i

TUGAS AKHIR 138

LANDASAN PROGRAM PERENCANAAN DAN PERANCANGAN ARSITEKTUR

TAMAN WISATA RAWA PENING

Diajukan sebagai salah satu syarat untuk memperoleh gelar Sarjana Teknik

Oleh:

Nariswari Ratu Artina

21020113130119

Dosen Pembimbing I:

Dr. Ir. Suzanna Ratih Sari, MM, MA

Dosen Pembimbing II:

Prof. Dr. Ir. Bambang Setioko, M. Eng

Dosen Penguji:

Mirza Ramandhika, S.T., M.T.

DEPARTEMEN ARSITEKTUR FAKULTAS TEKNIK

UNIVERSITAS DIPONEGORO

SEMARANG

2017

ii

HALAMAN

PERNYATAAN ORISINALITAS

Tugas akhir ini adalah hasil karya saya sendiri, dan semua sumber baik yang dikutip maupun dirujuk

telah saya nyatakan dengan benar.

Semarang, 7 Juli 2017

(Nariswari Ratu Artina)

NIM. 21020113130119

iii

HALAMAN PENGESAHAN

Landasan Program Perencanaan dan Perancangan Arsitektur ( LP3A ) ini diajukan oleh :

Nama : Nariswari Ratu Artina

NIM : 21020113130119

Departemen / Program Studi : Arsitektur / Sarjana ( S-1 )

Judul Skripsi : Taman Wisata Rawa Pening

Telah berhasil dipertahankan di hadapan Tim Penguji dan diterima sebagai bagian persyaratan yang diperlukan untuk memperoleh gelar Sarjana / S1 pada Departemen / Program Studi Arsitektur, Fakultas Teknik Universitas Diponegoro.

TIM DOSEN

Pembimbing I : Dr. Ir. Suzanna Ratih Sari, MM., MA. NIP. 196704301992032002 (.............................................) Pembimbing II : Prof. Dr. Ir. Bambang Setioko, M.Eng NIP. 194810051975011003 (.............................................) Penguji I : Mirza Ramandhika, S.T., M.T. NIP. 198902032015041001 (.............................................) Semarang, 7 Juli 2017

Ketua Departemen Arsitektur Ketua Program Studi S1 Arsitektur

Dr. Ir. Agung Budi Sardjono, MT Dr. Ir. Erni Setyowati, MT NIP. 196310201991021001 NIP. 196704041998022001

iv

HALAMAN PERNYATAAN PERSETUJUAN PUBLIKASI

TUGAS AKHIR UNTUK KEPENTINGAN AKADEMIS

Sebagai sivitas akademika Universitas Diponegoro, saya yang bertanda tangan dibawah ini :

Nama : Nariswari Ratu Artina

NIM : 21020113130119

Departemen / Program Studi : Arsitektur / S1

Fakultas : Teknik

Jenis Karya : Tugas Akhir

Demi pengembangan ilmu pengetahuan, menyetujui untuk memberikan kepada Universitas

Diponegoro Hak Bebas Royalti Non - Eksklusif ( None Exclusive Royalty Free Right ) atas karya ilmiah

saya yang berjudul :

Taman Wisata Rawa Pening

Beserta perangkat yang ada ( jika diperlukan ). Dengan Hak Bebas Royalti Non – Eksklusif ini Universitas

Diponegoro berhak menyimpan, mengalihmedia / formatkan, mengelola dalam bentuk pangkalan

data ( database ), merawat dan mempublikasikan tugas akhir saya selama tetap mencantumkan nama

saya sebagai penulis / pencipta dan sebagai pemilik Hak Cipta.

Demikian pernyataan ini saya buat dengan sebenarnya.

