SERAT CATUR KANDHA - alangalangkumitir · inggih tan wandhe jiwa ragang lampahi ing sakarsa paduka....

www.alangalangkumitir.wordpress.com Oleh : Mas Kumitir 1

www.alangalangkumitir.wordpress.com Oleh : Mas Kumitir

SERAT CATUR KANDHA Program digital ini dikembangkan untuk melestarikan dalam mendukung proses pelestarian sastra daerah di Indonesia. Hasil dari program digital ini berupa karya sastra Jawa yang disalin dalam bentuk teks digital format pdf . Semoga tujuan blog www.alangalangkumitir.wordpress.com adalah menjadi salah satu sumber digital karya-karya sastra Jawa dapat dibaca, ditelusuri atau diunduh oleh para sutrisna budaya ataupun masyarakat secara bebas. Salam asah asih asuh. Nuwun.

@@@ Punika Wacan Sejarah Kagungan Dalem Bupati Cerbon R. Adipati Hariya Suradiningrat DHANDHANGGULA Catur kandha kang pinurweng gendhing dhenira sang kasubing rat kithal kithung sabarang gawene winuwuhan ning bingung banget bodho budi taliti ing dhelap handhaluyah salamining tuwuh tuwas wis sinambat esak kasok kurang ngakal nalutuhi marang Sang Trusing bisa. Basakkena ing ngujar pamanci kumaya kaya mangun cirati ing gendhing nging Sang katenben weruh tembunge wuruk kumasengka hayengkut tulis patilasaning kuna kang sami hanyatur raken sejarah Oliyah ing sabrang ing Jawa kang winuri nuri malar hantukka barkah. Barkahe kang rinipta ing tulis



tulusa amanah pacandhiyan ning kang luhur martabate betah amaos tutur tatrapang neng pandum pamilih malak mandar katungas sangating Yang Ngagung hanggugonana pri esak ngangsupenna ing tung-tung piniti kapti pemah wekasing gita Purwa Nabi Muhammad sisiwi ayu terus manah kasuciyan Dewi Patimah jenenge antuk krama wong ngagung kang mashur mancanning Yang Widhi Maha Baginda Raja Ngali jenengipun waliyullah kang utama gustining alulkak amirul mukminin nuli kagungan putra. Maharaja Kusen ingkang sahid kang suhud natagama nibuat anuli miyos putrane nenggeh ingkang wulangun Imam Anglam lenal ngabidhin budhi anata islam karana Yang Ngagung nuli miyosaken putra Jenalkubra sinebu Tajussalikin pon bangsa waliyullah. Nuli puputra Jumadhilkabir ratu agung mulya pinandhita aneng kuswah negarane nuli iku susunu Raja Ngumdah Ratu ing Mesir mapan ika puputra Baniisrail Ratu Sultan Kut ing namanira Ratu abala Ratu ing Baladh Mesir tan nana sawalaha.



Raja Ekut aneng Banisrail Apepatih rayine kang nama Patih Ngunkah pan jenenge salaminira lungguh ratu ana ing Banisrail kang kakasihipun Sultan Kut pramila nyebar potusan ngulati babakalan rabi angsaja ingkang simak. Kelawan garwane kang wus mati juweting pangulatan wus mendhak instri nenggeh babaktane wong kajji ingkang rawuh saking Pajajaran kang nawi Cakrabuwano ingkang kalih rayinipun istri nama Rara Satang hiya iku rupane kang hangemperi dhateng kang garwa Sultan. Garwa Sultan kang sampun nagemasi kaya ta urip maning dhuk ana Rara Satang tinemune jar si Rara punika putrinipun jeng Siliwangi ingkang kabekta kesah kaji ing sadhulur kang nami Cakrabuwana sebab dening ing Pajajaran kasesih dhumeh remen ing islam. Pramila karo mralalu kajji tambuh ing manah amurang lampah kalanira tinemu lan potusan sing Banisrail kalangkung ingormatan dhenira sang nemu pinituturan yen kersa sang ngapatikbra Sultan ing Baniisrail



akarsa pinanggiya. Kalayan dika sakalih sami ingandikanning karsa Molana ing banisrail pernahe yata sakalihipun dhatan kangkat langgana budhi sami anuting karsa nira sang Popatus tan kacarita ing marga kocapa sapraptane mring Banisrail Sultan Kut rena-rena. Ninggali sang nembe prapti adhan Molana gupuh priksa he sira kajji sakaro sapa kang duwe sunu lan metu sing negara ngendi lan sapa aranira kang liningan matur ngabdi dalem putra raja saking Sundha pramilanipun na kajji saking sanget katiwar. Dhatan angsal sihing rama aji dhumeh kawula mlebu islam asanget dedhe karsane karanten rama prabu maksih Budha dereng atampi agami Rasulullah pramilaning bendu dhumateng jasad kawula Sultan Nekut pangandikane lah ngendi kang nyelamaken sira. Cakrabuwana matur wot sari kawula sami malebet islam wau dhateng ngayunane Kanjeng Molana Guru kang wonten ning wukir surandil kasebat naminira



yen Molana Guru ilapi ingkang peparab kang paring tudhuh lampah kawula mriki ngunjungi kabatullah. Wondening wasta kawula lahip nami Sundha pun Cakrabuwana dhupi punika sadherek istri ingkang sinebut rama ingkang njejuluki dhipun undang pun Satang lintang bodho bingung sang Maha Sultan ngandika iku sadulurira wadhon saiki sun jaluk sukanira. Dheng rila kalwan ati putih sun pundhut arsa sun kantha garwa Cakrabuwana sembahe ing karsa dhalem katur supadhos rehing sampun nakil sumangga pitarosa pyambang jeng Sang Prabu dhumsteng pun nadhi Satang awon panedhtan kilap karsa sang Ngaji Sultan Kat hangandika. He ni wadhon Satang dhen sejati pakanira sun pundhut ing suka ing mangko seja sun gawe rabi ingkang satuhu Rara Satang tan kangkat ing ling ing rembe ing kaweran pangraweng nging ratu sudhi nampar kawias sarsa sang nata sampun ngertos inggeking istri bilih amageng wirang. Kandika ya insun arep nyepi ing lalambunging gunung Tursina ing kana ana jurang jro



suci pajenanisun prajanjiyan lan sira nini prayoga aneng kana lan iku sadhulur rira lanang kon tut wuntat kalawan pangulunipun Jalalludhin ngapingana kang tebah. Adhan wiyose maha narpati saking pura Banisrail ngelan sapandeleng ing tebahe sampun ning kana rawuh anjejep birahining pambrih anaros ing Sang Rara dhuk ambal ping telu sang tinaros awacana purun kawula pinantha jatu krami sainggah dhinuluran. Dharbeya pecil jejer kang mangkin iyasa amuter Pajajaran amekasana Budhae amimitana laku iman islam kang sejati lah uen tanggoh Sang Raja dhumateng panuhun kawula kadhi mangkana inggih tan wandhe jiwa ragang lampahi ing sakarsa paduka. S I N O M Sang Maharaja kalintang kewuhan marganing pambrih sakedhap leng-lenging tunggal dhatan nantara tumuli wonten syaraning uni saking jujurang karungu basane sanggupana iku panuhuning ngistri pan wus mangkana janjinira Yang Sukma.



Tumunten Sang Maharaja kandika ya sun sanggupi nalika nabda samana syaraning ketug nyahuri saking lambunging wukir Tursina ambal ping pitu adhat teng gunung ngika lah yen ana wong prajanji kang kadhukuran ketugnya mangurawang. Wusing tutug prajanjian sami mantuk dhateng puri enulusaken keng karsa wonten palandaning masjid kahormataning kawin Sang Ratu Agung ing riku sabadaning kang karsa akasukan sujang ratri para raja kang kadep ana ing kana. Rara Satang wus panindha jenengening prameswari ing Banisrail nagara nami Saripah Mudhaim kalangkung kinasihi angre pawistri ing wau caremming jatukrama ika sampunna garbini nyidham kaworan salaminira wawrat. Kang raka Cakrabuwana pon lami ing Banisrail ipe-ipe kumawula paparape wus den alih sinebut nami kajji Ngabdullah Dhuliman estu tan kocap laminira ingkang bobot sampun lair Nyi Mudhaim priyayine lanang.



Sultan langkung rena-rena ninggali dhateng prayayi wulagang gelaraken tata adhat aneng Banisrail layen wonten prayayi mungel tangarana ratu gamelan kang winastan ika sang Tanyal Hibrahim lan ungeling bedhil mas obar kastuba. Nabanjengira munya prayayi wus den wastani Sarip Hidayat kang nama kalangkung kinasihi ing karsa sang narpati malah ing nalika wau yuswanipun dumungkap pitung sasi binekta mring istana ingkang Madhinah Rasulullah. Yen kitsa aneng Jawa ing mangsaning tedhak siti punika dhateng Madhinah Maha Sultan Banisrail dhuk andodonga maring kalaratira Jeng Rasul anametiking karna abaning mangsit yen iki anakira gadhang angratu ing Sundha. Amet pusakaning bujang ora angratu ing Mesir sakedhap Sultan ken tan ing prajanjiyaning dhingin sukur maring Yang Widhi satutuge karsanipun nunten sami abubar mantuk dhateng Banisrail lan kocap lamine kang mageng wibawa. Ken Sarip Hidayatullah



lamining timur tununggwing kan uwa Cakrabuwana ingkang ajejuluk kajji Ngabdullah Dhulngimani ing Banisrail tinunggu ing puja-puja brata lami-lami angadhem Nyi Mudhaim apuputra malih lanang. Winastan Sarip Nurullah kang langkung kinasihi dhenira kang rama sultan pon duk yuswa pitung sasi binekta ngujung maring kang ngastana Kanjeng Rasul nalika Maha Sultan andodhonga dhipun wisik dhening sawara yen ika anakira. Kang enom iki kang gadhang angratoni aneng Mesir amet pusakaning bapa Sultan sukur ing Yang Widhi satutuge anjati nunten sami bubar mantuk tan kocapa lamining urip Kaji Ngabdullah iman nekeseja. Dhumateng kalarat Sultan yen pinareng wonten idhim kawula amit sumeja tinjo dhateng nusa Jawi bilih mangke sapalih sapratigan sami anut dhateng agami islam Maha Sultan anduluri ing sakajaten ipe Cakrabuwana. Adhan saking Kajji Dhuliman intare sing Banisrail sampun sigra lelayaran



kampir ing pase nagari ambarja manga ngelmi ing ngarsa Molana guru ing Pase ingkang nama Sekh Molana Dhatuk Sidik musawarah mangripat karana Allah. Malah lami aneng kene Ngabdullah Dhuliman mangkin wus katela ing pranama ing sabaring dhipun wastani dhening wong pase nami Pangeran Gagaklimayu rehing tansah aneha karamate narambahi mandi kandikane ing sabarang tingkah. Ing pramila ingormatan tus dadhi araga sukma tan kena kongkulan dening sesamaning dhumadi lamining lami tumulus ika Pangeran Gagak lumayu mantuk ngajawi lalayaran wus labuh ingkang baita. Sampun ngingsik polatan enggen patapanna manggih gugung kang pedhek sagara ika prawastaning wukir katelah kang mastani namanipun gunung Sembung adhan sira pinapar kang gunung dipun saeni wus sinungan yasa dhalem pakikinan. Nuli senebut ing yasa Hardi Ngamperan kang nami sejane Pangeran Gagak lumayu bilih menawi



kaponakan ing Mesir besuk kembene arawuh yen karsa angajawa aja liyan parna iki kang dhen enggo ing besuk kumala sepa. Kumalasepa ing Allah ming lahir tumekeng batin dhen gaweya kasuciyan cagare astana benjing lamining lami nuli Pangeran Gagaklumayu ika angsal akrama putrinipun Kanjeng Kyai Kuwu Cerbon dhalem Kuwu Srimangona. Ika kang dhedhalem ana ing kuloning Siti Dhengklik sabab karaton kanoman ing waktu samono masih dhurung ana gatraning kraton meng pakuwonipun Kanjeng Sarimangona kang kagungan putra istri kang peparab Nini Kencanalarang. Ingkang kagarwa dhenira Pangeran Gagaklumayu careming ngajatukrama ika sampun namutrani istri dhipun wastani Nyi Pakungwati kang iku pinarma kudhul wetan Parek Jalagra anami dhalem agung sabat kraton Kasepuhan. Dhek samona durung ana masingkat ingkaning puri anging ika dhepokira Kanjeng Nyai Pakungwati lami-lamining urip



ika angadhepi jalu Nini Kecalalarang iku amurtani malih kocap Pangeran Cerbon kang nama. Ingkang minarma magena kali kakine Jeng Kyai Kuwu Cerbon ika pernah adhalem ing pakuloning lemah wungkuk ing ngapti ing saguna gatinipun pon Jeng Kuwu nalika samono kawite tampi ingkang aran pa agama Rasulullah. K I N A N T H I Pangeran Gagaklumayu amandhita maha puri ana ing hardi Amparan kagiri-giri kang ngungsi ing iman kalawan islam wong sabrang carub lan jawi. Ing kana sami angriyung apa dhudhune bupati sembah ing kawula bala dhupi kapir arsa maring sang ratu ing Pajajaran dhen kang putra wus dhumeling. Ing karamtira unggul ing sa-Sundha angoceki dhadi isih mananira gegele sang Sribupati payung lan telan kendhaga dhumawah dhateng kang siwi. Pangeran Gagaklumayu



sinangkakaken nalinggih Ariya Satang lumajang sinung cecangkok pasisir awit gunung Kromang ngetan wates kali Cipememali. Ping ngalore ika tepung wates lawan Ratu Junti ping ngidhule Cerbon girang mung semono ingkang nami cecangkok Cerbon kuna pangambate iku akir. Arya Lumajang kang mashur amangku pala pasisir naban tahun pajegira serasi ingkang katiti ming pura gung Pajajaran dhumugi lamining lami. Arya Lumajang ing ngriku selamine hambupati orana liyan pangajab kaponakan kang ing Mesir dhen karsaa angejawa sumeja sun kabekteni. Lawan kabopatenipun sun pasrahaken ta benjing menawi uga kadhungkap Cerbon angreati benjing ming wilayat Pajajaran mimitana ratu mukmin. Lami-lamining tumuwuh tumuli ana ngrawuhi putane Sultan Bagedhad mapan tedhak Kanjeng Nabi nama Sayit Ngabdulrakman kalih ingkang wargi istri.



Kang nenggeh peparabipun Siti Bagedhad kang nami kauni je Prabu Rara lan kaponakan sawiji ingkang nemba namanira punika Sekh Dhatuk Kapil. Marmane sami arawuh ngajawa ya ika saking kabendon dening kang rama pramila anglalu pati ngambangaken kapal tiga sabalane dhen gawani. Sebabe sami angratun ing Cerbon sila bedhemi ing ngarsa Arya Lumajang nunut suka manca bumi wus sinukan lampah manca praja wus kajiwa bumi. Ing panjunan gen kumpul Sayit Ngabdulrakman nenggeh ketela ingkang pranama Pangeran Panjunan Lewi pandhina gung ginatama balane kagiri-giri. Mawi pacalangsal dhedhu masih ika anitihi adhating ratu Bagedhad wus angadhegaken masjid ing panjienan tur kinarya bar jumangate berdhiri. Sebab duh semono iku dhurung ana masjid-masjid masjid dagung dhurung



Panjunan kang rumiyini wateking pandhita ganas ora angringi Jawi. Angaangge sakarsanipun ora mawa tari-tari jengger lan sabalanira padha angkuhe dhumadhi angratu sabalanira ora nganggo tata kering. Adhat sabrang ngejor nepsu tingkahe sabagi-bagi ngungkuli rerekan Jawa adhat Begadhad den siti sang Lumajang tan picul ing ngadhat Begedhad sami. Ing sakarsane den eludh dhadi ika sanget ngancik wus urana liyan seja pyambake niyat ngratoni mila ing praciptanira Kuwu Cerbon semang ati. Lan sapalih sapratelu ingkang sami medhak maring ngarsa Sunan Kalijaga nuhun kamit kamajati punapa punika ingkang gadhang angratu ing riki. Kandikane pangulu agung dhudu iku kang sejati krana iku wong Bagrdhad tan duwe waris ing riki sepi ing pangurayangan titenana lamun benjing.



Ana kusuma kang rawuh tedhak Rasul bangsa Mesir ing pagurayanganingwang iku kang waris ing riki ngamet pusakaning biyung tan kilap karsa Yang Widhi. Wene ingkang sami nungtung wangsit dhumateng Sang Wali bungko ingkang ngapaparab Sek Lemabang tinakeni punapa punika ingkang gadheng angratu ing riki. Kandikanipun Sang Luhung dhudhu iku ingkang waris iku kusuma Bagedhad tan duwe waris ing riki ora bedha awakingwang wong ungsen tan gadhah waris. Tan bedha Pangeran Makdum kelawan Molana Magrib iku ungsene kusuma saking negara Andalis tan duwe waris ing Jawa mangkono purba Yang Widhi. Dhupi ing wetan tumuwuh Sunan Bonang sabat waris amet pusakaning biyung ibunipun saking Jawi putrine Ki Arya Tuban mamane angadheg aji. Sarta secangkoking ibu Praja Tuban kang dhen titi ora ngambat sakalpika opa maning Sunan Giri pon ya pusakaning biyang



ibunipun saking Jawi. Putrine dhipati ratu Balangbangan kang sejati marmane angodheg Sunan ingkang sarta cacangkoking ibu praja Balangbangan ora angambat sawani. Dhupi Sunan Kali iku atunggal pusaka Tuban ramanipun Wilatikta putrane Ki Arya Tubin cacangkoke iku ana ing Wilatikta nagari. Supaya ora dhen tunggu dhemen ngumbar mempal keli dhedhepok nang Kalijaga Sunan Kudus mapan tunggil mulane ngadheg Sunan pon cacangkok saking Tuban. Nininipun Sunan Kudus kang ngethu rayining Sunan Bonang hiyan nyata marga purbaning Yang Widhi amaningkaken kagungan maris warise waris. Lha iku purwaning weruh wong Cerbon lakuning waris sarta ing tekadh nyata Pangeran Panjungan mangkin mangsa ngadhega narendra mangka ing lamine lami. Bala Panjunan padhandhum sasuka sukaning ati



humahumala dhesa ing kajaksan aneng jati ing Sembung ing Junti ama ngidul ning Jepura nisih. Nanging papretahanipun sing Panjunan ikang niti dhatan suka pinarentah sabalane ika dhening liyane bosa Panjunan padha dhen belani pati. Bala Bagedhad kalangkung rempuge dhen nanduweni pancakara lan wong Sundha nuli sadhesa ngebyuki ora andhapur urusan janji repuke sakalit. Yuswa kawan welas warsi dhen gunem-gunem ingangkat ing jenenge pangratune mangka ing sawiji dhina Sarip Hidhaayatullah amanggih kitab tinemu saking gedhong pasimpenan. Kang ngatulis mas kang ngadhi nengge kitab umulkalam kang aricik kakekate Mukamadhiya kang nyata Nabi ingkang kiniga ing Ngallah ingkang sinawung tang antara lawan Allah. Sakedhap sang Maha Sarip wantune anom kannyaran dhadi akersa manahe ayun sira pepanggehe lawan Jeng Rasulullah



enggal madheki kang ibu basa jahamit polatan. Mukamadh ingkang sejati Ni Mudhaim sabdanira Rasulullah wis sumeren ing ngastana ing Madhina sing dhimargane tinemu sira aja lunga-lunga. Kang putra esmune runtik esmune tan kena cinengkah Nini Mudhaim garete sowara paring uninga maring papatih agupuh sanget nggenipun nanyengka. Sampun putra anglinggani pon punika raja-raja sampun akempal arahe ngistreni jeng Molana putra kang dhen ingangkat mangke jumenenge ratu ing Banisrail nagara. Kang cinengkah amangsuli Apa karepe jeng paman kula mangsa jeng ngakampoh ajeng lunta paulatan ingkang jeneng Mukammadh patingunkah wuwusipun Rasulullah sampun wapat. Sing dhimargine pinanggih pan sampun dipun astana ing Madhinah panggonane ingkang kubur Rasulullah sang nginujaran nabda boten kula cipta lampus munggung Allah sipat murah.



Pinten dengune wong mati pinanggih aken lan kula poning Allah amurbare wangun angel dhadi gampang sarya ika akesah nguluk salam alumayu ngidhul pra sami dhen udhag. Sinusul susul sing wingking nging bandu kula santana ora karuwan keplage dhen ruru-ruru ing marga mapan datan kapendhak anggeyak alas lan gunung prandene dhatan kapendhak. Ganti mara kang ngulati guwa peteng linebonan ing jurang rejeng dhen gosek sumawona pahumahan wus pirang-pirang dhina kang ngulati godhang ratu kang anglolos saking pura. Tan kocapo kang ngungulati patut wong iko sedhadha dhen tutupi paningale dhenira karsa Yang Sukma kocapo kang ngasadhya angulati Kanjeng Rosul Sang Anom mlebu wana. Jurang rejang dhen leboni sampun angsal tigang dhina nusup ngayamalas nembe amanggih omahing naga gedhe kang mawa singat nyalingkar lir pendah gunung wisane mubal lir kilat.



Gebyar-gebyar memadhosi napase gumrangsang kadya mendhung lisus pangesese sareng wus pedhek sang naga sigra njengek tumingal maring sang Anom kang rawuh angakak akata jalma. Sabdane sira wong ngendi marene pan dudhu ngedhai dudhu pasabaning wong sang Anom sabda wangsalan isun kaomba sasar dhalan ing kene kapareng sejanisun paulatan. Ingkang dhiri Kanjeng Nabi sang naga ika wacana Rasulullah wus sumeren dhen kubur aneng Madhine mustakil katemua sang Anom ing wuwusipun ora sun ciptas pejah. Munggung Allah luwih bangkit munggung Allah sipat murah ewuh apa dhen nagawe anemokena kang pejah kalawan raganingwang sang naga getem emuwus teka sira ketemuwa. Kelawan dhiri Jeng Nabi poma mengko aturena salawat isun jatine maring Kanjeng Rasulullah wis age sira kenta liwattana kuljum iku lakunira dhe angginas.



Karanane kuljum miki iku panggonaning setan dhadya sang anom gerahe lampahe kebat tangginae watara sajumahat lamine anglantrung-lantrung anuju witing camara. Warnanipun kaki-kaki anangging maksih tangginas kebat cukat ing tandange enggal sira atatanya e..... wong anom ta sira sedhang tumaruna bagus aneng kene nambuh apa. Nestapa ing gon asungil sang tinaya awacana panadyaning manehage kapanggiya Nabi Mukammad mengmijan dika punika sinten panjengandika. Pianggih wontwn gen sungil ing seja punapa karsa dhatengipun saking kono warninipun narenggosan dhibedhag ning punapa sang pandhita wuwusipun isun ningkang panjenengan. Maha pandhita ngipini seja ngunjungi ngastana Nabi Suleman nging kono ing pulo Majeti pelag singa aolih berkah saking gon astane ika sakarepe badhukuran.



