeye yard1m ettiler. 1995'de Kanada, bu iki topluluk

arasmda dayam§ma ruhunu ve i§birligi hareketini ifade eden ve "Bir

par~a payla§Im" (A Lot to Share) olarak isimlendirilen bir belgesel

yaytmlandt. Amas;h ve etkili diyalog, akrabahk temelleri i.izerine kuru­

lur, ortak i§ler toplumsal dostlugu artmr ve otekiyle ilgili boli.inmi.i§

sorumluluk duygusunu ogretir.

Diyalog kelimesinin bizzat kendisi, uzla§maya goti.irmeyebilir.

Diyalog is;in kurumlar, ki.ilti.irel degi§im programlan ve Mi.isli.iman­

Htristiyan tarihini ve teolojilerini ara§hran ortak bir ~ah§ma platfor-

11 EyiOI Sonras1 Dinleraras1 Diyalog o 327

· mu kurmamtz gerekmektedir.16 Ozellikle, ortak s:ah§malar ve diger

uzla§t modelleri yeni dostluklan ve otekiyle empati kurmayt saglaya­

bilirP

Medyada, islam ve Miisliimanlar hakkmda genellikle sunulan

.olumsuz tasvir nedeniyle, birs;ok kimsenin kabul ettigi kli§ele§mi§

imajlan ve mitleri yok etmek is:in, Miisliimanlann otekiyle bir arada

ya§adtklan tarihe vurgu yapan diyalog konu§malarmm onemli oldu­

guna inamyorum. Tum biiyiik dini geleneklerde a§mhklarm var oldu-·-gunu hattrlamak onemlidir, s:unk:ii Jerry Falwell'in H1ristiyanh~ tem-

sil etmedigi gibi, Usame bin Ladin'de biitiin Miisliimanlar adma ko­

nu§madt~ da bir gers:ektir.ls

Tarihe gore, islam, ispanya'da, Hindistan'da, Filistin'de, Tiirki­

ye'de, Afrika'da ve Endonezya'da oldugu gibi diger inans: toplulukla­

nnm iiyelerine biiyiik bir tolerans gostermi§tir. islam'm Batth deger­

lerle bagda§madt~m soylemek, Miisliimanlarm Ban medeniyetine

katklsmt gormemezlik anlamma gelir. islam'm saldtrgan egiliminin

olmas1 onun, otekiyle bir arada ya§ayan ve onu koruyan zengin bir

kiiltiirel miras1 ve ilkelerinin oldugunu s:arpttma anlamma gelmez.

Htristiyan-Miisliiman kar§lla§mast iki amaca hizmet eder: onlar sade­

ce oziinde §iddet dini olarak islam mitini ytkmakla kalmazlar aym

zamanda iki inans: grubunun insanlan arasmdaki bir arada ya§ama ve

ortak faaliyetler is:in bir paradigma geli§tirirler.

Diyalogun onemli bir boyutu ise, katlhmctlarmm diiriistliigu ve

samimiyetidir. Tiim dini geleneklerin bir s:e§it oz ele§tiriyle me§gul

olmalan ve diyalogdaki muhataplarma geleneklerindeki dini fikirle­

rin siirekli olarak yeniden degerlendirildigini gostermeleri s:ok onem­

lidir. Ornegin, Miisliimanlarm, ozellikle 2001 Eyliil olaylan sonrasm­

da, bir oz ele§tiri siireciyle ilgilendiklerini gostermeleri ve Kur'an'm

16 AyrmtJ i~in bkz. Jacques Waardenburg, Muslims and Others, 438-41. 17 Uzla$1 bi~imleri l!akkmda bkz. Marc Gop in, Holy War, chapter 7. 18 Farkl1 dini geleneklerdeki $iddet tirnekleri i~in bkz. Mark Juergensmeyer,

Terror in the Mind of God: The Global Rise of Religious Violence (Berkeley: Uni­versity of California Press, 2000).

328 e Liyakatali Takim

sava§, insan haklan, inan~ ve ifade ozgiirliigu gibi konular iizerindeki

a~tklamalanyla ilgili baglam~al yorumlar~ yonelik itirazlarla yiizle§­

meleri gere~r. Miisliiman bilim adamlan ve hukuk~ular, klasik for- ·

mulasyonun mantJklt bir §ekilde yeniden gozden ge~irilmesinin sag­

lanmast ve kapsaJlCI ban§ vizyonu ile Kur'an'm evrenselliginin tekrar

savunulmast i~in yorumsal ~ah§rnalarla ilgilenmektedirler.

Miisliimanlarm, kutsal kitap ile kutsal metinlerle ilgili sonraki

yorumlar arasmda daha a~tk bir aynm yapmak zorundadtrlar. Bilim

adamlan Miisliiman topluluga, yorumlarla ilgili literatiiriin ~ogunun

Miisliimanlarm Htristiyanlarla ~ati§mada iken formiile edildigini apk­

lamak zorundadtrlar. Bu nedenle, geleneksel yorumlarm yeniden

formiile edilip gozden ge~irilmesi gerekir. Aksi halde Miisliimanlar bu

~atJ§maYI siirdiirmeye devam edeceklerdir. Bu uygulama, Miisliiman­

larm eski yarg1 ya da yorumlan stmrlandtrmaYI kabul etmelerine

baghdtr. Bundan dolaYI Miisliimanlarm, insanlarm yorumlarmdan,

Tann'nm ogutlerini aJlrmast ve Kur'anm g6rii$ii ile klasik ve orta~ag

yorumculan tarafmdan soylenen sosyo-politik baglamdaki gorii§ler

arasmda aynm yapmalan gerekir.

islam'm ban§~l ve militan tarzdaki anlatJmlan arasmdaki geri­

lim, hiikiimlerin ozel baglamlan ile zamana bagh davram§larm tekrar

sorgulanmasJYla ~oziilebilir. Bu yeniden yorumlama i§i, Miisliimanla­

nn, klasik ve orta~aga ozgii resmi kiilliyatlanm, bunu bazJ..lan kendi

topluluklarma kar§l vefastzhk gibi yorumlansa da, yeniden degerlen­

dirmeleri gerekir.

Miisliiman olmayanlarla tartl§Ildtgtnda, statik ve katJ bir gele­

nekten aynlan g6rii§ii yaymak i9in bu gibi aktiiel konular onemlidir.

~iinkii Miisliiman topluluk i~inde, kendisini islam'm a§m yorumun­

dail uzakla§tJrmaya ~alt§an pek ~ok soylem vardtr. Son giinlerde ya­

Jlmlanan Progressive Muslims kitab1, islam'm alternatif yorumlanm

ara§tJran, statik ve yekpare bir islam't sunan ki§ilerin gorii§lerini

~iiriiten a~1k bir te§ebbiistiir. Bu gibi oz ele§tiri ve ge~mi§in kusurla­

nm itiraf etme yoluyla yaptlan diyalog, otekini anlama ve onunla em-

11 Eyliil Sonras1 Dinleraras1 Oiyalog • 329

pati kurrnayt saglayabilir .. Bu yolla, diyalog otekinin kalbini ve akhm

cezp edebilir.