Dibuat di : Semarang

Pada Tanggal : 7 Juli 2017

Yang menyatakan,

Nariswari Ratu Artina

v

ABSTRAK

Salah satu ikon pariwisata Jawa Tengah adalah Danau Rawa Pening yang kini ditetapkan

sebagai satu dari lima belas danau prioritas yang akan direvitalisasi dikarenakan pendangkalan dan

gulma enceng gondok. Danau tersebut merupakan salah satu danau alami bagian dari sistem

pengelolaan sumber daya air yang berfungsi sebagai kantong penyerapan air dan pengendalian

banjir. Luasnya sekitar 2.670 hektar dengan kedalaman kini 6-8 meter.

Dilihat dari potensi, pemandangan alam yang masih hijau berpadu dengan unsur air dengan

latar gunung-gunung menjadi daya tarik utama. Kentalnya legenda Baru Klinting asal mula Rawa

Pening juga menjadi salah satu poin menarik. Terdapat pula potensi kesenian dan kebudayaan yang

menjadi identitas daerah yang harus dilestarikan seperti tari-tarian tradisional serta upacara larung

sesaji dan sedekah bumi. Kegiatan tersebut menjadi nilai tambah budaya yang sangat menarik minat

wisatawan. Keberadaan Kawasan Rawa Pening di tengah triangle Yogya-Semarang-Solo juga

membuat kawasan ini strategis dan potensial untuk dikembangkan melalui kegiatan pariwisata.

Konsep ekowisata dirasa tepat untuk diterapkan, dimana masyarakat dilibatkan menjadi

pelaku yang dapat menjaga kelangsungan wisata dan konservasi danau. Diharapkan selain

memenuhi kebutuhan wisata, tujuan untuk meningkatkan kesadaran masyarakat dalam menjaga

kelestarian danau akan terwujud seiring dengan peningkatan ekonomi dan rasa memiliki terhadap

Danau Rawa pening itu sendiri. Pengembangan wisata difokuskan pada tepi danau (waterfront

development) dan merespon potensi sekitar dengan menggabungkan unsur edukasi, rekreasi,

olahraga, kesenian dan budaya.

Kata kunci: Taman Wisata, Danau, Rawa Pening, Ekowisata, Waterfront Development

vi

KATA PENGANTAR

Puji syukur penyusun panjatkan kehadirat Allah SWT yang telah melimpahkan rahmat, taufik dan hidayah-Nya, sehingga penyusun mampu menyelesaikan Landasan Program Perencanaan dan Perancangan Arsitektur (LP3A) yang berjudul Taman Wisata Rawa Pening.

Tujuan penyusunan LP3A ini adalah untuk memenuhi penyusunan tugas dari mata kuliah Tugas Akhir periode 138 di Departemen Arsitektur Fakultas Teknik Universitas Diponegoro. Panduan ini disusun agar memudahkan mahasiswa merancang objek dengan baik.

Dalam penyusunan LP3A ini penyusun mendapat banyak bantuan, masukan dan juga saran yang sangat membantu hingga penyusunan landasan ini terselesaikan. Oleh karena itu, tak lupa penyusun ucapkan terima kasih kepada yang terhormat :

1. Bapak Ir. Agung Budi Sardjono, MT, selaku Ketua Departemen Arsitektur Fakultas Teknik Universitas Diponegoro;

2. Bapak Ir. Bambang Adji Murtomo, MSA, selaku Dosen Koordinator Mata Kuliah Tugas Akhir periode 138;

3. Ibu Dr. Ir. Suzanna Ratih Sari, MM, MA selaku Dosen Pembimbing Utama Mata Kuliah Tugas Akhir;

4. Bapak Prof. Dr. Ir. Bambang Setioko, M.Eng selaku Dosen Pembimbing Kedua Mata Kuliah Tugas Akhir;

5. Bapak Mirza Ramandhika, ST, MT selaku Dosen Penguji pada Mata Kuliah Tugas Akhir;

6. Kedua orang tua dan kakak penyusun yang telah memberikan bantuan serta dukungan moril kepada penyusun selama proses pengerjaan tugas akhir ini;

7. Teman – teman angkatan 2013 Departemen Arsitektur Fakultas Teknik yang selalu menemani penyusun dan membantu penyusun dalam pelaksanaan tugas akhir;

8. Dan seluruh pihak lain yang membantu dalam pelaksanaan tugas akhir maupun penyusunan landasan ini.

Demikian Landasan Program Perencanaan dan Perancangan Arsitektur (LP3A) ini disusun sesuai

dengan keadaan yang sebenarnya untuk dapat digunakan sebagaimana mestinya. Kritik dan saran yang membangun sangat diharapkan oleh penyusun. Akhir kata, semoga LP3A ini bermanfaat bagi semua pihak yang berkepentingan.