Mayu padha angunjungi menawi mengko ta sira sakajatira gengser katemu lan Rasulullah marga saking astana Majeti kang asung tuduh sang anom aris ngandika. Inggih simananten mandi ing sapanabda jandika inggih kawula handherek sang ngipini asru ngucap la mengko entenana ing kene isun aruru puwan nenggo pakan naga. Karana pulo Majeti iku nagane lelaksan kang padha galak sakabehe mulane isun renggosan kapriyu dening naga mung ngana siji kang estu naga kang asih marang wang. Ujare hanjaluk redhi puwan kang akeh dhrapona wuru sawuse mendeme iku je mehoken sawang sing kupiye kang dhadhya sisireping naga agung iku seja sun pilala. P A N G K U R Sang ngipini sigra kesah patilaran puwan anepis wiring let sadhina nuli rawuh sarta ambekta puwan adhan tumindak sareng sami alju



sang Anom kali pandhita dhumateng pulo Majeti. Ming astana Jeng Suleman adhan ula kang ngasih wus kapanggih ngopini gupuh apasung puwan adhan tinenggak dhening naga wusing wuru dhadhi metu saking kupinge sasawang enggal sira dhipun ambil. Sawang ngika wus kaasta wus ginawe sisirep naga sami sabake sami aturu ngijoni sigro lunta kali sang Anom ming astana malabu kang layon Nabi Suleman gilang-gilang aneng kathil. Jamaninipun waluya ajaja jisime kang angrigrig mandhangane kang rinasuk dhening Nabi Sulaiman selawase kabeh ora kena lusuh anyar bae katingalan gilang-gilang saya wedhi. Tinon kang layon Suleman kadhi mesem natyane larak-lirik mangga ngucapa ing wuwus anom sira miraya kang tan awon aja sira campur pandung iku singipini ingkang pandhita seja mamaling. Sang anom tampi ing ulat sigra mire sauja aniniteni tandung ngipini lumaju ika sampun nangalam cemethi Suleman nika nuli laju



anggirap asta Suleman seja nyolong aliyali. Kang nang panudhu Suleman cincin manlukad kang seja dhen ambil ora gnati dhawuhipun ingkang gelap sayuta pandhita Ngipini wus lebur katunu jasmanina burakrakan kadhi gelepung ing siti. Sang Anom sigra kabakta dhening kukusipun gelap sakethi kajunjung raganipun kangkat ming ngawang-awang munjuk-munjuk limengan awor lan mendhung kanyalesatipun lebah medhal saking dhundha mangkin. Kasangsang maring jabalkap ing kana Sang Anom sampunna manggih sawiji wong tapa gempung tejanira wus kadhya lintang rahina komaranira mancur pitungkur ana ing kana bari hanyandhing ing kedhi. Jomantening kang cahya isine katon saking jabaning kendhi sang Anom aris amuwus he sang adhine tapa punika kendhi punapa aneng riku sang atapa sabdhanira kawula tan nguningani. Waktu kula nembe prapta pon punika kendhi sampun ning riki tan uning pinangkanipun sang Anom awacana he sang tapa mugya parikaanen niku



kendhi dharapon wawarta aja tewas dipun sandhing. Sang Mahatapa lingira hanglangkara kandhi dhen tatakoni atawi kinen sumahur sang Adhan sigra amedheki maring kendhi sarya muwus sira kendhi apa baya lan nasalira sing ngendi. Tang dangu kendhi angucap kula kendhi asal saking sawargi nyanyadhang tuwan satuhu kang sampun kawandasa dhinten tuwan boten dhahar boten nginus punika cacadhang ing Yang tuan minuwa tumuli. Sang Anom wus lumaksana dhahar toya sapratigan kang masih tinundha kendhi amuwus dhen ta tuwan telasa dhahar toya pinasthine anak putu tuan amadheg narendra dhugining dhinten kari. Boten mawi mendhang mendha amarentah sagunging kawula lit sang Anom wusing mintuhu wangsita ingkang mangkana anginum malih dhugining telas sampun kendhi sineleh angucap pasthi keselang ing benjing. Anak putu tuwan ingkang madheg ratu ngangge kaselang benjing kal pamarentahing ratu sabab tuwan nadhahar toya ngangge mendha tan saluntanipun



sang kendhi wusing nganabda mangkana ical tumuli. Sampuning sang kendhi musna sang atapa langkung gawok ningali mangkana ing pikiripun ingsung iki atapa windon takeran taun durung nganemu sihinh Allah ingkang kaya sang Anom kang nembe prapti. Nunten sang Anom pamitan saking ngarsane sang tapa tumuli ika sangsaya aneruh ing lampah pangilaran wau ingkang dhiri Kanjeng Rasul anurut paraning tindak tambuh paraning lumaris. Dhugi mangke satus dina tan kaserepan dhahar kelawan guling dhadhi ingkana anemu ing negaraning nyawa ning wong mati perang sabil wus kadhulu nagara kang luwih mulya apa dhudhune sawargi. Karikil inten lan mirah manusane kang padha berag sami jejaranan gumarudhug nyandhang sandhangan swarg bari getihe pating kulawer metu tatune pating jurawing gandane mebukka wangi. Ora hangrasa dilara Pijer suka bungah sabagi-bagi dhen wus kenal nuli kumpul mangan nginum asurak dhen wus tuwuk bukti nuli sami turu



ing pepajangan kang mulya saking pepajangan kang mulya saking tilaming sawargi. Dhen wus wungu nuli sira sami siram ing talaga kang wening wusing siram padhang rasuk saking busana swarga nuli sami dharmani sakabeh iku pre sami asuka rena anitihi sambarani. Sang Anom gegetun mulat amikiri ingkang dipun tinggali iku manusa kang tatu teka tan ngrasa lara tan antara tumuli ana kang rawuh manusa kang bagus warna nitih kuda sambarani. Iku ganjaraning Allah dhen paringi rijki kadhi sawargi tan nana prayitnanipun sadhina-dhina suka bagjanira ing kene sinungan weruh katemu kalawan nyawa hiya iki mamareki. Sira gadhang kinawenang sapatemon lan nyawa Kanjeng Nabi kang sira ulati ika ing Allah sipat murah lan iki tampanana pigegelisun wowohan saking sawargi dhingin olehingsun methik. Dhuk jaman Nabi Nuk kuna ora nganggo bosok dhumugi mangkin sih peparinging Yang Agung kang maring pakanira



dhadhi tandha kanugrahanira iku dhadi raga Waliyullah dhen ta pekenira iki. Lamun la dhurung gugupa kanabiyan yektine sira iki hiya nabi jenengipun supaya kanabiyan ing mangsa iki iku sampun katutup dhining nibuwat Mukammad kang lagi sira ulati. M I J I L Sang Anom enggalipun natampi wowohan kang ijo dhupi dhen dhahar ika raose sewu rasa sabagi-bagi ning miqmat kang jati paringing Yang Ngagung. Sang Anom nuli tatakon warti lah tuwan ing mangko pinika punapa punapa panjenenge malekat punapa si ejin kang kinugan nangling manira puniku. Nabi kilir pan jengan mami marmane pinaos taken umur dhining Yang Murbeng reh nggo pranti andhawuhakening wakdhu ingkang kapi maring walinipun Karana Jabrail wus tan kenging ngomong lawan wong sabab wong yen sapocapan mangke lan Jabrail kukume nabi ing mangko wus tutup.



Lawang kanabiyan wus den kunci marmanipun ningong kang kinarsan dhawuhaken gunge wakyu kapi kang maring wali singaha kang bangkit ngomong lawan nisun. Kukume iku ajeneng wali kang masi malongo lawang kawaliyan saluntane sahingga besuk jaman nakir panutuping wali Imam Mahdi besuk. Isun yen wus handawuhakening wakdhu kang marono ming Imam Mahdi isun tan suwe paninisun ing ngriku benjing dhening ngajal sakti sadidh patinisu. Lha sira uwis deng becik keri nabi Kilir dhangdhos nitihi kudha sambrani saweg ayun pinecut gasik sang Anom ilhaming manaharsa milu. Dhateng hamburu hambocong ngaglis cinengkatan kampoh dhadhya katut kagawa kudhane keplas miber lir ta lereping kilat kang ngagesik dhedhelengan mamung. Lor kidhul wus ara na kahaksi silep datan katon byar katinggal ika kaligane kesrog aneng lambunge wukir



mira wulung asri lir syarga kadhulu. Putut iku lamun kanthang puri Makmudh aneng kono sang Anom ika sampun sineleh aken aneng lambunge wukir sinebdan sejati dhang ngidhep hanunggu. Nganti panarwe ingkang pinambri mengko uga katon dhuk nabda samana dhatan suwe Nabi Kilir musna tan kaksi sang Anom akari ing kana ki lusu. Hanjejep tinggal tunggal anganti dhatan ana roro anging nabi punika pandenge dhatan na dhangu ana prapti manuk hayam putih sing puncaking gunung. Lir pangundang-ngundang ngacarani tumili sang anom ngunggahi puncak gunung tan suwe ningali masjidh komala-dhi ingkang nganelehi ing ngarah lor kidul. Nuli katinggal nyawa Jeng Nabi asumong mancorong amadhengi ing jagad sakabeh sang Anom hamburu aglis seja hannyujudhi ing nyawa Jeng Rasul. Adhan cinengkah jaja tumuli



lingnya ja samono kapur sira dhen nembaha mangke padha hanya sira dheng jati sujudhda ing wisdhi Pangeran kang Agung. Kang asung ganda ming sira kaki mangsuli sang Anom kawula nuhun satangat mangke barkah kabengat ingkang sajati salamatan ing ngundha keratipun. Ing nyawa Rasul mangsuli he sir wong anom dhadhiya sira ing kana mangke gagantinisun dhipun eling ing pasamayaning pati urip iku. Tan bedha langgeng tan keneng lalis sukmanira anom iku Allah aja salah mangge dhingin kari ora ana anging tunggal tan kakalih ananira iku. Ciptanen roro-roroning tunggal anging dhipun anggo warana hangramehaken raje nudhuhaken kawula gusti poma dhenga mangkriby kang ngujar punika. Hanyampunakakana ngamal lahir sarengat kang jatos dheng bakti wangatuwa mngke ngunjungana betullah mangkin ngulatan pasthininga bangsa guru.



Aja ngilangaken adhat lahir sampuning samono wising tutug banget sejatine sang Nganom nuli sajen maning tingal kang ngajaib padha musna sampun. Dhadhi hangrasa sang Nganom kadhi raja Ngajam gawok katekan wengidhudhu prantine pepetenge anglang-langkungi dhiwegira sami majemugan ngilmu. Para pandhita pawong ngalim kumpul aneng kana pra sami kagegeran petenge mangsa awan peteng lir wengi sasilaking wengi sang Anom kandhulu. Gilang-gilang cayane ajarning raja Ngajam panar dhen nyana ika ejin angedheng ingkang nulerma ing mendhung riris sapindha mastani lamon iku kudhu lamon iku kudhu. Wanennyana waliyullah mangke lha iku ing kono Sarip Hidayatullah katone karuruhe dhen iku wali kaya wong ngedan si ibu dhewek karo adhinira ing puri sira lunga ngendi dhen susul tan kadhug.



Dhen oyak keng ngalas tan kapanggih pamanira gawok ngulati sira tan tinemune dhadi kabeh-kabeh padha priyatin satus dina iki ing nagara samun. Lah kaprenan kan kang sira ulati ature sang anom barkah ibu kanggih jatine ing masjidh patemoning gaib sampun nanjateni ing bengat lan juruk. Kinen kaula hangabekteni wangatuwa wadhon layon kinenhangunjungi ing Bet layan kinen ngulari mursidh guru kang sajati kadhos adhat sampun. D U R M A Genturanning kang bandu kula santana dhen putra ingkang gaib samangke wus prapta ana ing dhalem pura enggal sami amanggihi idhin Molana sami suka ing ati. Patih Ngunka asmarahaken nagara sabdane lah puniki kagungane putra sampun dhaweg kaasta Wilapati Banisrail sang Anom nabda sampun gemen saiki. Manira Paman maksih tengeh ing lampah



sumeja anglampahi satuhu kang patwa wau Jeng Rasulullah kawula linena kajji lan pailaran guru ingkang sajati. Kanjeng ibu muga-muga ngidhinana kawula ayun kajji layan pailaran guru ingkang utama Saripah Mudhaim angling hiya sok mara amung dheng ngatiyati. Sun sangoni iki tas kalawan dinar sewu lumayan kaki go tulak malarat sukane atinira anggawa mantri kang ngendi pilihen sapa kang putra anahuri. Boten najeng bakta sanunggal punggawa meng punika peparing ibu sewu dhinar bilih mandi ing sabda ibu ngendika menawi tulak malarat bilih mangke nemahi. Kawula bilih manggih kamalaratan tiyang islam dhen nangling ilok boten gagal ing temah manggih nyata suwudh kawula kang mugi mangke katura ing jeng ibu kang jati. Meng nuhun piwejang kadhos pundi lampah



ingkang kawula titi sayektos kawula nuhun barkah piwejang Saripah Mudhaim angling he anak ing wang sira dheng ngatiyati. Laku iku aja sira malar-malar ingkang ngebot-eboti alung kang basaja aja turu ta sira dhen nora katekan narip lan aja mangan yen tan katekan ngelih. Aja nginum yen nora katekan dhage telung prakara kaki iku lakonana ing sakwasanira aja sumakeyan kaki dhenga basaja angonaraken dhiri. Pira bathine wong takabur ngaleman atemah dhadhi langip balik apa nora atemah dhadhi kuwat sun pujine sira kaki mengko nemuwa karta sik legi. Sang Anom adhan ngunjung sigra pamitan wus medhal sing nagari Banisrail lunta nyamur ing lampahira atuladh lakuning pekir samarga-marga tan nan kang pidhuli. Watarane lelampahan pitung dhina nuju marga iringi alas Banulawa



aneng kana kapendhak wong sapuluh wong Yahudhi abegal dalan angadhamgi ing margi. Pating jaringklak tandange kaya bajag surak suka-sukati sabdane ladhalah iki bayangan kita pitung dhina dhurung manggih wong liwat dalan dheng yatna sira mangkin. Wong ngadon leledhang dhewek tanpa rencang la hiya pisan iki ngajarken sira mengko lunta wuwuha yen karang sukur pinasti amulih aran arep gudhi ming ngendi. Siro wong siji anom tanjung lolohan pareng pedhek kaeksi sang Anom wacana he sira wong sadhasa arep hambegal mring mami wong islam ora bisa kumidhing milik. Hiya iku sakathahe sangungningwang dhinar sewu ya iki apa karepira hanjuput la yen sira ora welas maring mami wong tunggal-tunggal dhinadheken ning widhi. Hiya juputen sakabeh sanguning wang wong islam tegan pati lan mambri ing Yudha



senadyan lunganing wang ora tanpa sangu maning mangsa nejaa bebegal jepumeli. Mengko uga saengon-engon tinaken rijki saking Yang Widhi senadyan na ngalas iku dhen karsakena dhening Allah padha mangkin pon dhadhi emas pinangka sangu mami. Mangka sapuluhih Yahudhi sami mulat ing ngalas kanan keri sampun nambara dhadhi emas sadhaya Yahudhi lenglenging kapti gawok tumingal wong anom apa iki. Teka kaluwihane punjuling jagat la iki patut kenging kita tut buriya ngaumbana ming kita anuwukana ing tedhi kita sarowang padha malebu muslim. Malebu islam dharopan kacukupan ing sandhang panganan dugi anak putu kita kabehe kararaban yata sapuluh Yahudhi pra sami tobat sarta malebu muslim. Wus winuruk kabeh kalimat sahadhat dhening sang Anom nuli winehaning dhinar limangatus kinarsa



ngedhuma sawiji-wiji nyekat sewang mwnggal Yahudhi siji. Kinawenang besuk lamon kurang mangan manjing ngangilas iki pasthgi nemu dhinar yata sagunging begal sampuning islam pra sami seja tut wuntat sang Anom tan nyukani. Krana isun lagi nyamur ora kena padha sira tut buri wis padha mulya maring pamohanira pon sira wus sun janjine yen kurang pangan manjinga ngalas iki. Pasthi besuk amanggih sakarepira Yahudhi wus lumaring kampo tan tumata sang Anom wus lumunta lampahe hanbanjur nuli dhugi ning Ngarab lelakon bali sami. Sasami tumurun sasami raratan hambeneri musiming waktu kajji akbar Sarip Hidayatullah sampun andhatengi kajji kadhi adhat paranti. Ing nagara Mekkah tan nana uninga lamon punika wali krana sanget nyamar nyamur lan santri kathah galang golong awan bengi



kumalasepa iku tememen nyanyantri. Ing pangarsane Sek Najmudh Denil Kubra iku kang dhen guroni dhenira wong mekkah miwa Sarip Hidayat dhadhi juru ladhen nyantri ngalabda bengat dhateng iman Najmudhdin. Wulanan kuimalesepane ing kana nutug pinra cantani ing ngilmu kang mulya ing tarekah imtilah satarilam nakis bandi gempunging lampah lempenging irap sejati. Sek Najmudhdin kalangkung ing ngesihira jantraning makripat paparabe wus dennalih sinebut nama Madhkurullah winuri. Ing nama peparinge pandhita Mekkah rehing sampun ketawis ladhen madhburullah gandhaning ginotama kang pramila Sek Najmudhdin langkung pracaya dhumateng ingkang muridh. Muridh sing banisrauk sang Madhkurullah lami genipun ngabdi ing pandhita Mekkah kedhep takeran warsa ing ngayunan Sek Najmudhdin sampun sabadhan senyawa lan Najmudhdin.



M E G A T R U H Madhkurullah ature ing gumunipun kadi pundhi ing jali kang badhe kaula lulus sakenning lampah haurip Sek Najmudhdin sabdonya lon. Ing ngurip ojo ngebot-eboti laku dhipun tega marig pati yen wacana dhen satuhu dhen rila kukum Yang Widhi la iku among samona. Telung prakara iku dhipunna kukuh Madhkurullah sampun tampi ing wawangkidhde kang guru mangkana lamining-lami Yang Guru Mekkah nabda lon. He Madhkurullah sedheng sira aruru guru saliyane maning dhrapon kabukas iku dhadhanira ing prakawis paramehan adhining wong. Ing kena ana maning molana guru aneng nagara Modhili Sek Ngalaullah kang ngagung bangsa Askandar linewi pinuja-puja dhening wong. Ya Tamadhkurullah nut karsaning guru sembahira ing pamit kalayan donganing guru medhal sing Mekkah anuli maring nagara munggung lor.



Aguguru malih ing molana guru aneng nagara Sadhili Sek Ngataullah kalangkung sukanira sapraptaning santri Banisrail mangko. Kang Namadh Kurullah sinung pamuruk pamulang kang jati lewih ing dhikir maring Yang Ngagung sugul kiyaralan malih minsar talkin waridhding wong. Madhkurullah wus tampi wisiking guru kang sampunna mrancanteni kranten wus binadhe luhung dhenira guru Madhili hiya sole sipate nom. Suhudhde hanglangkungi kang sepuh-sepuh nanging sakehe isineng nagara Sadhlitan jeru lamun Madhkurullah wali masuhur dhen nenom-menom. Kathelah santri Banisrail kalngkung dhipun kasihani dhening guru Sadhili kasebut namane sampun dennalih dhining sayidh guru kuno. Madhkurullah dhen pindhah jenengipun Amarullah matur aris kadhasa pundi ing tembung kaula mangke lampahi kadhi punapa kang jatos.



Sek Aullah Sadhili sahuripun aja angebot-eboti asa majamak aja langguk aja lok ngungkul-lungkuli ing sapadhaning wong nom. Aja susah tapa aneng gunug-gunung utawa guwa kang sepi iku muwuhi takabur balik ta tapaa mangkin ing parameane ngewong. Krana iku mundhak ing mustajabibun lan duweya sipat arip dhen ana luputing laku dhen agung pangapurane la iki amung samono. Wangsitingsun kang telung prakara iku ing mangko hanjugalani Amarullah tampisampun wisiking guru Sadhili nyabranga siro dharapon. Bukaa dhadhanira lantaran guru ing kene ana wawasi ing nagara Pase mashur iku guronana Dhatuk Sidhik namaning wong. Hiya iku guru kajatiyanipun ramane Susunan Giri kang nama Sek Sidhik iku yata Amarullah amit dhinulua karsa Sang Kaot. Medhal saking nagara Sadhili tulus numpak layar ika maring praune juragan agung



saking judhah wus kemiring dhumugi Pase maguron. Ing ngayunan Dhatuk Sidhik guru agung langkung sukaning galih kadhatengan sang arawuh santri saking Banisrail Amarullah jeneging wong. Ing nagara Pase tan nana weruh lamon iku je wali kaenom-enoming wuruk Amarullah sampun tampi bengat saking guru kuno. Ing tarekahan pasujating kang ngagung kanggep genipun nyantri wus dhen alih jenengipun Ngabdul Jalil namanipun ing kana wus taker warsi gennya supala supanor. ................................ ................................ ................................ ingasampun numpak layar maring praune juragane lon. Dhumugi nusa Jawi ika katurun ing Karawang panagari tinemu ana ing riku wali Sek Benthong kang nami kang ngagung santri ing kono. Amenangi ing kana sembaranipun ika Jeng Pawistri Adhi kang sinebut nammanipun Gedheng Penguragan sakti pasote rupane wadhon.



Nanging kasektene langkung ing ngapunjul tur ing salawasing urip tan karsa laki masuhur lalu murag wenthang ngadhi sumandi anaa mondhong. Pirang-pirang kang mejang lamar anuku Gedheng baya langu lewih wus anjrag amanah pungun prandene tan dhen pidhuli mila dhumadi ing mangkono. Sabarana sapa ngandhapana laku ing kasaktene pawestri pinasthi ing jodhonipun pramila para bupati kasundhan sejo mangayoh. Dhalem iban sing palimanan akondur mamenak saking talagi dhalem Digraja Galuh Dipati ukur pan sami sadhayu tan angsal kardhos. Susunan Bangbapang Menak Cibalagung sakae tan nangudhili mung ana sawiji luhung tedhak Mutalib kang nami dipun sambating nguwong. Pangeran Karangkendhal ingkang pikantuh ngandhapaken ning pawestri kantos ingudhag lumayu lumajeng ming pundi-pundi dhugi ing ngarsa Sek Kenthong. Gedheng panguragan anuhun tulung



ing Sek Kenthong ing krawis kandhikane sang Hayaktu sapa bisa mamalangi ingkang janjine wus kawon. Isun tan bisa hanjaksani kang iku hembuga la iki santri kaot ingkang nembe rawuh sumangga dhika saksami iku kang pase mono. Ngabdul Jalil ing kana sumaja tulung adhan wacanane mijil he karo sang buru-buru dheng idhep ing jati wangsit sampun ta kadhi mangkonon. Hamaksa-maksa maring kang dereng purun wonten dening ing prajanji sampun kawon inggih estu dhika sajodho ing benjing akerat boten ing mangko. Pareng sinabdan amana kang hamburu dhadhi manahe aririh hangraos wirang dhumulur ing ngarsane Ngabdul Jalil tan anglimma seja panor. Sek Kenthong prasaptane la iki santri teka bisa angidhepaken kang sulit dhuganingsun niki dhudhu samaneha. Ngabdul Jalil duganisun wali yakti tan nantara Ngabdul Jalil nabda aris kulu nuhun barkah wulang kang sanyata.



Nuhun bengat mugi Tuwan handulari sih wilasa Sek Kenthong sabdane ririh boten kadhugi mejang ing Tuwan. Karanten Tuwan sampun langkung utami saking kula hameng kawula tudhuhi punika ing gunung Gundhul wonten Tuwan. Ginuron ingkang dhipun wastani aji juba punika minaten ugi karsa medhang salinggih tuwan. Yen Ngabdul Jalil saking kana pamit malampaha dhipun wijang ing sajati Sek Kaji Juba sabdane boya kangkat. Amejango dhika wong Banisrail kranten dika ngetuning wali sejati amung kaula tudhuhi dhika ngetan. Ing ngriku ing wetan amargi masisir saking praja Kudhus ngaler wonten wasi ginotama Dathuk Bahrul namanira. Patus punika mejanga kang sejati maring dhika yata Ngabdul Jalil pamit lampah ngetan wus dumugi kang sinadya. Panggenane kumambang aneng jaladri parengika



dhen uluki salam nuli katon marga geng pandhitane gumawang. Dhatuk Bahrul suka kadhatengan santri anyar prapta ingkang asal Banisrail gelar panawe Ngabdul Jalil hanembah. Nuhun wejang ing kana dhen sembadhani ing tarekah jajiya madhama kikir sampun katrap sakabehing kang pamejang. Malah lami Ngabdul Jalil ngabekteni aneng kana Sek Dhatuk Bahrul ngamini langkung ngasih maring Ngabdul Jalillillah. Malah wus panindha jenengane santri iku nama Wujudhullah kang pra nami ature Wujudhullah ing gurunira. Kadhosa pundi lampahing kang paniti muga Tuwan Handhawuhanna ing wangsit Dhatuk Bahrul ngandika he Wujudhullah. Ing ngamung aja ngebat-ebati dheng narima ingkang asal Banisrail gelar panarwa Ngabdul jalil hanembah. Nuhun wejang ing kana dhen sembadhani ing tarekah jajiya madhama kikir sampun katrap sakabehing kang pamejang.