Semarang, 20 April 2017

Penyusun

vii

Daftar Isi Halaman Judul ........................................................................................................................................ i

Halaman Pernyataan Orisinalitas ........................................................................................................... ii

Halaman Pengesahan ............................................................................................................................ iii

Halaman Pernyataan Publikasi ............................................................................................................. iv

Abstrak ................................................................................................................................................... v

Kata Pengantar ...................................................................................................................................... vi

Daftar Isi ............................................................................................................................................... vii

Daftar Tabel ........................................................................................................................................... x

Daftar Gambar ...................................................................................................................................... xi

BAB I PENDAHULUAN ........................................................................................................................... 1

1.1 Latar Belakang ................................................................................................................................. 1

1.2 Tujuan dan Sasaran ......................................................................................................................... 2

1.2.1 Tujuan ...................................................................................................................................... 2

1.2.2 Sasaran ..................................................................................................................................... 3

1.3 Manfaat ........................................................................................................................................... 3

1.3.1 Subjektif ................................................................................................................................... 3

1.3.2 Objektif..................................................................................................................................... 3

1.4 Ruang Lingkup ................................................................................................................................. 3

1.4.1 Ruang Lingkup Substantial ....................................................................................................... 3

1.4.2 Ruang Lingkup Spatial .............................................................................................................. 3

1.5 Metode Pembahasan ...................................................................................................................... 3

1.6 Sistematika Pembahasan ................................................................................................................ 4

1.7 Alur Pikir .......................................................................................................................................... 5

BAB II TINJAUAN PUSTAKA ................................................................................................................... 6

2.1 Tinjauan Wisata............................................................................................................................... 6

2.1.1 Pengertian Wisata .................................................................................................................... 6

2.1.2. Motif Wisata dan Jenis Wisata ................................................................................................ 6

2.1.3 Obyek Wisata ........................................................................................................................... 7

2.1.4 Pelaku Wisata ........................................................................................................................... 8

2.2 Tinjauan Taman Wisata ................................................................................................................... 8

2.2.1 Pengertian Taman Wisata ........................................................................................................ 8

2.2.2 Jenis Rekreasi ........................................................................................................................... 9

2.2.3 Komponen Taman Wisata ........................................................................................................ 9

2.2.3.1 Atraksi ................................................................................................................................... 9

2.2.3.2 Aksesibilitas ......................................................................................................................... 10

2.2.3.3 Amunitas/Fasilitas ............................................................................................................... 10

2.2.3.4 Aktivitas ............................................................................................................................... 14

2.2.4 Persyaratan dan Fasilitas Taman Wisata ............................................................................... 14

2.3. Tinjauan Danau ............................................................................................................................ 14

2.3.1 Pengertian Danau .................................................................................................................. 14

viii

2.3.2 Manfaat dan Fungsi Danau .................................................................................................... 15

2.3.3 Rekreasi dan Wisata Danau ................................................................................................... 15

2.4. Tinjauan Waterfront Development .............................................................................................. 16

2.4.1 Pengertian Waterfront ........................................................................................................... 16

2.4.2 Jenis-Jenis Waterfront ........................................................................................................... 16

2.4.3 Tipologi Waterfront ............................................................................................................... 16

2.4.4 Fungsi Waterfront .................................................................................................................. 17

2.4.5 Kriteria Waterfront ................................................................................................................ 17