Malah lami Ngabdul Jalil ngabekteni aneng kana Sek Dhatuk Bahrul ngamini langkung ngasih maring Ngabdul Jalillillah. Malah wus panindha jenengane santri iku nama Wujudhullah kang pra nami ature Wujudhullah ing gurunira. Kadhosa pundi lampahing kang paniti muga Tuwan Handhawuhanna ing wangsit Dhatuk Bahrul ngandika he Wujudhullah. Ing ngamung aja ngebat-ebati dheng narima ing sapanduming Yang Widhi lara enak pati urip aja bedha. Tunggalane sakabeh dhipun kalingling dhipun awas ing wekasaning ngaurip dhen nastiti aja ilok kang gegampang. Senadyan ana angeldh-deledhi ing kamarman aja gugup anampeni dheng sarante iku wawatake barkat. Titenana milik ingkang ngora suci gelis ilang dhupi wong ngambek nastiti awet barkat tumeka ing putra wayah. Sampuning Wujudhullah atampi wangsit ika lawas



ing kana angawulani maring Sek Dhatuk Bahrul kantos ngandika. Dhatuk Bahrul ngadikane ing saki Wujudhullah dhening Sunan Ngampelgadhing dhen sadhuluraken lan kang putra-putra. Sunan Bonang, Sunan Giri, Sunan Kali aneng kana sampun ngalim mutakalim Wujudhullah salamine aneng kana. Kena mujaning Sunan Ampel kadhugi ing saguwa garbanira dhipun wisik kaken jati kabeh maring Wujudhullah. Adhan matur Wujudhullah hangasyasi he jeng nama kadhosa pundi pribadhi ingkang kaula masyulaken ing lampah. Mangka ngadika jeng Sunan Ngampelgadhing he ya putra mung aja ngebot-eboti dipun kendel angajak prakara islam. Aja dhawaka anging krana Yang Widhi dhipun anom maring gunging sanak wargi lan putra sedheng ing mengko adhadhiya. Molana guru ana ing Gunungjati mapanika waris dika saking ummi wates Ci Pamali maring Ujung Kulon.



Waris Pakuwan dika kang darbeni mung Pacuwan nuli ngetan karadaning wates Ci Pamali maring Balangbangan. Iku dhudu waris dika dhipuneling lawan putra yen mengko anglaksanani aja dharat margiya saking lautan. Yata Wujudhullah ing kana wus pamit lawan rengga ing larunging darapaih saking nagara Keling dhen jaga-jaga. Dhening wong satus ing kalarunging aji sabab adhat raja Keling lamon mati layone dhen larungsaluring baita. Dhen kambangaken ning laut ing salami ora kena ora kang dhadhi pepati kudhu tunggu larung salawase gesang. Sarta wong satus ingkang ajagi-jagi pareng ika wujudhullah aninggali maring patih Keling enggal sinabdanan. He wong tunggu larung nging raja saiki padha islam bareng isun ana jati sumandi tunggu larung pedhahe apa. Sang ngapatih Keling asru mangsuli hejolayat



adhon sira dhen pateni dhening raja Keling ingkang masih gesang. Putra wayah sing Keling masih ngomati ngirim pangan maring kita kawasa ndi wit tuwite kita arep mingat-mingat. Wujudhullah wangsulanipun narirah aja melang isun kang naggung sayakti pati uripira sendhekna maring wang. Patih Keling bramatya atudhang-tudhing mung ta sira wong siji nangung balahi ne wong satus kaya pa kasekteknira. Cacak coba tadhahana tutujahing bangsa kasta adhan sang Patih Keling narajang nuja maring sang Wujudhullah. Dhadhi kajungkel nubruk suku sang ngadhi dhipun sepak kontalipun sapambedhil kalebung sagaranggap penggap angudhag. Sigra sobat ing ngayunane sang adhi boten sadhaya boten pisan malih-malih sandhi kalangkung karsanipun ing lampah. P U C U N G Patih Keling sabalane tiyang satus wus malebu islam



wijenang sahadhat kabeh adhan bibnurak payong ning palarungan. Padha dhen usung maring muhara sampun Wujudhullah mulat ing Gunung Semung wus sae pakirkinan yasane Arya Lumajang. Dhadhya ika payon larung wus tinuwuh pinacek ing kana ing karsanipun ginawe langgar patani panggonaning ngibadhah. Ngibadhahe wong satus siyang lan dalu wus mashur ing kana Molana Jati jenenge kang kinudhang-kudhang satus manusa. Ing ngardhi hamparan tinggale wus gemu sabab kang astana dhurung ana dhuk samono nembe katon patapan kang adhi mulya. Dhangu-dhangu pawartane kapintuhu dhenira sang Arya Lumjang dhuk aneng sisih kidhul ana ingkang lalaywa. Nuturaken dhen kagungan dhalem Sembung kajabel denira kusuma kang anyar katon pating jalegrik padha amacek langgar. Boten bema marang kang kagungan Sembung gedhe nuhun lila wontena tuture bae sasat inggih ngalap suka ing Jeng Arya.



Gedhe Pangeran Panjunan dhuk ing wau inggih nuhun lila ing Jeng Arya ing kene sapinten karsa dhalem resa punika. Arya Lumajang mesem alon amuwus iku kaponakan nisun panduga marene hiya endama karepena kang karsa. Mung sira poma lutura dhene gupuh maring arsanira kanjeng Kyai Kuwu Cerbon kon padha angriyung ming hardi Amparan. Putanisun sekaro konen katemu lan kusuma anyar mengko isun nusul bae sang dhinuta kebat alur satitaha. Maring Kanjeng Kuwu Cerbon sampun atur ing satita muwajeng Pangeran Cerbon Nyai dhalem Pakuningwati pon sinungan. Warta teges dhadhya sami bubar munjung ming hardi Amparan sarta padha pasuguhe sarupana dhadhaharan lan wowohan. Yata ing kana sampun sigra katemu lawan kang sineja Molana Jati wuwuse bagja sanak sanakisun padha teka. Sun pujine padha Islama satuhu tan dangu saprapta



Arya Lumajang jatine pinanggih layon putra tan krana molar. Inggih putra dhadhosa ing tunggal payung ing praja Pakungdhya dhon tikel katur sakabeh putra jumnenga ratu amurwa islam. Pajajaran idhepena imanipun aja awet Budha age-age islam kabeh Milana Jati kandikane santosa. Dhereng prayogi sapunika hangratu kaula sanyate maksih remen ning hanganolong gampil mangke ing wingking mashaallah. Arya Lumajang sabdane langkung-langkung sakarsane putra nanging Widhas kabupaten Pakungwati dhadhos kagungan putra. Molana Jati sabda sabar rumuhun dhuk nabda samana tan antara sadhatenge putri Mesir babu Dhampul nama nira. Pan sanyata kang sadherek misanipun Molana Amparan tunggal eyang sejatine kapernah putu dhening Jeng Raja Ngumdah. Marmanipun nengejawa hiya iku Babu Dhampul mulat ing tejane ingkang angendheng katon saking Mesir sumonge ing wiyat.



Hiya iku ingkang dhadhi brangta wuyung kasmaraning teja dhadhya dhen susung manggone dhugi lelayaran tigang sasi malah. Tinemune tegene ning wukir sembung enggal sira nembah ing Molana Jati mangke sarta basaja anyidhkasken badhan. Muga kacangkinga ming akerat besuk tumut ming sawarga tunggil sabadhan saeroh Molana Jati sabdane sun pracaya. Sira sunnaka rabi ngakerat besuk wondene ing dhunnya dheng bisa anyakrib bae sira sun maku babula dheng narima. Babu Dhampul ature inggih dhumulur ing karsa Molana pati urip sejan dherek lah iku marmitane kadhi punika. Krana dening Nyai Babu Dhampul iku adhon warnanira dhening kalintang agenga lan dhuwure kadhi ana telung dhepa. Nuli ana karsane Molana guru ika aleledhang ngingsik kepareng tumon sang Adhi Cangkuwang ing lautan. Kambang-kambangan kalipah patihipun ika kang pranama



Patih kering panjenenge lagi ngulati impene dhuk pinake. Nyupena kala wau ana kang rawuh wawangkidhding kana tetela ing pamangsite he ratu Cikuwang dhen sira karsa. Ing pati ora bedha lan uripipun ya sok ngulatna urang lanang urang wadhon sajodho iku marmane sapunika. Dhipati Ratu Cangkuwang kalem timbul ana ing lautan pinten lamine ing mangke dhurung bae amanggih supenanira. Samya pe alummaking ing madyaning laut sarya mbakta saya waring prandene tan bahe olih gawe dhumugi mangke kapendhak. Kapendhak ing tinggale Molana guru tumuli ing kana sakalih dhen awe-awe sigra minggir ing kana pinituturan. He sang Adhipati aja karya iku aja salah tanpa ing prakarsa urung roro urang lanang iku tegese manira. Urang wadhon iku tegese Nyi Dhampul sang Ratu kinarsa malabu islam samangke lah ika kajatining rarabedha.



Ing pati tunggal kalawan urip besuk lawan nunggal dina kayapa ing dhunya bae pocapana lahir batin tan prabedha. Ratu Cangkuwang leng-leng dhupi mintuhu ing sabdo Molana marebes mili netrane sabdane inggih kaulha aprecaya. Seja malebet islam adhan winuruk ing kalimah sadhat sampuna tamopimjatine Patih Kering pon tumut malebet islam. Malah tut wuntat mangke dhumateng Sembung ing hardi Amparan kalintang dhening subudhda ing tarekah ing iman kalawan islam. Tan antara sabalane sangaprabu Cengkuwang nuta islam wus den tetesi sakabeh kalawan panuruh kalimah sahadhat. Ram Cengkuwang dhen pindah naminipun ajeneng Pangeran cerbon Girang peparabe sing lar saking agama ming kabudhahan. DHANDHANGGULA Kapanggih ruru ing kadhang wargi pon Cangkuwang punika putra Pajajaran nengge igkang peparabipun sang Prabu Pramanadhiputi



lah ika wus gelung kalawan kang kaponakan Molana Jati sabadhan sarokani atas dadhalan islam. Dhadi sangsaya muwuhi maring gedhene jamangahake Molana ing puser bumi namane yaiku hardi Sembung dhatan nantraning ngalami Molana ing Ngamparan ming ngidhul sapunna mendhak ing pikirnane ingkang ngapranami Pangeran Mandunharja. Kang riniyung kula bala magrib sabab Pangeran Makdun punika sing negara magrib mangke asal pinangkanipun putra nipun raja Andalis pra sami anglalana kalih rakanipun Molana Magrib pon tunggal putra Andalis Pangeran Makdum mangkin kasuhur Aklulbiat. Dhennya maos kuran langkung becik sawarane lir suling lan gambang agetas renyah lidhahe mageng bawa ta katur malah Wagun Pangulu naminipun ika pangulu babanean saking magrib amanca ing Pakungwati ing Makdun wus handasa. Krawuhan sek-sek Molana Jati kalangkung-langkung ngormatira wus apramota palunggon Molana Jati muwus kul mriki ayun anyantri ajeng nuhun piwejang ing bengat kang tuhu Pangeran Makdun anabda



boten kadhugi menggeh kahula langip mejang dhateng ing Tuwan. Aleng tuwan pasiyare maring arah kilen menawi amendhak ingkang dhumadhos lejare ing manah ingkang lesu mewsem ingkang dhinuking gosthi sigra nuli pamitan lampahe dhinulur ngilen-nglen nuli mendhak gedheng babadhan ta handurane aking padha kenang sasladh. Kalangkung dhining sesekeling ngati aningali tetanduran pejah adhan miyos panabdane sapa bisa anulung tatanduranisun kang aking dhapak mangko waluya meger kaya wau jar putrinipun kang pelag sun go upa aja kapalang sun pundhi dhadhi sesembah ning wang. Hanadhangu putranipun nistri malajeng baring gawa rasukan jubah saking jurban jene basane kula nemu kulambi begus temen niki bari arum kang ganda ki gedhe amuwus Babu nini kenang ngapa sira saloro temen ambil kulambi iku kok kawenangan. Dhening kang dhuwe si Radhen Dali nyolong kulambi mangsa urupa lan nawakira regane tangtu iku pangrasuk king wong tan samaneha nini



wong kene sapa gadhah jubah kaya iku saking ngendi iku rara sira juputa kalambi jubah kuning sang putra ris anabda. Puniki kula jupute saking rajega tetandurane rama sumampir wikan kang dharbe nanging sita tanem tuwuh bareng wenten jebah puniki meger dhadhako dhadhakan pulih kadhosa wau gwdheng babadhan garjita dhen tinggali nyata tandhurane pulih waluya kadhi mula. Adhan Molana Jati nututi gilang-gilang sarira liligan tan ngangge rasukan mangke Ki Gedhe wuwusipun Gusti sutejaning ngabecik katur ing pejah gesang jasadh kula luput cekap kula among anak dharbe sasalah mendhet asukan gusti sumangga abdekena. Badhe pangedhang panutu Gusthi kandikane Jeng Molana aja dhadhi marasa Ki Gedhe kabeh seja sun puhung lan putrine seja sun ambil seja sun pantha garwa Ki Gedhe umatur kalangkung karsa Molana karsa nampir tiyang tawing lun kasesi tur ala tanpa rupa. Iku awite Molana Jati agagawa ing nyimas Babadhan



wus sampurna ing kawine binakteng ngardhi Sembung pacareming ngajatu krami nanging nimas Babadhan nengge istri gabug boten namutrani pisan salamine gemadhos ing guru jati ngestu dhatan na nyimpang. Yata ing kana lamining-lami kagurnita ing rat Pajajaran yen mangke Ki Kuwu Cerbon pajeg tarasi ipun sampun mampet boten ngiseni dhuk ta bangip warta yen Ki Kuwu iku sujudh maring Sek Molana dhadhining mampet ing pajege tarasi mungkir ming bawa prentah. Prentah nagara tan den pidhuli pareng wengi ratu Pajajaran ninggali teja sumorot ing lor wetan kadhulu adhan sang Prabu animbali dhateng pepatihira ingkang naminipun Kyai Patih Lembusasra kinen amung tik ika amariksani baya tenaning ngapa. Padha tumandang sang maha patih sartane hambakta satus bala keng lengkep sagagamane lan pamuk patang puluh sampun miyang lampahing mijil sing pura Pajajaran lampah siyang dhalu hanjujug enggoning seja padha amraceka sapanjonging margi baya tejaning ngapa.



Pareng dhateng kalih tengah sami angungak-ungak nyata kaya tejaning Gunung Sembung puncake dhadhya surak alaju malah ika dhumugi maring ing Gunung Petahunan prasami ing riku amraceka layen seja ning manusa ing ngabathara wus bukti padha rujagen enggal. Dhupihira hambrondong lan bedhil sigra kumyus bedhil medhal toya tumbak keris runcat kabeh guethekan maruntuh Patih Lembusasra tumuli nyereg padha ngamuka lan jejer masudhur tanapen popor dheng kebat dhupihara prasami angkat ngunggahi ingkang hardi Amparan. Sigra lumpuh sawancining jalmi Pajajaran ngalosodh ding lemah ing Patahunan genahe sadhalu kaya kunyuk pating jerenguk aneng siti ulate pundirangan dhumugi ming Subuh enjing Sek Molana tedhak kalih Patih Keling sampun aningali ing bala Pajajaran. Kang padha lumpuh pating jalerit padha tobat nuhuraken gesang paring usadha lumpuhe Jeng Molana hamuwus ana tetambe lewih mandi ngaran kalimasadhat tampanen dheng estu yata bala Pajajaran sampun sami wejang kalimah kalih



sadhaya sampun islam. Wong satus dadhi tan bisa mulih kakukudh dhening Kanjeng Molana tan nemut maring gustina marmane ika nemu patang ngatus muridh Sek Jati satus wau kang untar wong Keling kakukudh wong satus saking Cangkuwang satus saka Kuwu Cerbon apa maning satus sing Pajajaran. S I N O M Mangkana siji nalika Kyai Kuwu sangkan urip dhuk naskalanira mahat are wus kadhuli-dhuli tantrung bengikepati pati pakasabanipun tali purwa dhaksina kasengsem ing siang latri pijer angupadheni ing papahatan. Mangka karsa Sek Molana karsa kaparing pakeleng maring Kuwu sangkan gesang dhen lantari nyamuraksi apindha-apindha santri liwat mring ajennging kayu medheki kang amahat sinabdanan apa kaki masih milala dheresing papahatan. Ing bale kaki wis kathah lahange wus angebeki maregi sasigar Jawa sang liningan namangsuli endi ana jaladhri



waregi banjur katurun Molana hangandika ana kalimah kang dhadhi handeresaken lahang la tampanana. Yata Kuwu Sangkan Gesang gupuh-gupuh hanampeni kalimah-kalimah sahadhat pareng winaos tumuli mampet ing sakathahing lahange tan nana metu adhan sapandheresan sewote acangcut gilig pepisuhe ngumana etong wirasa. Braga-brigi sejanira Molana Jeng dhen taboki dhen candhak gupuh lumempat dhen cawuk-cawuk nginggati Sek Molana lumari sang panderesan namburu kiter dhen udhag-udhag ngalor ngidhul dhen tututi pareng kesel Molana Jati lamabda. Rika jaka bina-bina mrana-mrene hiya tunggil kadhunyaning kang dhen palar dhelengen ika mang buri dhupi mangke dhen lirik ing tetela ika muruh dhinar wus hambaranang dhadhi mangke abebalik condhonge atine hangruroni dhinar. Sek Molana sampun luntah mantuk dhateng hardhi puri sang panderesan natkala pakemut leng-lenging kapti dhadhi ing kana pikir kapan baya wong ika maning leledhang.



Sumeja sun suba-suba sun nidhepa gusten mami tan kocap laminira sang wali sampun udhani ing sakleseking ngati nipun kang seja mangulun aneng sawiji dina Molana leledhang manih kapanggih layan Kuwu Sangkan Gesang. Molana dhen sembah-sembah kantos Molana dhen sunggi minggahe ing palinggihan dhen suhun-suhun sajati sambate adhuh gusti ya iki bandaranisun sampun den suba krana dhadhaharan manca warni kina gegelen sesembelehan Adham. Kang lagi nganrem koncara dhennika kaliwat guruh Adhan Molana ngandika kenengapa iki kaki ayam lagi nguripi endhoge teka rika bunuh papanggang Jeng Molana Jati dhen ceweng mungel kadhok puliha gesang. Dhen eculaken sakedhap mabur sang ayam kabalik munggah maring patrarangan ngangremi endhoge maning Kayai Kuwu tumuli sujudh karuna hangguguk langkung dhening nalangsa ing tingkah kang dhen lakoni dhadhya langgeng elinga Ki Sangkan Gesang.



Barkahipun Jeng Molana ingkang estu narambahai maring isining pakung driya mashur ing sanusa Jawi lamon wali utami kaparek maring Yang Ngagung akadhang rijalullah sampuna badhan rokani ing barang sangandikane katemahan. Dhatan nana kasangketan ing saciptane dhumadhi sampuning kadhya mangkana Molana mantuk ing hardi Amparan anithi sakikirnan hardi Sembung ing sela andhan-andhan majeng ngilen ingkang puri durung majeng ngidhul kang yasa. Kocapa ing Pajajaran sang ngaprabu Cakrawati rehing samengko miharsa yen kang wayah aneng Jati sampun masuhur dhadhi waliyullah ingkang kutub mageng agama islam unggul karamate Jati katilap ing nusa Jawa ora nana. Kang badhe angungkulana tan liyan dadhi kamandhi ming nagara Pajajaran apa maning pan wus bukti mamampet pajeg trasi lawan sang patih kakukudh wong satus kang dhinuta ora ana kang bisa balik adhan sang prabu mepeg warga santana.



Sami jar pinitarosan kaya pa kita saiki reh ing anake si Santang semune kira silih dhadhi apa ing wekasanipun kaprabon Pajajaran bilih mangko memekasi rasanisun kaya wis tan duwe barkat. Sajage anake Santang nepis wiring aneng Jawi sun titeni teka camah saking pangaruh mepasi kasakten padha gaib ing sabawa rasanipun embuh ta sira padha niniteni apa belih kang pinariksa sadhaya nem katuran. Kawula pon sapunika boten kadhugi pamikir tan kilap karsa narendra sang prabu ngadika malih becik uga saiki kita dhingini anungkul isun wong tuwa seja nyalondoh malebu maring agama islam agamane si Santang. Yata gunging putra wayah Pajajaran sami nangis tan kangkat anglangkungana ing karasane narapati sampun reringkes sami seja anungkul ming Sembung reka asrah bongkokan ora kaya sarawuhing purwa kalising ngawang-ngawang tumedhak. Tandange hambapang-bapang sanget-sanget hangampohi



mung teka iki arep apa isun teka ora ngarti apa gawe lumiring ning agama bosok kutul tur kenang lara pejah mung ta pusaka kang dhingin sadhabujengga iku gawene apa. Ora ya iki pakaryan yata sigra narapati ngalap sadha tur sarya amisikaken ning aji pameraden kang maring Bandu kulawarganipun malem Kemis mutabar malem Jumngah angunggahi puncaking gunung gumuruh wus pinapag. Ing sagung para jawala widhyadhara-widhydhari upacara kahiyangan lan payung agung pangasri ning umbul-umbul kulit lutung ngakumbala buntut singa balereng jalang ganda rum anglaya hamrik wis sinatata ika kelawan dewa. Pra samya miber awiyang amunjuk kang gayuh langit ngalor ngetan purugira hamgeng susirna gaib ana putri sawiji ingkang katilar akantun Dhewi Balilayaran rehing wau hambangsuli jangkula kancana marimane katilar. Tan bisa nusul kabedheg tan angsal wewengan margi ning dhadhalane ngameradh



dhumadi lara anangis saparan-paran nuli katemu lan Jaka Kabu je asal kalupira wau prabu Siliwangi wis tetriman lan Dewi Balalayaran. Wus dadhi ing jodhonira ing kadhadhen wuri-wuri ing jaba kutha Pakuwan mashur padha dhen arani dhening kang nyambattasi Sunan Kaabuwaran mangke ing sajabaning kutha wus sinatata bupati pangriyunganing putra wayah Pakuwan. K I N A N T H I Sunan Kabuwaran niku lamilami amutrani kang jalu ingkang winastan pucuk jumeneng ge benjing panungtunging ratu Budha ingkang awit anampeni ing agama Kanjeng Rasul saking Sek Molana Jati tapi mengke dhurung teka ing waktune anampeni krana mangke Sek Molana dhereng karsa hangratoni. Lami-lami Sunan Kabu wara napuputra istri kang nami Putri Mandhapa hiya iku wiwinihing kang aran Ratu Manelang besuk aneng jaman akhir. Dhupi Pajajaran iku



sameradhde sribupati anggolendhang dhadhi alas ora nana ratu dhening anak putu Sundha pecah handum saenaking ngati. Tan nana pogeranipun sapandhum-pandhum pribadhi wus padha sawang-sewangan Sunan Pajengan kang linggih ana ing bumi Kuningan mangkana ingkang anami. Baros ngorah ing Panjalu Sunan Mandya alinggih ing Taraju pernahira sang Panggajata palinggih ana ing Gunung Pawenang Raden Tetel kang ngalinggih ana ing bumi Kuningan mangkana ingkang anami. Boros ngorah ing Panjalu Sunan Mandaya alinggih ing tarajiu pernahira swang panggajata palinggih anan ing Gunung Pawenang Raden Tetel kang ngalinggih. Ana ing prawta Bandhung Radhen Lawehan kang linggih ...................... ...................... ana ing ukur nagara mangkana sang adhipati. Kartaman iku tuwuh ing Limbangan ngapit dhiri sang Hyang Sogol kang alenggah



ing Maleber sariyaksi sang Hyang Mrayak ingkang lenggah ing Cilutung arja urip. Dhalem nara kang alungguh ing kajaksan apa maning dhalem Nayu kang alenggah ing Ngendher ingkang pranami Dhipati Cengal Wibawa Sunan Raja Mlaka malih. Ratu Panten kang alinggih ing timbangan nagara Liman Sanjaya kang linggih ing Sundha larang wus mernah Prabu Sandhang lumuh mangkin. Ing Sanggraherang tumuwuh Hyang Jampana kang alinggih ing Pering Bahulayang sang Hyang Lutar mangke linggih ing panembong pernahira mangka serpenna ciputih. Ing Kawali nggennya lungguh Tajimalela kang yekti tumendhak maring memenak sumedhang Ciasem malih Cyanjur Bogor mapan tunggal Punapa malih karawis. Dhupi sarenging mintuhu Kanjeng Sek Molana Jati yen Pajajaran wus meradh dhumadhi karsa tumuli yen kesaha dhateng Arab angestreni ingkang raya. Sabab raos sampun tangtu



dhen pyambake angimponi ing wilayat Pajajaran pramilanipun kang rayi Nurullah karsa dhen angkat hanratu ing Banisrail. Sampun weweling satuhu ming Babu Dhampul kang becik si Babu kari kalwan patih Keling patih Kering patih Lembusasra poma sawuri dheng ngatiyati. Bok bae ana tetamu kang becik angupadhemi sebab isun nora lawas pira kadhar angestreni rayi Nurullah aing kana ngadheg ratu Banisrail. Sabab ika tangguh isun yen ora isun kang ngapti mangsa anaa kang padha amikir wilayat aji sanadhyan uga anaa mangsa dharbea wewani. Sembah sang wineling nuhun barkah Molana kepundhi salameta ing ngasambang kagungan dalem ingriki adhan Sek Molana kesah kalih tetekan anuli. Lempeng nggenipun lelaku tan nyimpang-nyimpang sedhemi lautan wus linampahan kadhi bedharatan kahancik lampahe sang Waliyullah wus rawuh ing Banisrail.



Kapanggih layan kang ibu Nyai saripah Mudhaim kalangkung ing rena-rena ing sarawuhe kang siwi sambate dhuh anakingwang apa wus tutug anyantri. Wiangsulan inggih sampun malah cacaturan sagunging kalampahane ngumbara tan nana kaliwat siji kang ibu kalangkung suka miharsa caturing siwi. Kyan Patih ngunka agupuh angaturaken nagari Molana Jati wus wakca he Ibu he Paman Patih si adhi Nurullah ingkang sun angkat mangon nyuluri. Ing Banisrail hangratu pusakane rama aji dhupi manira kang ngalap pusakaning ibu mangkin ing wilayat Pajajaran sejo mangko sun linggihi. Yata sagung para ratu tan nana wani maloni ing karsane Sek Molana yata aneng Banisrail tukes angistuni raja kadhi adhat kang paranti. Abala Ibrahim mangungkung bedhil mas obat kasturi sasampurnaning ngasuka



dhugi kawndhasa atri nunten Molana basaja dhumateng ibu Mudhaim. Kula ayun lumaku sapatwa ing guru sami kinen kula dhen kendela anggelaraken nagami singa bodho dhen wruhana ing manca-manca negari. Arab sabrang kang karuju pundi kenta saking mangkin saangsal-angsal kula ngestokaken sapatwa ing guru-guru layan sadhya wangsul dhateng Cerbon malih. Wonten dening kanjeng Ibu mejang-mejanga pun adhi ing lampahing karajahan bilih adhi kirang ngratu benjang pun nadhi dhen kontap proyogi nyepeng nagari. Jeng Ibu kaula pethuk maring Cerbon anglinggihi pusakaning Pajajaran Saripah Mudhaim angling hiya apa privatira si ibu sadhya nuruti. Hiyaya ing kene iku ana adhinira aji nanging ora kaya sira aidhap tuwa kang sajati muga salemata sakarsaira ing benjing.



Sek Molana pamit sampun miyos saking Banisrail lampahipun tanpa rencang kalih tetekan kapanggih kelawan putraning raja saking negara Kabeti. Ngabdulkapi namanipun kang lagi kasereng dhening tinundhung ing wangatuwa marmane Ki Nagbdulkapi saparan-paran kapendhak kelawan Molana Jati. Dhadhi ing kana atumut tut wuntat Molana Jati angunjungi ming Madhina Rasulullah ika nuli ana maning kang sumeja tut wuntat namaning santri. Ngadurrakim jenengipun nunten lampah ngaler maring nagara Ajahur kang nama sabranganing bawah Turki mangkana raja ing kana Raja Laut kang pranami. Langkung ing pracayanipun maring sek Molana Jati kaya sadhulur sakalpa Raja Laut gemuyu ngapti serep sabadhan sanyawa anggepipun lair batin. Karsanipun Raja Laut tan kasapih sasadheni supadhose Sek Molana sabdane jandika kari ing ngriki kranten manira



arsa angglongoka maring. Nagara Cina punika he rencang kula pra sami ing riki angantosana sampun tumut anglebeti maring negaraning Cina endahing kula pribadhi. ASMARADANA Dhan lumebet nepis wiring ing nagaraning wong Cina tampa rencang ing lakune kacarita aran desa Munjul kang rinawuhan marmane ana ing riku Cina wangun panjang jimat. Hiya saking wuryataning Sek Molana dhuk ing kana isine kang dhesa kono Tumon kamet olihnya padha malebu Islam nyingidaken imanipun wedhi maring rajanira. Dhangune Molana Jati wus kawarta ming nagara dhen ana pandhita kaot kalangkung ing saktinira mangka sang raja Cina nimbali pepatihipun kinen dhen nika ngundanga. Undangan ning kawong luwih ing mangko arep sun coba sang patih kebat lampahe nama patih sampoalang



wus kapendhak ing kana kalayan Molana wau marwang ingkang uteja. Sampoalang dhadhya mangkin kawenanging tejanira kalangkung lengleng manahe temah karuna sumeja iman malebu islam nyingidaken imanipun wedhi maring rajanira. Sampuning iman memuli wakca dhen pinotus ngundang Sek Molana wus handherek ing karsane raja Cina dhuk mangke ing dhadhalan ana sawara karungu abane heh Sek Molana. Aja sira ngluwihi ngislamaken raja Cina luwih apa kang winakyon Rasulullah dhuking kuna pon ora kinawenang krana praja Cina iku dhingine wus kenang sumpah. Sumpahipun Nabi Esis lamon ora kena Islam dhuking kayamat kapire samono janjine Allah iku nagara Cina tan kinarsa Islamipun Molana Jati wus tampa. Ing sapa mangsit kang Jati tan kocap ana ing marga wus prapta ing ngayunane raja Cina hangandika



he sira wong awas badhekna putrinisun alara busung taunan. Kang nama Putri Hanyontin hiya iku tingalana apa busung satemene apa si lalara apa lan mangko lamon waras iku andhah putrinisun sun wehaken maring sira. Molana jati mangsuli inggih penyakit temenan busung tan kena warase saengga nyingkir sing praja raja Cina hanyentak sakalangkung ing ngabendu he sira pandhita Babadh. Ora iku putra mami sun enggon nyoba mring sira iku hambayuyung soteh sun kebeseli lan sinjang sira pandhita edhan mampusa pacuwan ngrantun aneng tepis wiringing wang. Yata Sek Molana Jati kesahipun saking kana ora sedhih ing manahe mangkana adhat oliya tan rena ing ngaleman yen dhen wanci dhatan neruh sumandha ing karsaning Yang. Raja Cina ing sawuri putu anyontin pinriksa seja dhen pesata sinjang ingkang sinjang wus tan nana



sidhike Sek Molana putri ika wus malembung wus dadi busung temenan. Sang raja gawoking ngati sapangendhang tan ngandika dhupi miyos kandhikana maring patih Sampoalang he patih ulatana pandhita ika kang mau pacuan ora kapendhak. Aja sira wani mulih dhen ora pakolih karya dhuga jambul uwan mangko lan bungkuka gigirira teka sira waniya mulih campole ing besuk sun kethoke gulunira. Yaa sang patih pamit hangoyak sagunging dhesa wewengkon Cina sakabeh kadhuga nembelas nusa wewengkon raja Cina dhen oyak dhatan tinemu dhadhi Kyai Sampoalang. Layar nyabrang ngungulati saparan-paraning palya (palwa) tan bisa mantuk jatine ajrih mring pangustenira dhadhi ika kasanglat ming Palembang waktu iku alame Ki Arya Dhamar. Kang neg Palembang ngratoni waktu iku ana sabrang ming Majapahit idhepe sabahe kabawah prentah



kantos selikur nusa kang kaperantah ing ratu Majapahit Brawijaya. Waktu iku Majapahit masih durung jejer dhurung meradh mila Arya Dhamar mangke kang ratu aneng Palembang ya titah ing narendra majapahit kang amangun naken kawasa ing kana. Dhadhi wau sang ngapatih Sampoalang kumawula ming Arya Dhamar panore wus katinggal wicaksana ika ki Sampoalang dhadhi wus pinundhut mantu dhenira sang Arya Dhamar. Ya barkah Molana Jati rah ing mau pangetune tetep maring Sek Molana pramila manggih harja ing Palembang pinet mantu dhening Ki Arya Palembang. Lami-lamining ngaurip Ki Arya Dhamar asedha reh ing tan nana putrane ingkang lanang dhadhi ika Sampoalang kang dhadhya mangko samuluring ratu jumeneng arya Palembang. Tulus ika anglinggihi ing salenggah ing mertuwa ponniya sarta ing dhine ratu Majapahit purba malah sinungan garwa



ingkang labet seliripun ratu Majapahit ingkang. Asal Methehu dhingin saking pawestri negara Cina ingkang peparab Sintanyo kangge dhening Brawijaya kantos meteng rong wulang nunten sinungaken niku dhumateng Ki Sampoalang. Arya Palembang nampeni ing sasihe Brawijaya selir Sintanyo wus kanggo tekeng semaya hambabar wahu kang wewetengan miyos prayayine jalu winastan Radhe Patah. Hiya iku kang gadhangi besuk dadhi Sultan Dhemak pon Brawijaya titise lamilamine ngagesang wus angadheni lanang peparabe kang sinebut Radhen Kusen namanira. Hiya iku kang gadhangi Pangeran ing Palakaran estu yaiku putrane Arya Palembang Sampoalang tan kocapo ing kana kacarita ingkang wau raja Cina langkung susah. Ningali putrine sakit busung ora waras-waras nganti tan panten-anten Sampoalang wus tan bisa balik ming raja Cina



tumuli ika sang ratu raja Cina hanyumpena. Ana ingkang ngawawangkidh la yen niku arep waras putrine kang sejatos layarena ing segara konen saparan-paran prau cilik iku besuk ning dhinggon nyanggak king palya (palwa). Ya iku enggone benjing tinemu lan pandhita yaiku enggon warase putrinira aneng kana pareng wungu sang raja nadhya laksana hawangun apa sawangsit ing supena. Yata iku wus tiniti putri Anyotin ing palya (palwa) kang aran Prabu Byantolo prabu alit sinarengan Cina wolu kang pernah Paman-paman sang ayu Lan todhapa sangunira. Sigra alayar tumuli kambang-kambang lautan tan karuwan kang sinadhya anut inggeking palya ing dhibahe mangkenipun panyangreke ingkang palwa. P A N G K U R Kocapa sakesah ira wau Sek Molana saking nrgara kapir ika tumuli hanjujug



nagara raja humala mula wahu negarane raja laut pinangih malih ing kana sasdhuluran sakapti. Miwah wong kang atut wuntat wahu Ki Ngabdulkapi Ki Ngabdulkarim tan sanes ing karsanipun wau Sek Molana semuja mantuk ing sura hardhi Sembung raja laut mantep sedhya atumuta kang korsi. Sakarone lininggihan dhening pawestri roro lir widhadhari gawoke kang sami kondur apikir bokmanawa gegelaran dadhi sami apamit wangsul sakalihe sama nyana yen Molana estu wali. Wali kutub kang prayoga dhumadhi pangulune wali Jawi ing karanane puniku wutah gething Ngarab dhupi sakehe wali Jawa puniku babar ing sabrang ing Jawa marmane baya ngungkuli. Wus mantu sakalih ira ora suwe Kanjeng Molana Jati rawuhe mara ing Sembung pra sami binantenan ing garwa-garwa kulawargi asuhudh Babudhampul girang-girang lan sembahing para patih. Dhadhi mundhaking jamangah



kawuwuhan raja laut ingiring bala satus kang satuhu muridh Kanjeng Molana waktu iku dhadhi ana limang atus katut mau kang wus untar jengger aneng Puserbumi. Ora nataraning dhina Sek Molana Jati mangun palupi babalonganing kang tuwuh ing pernah Gunung Semar angecahaken manah apungun-pungun tan dangu pangranjigira praune putri Anyontin. Bantyolon mandheg ing kana ana ing kali Mulana Jati putri Cina wus handulu maring Kanjeng Molana ora pangling akebat gupuh hamburu nyungkemi sampeyanira Kanjeng Molana ing Jati. Bareng nyungkemi ing padha busung kempes waras padha tumuli pulih maning wus dhadhya sinjang ingudharan dheng asta sang luhung wus katarima ing amat kacangking ing lahir batin. Ing kasta Kanjeng Molana kalal ora nganggo dhen kawin maning wus mangkana kukumipun amat kongang dhen jimak tu kacangking ing dhunya akeratipun cinawe wolu dhuk mulat ing komara sang awali. Mencoorong madhangi jagad kadhi wulan purnama anelahi



agupuh Cina wowohe kepek-kepek atemah pejah tumon cayane sang estu luhung sampun sira pinendheman ing bumi kang dhen wastani. Kedhawung mula ing kana ing wuri-wuri enggoning Cina mati dhupi putri Cinanipun kang mantep kumawula pejah gesang ing ngarsa Molana guru tan narsa ginggang sadhera kinarilan lahir batin. Sek Molana gennya rogab kalih kang ngabdi putri Cina tan lami watarane mung setahun punjul selawe dina nuli putri Anyontin sedha ing ngayun pinetekke pon ing kana ing Panengger dhalem puri. Krana ing pamujinira putri Cina ing lahir dhumugi batin tan narsa ginggang ing ngayun pramila sapunika sarta serep kang mana Molana guru sabab ciptane Molana dhen benjing dhumugi ing lalis. Inggih ing dhalem punika kang kinarsakaken benjing dhumugi astana sarta nakputu ing Madinah ing wahu dhalemipun akir sasampuning sedha kinarya lalis. Wusing sedha putri Cina Jwng Molana ring-rang istri kumanthil dhupi Maskabadhan wau



kurang bisa ilanang ora kaya putri Cina Indratennyu pinter gennya kumawula bisa lanang sarwa bangkit. Leloira Sek Molana nuli Gedheng jati babakti putri nenggeh ing wewnginipun Rara Jatikonengan istri limpadh saemper Hanyontin wahu milanipun katrima sinenggeh garwa tumuli. Rara Jati kawaskitha inggih punika garwa kang kaping kalih careming pakraminipun wus miyosaken putra jaler nenggih paparabe kang sinebut Pangeran Jayakalana lami-lami angadheni. Jalu ingkang winastan Pangeran Bratakalan kang gadhanging besuk sedha aneng laut sakalihipun putra kimanthil maring Ki Ngabdulkapi wau pramilanipun katelah Ki Gedhe kadhokan siwi. M I J I L Kadhokan putra Molana jati kasebut samono Ki bapa uwa dhuk pandaleman dhudhu kedhokan iwak mangkin je kang ngangarani kadhokan putra agung.



Nuli ana kusuma aprapti jarna maning kaot Pangeran Karangkendhal jenenge estu terekanu Mutalib ganas wuwusipun. He rayi tuan pon sampun lewih sedheng tuwan mangko jumenenga ratu aneng kene pan raka ingkang ngetut wingking nganti ngapa maning pon tuwan kadhulur. Sakarsa-karsa tuwan pun dadhi pon punika kulon Pajajaran wus meradh ratune apa kang dhadhi walang ngati Sek Molana Jati alon wuwusipun. Sumangga kanjeng raka rumihin jumenenga katong tiyang anem tutu wingking ing mangke Pangeran Karangkendhal angling lamun kongang ngasi sampun wau-wau. Boten kadhosa pan raka langip mila sisumlondhoh ming wong ngenom kang sugih kasakten bari kesah tutuging angling lampahe wus mamprung. Lami-lami Sek Molana Jati ingaturan among dhening rama uwa Arya Gedhe Arya Lumajang mundhi-mundhi ngajak mariksani mring Pakuwan agung.



Sek Molana sumeja lumiring ingatur wigatos nanging boten karsa dipun dherek kakenning ngupacara aji karsa miyambaki kalih uwanipun. Lumampah kadhi lampahing mantri balacut kemawon sampun dumugio sakarsane hamariksa dhaleming puri Pajajaran pan wis hanggolendhang suwung. Kantun wawangunan ingkang masih arca-arca katon banjeng-banjengnging pethetan sae sainggiling yasa geng sami sepi sirep tingrim kadhaton wus samun. Adhan Arya Lumajang tumuli malebeting gedhong hamboyongi upacara kabeh dhipun gulung dhadhi siji layan pundi-pundi kang kena dhen babut. Pon sumeja kabeh dhen usungi dhumateng Cirebon nuli Sek Molana kandikane rama uwa kaula esir pedhek wonten ngriki wontena sinahun. Kalih nuhun sami anitihi iman Islam ming wong Arya Lumajang aris sabdane



kados pundi nitihi ngriki punapa pinambri karaton wus tumpur. Sakesahe putra dhateng Mesir puniki kedhaton singaa gelem angambil bae sebab anak putu pra sami bubar sami nyingkir saecaning kalbu. Sami rebat kawasa pribdi pramila ing mangko kedheh dhen idhep temen suhudhde ing sarirane rama aji putra kang nyaluri kedheh wonten ngriku Jawining kitha kadhos masih wong dhomas apogot angriyung kebelwsatan kene sami muri-muri kang krihin ingkang dhen bakteni punika sinebut. Nama Sunan Kaluwaran sakti prandene samono mangke ta pun uwa anengge mintar ririh arya nenggih takon-takon maring tepis wiringipun. Tannya maring bidhal kawula lit wangsule lamon Sunan Kabuwaran ing samangke sampun sirna kantun kang siwi ingkang ngapranami Prabu Pucuk umum.



Yata Arya Lumajang abalik sampun cacariyos punapa kadhi sapatakone langkung karsa putra mrayogi reh punika maksih Budha gaminipun. Dhuk nabda samana Arya nuli kasaru ing mangko sarawuhw raja Laut mangke nusul maring Molana Jati kandhikane rayi tan tega katingsun. Pramila enggal nusul mariki sampun kantos dadhos manahe rayi kula ing mangke jamangah satus tumut mriki bilih-bilih mangkin wonten damelipun. Sek Molana sabdane lah inggih sukur ing Yang manon dhumadhiya ing Islam sakabehe manut maring agama nabi alantaran saking jar kita wuwuku. Nunten pra sami tata alinggih ing sawiji enggon madhe budhi jajar ing namane sabab kudhi jajar kalaning waktu iku masih ing Pakuwan dhatu. Dhurung dhen alih mring puser bumi kang samono kang sami eca palinggihane kasaru sarwuhe malih ingkang eyang Nyai



dhalem Subang Ayu. Sarawuhe gupuh mituturi he pujaning nganom si Nyai waktu iki katemben weruh putuningsun kang jati salameta ugi alinggih sang ratu. Sokur putu ingkang nulatosi mring kang bodho-bodho pinterana kulawarga kabeh saiki kang ya iki kang sun puji-puji ing rahina wengi anaha kang cukul. Dhuk si Nyai dhingin masih cilik sing sabrang maguron ing Sek Guru Karawang jatine kang nama Sek Kenthong sayaki mashur lah yen wali marmanisun sujudh. Tinggal nagara Singapura mring Sek Kenthong maguron nyantri ing kono ing laminine nuli eyangira narpati Prabu Cakrawati weruh maring isun. Dhumadhi isun dipethet selir wantuning sang kaatong maksa bae kudhu ing karsane dhuga si Nyai hanglakoni dhadhi selir aji ing kene wus sinung. Pasambate si Nyai dhuk waktu samono



Nyai Subang Karancang pan jenenge lawas-lawas isun nganaki uwanira iki si Arya lumayu. Wusing iku nuli angadheni metu anak wadhon embokira si Satang jenenge wusing anak-anak kekalih isun kawalesit maring sang ngaprabu. Yen isun nyingidhaken agami Islam dhuk samono dhadhi isun dhen buwang jatine dhen tuwuhaken nisun iki ing ngalas paminggir Banten namanipun. Krana Pajajaran tan kenging anebut Yang Manon lah iya iku ing marmitane wngatuwanira prasami dhuwe lara ngati kesah aguguru. Maring Molana gunung Surandhil pan ika sakaro lantas padha kajji sakarone dhugi embokira kaselir aneng Banisrail metu sira iku. Molana Jati rena ing ngati dhuk myarsa samono langkung dhening maksih meningi Nyai kang nembe ngrawuhi sarta bala satus.



D U R M A Bala satus pakemite dhuking kuna pasihan Sri Bupati tan gantha nalika tan gantha nalika tumuli padha teka para memenak kang sami urut prayangan sami sujudh ngabekti. Hiya iku pratandhaning waliyullah sagung kaligane padha teka tan kasusahan ing saciptane dhumadhi ing sakandika dipun kabeh nemahi. Marmanipun sagunging menak prayangan tan kukum amat ngabdi sabat manjing islam krana suka priyangga ora lawan dhen perangi badhe kelawan menak pra kuwu mangkin. Ana siji loro kang besuk hambagah marmanipun katiti ing ngabdi lan amat Molana aneng kana padha sinebut Jeng Gusti ingkang anama Prabu Katara Hening. Ajejuluk Sang Prabu Gereleng erang wong Sundha kang mastani dhuk ing Pajajaran lun ing Pajajaran lun ing kawula santana sami ngamini



ing jenegira ingkang saestu wali. Mangkana karsanipun Gereleng erang sadhyanipun nrawuh maring kang santana ika ingkang anama Pucukumun ingkang masih Agama Budha Seja dhen titi mukmin. Lampahira Sang Prabu Gereleng erang ing tegen ing arapit Ki Arya Lumajang Raja Laut ing kiwa kadhi sumilirring angin wong kabuwan sadhaya sampun uning. Lamon waliyullah kang aprapta regering kawula lit samya ngambengane kalawan pabarisan pusaka kang mandi-mandi sampun ginelar angadhangi sang wali. Seseg dhipet andhering kang pabarisan asikep braja aji lewing linawihan kang padha ngaterapena hong girang hong jaya sakti kaluluwihan dipun sabagi-bagi. Ora kaya lampahe Gereleng erang gennya hanyerang baris gunging barisan tan anan kang uninga kaligane wus rumanjing



maring nagara maring pasowan Jawi. Wong kang hambaris masih hangadhang dhalan tan weruh lamon wus manjing manggereleng erang sampun panggih ing kana kalawan Sang Mahapatih kang ngapranama Patih mantos kang lagi. Alinggih ana ingkang pasowan jaba Gereleng erang angling endi ratunira samangko aturana miyos ming pasowanan jawi panggih lawan mingwang ing kene padha becik. Adhan Sang Patih mantos gupuh aturan mring pagustene manjing ing Tundhalapiyan kapanggih aneng pura Parbu Pucukamun angling lah ana apa sira jumrajong manjing. Sang apatih nembah matur yen punika dhateng pasowanan jawi wonten wliyullah arsa kapanggiya kalayan padhuka aji katuran medhal sasbdanipun becik. Boten norah amanguna bakawita amung seja badhami rencangipun prapta medhalem Ki Arya Lumajang kang angapingi



layan sanunggal raja sabrang kang sami. Sadhamel rawuhe layan waliyullah Pucukkamun mangsuli Patih dhen tangginas metu lah aturena yen Pucukkamun wus lalis asirna meradh mangke boten pinanggih kalangkung karsa tuwan amigatosi. Prabu Gerelengerang kandhikane lah bohong sira patih teka ambriyapa pon wis dhen kadhar islam gustinira mengko tampi agama Islam saking manira iki. Prabu Gereleng lenggah ing Pajajaran dhennya anulatasih amemajang Islam maring kula santana Dhipati ukur kang nenggih malebu bengat maring kasta sang wali. Menak Ciyahur Menak Gunung Munara Timbanganthen lan malih sing Sokawayana Rungkah Menakragamang lan malih Sang Yang Pamenang cibala gung lan malih. Panambang Sundhalarang miwah jumangjang Karanggug apa maning kang nganeng Sumedhang ing Sumurbandhung mapan



angidhep maring sang wali muwa kang anang syanjur amurwa puri. Nuli ana karsane gerelengerang Rajalaut dhen siti anulatasana ingkang neng urut paminggir kinarsakena Rajalaut alinggih. Ing Jakerta nudhuh-nudhuhena Islam imaning wong paminggir ing waktu samana Batawi dhurung ana masih kocap kang ngarani bumi Jaketra dhurung aran Betawi. Rajalaut datan langgana ing karsa mangke samun ngamuni ing bumi Jakerta malah sampun katelah namane ingkang winuri-wuri ing sambat sing tasawur ngarani. Kasebut sambate Pangeran Jakerta kocapa ta sang putri ratu Mas Mandhapa tulus angayam alas dhumeh kang raka wus manjing islam sakarya lawan wali sejati. Dhadhiya sekel manahe Putri Mandhapa tan dhahar tanna guling amuja ing dhewa mugya anaa benjang anak putu males pulih ming kang ngakarya



burakking narapati. Sigra lumajeng enggal putri Mandhapa singgih angawulani ming ajar sukarsaa kang aneng gunung Padhang Kaki Ajar sampun uning ingkang dhumadhya sadharganira putri. Adhan kinen tapa sangandheping pucung kang karambatan dening suruh jinangjinan besuk yen ana tiba kuliyaning turuh iki kang aniban nana puserira ing benjing. Iku panganan ing kono besuk sira amanggih dhedhalaning kang besuk akongan anak putu malesa nadhyan mindon sira nini yen dhurung ana kliyang puser nibani. M E G A T R U H Sabab yen wis sira dhahar kliyang iku sira dhumadhi ing benjing meteng tanpa laki besuk lamon babar iku istri besuk sebutan Ni Wadhon. Nyi Tanduran Gagang ya iku kang besuk ayu lir widhadhari nanging rare rara wudhu tan nana bisa amangking yen kinarsa sapaturon.