2.4.6. Aspek Perencanaan Waterfront ............................................................................................ 18

2.4.7 Aspek pengembangan Waterfront ........................................................................................ 18

2.5 Ekowisata ...................................................................................................................................... 20

2.5.1 Pengertian Ekowisata ............................................................................................................. 20

2.5.2 Elemen Ekowisata .................................................................................................................. 20

2.5.3 Prinsip Dasar Pengembangan Ekowisata ............................................................................... 21

2.6 Tinjauan Perancangan Lansekap ................................................................................................... 23

2.6.1 Elemen Lansekap ................................................................................................................... 23

2.6.2 Aplikasi Desain Lansekap ....................................................................................................... 24

BAB III DATA DAN ANALISIS ................................................................................................................ 32

3.1 Tinjauan Kabupaten Semarang ................................................................................................. 32

3.1.1 Kondisi Fisik ........................................................................................................................... 32

3.1.1.1 Letak Geografis .................................................................................................................. 32

3.1.1.2 Iklim dan Topografi ............................................................................................................. 33

3.1.1.3 Hidrologi .............................................................................................................................. 33

3.1.2 Kondisi Non Fisik .................................................................................................................... 34

3.2 Tinjauan Danau Rawa Pening ........................................................................................................ 36

3.2.1 Letak Geografis ...................................................................................................................... 36

3.2.2 Tipologi Danau ....................................................................................................................... 36

3.2.3 Karakteristik Danau ................................................................................................................ 36

3.2.4 Iklim ........................................................................................................................................ 36

3.2.5 Hidrologi ................................................................................................................................. 37

3.2.6 Topografi ................................................................................................................................ 37

3.2.7 Fungsi dan Manfaat Danau .................................................................................................... 38

3.3 Potensi Sekitar Rawa Pening ......................................................................................................... 38

3.3.1 Potensi Wisata ....................................................................................................................... 38

3.3.1.1 Potensi Jembatan Biru ........................................................................................................ 38

3.3.1.2 Potensi Kereta Api Wisata................................................................................................... 39

3.3.2 Potensi Kebudayaan ............................................................................................................... 39

3.4 Kebijakan dan Peraturan Terkait................................................................................................... 41

3.4.1 Kebijakan dan Rencana Tata Ruang Kabupaten Semarang ................................................... 41

3.4.2 Zonasi Danau Rawa Pening .................................................................................................... 42

3.4.3 Sempadan Danau ................................................................................................................... 43

3.5 Studi Banding ................................................................................................................................ 43

ix

3.5.1 Telaga Sarangan ..................................................................................................................... 43

3.5.3 Tai Po Waterfront Park .......................................................................................................... 48

3.5.4 Kisimmee Lakefront Park ....................................................................................................... 53

3.5.5 Hasil Studi Banding ................................................................................................................ 56

BAB IV KESIMPULAN, BATASAN, DAN ANGGAPAN ............................................................................. 60

4.1 Kesimpulan ................................................................................................................................ 60

4.2 Batasan ...................................................................................................................................... 60

4.3 Anggapan .................................................................................................................................. 61

BAB V PENDEKATAN PERENCANAAN DAN PERANCANGAN ............................................................... 62

5.1 Dasar Pendekatan ......................................................................................................................... 62

5.2 Pendekatan Aspek Fungsional ...................................................................................................... 62

5.2.1 Pendekatan Pelaku dan Aktivitas ........................................................................................... 62

5.2.2 Pendekatan Jenis Kegiatan/Aktivitas dan Fasilitas Kelompok Ruang ................................... 65

5.2.3 Pendekatan Persyaratan Ruang ............................................................................................. 70

5.2.4 Pendekatan Kapasitas Pengunjung ....................................................................................... 70

5.2.5 Pendekatan Kapasitas Ruang ................................................................................................. 73

5.2.6 Pendekatan Besaran Ruang ................................................................................................... 76

5.2.7 Pendekatan Hubungan Kelompok Ruang .............................................................................. 83