Medhal eni saking boga hiya iku wudhu ming wong agung Jawi tetapi Walanda besuk ingkang bisa manyirep geni lah iku marga ing kono. Ing ngakire Walanda kinongang besuk marentah anusa Jawi anyirep sagunging ratu wisdeng ngidhep sira nini dheng mantep saudhu ingong. Yata putri Mandhapa idhep ing wuruk tatapa ing saandhaping suruh atakeran windu tan kocapa ing lamuning puroita aneng kono. Kocapa Prabu Gerelengerang wau karsa pariksa amaring panggenane eyangipun Nyai Dhalem Subang adhi Ing Banten paminggir elor. Yata kering lampah dhening uwanipun Arya lumajang tut wingkang maring Banten sampun rawuh ing ngriku anulatosi iman islam ming bale wong. Nyai Dhalem Subang karancang kalangkung renanipun ningkang galih tumon wau sapunika wong gedhe pinggiran sami sujudh ngabekti ing kono. Gendheng kanantun miwah Ki Gedhengujung



tumenggung ing Jahakelir Arya Dhandhangan asujudh sang sabak ladhang caraki Gedhengbang bayang wus panor. Patih Belang Ki Buyut Trejungsemut Nyai Gedhang lelerik lan Ki Ageng Warulampung Nyai Rara Gawang lan malih Encik Hundrusa ing Ngujunglor. Sakabehe wewengkon Banten wus asuhudh pra sami magusten maring waliyullah ingkang rawuh wus padha asambat Gusti Molana Akbar ing kono. Namane dhuk ing Banten inggih puniku Kanjeng Molana Kabir saestu kang nutut-nututi imanipun kawulalit lami-lamine ing kono. Nunten ratu Karawang ing kana sujudh apuji-puji ngabakti maring sang karamat agung tumuli ika kaheksi putri ingkang langkung elok. Molana Akbar ngandika apitambuh he Ratu Krawang puniki putrine sinten kang ngayu tembe tumon aneng riki dhening kaliwating elok. Lansinten wewangine ingkang sinebut lan sinten kang dharbe pecil Ratu Karawang hamuwus dhumadhos kapernah bibi



dhening kaula sayektos. Putrinipun Prabu Pramana dhi mempur puniki istri kang nami Kawunganten jenengipun inggih etangane tunggil wayah Pakuwan sang katong. Ten Gusti ngarsakaken rare puniku sumangga kedheh nimbali Prabu Pramana dhi dhingin pon murudh tuwan kang dhingin kaanggih dhuk ngungsi rebon. Adhan Arya Lumajang ngintar popotus ing mangke yenna ngaturi Prabu Pramana dhi mempur Cerbon girang sampun prati dhumateng Banten sanggrah lor. Wus pimundhut sukane dhateng kang sunu Kawunganten sapuniki kinarsakaken winangun garwa kang pinusthi-pasthi sang liningan sabdanyo lon. Langkung katur ajaja malih puniki salagi jasadh pribadhi mapan gih kagunganipun lha iku marganing dhadhi Molana Akbar ing kono. Lulusipun naga garwa kaping telu Kawunganten putri adhi careming pakramanipun ika sampun namutrani istri pelag sinarejon.



Ing pramana ratu winadon satuhu lami-lami angadheni lanang namane sinebut Jeng Pangeran Sebakingkin yaiku Godhang ing mangko. Wewinihing kasultanan kanten besuk wondene ingkang pawestri ratu winahon ing besuk ingkang apikantuk laki wong sabrang namaning nguwong. Pangeran Natasangin besuk kang lungguh ing Jambukarang kang nami sampuning kadhya puniku Molana Akbar aniti kang uwa kinarsa mangko. Dhenna titi ana Pakuwon anutut nututa kawula alit langgenga Islam kang tuhu kang pinangkanipun wakil mumuruk iman ing kono. Rama uwa Ariya sadhiweg nunggu Pajajaran nulatosi iman islam wong ngriku kang temen dipunnanggapti jumenenga aneng kono. Sunan Rangga Pakuwan adhining wuruk yata ika sang tinitih Arya Lumajang tan kadhug yen langganaha ing titi lumampah gati gumatos. Adhan Molana Akbar kandikanipun meng punika rama mugi madhenyudhi jajar wau



kapindhaha dhateng wukir Sembung pancakaning nguwong. Kranten kula mboten lami seja mantuk dhumateng nging wukir jati Arya Lumajang sumaur sumangga karsa putra ji sampun dadhos walang atos. Tumunten Arya Lumajang mintaripun ming Pajajaran nagasik Budhi jajar wus kababut kapaci ing Puserbumi ing hardi Amparan ing sor. Wusing salamet tika sakarsanipun Molana Akbar paniti Nuli Ki Arya tumulus Jumeneng Sunan Ranggadhi Ing bawah Pakuwan kulon. Sampun mageng makuwu-kuwu dhinulu dhudhu kuwu endhas cilik kuwu sote kuwu ratu wus mengkonan adhat dhingin kuwu amrentah bupatos. Sunan Ranggalawe paku jenengipun wusing arja kinrajihi jengger ing sabawahipun idhin Sek Molana Kabir kang dhadhos pugeraning wong. Nuli Molana Akbar akarsa mantuk maring ampaning hardi slamet sampun tinemu babu Dhempul suka ati para kapitayan panor.



Sarta budhi jajar katon wus ing riku ing sarawuhe sang wali ambakta wong juru sapu marbot ingkang dhen arani Ki Gusah pranamaning wong. Kinarsa dhadhi juru siram ing sembung yata ing salami-lami rumeksa ing tanem tuwuh kagungan Molana Jati sirna sampun dhining wong. Salinggihe Molana ati ing waktu iku wus dhen kaidhepi para gegedhen kang wus wruh yen Pakuwan wus katiti dhadhi sakabeh apanor. Padha magusten ing Sek Molana sampun puja-puja angabekti sami asuhudh hangestu yen ika wali sejati mashur pangambaning wong. Gedhengkali sapu wus apanor bakti miwah ika Ki Agengf ing kaliwedhi Gedheng Bayalangu Gedheng sangu lara. Gedheng Maja Gedheng kali Kalidhere Muji Gedheng kandha miwah Ki Ageng Gegesik Gedheng Weru Gedheng Widheng lan Dhawuhan. Ki gedheng kemlaka Ki ageng ana ing



Kalitengah Gedheng Sembung apa maning tan sakabeh gegedhen bawa Pakungdya. Para kuwu para bekel sami huji miwah ika para buyut sami ngabdi ratu Junti gumulung lawan Jaura. Sabdhingine Gumulung Jepura sami awibawa miwah ing Render bupati kang ngapanjenengan Ki Dhipati Cengal. Tan nana liyan karsane para adhi anging ika arahe ngistreni gusti Molana Jati supadhos dhereng karsa. Pangandikane mangko sadhela maning lamon nika si ibu ing Banisrail yen wus sun papag marene karepira. Sabar dhingin aja gemen ning saiki alung ika wong kang lagi nedha idhin gawe sawah ya esok gawea sawah. Anaa saejung dharapon meragi maring sira yata kang sinungan idhin wus dhikut kae sembahe pirang-pirang. Luntasa sawah saejung dhen dheweki patur oran kawagung dhadhi metingging pareng panen sajung mung olih sakranjang.



Gupuh-gupuh matur ming Molana Jati lamon sawah kadhos mati kadhos urip mung awau sapinten idhin Molana. Dhaten ing temah ameng angsal sarinjing pon kandhika wau dhraponna maregi kenging punapa salaa ing puwara. Molana Jati kandikane aririh deng pracata maring allah sira kaki sira pangan setaun mangsa entonga. Tumungkul kang sinabdan semune ajrih dhpi mangke dhen yektekaken kang pari yen wus dhen tutu kebek maning kang kranjang. Mangkana lan mangkana salami-lami etu nyata karamat Molana Jati mula wong ika sinebut Gedheng jungjang. Sabab sawah kang saejung mung pakolih sakaranjang udhu yen karsane wali ora kena dhrawaka kabina-bina. Lawan ora kena ngebat-ebati lawas-lawas Molana Sabda weweling Maring sagunging ngabdi lan kapitayan. Dheng becik sira kemiot ana ing riki



ingsun arsa kesah maring Arab maning seja kapag si ibu seja sun gawa. Marene dharopanna njenengi ing riki ing wilayat Dhawil arkanm kang sayekti si ibu kang kagungan ingsun kang ngasta. Yata sembah para kapatiyan inggih berkah tuwan dhunya kerat kang kapundhi adhan sek Milana luntane akesah. Ngilenna mbener tanpa prau wus ngancik dhurung ngombak ing sagara sampun kadhi dharatan ing tapak Mubarak Molana. Tan kacarita dhangune eneng margi wonten kocap sawuri ing Linggarpatni para kapatiyan sami kagegeran. Karawuhan Pangeran Panjunan sarwi samyambakta saradhadhu dhadhakpati adhan bagedhat-Bagedhat masih dhen titihana. Lelewaning saldhadhu kagiri-giri langkung kagyat Patih Keling langkung saking ilang samangir hanyane yen susulan. Susulane raja Keling anututi wus angrasa pyambak atilar maring larunge gustine dhen kubraki pisan.



Dhangu- dhangu dehen titeni Keling sejen bangsa dhadhi rerep mana wigih dhadhya para kapatiyan sumrambana. Ing sang arawuh wus ingaturan linggih Rara Bagdad kang miwah Sek dhatul Kapil kang eawuh sareng lan Pangeran Panjunan. Aturing para kapatiyan nun inggih langkung cuwa pangusten sami ngrawuhi anarengi panguusten ngriki akesah. Dhateng Arab yata ika sami linggih sarya nabda ing wong makripat sejati senadhyana ing Arab yen karsa prapta pra wali tuminggal ing pamidhangan kulon ana gumandhul warnane pinariksa inggih. Sanyatanipun rasukan Sunan Bonang ngandika hiya iki satuhu kagunganipun rayi ing Kalijaga sebab iku kang dhuwe gagat hanggethuk kaken masjidh lawan kabah kadhuga ana kulambi. Patut katutan sing Arab pasthi iki dhadhi pajimatanning ratu ingkang kari besuk kocap antakusuma nuli Sunan Kali hamendhet puniku rasukan sampun den cacak tiba sreg ing Sunan Kali.



Pangeran undung hanabda kula nyilih punika si kulambi badhe ing mangke mangke hanglurug ming Majapahit pura dhupi dhen cacak radha seret agupuh Sunan Kali hangandika kula teka melang ngati. Rasukan nora sambadha bok menawi mangke wonten balahi Pangeran Undhung amuwus boten snggihne raka puniki rasukan kula silih tulus Sunan Kali sabdanira lah inggih karsane yayi M I J I L Jumeneneg rempunging para wali yen nika samangko Pangeran Undhung lajuwa mangke dhumadhi senopati maring lan sinebut mami Susuhunan Undhung. Sigra tumandang sang rinempugi ingiring bala wong gumita genjuran ing lajune dhipati Teterung wus uning yen gadhang musuhi maring Sunan Undhung. Dhadhi prayatta memetheti prajurit baja wong sabrang kang ana wewengkone patang puluhe prajurit saking Pangeran Bali ingkang nate pamuk.



Patang puluh sing nagara Bugis patang puluh uwong saking timur Kupang lan malihe patang puluh prajurit saking Siyem panagari lawan malih pamuk. Patang puluh sing Aceh nagari lawan pipitu wong sing Sokadhana saking manggrahe saking Butun saking Patam kinarya nimbangi pamuk para luhung. Wus mintar mapag sang adhipati Teterung sang asosoh Jarsikisam potalang anake mulane sakti apasahi campuhi ing ngajurit nuli Sunan Undhung. Hanggagap ing lakuning paksahi kasambut ing kono pejah ing rasa sampun gumlenter Sunan Undhung sumeren dhening Tandha Terung sakti bala Dhemek mundur. Kacarita para wali sami ing masjidh palunggon sami tuminggal ing kutheyange rasukan Sunan Undhung mulih maring Dhemak prapti kothah-katheh marus. Sunan Bonang ngandika lah iki sang kulambi katon



teka dhewek patut kang hangangge kasambut sing rama tumuli tan nana dhangu prapti layon Sunan Undhung. Wus binecikan kadhi paranti pinetek akulon ning masjidh Dhemak sampun sinahe adhat gunemming para wali yen nika prayogi mangke Sunan Kudhus. Kang gumanti dhadhi enapati kang dhadhya gegantos sipun ramane kang wus sumeren sarta kinanthiyan pangeri Kanjeng Sunan Jati Tumuta salaku. Kinanthiyan tengen Sunan Giri wus rempug sang kaot adhan Rangga Bintara karsane ngilokaken satus prajurit lewih asal saking Palembang apamuk. Sarta hambaktakaken yang pethi pajimating wong Palembang sing Dhamar dhingine pusakane Endang Dhalepik wawataking pethi yen binuka iku. Ing payudhan jumegur metengi musuh dhadhi longlong yata iku wis binekta age dhening Sunan Kudus ingapti lampahe lestari sng wali tetelu.



Brawijaya dhadhya amemeling lah dhen ngatos-ngatos tandha Terung sira ing panggawe patut Susunan Kudhus iki seja males pulih aken ramanipun. Ingkang wau wus sira pateni iki putrane ngong si Lembupeteng jaken sagawe lawan sira kelawan maning iki si patinggi Bondhan waringipun. Warange Gedheng Sela prayogi ajaken sagolong katelu sira dhapon timbange lan wali tetelu kang lagi sejane musuhi ming kita amuwuh. Mung patih Gajahmadha ja lebih lan nisun ing kraton yata Dhipati Terung age mangkal mapag ing gelar wali ing kiwa sang adhi Lembupeteng wau. Aneng tengen sang Adhipatinggi Bondhan wus agatos lampah ngalor ngulon sabalane kocap Brawijaya sawuri kalih sang apatih Gajahmadha wau. Smi wiwiraosaning sepi ngandika sang katong hiya ta lah iki sun pikire titis sisun hamageng budhi



teka sun titeni sakahing pengaruh. Kasekten Majapahit atebih dhadhi camah entong padha ora nana guriyange bok menawa ing kita iki mengko tiru maring Pajajaran larut. Becik uga para kulawargi aja dhalaningong kang patut pereng patih uripe kon padha kumpul aneng riki yata cundhamani Budha samya kumpul. Pra samya ataki-taki aji pameradhdar ning wong ing malem jumngah ing padhabelase tan nantara dhangu tumuli rawuh pamapaging jawata katurun. Opyak widhyadhara-widhyadari kang pasonggon-songgon upacara kayanga sakabeh Umbul Malawangan marapit jampana dhi lewih sarta payung ngagung. Sing ngawang-ngawang kebek nedhaki sarta ambon-ambon ingkang ngarum mawangi gandane yata saisining kang puri si Granggayu langit handedel kang dhatu. Pra sami ngahiyang wus sumilir



wor dhaya sing kulon ngalor ngetan sadhaya puruge sampun sirna kedhaton sepi hanggulendhang kari Pramensyari sepuh. Kang asal sing Cempa dhuking dhingin Dewi Endrawatos uwane Kanjeng Susunan Ampel pramilane dhalem kacangking meradh inggih saking wonten imanipun. Kocapa mangke kang tandhing jurit telon kinatelon campuhe bala aperang gedhe ganti kondur sangeting sakti sinaktiyan sami angadhu lalangkung. Sunan Kudhus handhesek tumuli pethi wus dhen bopong dhen buka ing payudhan sangkane jumegur ming langit dumadhi peteng kadhi wengi bala Buha bingung. Sunan Giri wus angunus keris kalamunyeg miyos tawong gung kagila-gila kehe ngebyuki bala Majapahit sami dhen anutupi geger ting berekuh. Susuhunan Cerbon anulungi ngirapken bebodhong miyos tikus hanjagat akehe padha mangani dhangdhayaning tumbak lawan keris



padha runcat sampun. Dhadhi kondur bala Majapahit lumayu agawok tikus tawon hamburu lagane sang tetelu dhupi ninggali kraton sampun sepi hanggo lendhang suwung. Dhadhi padha lumayu aningidh saparan-paran ngon Lembupeteng wus anyingidh aneng ana gunung Lawu amadhem dhiri ya iku ing benjing yakti kang tumurun. Maring buyut Gri wiwinihing Kartasura katong dhupi Bondhan Kajawan luntane maring padhalemane lami yaiku wiwinih ing Mataram besuk. Dhipati Pacattandha pon mulih Teterung kedhaton seja mapan perang sagedhene hanglalu lebur ngawu saking pyambake ngraosi dharbe dhosa wau. Mejahi Sunan Undhung pan yekti ramane kang mangko Sunan Kudhus tanjun pamalese pramila dhe geng sang dhipati Teterung tan kathik lemes manahipun. D H U R M A



Wali titiga layan sabalaira ing kana wus rumanti kraton Maostikta pra sami linebetan panggih hanggolendhang sepi dhan rinugraggan prabayaksa dhen wingkis. Padha sadhina iku dhen unjal karsaning para wali arsa dhen pacekka kanggo surambinira masjidh Dhemak dhrapon becik isining pura sakabeh dhen boyongi. Raja gegaman lan sarupaning barang kabeh dhipun unjsli sarta Dhewi Endra pawestri langkung sepah pon binakta winuri-nuri raja punggawa sakabeh dhipun kerig. Maring Dhemak para wli tulus jaya dhigjaya angunguli Kyan Rangga Bintara anunten ingestrenan dhening sagung para wali jumeneng sultan ing Dhemak panagari. Hiya iku kang miwiti ratu Islam suliring Majapahit hangimponi Jawa apapatih kang nama patih Wanasalam sakti pangulunira Jeng Kyai Bidhudhin.



Nuli para bupati satus pat belas wewengkon Majapahit kabeh sampun nembah dhumaten Sultan Dhemak praja Urawan lan malih nagara Japan Srengat lan Banyuwangi. Banger Majalangu Lodhaya Belitar Panarukan lan malih Arya Pajarakan tumenggung ing Lumajang Balakan lan Sokasari jeng Bandawas Antang lan Curugsari. Andong ngijo Pasirayu lan Kamohan Keluk Rababon puri Ki Arya Kabunan Tumenggung Pajebugan Kadhuwang lan Kedhiri Gedheng Taruban Pacitan lan Trenggalek. Magetan Pernaraga lan Tirtalaya Salatiga lan malih ing Bajanegara Nyunut kedhu Parakan Kalangbret lan Puwadhadhi tumgung Belura jeng Japang lan Pancelik. Panolan Ngrawa Temenggung Baurena Padhangan Wirasari Puger Musu Kendhawas Kemulan lan Candhak cangking jeng layan katemenggungan Jagaraga Belawong Wirapuri.



Tumgung Rarawe Pace lan Grobongan Medhiyu Rajegwesi Rontal Jajarsawa Pacekan Tirtasabu Tunjung Karobang Tayangan Baglen magelang Dhongdhongo irim-irim. Gedheng Sesela Unceg lawan Pagebyar sesuluh Indrapuri Rawit Kamayoran Gandhungan lan Cikandhsng Purata lan Kamarunggi Tumgung Bayumas Selamarta lan Pasir. Dhayaluhur Sabrambang lan Purwakerta Gumelan Panjersari lan Arya Rumbinang Tumenggung ing Jogbaya Tuksasra lan Bunaiwari Sri Pagedhongan Batulaut rarangen. Muwah bupati ing pasisiran kabeh sami ngabakti dhateng Sultan Dhemak Basuki Prabalingga Gembong Wirasaba Bangil Gersik Lamongan Sidhayu Rembang Pathi. Lasem Juwana Jepara lan Semarang Kendhal Batang lan malih jeng ing Pakalongan Pamalang lan Tegal Barebes punapa malih waktu samana ming Dhemak gennya ngabdi.



Wondene bupati kang sinung mardhika dhatan pinardhi ngahdhi meng bupati gangsal nagara Balambangan sab cacangkok Sunan Giri lan Surabaya kinen nika ngormati. Astanane jeng Sunan Ampeldenta dhupi nagari Tuban mardhika karana cacangkok Sunan Bonang ing Kudhus punapa malih cacangkok Kudhus sayekti. Miwah ika kukubaning Wilatikta cacangkok Sunan Kali jengger ing Dhemak lagi waktu samana hangreh pulo sabrang saking salikur nusa apa dhudhuhne dhingin. Majapahit hangreh ming salikur nusa yaiku pulo Bali lan pulo Madhura Manggrai Timur Kupang Bima palembang lan Bugis Kalak lan Banjar Mandhawe Salok Sampit. Saladhong Pahang Butun lan Sokadhana Cempa Selat lan Burni Patani Melaka kabeh waktu samana padha asrahe upeti ming Sultan Dhemak sesulur Majapahit.



Waktu samana dhurung ana nagara Pajang lawan Metawis muwah Kartasura Solo maning anaa Yogya pan nagara akir nagara anyar Sukartane kang akir. Geng genging Dhemak dhadhi karaton mulya barkah ing para wali kang sami rumewang tumuli ana karsa Sultan Dhemak ingkang pinilih padha ngungsedhda Tandha Terung kang masih. Dhurung katong ning mangko patobatira Sunan Kudhus tumuli ngungsedh anusula ming Teterung nagara dhatan nambakta prajurit tan sadhya perang sadhya dhipun badhami. Dhipati Terung maksih tampa salah ngadhepi lan prajurit binalang lan surat dhening Kudhus narendra sacacangkoking kang tulis he Pecattandha tobata lah dhen gelis. Wusing tobat pasthune isun ngapura dhosanira mateni bapanisun mula mula perang wiwitan dhipati Teterung gasik amaca surat dhadhos ing manah eling.



Kadhi malam kena geni manahira adhan nika nunulis mangsuli kang surat cacangkoking nawala inggih kaula puniki nuhun apura meng sampun di bobodhdi. Mengkin kula tobat nuli pinejahan Sunan Kudhus ningali surat kang mangkana nuli enggala hambalang maning surat sarta muni ing jroning surat sumpah ingkang sajati. Dhemi Allah endi ana wali tobadh Dhupi sampun mangarti Arya Pecattandha anungkul sigra tobat adhan binakta tumuli mara ing Dhemak Sultan langkung sukati. Aningali Sunan Kudhus sapunika Jeng Sulatan Dhemak angling he ya waliyullah Kudhus punika kadhang kula kang dhosa mejahi rama jandika sapintening samangkin. Sunan Kudhus sabdane alkamdulillah kaula ngapunteni ing kadhang molana Sultan Dhemak wus suka kadhuga ika dhupi ing Pecattandha jenenge dhen Nali.



Dhipun wastani Pangeran Palakran yata lamining-lami Arya Palakaran kesah ika ngumbara maring Cerbon hangguroni Pangeran Drajat dhugi ing ngajal pati. Wus sinare ing astana Palakaran kocapo ing Dhemak malih karsane Jeng Sultan Sunan Kudhus kinarsa amejahi Gedheng Pengging kranten nambaga maring ratu kang adhil. Sunan Kudhus dhatan langgane ing titah Ki Pangeran pinejah dhadhi putranira tumulus angumbara kang nama ki Jaka Tingkir iku kang gadhang Sultan Pajang ing benjing. M E G A T R U H Mulane jaka Tingkir kinongang besuk nyelang karajahan saking Dhemak jumeneng ratu ana ing Pajang nagari karana warising embok. Sabab Ki Gedheng Pengging kaladhuk wau mogoling nagara Bali ya ki Pengging kang hanglurug hangidheppaken ing Bali pulih kadhi dhuk apanor. Nunten Ki Pengging tami ganjaranipun



sang ratu ing Majapahit kabopaten pengging ika sarta pinaringan putri nipun kang namining wadhon. Dhewi Handayaningrat lah iku kang amiyosaken siwi Jaka Tingkir namanipun ora nanaa liyan anging iku adhiling Yang Manon. Nora bedha ika Ki Mataram besuk mulane Radhen Ngabei kinongang halungguh ratu aneng Mataram nagari sebab kakine sayaktos. Titising Brawijaya kala dhuk wau ngangluwa waunen nuli hangangge usadhanipun lan hanggulingi pawestri Wandhan Kunin nuli bobot. Miyos putra kitiwar boya dhen naku marmanipun dadhi tebih Bondhan Kajawan tumuwuh nuli puputra Kyai Pamanahan saking kono. Miyosaken putra Radhen bei iku ora liyan ika anging adhiling Allah tinemu tumedhak ming jaman niki ing Ayogya miwah Solo. Ora bedha kang neng Kartasura besuk mulane anyelang benjing Mataram kadhuga suwung dheweke hangratu linggih



ing Kartasura kedhaton. Satemene Kartasura iku turun sang Lembupeteng putraning Brawijaya kang hanglampus ing Gunung Lawu pon tunggil iku adhiling Yang Manon. Marmitane ana babasan sinebut kusuma turuning waris hangantos keleming gabus hanjurung timbul ing wuri yen uga estu sajatos. Wonten kocap ing Dhemak kang linggih ratu riniyungi para wali Sultan Dhemak saya wuwuh Agung putra kang winuri jalu istri wedhra anom. Putrane kang sepuh sinengkakaken lungguh nama Pangeran Dhipati Sabrang Ler ing jenengipun rayaine tumuli pinrih sinebut namaning nguwong. Pangeran Tranggana ika jenengipun nuli rayinipun malih ingkang namane sinebut Pangeran Baskara sakti tutuging araton-raton. Wusing pracaya para wali tyasipun rehing Sulatan sampun becik enggone alinggih ratu



lumunten kang para wali sami bubar maring Cerbon. Karsanipun ngadhegaken meshidh agung ing Cerbon panagari ing kana sampun narawuh makumpulan aneng masjidh jalagrahan dhuk samono. Susunan Jati mangke pariksanipun dhateng kakang Dhatuk Kapil kadhos pundi kayu-kayu sampun lengkap sapuniki sang liningan matur alon. Dhereng lengkap angantos sanunggil kayu kang saking gunung Surandil ingkang lami dhereng rawuh dhupi sing Bagdat sing Mesir sing anisrail wus dadhos. Sasaka tiga sampun sami winangun Jeng Sususnan Cerbon angling inggih kakang dhipun sengkudh sabab puniki karsaning para wali karsa mangko. Bantua ngadhegaken rangkang puniku nunten karsa para wali yen sami ceramah ngilmu musawarah kaping kalih ing gunung Creme samono. Para wali sami sasakten lumaku wonten kang lampahe kadhi kilat gumebyar hamurub wonten kang limunan kadhi madhewa srahan tan katon.



Waneh sumilir awor lan nanging timur ana kang hanggayuh langit awor lawan mega mendhung ana ingkang kadhi paksi mesat anuli cumlorot. Waneh ingkang awor lawan namun-namun waneh kang anglenging bumi jro bumi kadhi-kadhi lulurung ana hanglempeng sajati lumempat salempatting wong. Ameng Sunan Jati basaja lumaku abener aja lan kaki kalih teteken lumaku prandene rawuhe dhingin para wali sami gawok. Amaos subkanallah maring Yang Ngagung mashuraken Sunan Jati yen keparek king Yang Ngagung hangluwihi para wali pareke maring Yang Manon. Sayogya ika kita idhep pangulu pangulune para wali ing nusa Jawa kang ma’mrum adhan ing kana pra sami halinggih magawe ing gon. Gunung Cerme gennya musawarah ngilmu ming mangripat kang sajati wis apa dhudhuhne mau dhuk kabar ma’ripat dhingin ana ing Giri Kedhaton. Sek Lemahbang ing kono pon maksih kukuh badhane ngaku Yang Widhi



dhatan kena yen dhen sendhu dhen emutaken dumadhi kesah morodh saking kono. Lami-lami tumunten pra sami kumpul dhumateng ing Cerbon malih ing Jalagrahan nakumpul paring ngejing dhipun liling sami pradhongdhi awiyos. Kibkating masjidh nenggih kirang mengidhul Saweneh wali anenggeh Kirang mingler satuhu Waneh kang nenggeh patitis Kibalate inggih samono. Dhen gencang dhen gencong rangkang masjidh iku padha lan nasta sawiji mingler-mingler rangkang iku dhening wong sasanga sakti kadhing wong sasangka sakti kadhing wonging ngercecepon. Pon Sunan Kalijaga kang mangun rampung kadhi ing dhemak dhuk dhingin para wali sami sukur ing dhadhine kang masigit agung ing nagara Cerbon. Sunan Bonang anenggeh ing wakapipun ampar kang sawiji saking Madhinah dhuk asalipun pinacekaken ana ing sisih tengah kang sayektos. Bang lidhuling ngampar Sunan Bonang wau dhupi Sunan Kali wakape ampar bang kidul ling hampare Sunan Jati



tapel dhesek kinatelon. Ana ing paimamaning masjidh dagung jumeneng sawaktu dhadhi para wali gilir gantun gilir ganti angimani ana ing masjidh kono. Dhuk pareng Sunan Kali imam ing riku Pangeran Makdhum anenggih amoyok ing manahipun kenangapa Sunan Kali ngimammi kaya mangkono. Kaya bocah dhodholan kurang prayogi waktu salat sunan Kali sampun uning ing saklisiking ngatine kang anacadh. Dhadhya emase jeng Sunan Kali ora nana maning kang katon ningali mung ing tingal Pangeran Makdhum kewala. Pareng bangda salat ingkang para wali sami lenggah iku dhadhi ciri wanci sira wurung dhadhi dhrajadh waliyullah. Pon sira ingkang mau dhen gadhang dhadhi waliyullah kasapuluhan jejegi iki dhadhi batal kawaliannira. Rehing ngiku Kanjeng Susunan Kali wus katrima dhening Allah dhadhi wali saunine datan ngrasa ngucap priyangga.



Lan nemase Kanjeng Susuhunan Kali ora nana maning kang katon ninggali amung sira kang dhuwe tingal mangkana. Pangeran Makdhum tumungkul angling ririh sampun bagja kaula dhatan kadhugi ing dharajating wali ameng sasanga. Lami-lami ingkang gesang ameningi Sultan Dhemak wartana lamon ngemasi suneren mantuk maring karamatullah. Dhumadhi bubar wali sasanga saking Cerbon kesah maring Dhemak kembeciki layone Sulata Dhemak wus astana. Gantha patang puluh Cina angestreni ingkang putra kang Pangeran Adhipati Sabrang Ler mangke jumeneng Sultan Dhemak. Pangeran Trenggana kang dadi papatih dhupi ika Pangeran Baskara mangkin kang sinung hangratu ing nagara Jipang. Jumeneng Pangeran Arya Jipang sakti kang wanodhya Ratu Alunan kang nami kang alaki Jaka Tingkir ka Penggingan. Pan saka-beya (sakabeh ya) rempuging para wali



adhan ika Jeng Sultan Dhemak Sabrang Ler kang geguru ming Sunan Cerbon Molana. Sarta ika dhadhi mantu Sunan Jati wus tinepang layan putri Sunan Jati wau kang nami Ratu Ayu Wuraran. Pramila Sultan Dhemak agung ngabakti lan ruruba maring Jeng Sunan Jati hamangunaken Kraton Cerbon pon nika. Ya babaktine Sultan Dhemak kangapati buluh pata alun-alun Pakungwati lan namangunaken kutha Cerbon ingkang. Angemperi kaya kutha-kutha Mesir mapan nika Sultan Dhemak kang angnapti anut maring karsane kang mertuwa. Kutha Cerbon ningkang ngaminggir pasisir mapan nika pon hiya miminggir kali kasuneyan ngulon dhugi ming Sanggrampak. Ngalor miminggir pasawahan hangrapi nuli ngetan pon niya meminggir kali pabeyan sira sampun natepung gelang. Lawang lor jagabaya hamageng pulih nama Allah lawang kidhul iring-iring kasumeyan lah iku margi kang kuna.



Pramila Sulatan Dhemak mangke ngaturi patulungan laimang ngatus tukang bangkit kapalane ika ingkang apranama. Radhen Sepet atawa Kuwu Dhipati hiya ika kang sinare aneng bumi dhawuhan ika aneng kramat Soka. Babaktine Sultan Dhemak muri kang mertuwa miwah kang guru sejati badhe ngadheni kang gadhangnging ngastana. Kutha-kuthaning gadhang ngastana pan wis rinerengga angemperi Betalmukdis pon anut ing karsane Kanjeng Susunan. Sarta abdi-abdi dhalem pakungwati sampun nembah ing kana amuri-muri yen Cerbon niku suluring Pajajaran. Sultan Dhemak wangun sanggrah saandhaping ardi Yulang kang katelah dhen aranni madhemangu punika Wuryaacemak. Ingkang angsal amindhah ming Majapahit sampun harja ingkang matingka nagari lami-lami karsane Kanjeng Susunan. Wilayahha Pajajaran nika dhen bagi



telung pangkat pangkat kulon sinung maring Pangeran sabakingkin ing banten putra. Hiya iku salawe papangkah mantri Surasowan kanantun lan Jahakeling Tumgung Sunyarasa Dhipati Bangbayang. Kartamanah Tirtagung lan Trejungsemi ujung bilang Gandara lawan lelerik Wijong Dhagdhagan muwah Pasirwuyata. Herya Pajaksan lan Panangkilan mailih Pamokamadh layan Tumgung Pacaraki Tumbung pamuk Raraguwang Sabaklayang. Warulampung Undurus lawan Nasepsari Baranakan kabeh iku pan katiti dhening kang putra ing Banten Panaraga. Layan malih karsane sang estu wali dhatan narah murka halakuning wris pangkat tengah sinungaken ming kang uwa. Sunan Rangga ing Pakuwan kang sinung sih pangkat tengah selawe papakah mantri hiya iku ngawiti saking Sumedhang. Bndhung Syanjur Pajajaran lan Batutulis ing Limbangan Telagalluwar apa maning Tumengung Ciyahur kalawan Cikakak.



Menak Ciyasem lawan Ratu Karawis Wanabaya gunung Munarah lanmalih Timbanganten Panembong Sukawayana. Tumenggung Garut Rungkah Ragamangngaji lan Jumangjang Cibalagung Sundhalaris Pawenang Ujung Kulon kalawan Karang. Kabeh iku katiti Sundha panumping Sunan Rangga ingkang nguwa Sunan Jati kang anguwoni ana ing Pajajaran. Layan malih karsanipun Sunan Jati iku wana Jaketra kalawan siti Bogor pinardhi kabadhe ingkang raka. Raja Laut pahajanganing ngaurip mula dhadhya tetep kumrasaning Jawi waktu iku durung ana Batawiyah. Dhupi pangkat wetan karsane sang wali kang kinudhang winayang-wayang ing janji badhe tedhake Pangeran Pasareyan. Winuri-nuri ya Cerbon panagari mapaniya salawe papangkat mantri awit Tumgung Losari lan Ageng Gebang. Dhipati Endher ratu gumulung sakti



miwah ika ratu Jepura lan malih Menak LurangungTumenggung Bnagara. Sokapura Malebar lan Lebakwangi katumgungan Panjalu lawan Kawali Cikasoka lawan Ki Arya Kuningan. Menak raja Galuh muwah Sindhang kasih lan Susunan Talaga winuri-nuri Sang Yang gempol miwah dhalem Palimanan. Cerbon Girang Cagkuwang Cremayu Dremayu aji panganjangan miwah ika ratu junti Temenggung Kandhanganghaur waktu samana. Mangkana kang papangkaning mantri aji kang asandhang Bawat asih lah pangasri Ondhe-ondhe ning kina kadhi mangkana. P U C U N G Harya Kuningan kang winuri ing waktu mangkene anama pandelegaan jujuluke dhupi Dhipati Ukur winuri nama. Jaga satru munggying ngarsane sinuhun Ki Gedheng Susukan kandhamu ipanjenenge Arya Wadhuaji Ki Ageng Gebang. Gedheng Selapandhak kang winuring wuwus



Arya kandhuruhan wus sangkep adhi-sdhine kocapa Ratu Ayu kala king Dhemak. Hambeciki layon ing ngastana sampun gantha kawandasa dhinten angestreni mangke rayine kang nama Pangeran Tranggana. Jununjung madheg Sultan ning Dhemak sampun nyuluri kang raka iku kang ngagung putrane kang pambarep sinungan nadhi peparab. Pangeran Dhipati Prawata ing riku dhupi rayinira kina jeneng ing namane Panembahan aneng Madhiyun nagara. Kang garwane Putri Sebakingkin wahu istri ingkang nama Ratumas Ayu jenenge rayine malih kang sinung Panagara. Ing Kadhiri sinebut namaningngagung Pangeran Ariya Pangeran Emas jenenge ngtutake kang garwa aneng Japara. Sinebut Pangeran Jepara ing riku amelah gengira rayine malih kang wadhon kang nama Ratu Nyawa ingkang akrama. Maring putrane kanjeng Cerbon Sinuhun ika kang anama Bratakalana jenenge Kang jejuluk Pangeran Sakeh kang nama.



Ngetutaken garwa dhedhalem ing Tenyu dhupi dhuk nalika karsa tetilik ming Cerbon margi lautan kinepung dhening bajag. Malah pejah Pangeran ana ing laut kabegbyuging ombak maring mundhuki kisike Sunan Jati Sunan Kali wus uninga. Yen putra adhalem pejah ing pinggir laut arawuh ing kana Sultan Dhemak king samangke Pon rawuh kalih kang putri Ratu Nyawa. Ratu Nyawa anjerit karuna asujudh ing padha mertuwa Sunan Cerbon kandikane ora mati bayi iku lakinira. Wong mati sahidh ora kena sinebut yen niku matiya mung salin nagara wae tatkala Sunan angandika samana. Layonipun ngalesedh pareng kadhulu ing Jeng Kalijaga Sunan Kali adhan linge Ratu Nyawa widuri aneng Pakungdhya. Pinakramakaken layan ipenipun ya ika kang nama nipun dhuk ing wawangine Pangeran Pasareyan kan lunta kena. Dhadhya lulunta Sultan Dhemak gennya ngaku



mantu nganak-kanak bebesanan lawan Cerbon Ratu Nyawa Sri Pangeran pasareyan. Malah sampun agung-agung putranipun nenem ingkang putra Dhen Kasatriyan namane kang antuk garwa putri ana ing Tuban. Ping kalih kang sinungan cacangkok lungguh jeneng Panembahan ing Losari pangonane kang kacarita langkung guna ukiran. Ping tiga putra ingkang pra naminipun nma Jeng Pangeran dhipati Cerbon kang mangke sinebutSeh dhenggaruning ing wasana. Ping pat nami Ratu Bagus ngakeh jalu ping lima kang nama Rtu Mas Tuban jenenge ping nem Pangeran Ruju ing namanira. Dhupi putri jeng Sinuhun ingkang wau Randha saking Dhemak mring Cerbon Pamanukan angsal waris gamelan ingkang winastan. Gamelan Sukati iku purwanipun aneng Cerbon gamelan Sukati mangke lami-lami ana wong agung aprapta. Ratu Bagus Paseh ika jenengipun ingkang kacarita iku aputih getihe Ratu ming Cerbon hangabdi ing Susunan.



Nunten pinundhut mantu ing Jeng Sinuhun ptri ingkang randha saking Dhemak dipun jpdho kaken layan Ratu Paseh aneng kana. Ing Cerbon careming jatukramanipun ws puputra gangsal mangkana ing pambarepe iseri Ratu Wanawati naminira. Kang pinakramakaken lawan sadhulur msan ingkang nama Pangeran Dhipati Cerbon kang mutrakaken Panembahan Ratu benjang. Dhuk timure Pnembahan Ratu iku sinambating nama Pangeran agung jenenge dhupi putra panggulune Ratu aywa. Pangeran agung ika pra naminipun panengahe nama Ratu Saluwehan mangke kalingkinge istri ingkang ngapeparab. Ratu Agung awaruju Ratu Ngemuh ika sampun mernah putra wayah Sunan Cerbon pan mau Panembahan Losari ika. Wus puputra papat ika jenengipun anama Pangeran Dhipati Losari mangke Pangeran Panenggak lan Pangeran harya. Istri Ratu Sulambitan namanipun



sumawena ingkang nang Banten wus mernahke putra Sebakingkin pan wau wus kocap. Kang rabi Japara kang lai Madhiyun ....................... Pangeran Sunyarasa nem lawan kang nama Pangeran Pajajaran. Miwah nama Pangeran Molana Yusup iku kang puputra ingkang senibut namane Pangeran Molana Mokammadh ing kana. Ing Banten lan Cerbon redhak Sunan Pakung wati waliyullah andum sawaris-warise sapa kon saenggon satata sugena. Tan lami Jeng Sinuhun Cerbon nandangu maring ingkang para gegedhen lah ing samangke raka Karengkendhal teka tan katingal. Yen Sumeren aneng endhi kuburipun yen si angumbara ana ing ngendi pernahe padha sira anenenggeha ing warta. Yata Gedheng muhara lan Gedheng Sembung Nyi Karangcempaka kalawan Nyi Gedheng Pojok sami nenenggehi dhatan pikantuk warta. Ameng Gedheng Sembung ing wingi handalu ing teja gumawang dhupi dhen sungsung wus lelah ing Karangkendhal ika ana katinggal.



Lampit gumelar lawan babaring payung nanging tan katingal kang alinggih manusane mung dhadhi putih kang miber sapasang. Gedheng Sembung wus matur maring sinuhun yen kadhi mangkana sunan Jati wangsulana ya iku padha kanthanen pakuburan. Dhupi arah winangun adhining kubur teka aneng mangkana kubure wus dhadhi dhewek ora karuwaan kang mangun yasa. DHANDHANGGULA Kocapa mangke patilaraning Pangeran Pangayunan kang nama Buyut Panjunan jenenge nuhun idhin sinuhun arah ngadhegaken masigit aneng dhesa Panjunan ing dhinginan sampun mung aja ngadheg jumaat kapareken kaki maring Pakungwati pumali munggung Allah. Nuli ana maning nuhun idhin lebe Juriman ing ngembat-embat ngadhekaken masugite wus ingidhinan wuwuh sarta ngadheg jumngan ngapil ingkang mawi mung adhah sumuhun rahayu Ratu Karawang wus prapta hangaturi sidhkah masjidh dharaponing kangge dhateng Amparan.



Malar-malar winuwuri benjing ing ngastana ika wus kalilan ngadhegaken jumahate sarta sinung pangulu ingidhinan jumahat wajib ora mawa mungadhah jajar masjidh dagung pon idhining waliyullah kang winuri-wuri sajati ngaubi ingkang barkah shapangat. Wonten dening ingkang dhipun selir kinarya jaksa ing ngapradhata ing Sunan Cerbon karsane punika anak putu Pajajaran ingkang nganami Dhalem Naralaksana wus linggih saraju dhatan nameledhding dhunya dhadhya dhamar ing nagara Pakungwati salamat ing dhrigama. Ingkang kinarya pangulu adhil Shek kapil ika pakanthinira Shek anggung Kukum jenenge Shek utama pon ngriku pekih makedhum apa maning shek Badhiman rancung rewangipun nabargama ing masigit kekesedhoing para wali kang nganeng nusa Jawa. Ingkang kinarsa linggih pepatih ing Cerbon Kyan Patih Lembusura sing Pajajaran asale ingkang pakartinipun Patih Jero Kyan Patih Keling Patih Kering panganan ing pangerinipun Kuwu Dhipati Dhawuhan



kang ngasal wong Dhemak kang dhadhi Patindhih ing limang atus tukang. Wondene ingkang kinarsa dhadhi Pecattandha sing banten kang ngasal Harya Citrasenanamane kang nguninganing sagung nging kadhendha katrapan sakit kabeloka panjara ing kacekelipun tonjok beloking dhrigama kang nganyiyasati sakehing weweri keketheking nagara. Wondhene ingkang kinarsa dhadhi nyepeng padha haraning nagara Hugyanaputra jenenge kang nguningani sagung ing pamicisan ing nagari karana uwong kenthang ing sawaktu iku kinarsakaken sinalinan kalawan wang picis timah dhipunricik saketheng-sakethengan. Kocapo mangke patilasaning Shek Lemahbang dhesa Sokamina Buyut Bungko panjenenge wewengkone ing riku tan meneng-meneng geger bengi wadhon kang turu jaba ana kang hangganggu yen dhen gedhag purugira maring kali hangebu sileming kali ingkang dhadhi rancana. Buyut Bungko gawok ing pamikir dhadhya matur ing Kanjeng Sususnan anuhun sih sapangate nalika Jeng sinuhun lilinggih Shek Dhatuk Kapil Nyi Ageng Pangurangan



kang sareng ing riku Putri Junti miwah ika Rara Bagdhadh kang salah mening urip tan karsa ing ngakrama. Adhan ngandhika Susunan jati lah iku Bungko amolor sapangat ing rancanano kang naban wengi ngaruh iku tedhak Shek Samsutamris kang tapa ing jro toya pirang-pirang taun kamurahaning Yang Sukma dhadhi bisa hangreh buaya katitih patang puluh buaya. Kang dhen narani Pangeran Putih ora liyan mengko karsaningwang raka Bagedhadh sun gawe pamikatting tan patut sun sembaraken ning mangkin sapa hangandepena raka Bagedhadh iku pinasthi ing jodhonira dharapon nika pangeran Putih ametoni sembara. Dhatuk Kapil tan bisa langkungi ing sakarsane Sinuhun Purbaya wus mangun nadhi syarane sembaring ngaluhur bupati Parahayangan sami amiyosi sembara tan nana kang antuk dhamel dhadhya wirandhungan adhan Pangeran Putih mentas sing warih sampun warni manusa. Kang ngabagus warnane apekik sarta balanipun kawandasa ika sami lanang wadhon



nanging kang wadhon iku dhen caweti dhrapon kahaksi sarupa kaya lanang jejeg patang puluh sampun medhali sembara sakti-sinaktiyan kalayan pawestri ikaa rara Bagedhadh. Anom tan keneg tuwa abecik warni kahi putri kasabrangan dhatan nadhangu kasore Rara Bagedhadh lumayu ming ngayunane Sunan Jati sambat-sambat akewat lah iki satuhu gagadhane rayi Sunan yen wis mangkenen kapremen polah mami Sunan Jati ngandika. Kadher inggih raka sapunika maksih bae tan karsa akrama pon punika sayaktose Pangeran putih iku tedhake Shek samsutamris tedhak Jeng Rasulullah sakasta satuhu Siti Bagedhadh wacana boten ajeng laki yen boten manggih kang kadhos Rasulullah. Adhan Pangeran Putih nututi dhehem-dhehem adhat kasabrangan saka lintanging kaasongong nabda iku sun jaluk buroningsun ningkang sayakti wus dhadhi dhuweking wang kasore wong ika Sunan Jati hangandika dhereng kantenan punika istri cobi kaula sawang.