5.2.8 Pendekatan Sirkulasi .............................................................................................................. 84

5.3 Pendekatan Kontekstual ............................................................................................................... 85

5.3.1 Peraturan Setempat ............................................................................................................... 85

5.3.2 Tapak ...................................................................................................................................... 85

5.4. Pendekatan Aspek Kinerja ........................................................................................................... 90

5.5. Pendekatan Aspek Arsitektural .................................................................................................... 93

5.5. Pendekatan Aspek Teknis ............................................................................................................ 95

BAB VI PROGRAM PERENCANAAN DAN PERANCANGAN ARSITEKTUR .............................................. 97

6.1 KONSEP DASAR ............................................................................................................................. 97

6.2 Program Dasar Perencanaan ........................................................................................................ 97

6.2.1 Program Ruang....................................................................................................................... 97

6.2.2 Aspek Kontekstual ................................................................................................................ 102

6.3 Program Dasar Perancangan ....................................................................................................... 104

6.3.1 Aspek Kinerja ....................................................................................................................... 104

6.3.2 Pendekatan Aspek Arsitektural ............................................................................................ 104

6.3.3 Aspek Teknis......................................................................................................................... 104

Daftar Pustaka ................................................................................................................................... 106

Lampiran

x

DAFTAR TABEL

Tabel 2.1 Standar Kelayakan menjadi Daerah Tujuan Wisata ............................................................. 13

Tabel 3.1. Tabel data wisatawan kabupaten Semarang tahun 2015 ................................................... 36

Tabel 3.2 Tabel Hasil Studi Banding ..................................................................................................... 56

Tabel 5.1 Pengelola Taman Wisata Rawa Pening ................................................................................. 63

Tabel 5.2 Kebutuhan Fasilitas Kelompok Kegiatan Penerima ............................................................... 65

Tabel 5.3 Kebutuhan Fasilitas Kelompok Kegiatan Utama ................................................................... 66

Tabel 5.4 Kebutuhan Fasilitas Kelompok Kegiatan Penunjang ............................................................. 68

Tabel 5.5 Kebutuhan Fasilitas Kelompok Kegiatan Pengelola .............................................................. 69

Tabel 5.6 Kebutuhan Fasilitas Kelompok Kegiatan Servis ..................................................................... 69

Tabel 5.7 Jumlah Pengunjung Objek Wisata di Kawasan Rawa Pening ................................................ 70

Tabel 5.8 Perhitungan Variabel Jumlah Pengunjung Objek Wisata di Kawasan Rawa Pening ............. 71

Tabel 5.9 Pendekatan kapasitas ruang ................................................................................................. 73

Tabel 5.10 Pendekatan Besaran Ruang Kelompok Kegiatan Penerima ................................................ 76

Tabel 5.11 Pendekatan Besaran Ruang Kelompok Kegiatan Utama..................................................... 77

Tabel 5.12 Pendekatan Besaran Ruang Kelompok Kegiatan Penunjang ............................................. 81

Tabel 5.13 Pendekatan Besaran Ruang Kelompok Kegiatan Pengelola ................................................ 82

Tabel 5.14 Pendekatan Besaran Ruang Kelompok Kegiatan Servis ...................................................... 83

Tabel 5.15 Rekapitulasi Besaran Ruang ................................................................................................ 83

Tabel 6.1 Rekapitulasi Program Ruang ................................................................................................ 97

Tabel 6.2 Aspek kinerja ...................................................................................................................... 104

Tabel 6.3 Aspek Arsitektural ............................................................................................................... 104

Tabel 6.4 Aspek Teknis ........................................................................................................................ 104

xi

DAFTAR GAMBAR

Gambar 1.1 Alur Pikir ............................................................................................................................ 5

Gambar 2.1 Konfigurasi jalur sirkulasi ............................................................................................... 25

Gambar 2.2 Bentuk lintasan .............................................................................................................. 25

Gambar 2.3 Hubungan Jalan Menuju Ruang ..................................................................................... 26

Gambar 2.4 Hubungan Jalan Melewati Ruang .................................................................................... 26

Gambar 2.5 Hubungan Jalan Berakhir Ruang ..................................................................................... 26

Gambar 2.6 Pola Parkir Satu Sisi 900 .................................................................................................. 27

Gambar 2.7 Pola Parkir Satu Sisi 300, 450, 600 .................................................................................... 27

Gambar 2.8 Letak Pintu Terpisah Satu Ruas ....................................................................................... 27

Gambar 2.9 Letak Pintu Terpisah Tidak Satu Ruas ............................................................................. 27

Gambar 2.10 Letak Pintu Jadi Satu ..................................................................................................... 28

Gambar 2.11 Letak Pintu Jadi Satu Ruas Berbeda .............................................................................. 28

Gambar 2.12 Elemen Dinding vegetasi sebagai pengaruh ruang ....................................................... 28

Gambar 2.13 Batasan Ruang ............................................................................................................... 28

Gambar 2.14 Sistem Saluran Pembuangan Air Bawah Tanah ............................................................ 31

Gambar 3.1 Peta Lokasi Kabupaten Semarang dalam Provinsi Jawa Tengah ..................................... 32

Gambar 3.2. Peta Batas Administratif Kabupaten Semarang ............................................................ 33

Gambar 3.3 Peta Kawasan Perencanaan Rawa Pening dalam Provinsi Jawa Tengah ........................ 35

Gambar 3.4 Jembatan Biru penangkap enceng gondok ..................................................................... 38

Gambar 3.5 Potensi wisata jembatan biru ......................................................................................... 39

Gambar 3.6 Kereta api uap wisata ...................................................................................................... 39

Gambar 3.7 Tari Gedrug Buto ............................................................................................................. 39

Gambar 3.8 Tari Kuda Lumping........................................................................................................... 39

Gambar 3.9 Para Penari di lampu merah sekitar Rawa Pening .......................................................... 40

Gambar 3.10 Lomba Perahu hias ........................................................................................................ 41

Gambar 3.11 Tari Gambyong Kolosal ................................................................................................. 41

Gambar 3.12 Peta Zonasi dan Rencana Pembuatan tanggul .............................................................. 42

Gambar 3.13 Citra satelit Telaga Sarangan Area no 1 lebih ramai dari tempat lain karena akses dan

view yang lebih mudah ....................................................................................................................... 44

Gambar 3.14 Tanggul danau membatasi perairan dan daratan pengunjung mencari daerah yang

memiliki view bagus ........................................................................................................................... 44

Gambar 3.15 Promenade danau dimanfaatkan oleh berbagai pihak diperhitungkan area yang

banyak dikunjungi .............................................................................................................................. 44

Gambar 3.16 Telaga Sarangan di Musim Kemarau yang dapat dimanfaatkan untuk berjalan-jalan

dalam waktu tertentu ......................................................................................................................... 45

Gambar 3.17 Patung wisata yang menjadi landmark dan area berfoto ............................................. 45

Gambar 3.18 Pulau di tengah danau memperkuat identitas visual waterfront ................................. 45

Gambar 3.19 Fasilitas berkuda dan berperahu kurang variatif .......................................................... 46

xii

Gambar 3.20 Tidak ada zonasi khusus untuk tiap-tiap fasilitas sehingga area sirkulasi kacau, terlihat

mobil dan pedestrian menjadi satu .................................................................................................... 47

Gambar 3.21 Area parkir tidak dipisah sesuai jenis kendaraan dan area pejalan kaki yang malah

dijadikan tempat parkir ....................................................................................................................... 47

Gambar 3.22 Area pejalan kaki yang malah dijadikan tempat parkir ................................................. 47

Gambar 3.23 Ruang terbuka pada beberapa tempat tertentu diperlukan untuk piknik keluarga ..... 47

Gambar 3.24 Fasilitas tempat duduk dan shelter ditempatkan menghadap danau dan disediakan

pada area yang memilliki view bagus ................................................................................................ 48