Dhika junjung punika pawestri yen kajunjung pasthi jodhondika Pangeran Putih gareteh kukuwung ing angjunjung dhupi dhatan angkat datan kathik awengkang saking lemah ngedhen wus kapenut Pangeran Putih awireng dhadhya tobat ingayunan Sunan jati satingkahe kang sasar. Sarta bala patang puluh sami medhek pra sami asrah bongkokan Jeng Sibuhun kaandikane iku wong patang puluh lanang wadhon kang dhen sandhangi cara lanang sadhaya apa guna iku dhinggo hambobodho sapa pangeran Putih dhadhya atemah tangis kaweleh ing ngagerba. Malah sampun tinetesan malih kalimah sadhat miwah sabala wong patang puluh sakabeh dhen anyaraken suhudh dhening Kanjeng Sinuhun Jati wus dadhi abdinira sinukan tumuwuh ing bebantor kapethakan hiya iku wuryat-ta Pangeran Putih sakula balanira. S I N O M Dhatan antaraning lawas Sultan Dhemah kang puniki sumeren malih dhumadhiya para wali sami peapti maring Dhemak nagari angastana ingkang lampus



wus gantha kawan dasa dhinten nunten para wali karsa hangadhegaken Sultan ing Pajang. Jaka Tingkir kang dhen angkat Hangim nusa Jawi Wondene putra ing Dhemak Dhipati Prawata mangkin sami dhipun wastani Sunan Prawata mung mengku Sakabopaten Dhemak tan mengkoni nusa Jawi dhupi Sultan Pajang kang mangkurat Jawa. Wus samono janjining Yang kudhu aganti-gumanti ing waris selang-sinelang dhunnya tan langgeng sayakti mermane ika dhadhi Pangeran Jipang kalangkung nging dhedhe karsanira tan karsa ika hangabdhi maring ratu bebeting Pengging wong boga. Konganganing si Prawata asrasahan nusa Jawi bokkapa aja ming liyan pan nisun iku turuning Dhemak temah saiki Pajang si dhigojog ngasu sangkane Arya Jipang ika kadhuga mejahi Sunan Prawata mati dheng Ngarya Jipang. Ana maning kang sodhara Dhemak ingkang dhen pateni Jeng Pangeran Kalinyamat mila kang garwa tumuli anggondhel ika maring Sultan Pajang kang Sinihun dhrapon namejahana



Harya Jipang ingkang lalim jroil gawane hangrusak kawibawan. Dhupi Pangeran ning Jipang pagendholanira maring Sunan Kudhus ginuronan dhipun gondhel ing prakawis dhupi sang estu wali Kudhus kalangkung nging weruh tulis lokmakpulira Harya Jipang ora dhadhi pramila dhen nenom-menom ing pamelar. Budhiyale Harya Jipang Sultan Pajang dhen apusi rawuh ming Kudhus nagara sejanipun dipejahi supados datan kenging rahayu salampahipun nuli iku pousan prajurit kang linuwih kinen mejahana Sultan Pajang. Prandene tan nangsal karya lah iku purwaning dhadhi Sultan Pajang asowara Sapa bisa mejahi ming Harya Jipang pasthine sun ganjar lah wong ngiku kabopaten sanunggal kalawan alas matawis yata para bupati ing nusa Jawa. Sami amemanah paeka nanging tan nana pakolih amung ika ingkang putra Pamanahan ingkang nami nipun radhen Ngabei bang lerering pasar apunjul bisa anguntapena



patine Jipang narpati pramila radhen Bei antuk ganjaran. Lininggih aneng mataram apaparab Senapati kinongang amangkin bawa dhenya alinggih bupati lami-lamining urip Sultan Pajang asusung jalu ingkang pranama Pangeran Awangga sakti kang dinodhokaken lan putri Prawata. Dhupi kang siji wanodhya nenggeh ingkang apranami Jeng ratu Hemas Sepanjang kang jinodhokaken laki ing Cerbon ika krami yuyutipun Jeng Sinuhun ika ingkang pranama Pangeran Ageng wus dhadhi pekecahe manahe Jeng Sulata Pajang. Gennya amadheg narendra ing Pajang wus amumponi sasukaning nusa Jawa apa adhaten kang dhingin dhuk Demak ngarta aji ming sabrang pulo selikur tegas dhen ucapena Pajang ika susulering Dhemak mempes karaton Pajang atanggal. Kocapa Ratu Mas Pajang kang ana ing Pakungwati langkung dhening kinasiyan ning kang yuyut Sunan Jati waliyullah ngamini hamujekaken rahayu ingkang langkung waspadha ingiring jagat sakalir



tuwuh tan katariweng tingal sadherah. Jeng Sinuhun ing Pakungdhya nalikanipun nalinggaih wonten sanunggal punggawa sepuh ingkang apranami Robaya Hanggasan ing ngayunan medhek matur lah yen abdi Molana Sindhangkasih sapunika kantenan masih muriya gami Budha. Ananging ngabdi Molana Gedheng Tegalgubug mangkin kalih Gedhe ing Susukan handhalang pinotus maring Sindhangkasih mriksani kalayan idhin Sinuhun kandhikanipun Sunan hiya karo sun idhin dheng dhadhi siji enggonane arelampah. Mangkoyen tinemu nyata aja wedhi nyambadhani sun idhin marangana idhepena maring Jati yata sakalih sami praptane ora dhapur lampahe hangrumiyini Gedheng tegalgubug tinular ing wuntat. Lajune Gedheng Susukan dhugi tapel Sindhangkasih kedher tan weruh dhedhalan karamate Sunan Jati rehing wau katiti dheng dhadhi siji lalaku temah ewang ngewangan pramila kedher kepati Gedheng Tegalgubug kang antuk lajuwa.



Malah ingkang aperang sadhela gennya ajurit kacrita panah pinanah nuli Dhalem Sindhangkasih meradh ambles ming bumi ing jagat gaibul guyub Ki Tegalgubug mulat ming putu kekalih lagi ajeng ambles ing bumi enggal den candhak. Ing asta sakalihira kagem binakta abalik kangge pretandhena jaya malah kawengen ning margi nyipeng ing bunen sabin watarane lingsir dhalu tedhaking angin dhayah putri kekalih wus dhen nejak nendra. Ginulingan sacumbana ganti mara putri kalih adhan Ki Gedhe Susukan mireng yen Ki tegalbumi yen sampun angsal kardhi dhumadhi handhingin matur maring kanjeng Susunan ature yen pribadhi kang antuk damel nanging kabegalan. Putri kalih angsal kula Wasana dhipun kakahi Gedheng tegalgubug murka Punika putri kekalih Dhipun naken yen nolih He dhewek hamboyong wau Sunan jati ngandika sira aja dhadha angling sakarone sira ora kabeneran. Tan nadhangu nuli prapta



Gedheng Tegal gubug kalih putri roro langkung pelag ingaturaken tumuli Susunan Cerbon angling kenengapa sira iku agegel tutunasan lah iku putri kekalih sun paringaken karo ming pakenira. Gedheng Tegalgubug tobat boten ajeng malih-malih handora maring oliya tegane awas nemeni saestu boya keni dhen cocoho ing pangrawuh Jeng Sinuhun wus jembar palamarta lawan nadhil putri loro tumulus pinaringena. Ginulingan sacumbana ganti mara putri kalih adhan Ki Gedhe Susukan mireng yen Ki Tegalbumi yen sampun angsal kardhi dhumadhi handhingin matur maring Kanjeng Susunan aturane yen pribadhi kang antuk damel nanging kabegalan. Tan nadhungu nuli prapta Geheng Tegalgubug kalih putri roro langkung pelag ingaturaken tumuli Susunan Cerbon angling kenengapa sira iku agegel tutunasan lah iku putri kekalih sun paringaken karo ming pakenira. Gedheng Tegalgubug tobat boten ajeng malih-malih



handora maring oliya tegane awas nemeni saestu boya keni dhen cocoho ing pangrawuh Jeng Sinuhun wus jembar palamarta lawan nadhil putri loro tumulus pinaringena. K I N A N T H I Maring Gedheng Tegalgubug purwane wuryata benjing wong kono pawestrinira akeh padha becik-becik lanange kang la-ala lir menyoreng kata jalmi (menyo rengka tajalmi). Nuli Gedheng Tegalgubug pinaringan ika nami dhening Kanjeng Susuhunan anama Kanjeng Kiyai Patih Rusuh jinengira ganjaran pan nyalawadhi. Lami-lamining tuwuh Patih Rusuh dhen timbali hanggawa surat ming Pajang sang tinitah wus lumiring lumampah titah Molana dhupi prapta ing Losari. Naragtag keketegipun dhadhi congkewak kabalik ming Tegalgubug kapendhak Ki Gedheng Susukan lagi anggulingi putrinipun tutuging hambendra rasmi.



Sewote Ki Tegalgubug Gedheng Susukan nadhahi tan nana tetesing braja dhadhi jogol ganti bithi aneng jaba pasawahan genipun nataker wani. Nuli Gedheng Tegalgubug kasaliyo ika dhening Kiyong wus tiba kalumah Gedheng Susukan ningali musuhe tiba kalumah nuli kesah enggal pikir. Sungkang musuh wong wus rubuh sampuning linggar tumuli Gedheng Tegalgubug sapa poma anak putu mami aja laki-rabi lawan wong susukan ing sawuri. Satra kita kang satuhu putrinira dhen kendoni teka besuk nyerang kang kaya mangkonon maning sira sun nimpes priyangga aja sambat jaluk urip. Sawusing tutuga bendu luntah kesah ngetan kadhi satitahe Jeng Susunan tan nana sawiji-wiji dhugi wangsuling sampurna karsa narpati. Anuli dhawuh sinuhun maring ingkang ngabdi-abdi Gedheng Panderesan ningkang nyepeng gendhissing nagari saking lahang gendhis jawa



wus datan nana kekalih. Dhupi mangke tanem tuwuh palawija tuwin pari udhik kundhikaning toya punika Kuwu dhipati kanthi lan Gedheng Dhawuhan bektine Kuwu Dhipati. Yen nambendhungi ing banyu pyambake ingkang dhumadhi anruhing banyu kadhuga mathok patang puluh bengi barkahe Kanjeng Susunan teka ora ngrasa sakit. Lamoning sabin kekethuk udhan angin awan bengi saumuring wong sasawah kadhuga dhen samber dhening gelap teka ora pasah dhuga kapendheming siti. Lah iku purwanipun Kiyai Kuwu Dhipati dharbe sapapomah-pomah anak putu ing sawuri aja padha anganggowa kulambi kadhut pumali. Embok-kora kaya isun nuli dhatantara lami putra Sinuhun kang nama Jayakalana kang lagi karsane kesah adhagang nyabrang tiwah-tiwah kadhi. Tiladh putra sabrang kadhuk padhagange ming dhi endi



Pangeran Jayakelana Seja kapiluyu dhadhi hangambangaken baita sigra alayar tumuli. Dhugi ing madhyaning laut katampeking angin dadhi kerem baita dhumadhya Pangeran sathithik maning karungkuban palyawanira tan dangu kombak kaminggir. Pangeran langkung gegetun kang ibu Nyai Rara Jati sabdane aja gawaya wong dhadhi dhuriyat wali ora kena laku dhagang dhrawaka kadhuli-dhuli. Kudha nganggo manah sukur aja tiniru-tiru kadhi putra sabrang wus kemahar pangeran inget ingkapti dhadhi kang dhunya dhen ina pra sami dhipun huwangi. Telas dapun nawur-rawur dhadhi abalik amiskin kapiluyu angumbara milu maring wong birahi karembyangan maring guwa anitihi jaran lumping. Ngigel lumayu-lumayu tur mawi dhen kalingthingi ana kang sawaneh gentha teterbangan siyang latri pohal-pahil tunggang ngarga turun gunung colak-calik.



Pareng manjing guwa singluk Pangeran kasadhak dening walirang upas tan gagap kasirep dangu tan eling kantos telas ing sadhina pangeran dhereng banglilit. Pra sami dhen gotong mantuk Nyi Rara Jati anangis sambat-sambat anak ingwang keneng ngapa maning iki ya Allah tuwan pangeran nuli pangeran nanglilir. Ingenthu ing ngibu dipun keneng ngapa gumalidhig anak putu waliyullah ora kena angunggahi gunung Cerbon tan kaya rama-ramandika wali. Pangeran dumadhi emut jaran lumping dhen nabongi terbange dhen buwang-buwang genthane dhipun geceki dhadhi bebalik agama lampahe kas lampah santri. Siyang dhalu rabang-rubung salat ngaos lawan dikir nunten numpak ning wong dhagang sumejane tumut kaji. HALAMAN 321 TIDAK ADA Kang minangka kajinipun wong pekir-pekir lawan dikir



dhika aja ilok murka aja akeh poal-pali gugonana tapak yasa rama ramandika wali. Tumuli Pangeran nemut akulina ing masigit angramekaken jumahat maos kotbah angimani ing salami-lamining parenging kana tumuli. Pangeran kotbahne gugur gegering wong samasigit yen putra dhalem atiwas waktu iku Sunan Jati lagi kesah dhateng Pajang ing kono dhadhi aririh. Gugate Pangeran Makdum yen wong gugur kotbah pasthi kena ing tangjir ukuman krana ngrusak sagunging solate wong sanagari yata kumpul para pekih. Pekih Ngabdullah Mujahit sing astana Palakaran lan Ki Pekih Ngulumudhdhin sing kapangeranan Drajat lawan Ki Tuwan Shek Katim. Saking Kalijaga kumpul sami amiraos tangjir Shek Dhatuk Kapil kawedhar ing manah dhadhos atari matur ming Pangeran Drajat sapinten boya puniki.



Pangeran Drajat sumahur ing wong salih ora pilih nadhyan putrane narendra kukum ora pilih kasih ya kudhu bae kokuman amung si sabar rumihin. Sami ngantosa ing rawuh ipun kang lungguh narpati aja kurang tata krama nadhyan nagah sampun wakil nanging prayogi ngantosan sapira salah ing mangkin. ASMARADANA Yata kandheg kang pra sami angunggar-runggar ukuman dhatan pinten ning lamine rawuhu Kanjeng Susunan saking nagara Pajang Shek Dhatuk Kapil wus matur Yen putra dhalem Kalana. Tiwas gugur gennya wangil gugating para ngulama anenggeh wonten tangjire anunten Kanjeng Susunan ngumpulaken kang para pangeran sadhayanipun kang aneng Cerbon nagara. Pangeran Drajat wus prapti muwah Jeng Pangeran Tandha Pangeran Luwung Salawe Pangeran Ugyanapura Pangeran Sendhangbarang .................... Pangeran ing Kedhungsoka.



Pangeran Paseh sumandhing miwah ika raja Cempa lan PangeranSendhanglamper Pangeran ing Cerbon girang Kyai Gedheng Kodhakar Gedheng jati gedheng Sembung miwah kang para ariya. Pandhelegan Wadhu aji Jagasatru Kandhuruhan Pacattandha Kandhamohan sadhaya panitarasan awiyosing kukuman sadhaya aturanipun tan kangkat hanglangkungana. Ngandika Susunan Jati maring Pangeran Hugyana mara metokena age ing Cerbon wliyullah ing titah muslikahipun sampun laksana sadhaya. Lami-lamining ngaurip slamet harja nagara Susunan Jati sabawane tumuli ana kocapa Ki Arya ing Pajengan ing sadhayanira geguna ming jeng Sinuhun Pakungdhya. Kalih putra kaang nganami Kamuning prawastanira sampun mangkat ing lampahe ing marga kapanggih lawan Gedheng Padharahindra tataken lan dika iku ajeng ming pundi Ki Raka.



Harya Pajengan mangsuli seja mring Cerbon amalar ing Jeng Sinuhun Bangat-e gumejeng Gedheng Padharah kira kangge punapa wali Cerbon Cerdhik wuruk pamulange mung sahadhat. Kula aguguru lami boten wonten kang memejang aamung sadhat-sadhat bae hambuh hembuh kita bengat Harja Pajengan nabda inggih sanggih niku lepun yen kul kandheging warta. Harya Pajengan kang nuli maring Cerbon kumawula tigang sasi ing lamine pareng sadhiweg mantuka ingidhinan ing Sunan Harya Pajunan lampah mantuk pon pareng lan putranira. Harya Pajeng anarengi ajale aneng dhedhalan barita ika gelise abuhe badhane kaya kebo gedhe madhagdhag putrane langkung gegetun tan dangu nuli kapendhak. Gedheng Padhara narengi kapanggih malih ing dhalan dhadhi banget panganthune sing maugah ujar ringwang jeng ramanira liwar nora pracaya ming ngisun sang kmuning sru karuna.



Tan na dhangu ika mayit sareng pinoyok mangkana sigra cilik dhatan suwe angles-angles malah dhuga kaya kudhuping kembang melathi enggal tinubruk dhening Kumuning wus kasta. Ika kang dhen kabekteni kurnapane bapanira Gedheng Padhara gawok ningali layone Harya lah yen manggaa ngucapa seja balik maningsun ming Cerbon nuhun pamejang. Ingkang kadhi harya iki adhan laksana tumedhak maring Cerbon dhatan suwe wliyullah wus uninga lamon Gedheng Padhara wus anacadh maring guru tan karsa dhen temonana. Ngandhika Sunan Jati ming Nyai Gedheng Panguragan ika temonana mengko wong kang wus murtadh ing sunnah pareng nalika prapta Gedheng Padhara ing riku Nyai Mas Panguragan nabda. Heh Gedheng Padhara mangkin kula ndhawuhaken karsa nipun Jeng Wali Cirebon dhening karsa jengngandika ayun ming kalih bengat Jeng Sunan boten dumulur Dheng Gedhe tariman dika.



Ameng dhika dhipun tariman dika wasiyat dalem jenengan dhadhiya ing wuryatane kang kari nyambat ming dhika padha angaranama nama Ki Gedheng Cigugur kang kari padha ngartiya. Sang lining tumungkul pikir hangraos ing salahira dhadhi sing kana lorodhde mantuk maring pamahira wus takdiring Yang Sukma ika ki Ageng Cigugur papalas macing oliya. Lulusipun saka muni labda karya ming Susunan kinarsa ing gumantose ming kang rama kang wus wapat sinebutaken nama Harya Kamuning kang langkung dhenira burualeman. Ing ngarsa Susunan Jati Harya Kamuning aturan yen Dhalem Wana ing mangke masih muri-muri Budha sayogya pinerangan kawula mangke kang sanggup dhumadhos cucuk manggala. Mesm Jeng Sinuhun Jati hiyaa karepira adhan nariya tandange ing sacacangkokira sabdane mara lah payu iringen salajune wang. Mangko arep hangembuli ika Dhalem Wanaparta



ingkang masih bohon bae selam sateh ika awas ika mengko dheng yatna apa ngani sun perugul endhase pisan sun papas. Ki Kandhamuhi ngesemi angucap jroning manah lah ika apa nyanane Harya Kamuning gagabah ming ngarsa waliyullah kaya pamangko ing tembung dhadhendha dhening wekasan. Ki Jagasatru ngedhepi inggih sanggine mengkin gah katon dhewek puwarane wong ngilok karunggungan ing ngarsa waliyullah nanging kita sampun ngenthu badhan sabadhan kang suka. Sunan jati animbali maring Kandhamuhi sira dhang-dhana sira ing mangko ing banggane Dhalem Wana mangsa bodhowa sira kang nganambadhani pamuk sang Wanaparta dhigjaya. Aja sira kaprem maring sanggupa Harya Kajenar wong takabur parantune ilok salaka dhadhiya adhil mungguh ing Allah ora asih ming wong ngujub kang lok takabur aleman. Yata Gedheng Kandhamuhi dhangdhana tumut sagelar



lan Harya Kamuning mangke nipun rinojong ing gelar ripun para hariya kang sarta idhin Sinuhun dhumulur sakarsanira. P A N G K U R MANGKA Dhalem Wanamarta wus uning yen pyambake dhen lurugi dhadhya niyat mapag jemur agelar paksi raja Sang Yang Gempal ingkang pinangka ing cucuk Yang Wirun pinangge endhas Dhalem Wana awak paksi. Lar tengen Sang Yang Jampana elar kiwa ika Dhalem Japati Susuk Karandhang ing buntut sampunipun katingal dhening Harya Kamuning sigra dhen tiru ing ngagelar paksi raja cucuk Ki Harya Kamuning. Dhipati ukur ing ngandhas aneng awak Ki Gedheng Mudhu lar kiwa Kandhuruwan Gedheng Kandhamuhi kang minangko buntut sampun ninbang rananggana abobot sila prajurit. Dhupi rangseg-rinangseg gelar Harya Kamuning dhadhi balik tan kruwan kang nginger laku kaligane congkewak kang ing cucuk dumadhi ana ing buntut sinurat kambal-kambalan gawoke Harya Kamuning.



Ciptane lah kenang ngapa isun iki dhadhi ana ing buri pon mau isun ning ngayun saiki keneng ngapa dhadhi Ki Gedheng Kandhamuhi ing ngaun dhatan wruha iku kramat Susunan melehaken ning. Wong ingkang takabur manah ora tulus sejane dhadhi kari enggal gelar Budha maju Yang Gempol anerajang ........................ ........................ mapag sarya jalan kaki. Gegaman ning mung nyungkelang gong lok kendho adhani ngunus aglis sinawataken ning musuh kenging ing endhas kudha kadhi gelap pangrasaning gudha gupuh milar kaget kapisanan Yang Gempol rag-rag animbis. Ing sela sigra kantaka kudha pejah endha sampunna balik majing ing warangkanipun kang maksih dhen sungkelang Sang Yang Gempol sampun tinangsulan bukuh mangka Yang wirun nakemba awadh kataton hanglirang. Ngiweni tatandhunira murudh maring banagara hawigih Yang Jampana awadhdhipun yen kenang gelap sawat dhadhi murudh maring kawali gegetun tumoning kasaktenira Ki Gedhe ing tandhamuhi.



Snag Yang Japati pon nawath kenang puluh ingkang ngatanpa bedhil wus mantuk maring Penjalu mangka Yang Susukbrandang mantuk ming Cikasagesik tur gegetun mangka kang kari ing laga Dhalem wanaparta ngisis. Tan adhangu lajunira Tandhamuhi mrangkang hangimah dhiri ngiwi-ngiwi kadhya kunyuk Dhalemwana tumingal gumujeng suka-suka sarya hamuwus lah ia kunyuke sapa badhegang sitahiyoli. Gedheng Tandhamuhi nabda hiya iki munyuke Sunan Jati pareng pedhek sira ngrangkul nyokot kuping saksana Dhalem Wanparta tinarik karubuh cinapit rambute lawan jempol sikil ingkang keri. Dhen go undhi bari mrangkang ....................... ....................... ....................... ambal-ambalan muluk-muluk ing dhuwur tan mawi sumelang lemah temah musna meradh gaib. Lah iku purwanira kulawarga Wanaparta kawingkis kaku kudha ing ngidhepipun Tandhamuhi laksana ora liyan barkahe ingkang Sinuhun kang dhawuh idhin Molana Kanjeng Susuhunan Jati.