Gambar 3.25 Dibutuhkan area khusus untuk memancing ................................................................. 48

Gambar 3.26. Peta Taipo Waterfront Park ......................................................................................... 49

Gambar 3.27 Gardu pandang Area Tai po waterfront Park menjadi landmark .................................. 49

Gambar 3.28 Area tepi air Tai Po langsung memiliki pandangan view luas ....................................... 49

Gambar 3.29 Akses pada Taman memiliki sirkulasi utama dan sekunder sehingga memiliki hirarki 51

Gambar 3.30 Landmark dan penunjuk arah mempermudah pengunjung untuk berkeliling ............. 51

Gambar 3.31 Area taman harus dilengkapi dengan tempat duduk. Akan lebih baik lagi apabila

dilengkapi dengan meja. .................................................................................................................... 52

Gambar 3.32 Fasilitas handrail dan ramp pada taman yang mempermudah berbagai macam

pengguna ............................................................................................................................................ 52

Gambar 3.33 Penerangan pada area tower menarik untuk wisatawan ............................................. 53

Gambar 3.34 Siteplan Lakefront Park Gambar Kurang terlihat konsep hierarki pada area ............... 53

Gambar 3.35 Orientasi taman menuju air .......................................................................................... 54

Gambar 3.36 Dock dan area memancing mengakomodasi pengunjung untuk berinteraksi dengan air

............................................................................................................................................................ 54

Gambar 3.37 Sirkulasi pada area plaza yang berdekatan dengan promenade sehingga mudah

pencapaiannya .................................................................................................................................... 55

Gambar 3.38 Sirkulasi dengan perkerasan dibuat dengan alur, namun area penaungan dan tempat

istirahat seperti tempat duduk minim ................................................................................................ 55

Gambar 3.39 Area paviliun untuk beristirahat memiliki view baik .................................................... 55

Gambar 3.40 Kolam bermain anak berkonsep wild life yang menarik untuk anak-anak ................... 56

Gambar 3.41 Area playground dibuat warna-warni dan menarik serta aman untuk anak-anak

bermain ............................................................................................................................................... 56

Gambar 3.42 Plaza dilengkapi dengan penerangan pada malam hari .............................................. 56

Gambar 5.1 Diagram struktur organisasi Taman wisata Rawa Pening ............................................... 63

Gambar 5.2 Diagram Model perencanaan partisipatif Taman Wisata Rawa Pening

Gambar 5.3 Grafik Pengunjung Kawasan Wisata di Sekitar Rawa Pening tahun 2012-2016 ............. 71

Gambar 5.4 Pendekatan Hubungan Ruang ......................................................................................... 84

Gambar 5.5 Pola sirkulasi pengunjung ............................................................................................... 84

Gambar 5.6 Pola sirkulasi pengelola ................................................................................................... 85

Gambar 5.7 Pola sirkulasi masyarakat sadar wisata ........................................................................... 85

Gambar 5.8 Letak alternatif tapak ...................................................................................................... 86

xiii

Gambar 5.9 Citra Tapak dan Kondisi Eksisting Tapak 1 ...................................................................... 86

Gambar 5.10 Kereta Api Wisata Ambarawa ....................................................................................... 87

Gambar 5.11 Jembatan Biru ............................................................................................................... 87

Gambar 5.12 Kondisi tapak 1 ............................................................................................................. 87

Gambar 5.13 Citra tapak dari satelit ................................................................................................... 88

Gambar 5.14 Kondisi Eksisting Tapak 2 .............................................................................................. 88

Gambar 5.15 Citra tapak 3 .................................................................................................................. 89

Gambar 5.16 Potensi View tapak alternatif 3 ..................................................................................... 89

Gambar 5.17 Diagram distribusi air dengan down feed .................................................................... 91

Gambar 5.18 Skema pembuangan sampah ........................................................................................ 93

Gambar 6.1 Tapak terpilih ................................................................................................................ 103