Harya Kamuning kang dadya ora karuwan sanggupe dhadhi nisip iku bawaning takabur ngapusaken digjaya Harya Kamuning kalingseman ing ratu dhereng darbe manah sudha mundhak takabur ming wali. Matur Kanjeng Susunan mugi wonten idhin Sinuhun samangkin kawula kesah anundhuk kaken dalem angkatan kikisik ler punika dhereng kadhalu sesebane ing ngayunan semeja kawula tarik. Jeng Sinuhun nangandika kasusahan temen ditarik-tarik mengko ga ga ika sujudh dhewek mrene teka hiya apa karepira gagap-gugup Harya Kamuning anembah Pamit sing ngayunan aji. Lampahe agirang-girang rereyogan ning sapanjang nging margi ngaler ingkang dhipun jujug nitih kudha koncara yen nasakti kaloka yen bisa mabur angungkuli pabarisan amangun laga prajurit. Paring pedhek pernah kudhanira ningali kidhang lagi aneng bebantar lumayu kudhane dhadhi mbesat hamburu kidhang saparane dhen buru cinanddet-candhet tan kena pamalajenge kapati.



Sang kidhang milar lumarap ming bangawan kidha pon anututi padha hanggebyur ing banyu Harya Kamuning sigra katampeking banyu sing udhik katuran dhadhya kentir ming sagara balane tan nana uning. Sabab dening kaicalan larine pangustene dhuk kambaledhig kidhang wau nusup-susup dhadhya bala wurahan mancoro bawane ngambeng ing dhalenggung lah iku marganing ical larine Harya Kamuning. Kocapa Dhalemangkatan wus medhek pyambak dhatenge Susunan Jati nuhun bengating ngaguru lami aneng ngayunan dhatan antara lami dhatenge wau Harya Kamuning wus mentas Saking sagara wus balik. Ming arsa Kanjeng Susunan kalingseman malih rehipun kyai dhalem angkatan wus sujudh ingayunan Molana Harya Kamuning masih seja takabur anuhun dhihin Molana mugi angrentehi idhin. Kawula ayun ming ngetan ngidhepaken Jawa kang masih kapir kang masih Budha punika arah kawula ejak maring Islam wontena barkah Sinuhun kawula kepingin angsal dhamel ing ngayuning gusti.



Jeng Sinuhun nangandika aneng wetan wis akeh para wali kasusahan sira jujug lan maninge ta sira dhuwe angko ngidhepaken Jawa iku sira ngedhiraken napa Harya Kamuning tumuli. Anugel endhasing merang dhipun sebar sadhela dhumadhi bala sagagamanipun sang Kamuning aturan gih punika Gusti kang kawula wangun edhir ing papan dilaga Jeng Sinuhun mesem angling. Kang sira edhir ing jurit aja sya sira laju ing wetan paan wus kathah para wali ingkang kaaramate punjul sira mbok ora percaya mengko sun paringi dhalil. Adhan Susunan ngandika kaken dhonga tulak bala dhumadhi bala pra sami barubuh rebah apulih merang kinandikaken lah dhelengen niku kasektenira wus camah dhening sabdaningsun niki. Mulane si uwia aja sira luntah aleman anut buri ing napsu ingkang kalrung sanadhyan sira ora olih gawe pon wis manira puhung wis aja akeh sarekal kang tambuh-tambuhing kardhi.



M I J I L Ucapen mangke Susunan Kali dhawegira ngebon kapas mamacul gengkudh tandange karingete kunyas hamili gupuh Sunan Jati nyonyobi sang lubung. Hangutukaken mas saguguling maring sang hangebon Sunan Kali kagum langkung kaget dhening ana mas saguguling adhab tingal wali tan samar ing kawruh. Sunan Kali ngandika lah iki Ki Pandhita Katong nyonyoba ming ngisun sajatine dhumeh idun kabdhi-badhri ngebon aneng riki dhen nyana katengsun. Condhonge maring dhunnya marmaning isun gawe kebon soteh neja kanggo nyamping dhewek pan kiraga tan nayun gimir ing mas saguguling anuli tan dangu. Emas ilang dhadhi mendhung kuning jawah kang arontog gaken kapas wus murag sakabeh Sunan Kali gumujeng angling pan ki raga iki tan nayun gegetun. Ing muranging kapas ora dhadhi Ki Pandhita Katong



sanget temen panyoba-nyobane maring isun pandhita pekir apa dhurung bukti pyambake ing ratu. Hambau dhendha hanyakrawati momoponi kaprabon sasigaring Jawa piyambake ingkang pinangka susuluring Pajajaran gain ing Cerbon kang timbul. Sultan Pajang kang dhadhi suluring Majapahit kraton amet sawarise-sawarise dhupi iku Susunan Jati semune saiki butarepan ngisun. Tur mangsa hiyaa saiki wetan jabel Cerbon embuh ta wurunisun besuke teka dhen tetep madhegaji (mandhegani) ing Cerbon nagari wusing kadhya iku. Sunan Jati pareng nyarsakken ling kang kadhya mangkono dhadhya kesah nyepi ing lambungeng gunung Jati amanah wening tumaninah kapti pinten-pinten dalu. Sunan Kali males nyobi arawuh marono hambekta wong pirang-pirang kehe wong wetan sami gumaridhig dhadya Sunan Jati natya semu rengu.



Rehing wong nyepi dhen garudhugi pirang-pirang nguwong Sunan Kali gumluweh sabdane sampun Ki Pandhita aruntik maring sadhatenging wong wetan gumrudhug. Bok menawa anak putu benjing sebo mring Metaok ming ngetan besuk ing sesebane Ki Pandhita sampun priyatin Susuguh ing jalmi Ingkang gumaruddug. Manira sampun nyangu pribadhi pependhil sagondhok adhan dhen liwet ing rikung gene kebul melek ming Sunan Jati Jeng Sinuhun dhadhi pegah dhening kebul. Sunan Kali hangandika malih Ki Pandhita Katong sampunruntik ing geni kukuse pon besuk masjidh Pakungwati kobar dhening geni Sunan Jati muwus. Senadhyan anak putu ing benjing seba ming Metaok minanten boten lami jamake dhunnya kenging ing ngowah ginsir apa maning masjidh wonten kang purun. Dhadhos sampuning kobaring geni manawi dharapon luntah amal sakadhu-kadhuge nunten Sunan Kali apamit



ucapen sawuri Jeng Sinuhun mantuk. Maring dhalem agung Pakungwati rinuyung ing kono para Sundha mani sakabehe Rara Bagdadh lan putri Junti Nyi Geng Pakungwati lan Nyi Kuwu Pakung. Miwah para garwa Sunan jati para putra panor ing kono pinituturan nage yen katamuwan Sunan Kali saulah jantraning wau wus tinutur. Yata kang samyarsakken ling sami walang ngatos melang-melang ing manah kabukten reh ing tilas kamaron kapti layan tunggil wali wus karsa Yang Ngagung. Kidhu bae ana ingkang dhadhi panyaluwating wong wijiling priyating puwarane hangandika Susunan Jati dheng padha kapikir anak putunisun. Yen gadhang besuke anemahi anak putu Cerbon besuk ming ngetan ing sesebane karana iku Sunan Kali ara pati-pati ngandika yen durung. Tapel lan tulis lokmakpul pasthi



karsaning Yang Manon lawan masigit tagung kabare dhen sreju dhangdhanana maning hamambri lestari amale wong sepuh. Lawan kuta Cerbon iki benjing tan langgeng samono mung limang panjeneng paurane padha dhen kubraka iku benjing lan ingakir benjing iku ngakeratu. Nanging padha kekurangan adhil lah iku sing kono margane dharajat lu,ungsure tedhak sangu yen iku benjing ora babak maning sereping pangaruh. Yen mungguh ing wedhang wus sapulih banyu ing samono adhem cumles sirna mamandine dhuriyat amung kari nami titenana benjing yen ning Cerbon tuwuh. Yen wus ana patang puluh margi pamraptaning wong. kalawan masjidh-dagung hanyare aja tambuh ya iku benjing waktu panelanging purba nagara gung. Dhuriyat dheng trima sukur benjing ing ngadhin Yang Manon kudhu maringaken sajatine maring ikang turuning waris aja manah nisip dharapon rahayu.



Anak putu ora sun lilani dhrawaka cumondhong nganggowa manah sukuran bae amalara aweting becik kang basane genti genti aja putus. Wusing tutug pan jati warase kang samya ing kono pra sami handaringeng pikire waneh ingkang suksrah ing ngati adhar manglakoni karsane Yang Ngagung. Sampun bubar para cundhamani saking sri kadhaton mantuk maring maring sanggene wonten kocap Jeng Sunan Kali aneng lelepen jagi dhuk semana waktu. Cawengah layan garwa dhumadhi manah kimatuwon alat Nyi Maningan nedha sewet tan dangu wonten ngeber prapti sampun den duluri ing karsa sang guru. Anumbasaken sinjang sanunggil ing garwa kang mangko Nyi Maningan mindho ature nuhunaken sanunggil malih sang wali aruntik dhadhos manahipu. Angandika hiya sira nini kariya ing mangko manira arsa lunga ming kene



tan nadhangu Sunan Kali kesahe lastari ngetan dennya mantuk. Ing wetan sampun kinabekteni dhening Jeng Sang Katong ing Mataram sinuba lungguhe ingaturan nagara pundi ingkang dhipun pilih ing karsa sinuhun. Dhupi karsane Jeng Sunan Kali amindhah kang awon dhesa kang ora asilane dhesa Adhilangu kang nami ika gennya linggih hamageng wiwiku. D U R M A Tumenten rempaging para waliyullah sasanga nusa Jawi karsa pacereman kaping tiga pra samya kempal amiraos ngilmi ingkang makripat kadhi dhene kang nguni. Majemuwan ing masjidhdagung Pakungdhya sami babar wiyosing wau kang mangripat nalika tanggal ping pat wulan puwasa marengi waktu ing dhina Isnen dhennya pra sami. Hangandika Ngaliman Maakalliman dhuk samana pon masih Kanjeng Syek Lemahbang maksih



hangaku Allah dhen sendhu ping tiga mangkin maksih aluntah tekadh kadhi kang uwis. Yata Molana Magrib kadikanira lah dhiweg sapunika Sek Lemahbang tuwan ketang salam ming tiga punapa karsaning wali bilih akarsa kokuman sapuniki. Para wali tan kangkat ing angandika rehing dhaweg narengi ing wulan puwasa Susunan Jati nabda prayogi sabar rumiyin ngantosi bakda riyaya ika benjing. Syek Lemahbang ya becik kandikanira dhingin mangko pon wani besuk wani pejah kapan bae kokuman yata bubar para wali pareng wus ba’dha riyaya kumpul malih. Ing masjidhdagung Cerbon sami micara ing sasalahe wali tuwan Syek Lemahbang dhennya hangaku Allah nenggeh wajib dhen ukumi dhumugi pejah rempaging para wali. Wus renbag sakarsaning waliyullah Santri Kudhus kapardhi ika ingkang nama



tandhajupu prawira inkang kinarsa ngaturi ing Syek Lemahbang semahira hapamit. Dhumugi ing ngayunan Syek Lemahbang nembah matur yen nenggih kawula katitah hangaturi sampeyan tuwan Syek dipun nakering ing lampah kula karsaning para wali. Sampeyan ingkang katuran rawuh enggal ing masjidh dadgung mangkin para sami kantosan Syek Lemahbang ngandika matura ming para wali yen nora nana Syek Lemahbang ing riki. Amung Allah ingkang ana kene ana pasthine mangsa tolih keringa dheng sira Tandhajupu akebat nuli enggal pamit balik tumuli prapta ing ngarsane para wali. Nembah matur nuhun bebendu narendra dhening tan nangsal kardhi sabda Syek punika yen mangke dhatan nana Syek Lemahbang ika nanging Allah kang ana Kawula dhipun pardhi. Matur dhateng ngarsaning waliyullah mila kadhugi mangkin pawangsul kawula



langkung karsa bandara sumangga karsa narpati bilih kinarsa kawula amejahi. Dhateng satru dhalem tuwan Syek Lemahbang Sunan Kudhus natyandik jaja ban awinga lir medhal gelap wali Kudhus kang sayakti watek brangasan bendu dhateng kang santri. Tandhajupu dhumeh campoleh ing karsa emeh sathithik maning Tandhajupu pejah dhen cocog lawan jungkat hangeten Jeng Sunan Kali sarya ngandika sampun nanguring ngabdi. Uning punapa Tandhajupu balika pamajikan puniki bok menawi benjang pejah dheng Pandhakwan Sunan Kudhus sigra ririh Sirep kang hawa Emut barang Yang Widhi. Sarta katon tulis lokmakpul yen gadhang Sunan Kudhus ngemasi dhening Pandhakwan pramila sapunika pangandika Sunan Kali kaloka ing rat sasbdane nemahi. Sunan Bonang sigra nambungi kandika Tandhajupu saiki sira wis balika maning ming Syek Lemahbang



matura jen sapuniki Allah katuran rawuh dhumateng masjidh. Tandhajupu tangginas nemah lumampah dhugi ingayunaneng tuwan Syek Lemahbang nembah matur yen Allah samangke dhipun aturi angrawuhana dhumateng bantal masjidh. Sakarsane kanjeng Gusti Sunan Bonang adhan Syek kamangsuli nora nama Allah anging Syek Lemahbang ingkang ana aneng riki lah aturena bae ing para wali. Yata wangsul Tandhajupu luntah lampah matur ing para wali yen campoleh karya Syek Lemahbang dhuk sabdha nenggeh tan nana Yang Widhi wonten ning rika anging Syek kang ngalinggih. Sunan Kudhus miharsa aturanir Tandhajupu dhan aglis karsa tumindaka piyambek dipun nampohi dhening kandhika nipun Susunan Jati. Mangke-mangke sampun kantos sapunika haleng punika malih Tandhajupu sira uwis age balika ming Lemahbang dheng pramati



aturanira maring Syek dipun yakti. Aturane karone Syek lawan Allah aja ora kaering dhening pakanira Tandhajupu saksana wangsulira wus dhumugi ming Syek Lemahbang nembah matur yen ngabdhi. Punika katitah hangaturi tuwan Gusti Yang Widhi sakalih katuran mangke hangrawuhana ing masjidh ing Pakungwati para oliyah sami karsa pinanggih. Lah iku nuli Syek Lemahbang tumindak kering nging santri aji tan kocap ing marga kocapa rawuhira sampun sinatata linggih pinuja-puja ingormat adhi lewih. Syek Molana Magrib mangke angandika he tuwan sapuniki kinarsa kokuman karanten tekadh tuwan ngaken Allah kukum kapir kaetang tuwan dhadhos jasmani kapir. Tuwan mangke kinarsaken pinejahan sinampurna dheng kongsi dhadhosa sabadhan sanyawa lawan purba Syek Lemahbang hamangsuli



ya becik mapan dhengin mangko pon wani. Dhatan nayun nangingsirana sadherah ing tulah sarik aji Syek Bontang anabda tuwan mangke mungkura kula tandhangi tetali dhan Syek Lemahbang mungkur sampun kemiring. Ing karsane Syek Benthong sampun kabanda sigra lolos kang tali Syek Majagung nabda Hangguguyu lah ika Syek Lemahbang kadhi pundi Tega tan tega dhumadhos nyalayani. Ing pangandikane mau tegang pejah lah iki hanggisiri lolosing binanda artose lumuh pejah adhan tan nantara nuli tatangsul tumrap dhadhos aningseti malih. Sigra tinungtun Syek Lemahbang cinancang ing witing tanjung sawit nuli Jeng Susunan Cerbon angulungngena Dhuhung kantha naga maring Kanjeng Susunan Kudhus sampun tinampi. Sunan Kudhus gasik wau tandangira handhawuhaken keris maring Syek Lemahbang sumamburat metu geni enggal pra samya dhen geguyu ing wali.



M E G A T R U H Sunan Giri ngandika mulane iku jisim kaya braja wesi dhatan mangkana wong luhung adhan pindho tumuli kang jaja terus wus nolong. Dhening dhuhung tembus mang walikat sampun wus mubal getihe putih pan pra sami dhipun guguyu Sunan Kalijaga angling kena pa kadhi mangkono. Getihe aputih kaya cacing tatu nunten getih katon abup wus kadhi adhating marus umob kapiharsa muni hanalkak pra sami tinon. Sunan Giri nabda lah iki wong kupur sampurna patine jati tan nana rubedhanipun Sunan Bonang hanambungi hiya talah iku uwong. Embuh batine ora mana kang weruh nanging ing lahire uwis sampurna marga rahayu Syek Benthong sabdane inggih sandhyana batine pon. Boten bedha punapa ing lahiripun Syek Majagung sabdanya ris gennya anambungi wuwus ing batinipun gah tunggil Sunan Jati sabdanya lon.



Hiya sampurna uga kajatenipun wusing rembug para wali gennya hangidhepi kang lampus layone Syek Mulya Hening agilang-gilang mancorong. Nyerot napas sapisaning karsanipun mingrat katututting jisim sirna ilang tan kadhulu nuli sami dhen guyoni Sunan Kali sabda moyok. Ana ta wong sampurna patine iku teka layone agaib hanyiluman tan kadhalu pareng sinabdhan tumuli katon mening ingkang layon. Luntah siniraman kadhi adhatipun Islam wus dibecik-becik ingulesan wus sabagus sinare ing kanthil adhi dhen salataken ing kono. Ba’da salat ika sang wali wowolu sami akepung linggih dhatan nantaraning dhangu ana prapta ingkang santri ingkang wau dhiweg angon. Angon wedhus hangrungu yen gurunipun ing mangke dhipun pejahi dhadhi tangginas lumayu amedheking para wali ing masjidh wus jumarogjog. Nabda gih puniki Allah cilik tumut



belakna sadhosaning guru ingkang sampun lampus dhiengge punapa urip katilar ring guruningong. Adhan layon kang anene kathil sumahur age-age sun-nenteni iki lawang swarga mngpung lagi menga adhan naglis Tandhajupu sandang gatos. Ngunus dhuhung santri wus pinaten sampun wus dinusanni ulesi dhen jajar kathil ing riku kang guru lawan kang muridh kembaran pating kalonjor. Teka pating galendhang imbalan wuwus kang guru lawan kang santri padha ngomong aneng riku saestu karamat jati ana ta wong mati ngomong. Yata para wali wowohe mintuhu tabang-tabang syara muni welan-welan ungelipun heya Susuhunan Jati ijengandika ing mangkono. Hambaudhengdha nyakrawati satuhu mardhika tan nana wani amarentaha ing ratu dhugi satedhak tatapi anakputu besuk lamon. Ana kebo bule besuk katimbal aja katambuh wan benjing ya iku pamalesisun dhuriyat apes ing benjing



kari namane kemawon. Sampuning wali wawolu amintuhu ing sawara iku nuli Susunan Jati handalu lokmakpul nyata pinasthi kang kadhi swara mongkono. Nuli Jeng Sinuhun kandika ya estu anak putu ing sawuri tedhak sangu dhen padha wruh kramat Syek Lemahbang ngancik dheng padha sukur ing Manon. Tan nantara dhangu kang kathil pinikul alumuh rentag sadhidhik sang layon ika hamuwus san layon ika hamuwus heh sira wong mikul kathil aja gagabah dheng ngalon. Wruhanira wong mati larane muput bagjane sira kang masih urip kinudhang ing punjul lawan mengko iki santri aja parek-parek kingong. Yata enggalipun kang layon kinubur apa adhate wong muslim nuli ana maning krungu abane poma kang kari iki mangko kuburingong. Aja sira kutha aja sira payu dhipon nengat lah sayakti kadhelenga ingkang kantun dhadhi kanyatahan mami wong megat balabar katong.



Wong miyak tedheng aling-aling ratu aja bedha lahir batin adhan si wali wowolu sami mantuk seja mikir dhuk pitung dhina ing kono. Karsane wali wowolu ika kabur akarsa dhipun tinggali kaya apa layonipun wong ngaku Allah pra sami binuke malih wus tinon. Wus sirna ilang layone tan kadhulu mung ana kembang melathi sepasang tejane muruh pramila dhipun wastani ika kubur dhening nguwong. Astana Pamalathen sinebut-sebut dhening tutuyang sawuri kacarita atmanipun Syek Lemahbang aneng agib sedheng semana angilo. Ing westri kang tapa ing soring suruh Ratu Mandha pangawening kang dhingin bisa tumurut wangkidhah Ajar Sukarsa wis sedheng sanalika mangko. Maring Ratu Mandhapala hiya iku mamaning putri Pakeling wawangkidhde Ajar mau yen kaliyang nganibani panganen dhipun nagatos. Pareng pinarengan kuliyang suruh iku si putri dhadhi garbini



meteng dhatan dangu matur ing ngarsa Ajar kang kadhi ing tingkahira abobot. Ajar Sukarsa kalangkung sukanipun nabda lah iku nini olih gawe sira iku yen kebelehan pawestri aranana iku wadhon. Putri Anduran gagang lah hiya iku kang tedhake ika benjing bisa males iku besuk hanjabel ing nusa Jawi lami-lamining ngabobot. Tekeng samaya babar prayayinipun pawestri lir widhadhari winastan naminipun Tanduran Gagang Sang Putri wus sedhengira ahelok. Kinarsa Pangeran Jakerta wau ingkang namane wong dhingin kang peparab Rajalaut dhupi yen karsa winatih ing rasmining sapaturon. Yen arsa dhen gulingi hambedhal geni saking baga putwane kawanceri ayu soteh dhening mangko tanpa guna. Lami-lami pinindhut ming Pakungwati ika rara tinepangaken alaki maring Pangeran Dipati Cerbon wayah.



Wayahipun Kanjeng Susuhunan Jati pan mangkana yen narsa ingejak guling dhadhak sakal metu geni sing baga. Lah ing purwane dhadhi ciri wanci ning wadhon pelag tanpa guna ing ngalaki lami-lami pinendhet maring Mataram. Ing karsane Ki Senapati Matawis ika rara winangun-ning pramesyari pan mangkan kaciren geni sing boga. Dhadhi wudhu ing para ratuing Jawi mila dhadhya dhen edhol maring Welandi dhipun tuku lawan bedhil tetiga. Pengageng sapujagat namaning bedhil kang panengah ki Amuk ingkang pra nami kang pambuci Santomi wastaning gurnang. Saking kono margane ika susangu putri Rara Gagang kabaktan nyabrang dhumugi ming nagara Walanda kang sigih dhaya. Tanduran Gagang bagane dhen usapi layan erah ing ceramah dhadhi alis sireping geni kang lok medhat sing boga. Saking kono ilang ngingkang ciri wanci Putri Gagang aneng negari Walani



sampun kenging binakta dhateng sanggama. Hiya iku kang naslahaken Walandi ingkang padha waris kawasa ing Jawi marmane lininggihaken dhening Allah. Aneng Bogor atawi aneng betawi esmunira Pajajaran kang dhen titi Dhadhi pratandha lah yen adhiling Allah. Hamaringaken ing sawaris-sawaris dhatan kena selang surup munggying waris mangsa boronga ingkang murba jagat. Ingkang kari dharmane kang hanglakoni sapa bisa hambadhek pasthine bagi bagja cilaka ing Wisesaning Allah. Cerbon, 20 Agustus 1848 Arya Suryadiningrat

SERAT CATUR KANDHA - alangalangkumitir · inggih tan wandhe jiwa ragang lampahi ing sakarsa paduka....

Documents

Transcript of SERAT CATUR KANDHA - alangalangkumitir · inggih tan wandhe jiwa ragang lampahi ing sakarsa paduka....