افدي ىر بيت ىرعيي : ام

D 20111048063 : هتريق کد ىهبىر

عولي داى هعول سيݢتى : تاجىق

(دىستارا تىليسي ىڠرکوبڤ سجار)

دالن تىليسي جاوي وترڤکىم ليکاسيڤا BSJ 3063 : سىبجيک

هعوىر دوكتىر : شرڤ ام

, کىهىيکاسي داى بهاس فاکىلتي

,ايدريس سلطاى ديديقيڤ رسيتيۏاوي

. يرقڤ,هالين ڠتجى 35900

جاوي اجييڤڠ هيىر : رمݢروڤ

سجار کداتڠي إسالم داى تىليسي جاوي

إطالم الݢي هزطي طثلم کداذڠيتڠي ارارا تڠظا عزب دڠي اهد هالي ذل تزهال طجك

تڠي ايد هجادي طواکيي , إطالم هجادي اݢام ڤݢڠي ارڠ هالي طظد.اکريۏيري ڤزداݢڠي

هااکاال يڠ طظرڠڽ داذڠ ارق تزياڬ.ارڠ عزب يڠ داذڠ تزهمين دي عالن هالي تزذوث راهاي.ايزخ

کثاڽمي هزيک تزذجاى ارق ; ڤزݢي کرا ارابارڠ هالي يڠ دهکيي جڬ. الءيي ارق تزدع

(1: 1999ودى )هڠاجي اݢام

جز 55هڽثخ ذرڠ چاذري ڤڠوثارا چيا يڠ هڽاذاکي تاا ڤد ذاى ( 11: 1969)اطرض -شيخ الية ال

تليا هڽاذاکي طدهکيي کزاى کوڠکيي . هظيحي طد اد ڤوڤري ارڠ إطالم دطهاذزا ذيور 672

يدي ارڠ إطالم يڠ طد تزهظراطيي دݢزي چيا طجك اتد ڤزذام اليثد درڤد ککاچااى ڤزڤ

. ى.م.داى ص( 1963:69)هرخ فاذيوي . ڤليريک يڠ تزالک دچيا ڤد سهاى راج ي ذظڠ

-ارڠ إطالم يڠ تزڤيد دري كرى ذل ذرى كظلري داى هتکي کاطي(. 11: 1969)االذراطض

ڤوڤري يڠ طام تزالک دي ذوڤد . هظيحي داى دڤاليوثاڠ 878طي ڤوڤري دکاال کد ڤد طکيرز ذاىکا

جزج 431 کوڤچيا تزذاريخ ,الءيي طڤزذي يڠ دتلريکي الي ڤيڠݢلي داى ايظکزڤظي جاي دچوڤا

ذل هڽاذاکي ذزداڤد جڬ( 16-1990:12)اذواى هحود يرين داى عثدل لين اطيز .هظيحي 1039

جز 440هظيحي دڤزهاذڠ ڤاطيز ڤکي ڤاڠ داى 1020جزج 419 ڤواى ايظکزيڤظي تزذاريخ

تزطرج ذرڠ کحاضيزى جڬ( 1985:189)طتڠي ايد اهز تي اڠ .هظيحي دتزاي 1048

يڠ ( 37: 1957)ص -ر ذيثثيد.ارڠ إطالم داطيا ذڠݢارا ڤد اتد کالڤي هظيحي الݢي دڠي هوريك ڬ

ذر طکالي هجلکي تاا ,هڠاذاکي تاا کحاضيزى ڤداݢڠ ڤداݢڠ إطالم دڤالتي ڤالتي چيا

طالءيي ايد ايال تلري کداذڠي ايظالهي ايال ڤواى . ذل هالخ داى تزداݢڠ داطيا ذڠݢارا هزيک ج

هوثلريکي کڬياذي ڤزداݢڠي داى ,دکدهذاککيل -ذيݢ دءيد شيليڠ کزاجاءى اتثاطييا سهاى خاليفل

: 1980) هرخ اى اسهي ( 190:ايثيد, اهز اڠ) , کحاضيزى ارڠ إطالم دکڤالاى هالي

هظيحي داى ذليظي عزب 116/ 577 دکلري ذل دذوءي اڠ اهض يڠ ذزذليض ذاريخ ( 144

ڤد طاذ هک ” هذااککيل-ال“ى ذزذليض دا” هددلي کلري“يڠ تزهمصد ” جلص کلري-ال“

هجلکي طد ذزذت طاذ کزاجاءى ,” يڠ تزذکل کڤد هللا“الݢي ياءيد ݢلزى رجاڽ يڠ تزهمصد

کداذڠي ايظالم ,م طچارا ريڠکظڽ 12-ٳطالم يڠ ڤزذام دطوجڠ ذا هالي دالن ڤزذڠي يڠ کدا اتد ک

اطڤيک تدايا يڠ الءيي -ذراڤي اطڤيک,دکڤالاى هالي تزتتکي طاج اݢام داى کڤزچاياءى هشزکد

ايوڤليکاطي يڠ اهد تظز دالن ڤزکوثڠي تاص هالي عمثح درڤد ڤزطيض ڤڠإطالهي ايال . ذرخ تزت

.ڤڠݢاءى داى ادڤراطي طکزيڤ عزب طيڠݢ هجادي طکزيڤ جاي ارق هڠيجا تاص هالي

اوياصىل کات ج –اصل

طڤزذي يڠ ذل دطثذکي طثلم ,ذليظي هالي زف عزب اذا طکارڠ ايي دکل دڠي ام ذليظي جاي

. ”جاا“ايد تزاصل درڤد کاخ ام تاص عزب ” جاي“ام . ذل دݢاکي طجك کداذڠي إطالم , ايي

جاي ايد تظز “اذا ” جاا“ڤزکاذاءى .”جاي“هجادي ” جاا“ادجيکريف ٢اڤاتيال دجاديکي کاخ

ياءيد ام تاݢي داءيز اطيا ذڠݢارا ڤد سهاى , ”جاۏديڤا“تزکوڠکيي تظز تزاصل درڤد ڤزکاذاءى

. جا-ريل هڠݢلز ام طهاذزا طثاݢاي ال-دالن تکڽ ال ططحبتلريڽ اتي . ڤرتا

ايي ” جاا“کاذا. دذيڠݢلکي” ديڤاڽا“طدڠکي , طاج يڠ دأهثيل” جاۏا“تاݢي ارڠ عزب تاݢيي کاخ

داهاکي دڠي هڠݢاکي کاخ ڬڤددلڽ ج. دݢاکي ارق هزجق کظلر داءيز اطيا ذڠݢارا

اذا جاي هزجق کاخ جاا, الي ايد. ”جاي“اذا دالن ترق کاخ ادجيکريفڽ هجادي , ڬايد ج

اڽ کڤد ارڠ جاا ياءيد ڤددق يڠ تکي ; کڤد طوا تڠظا داى لم يڠ هجادي ڤزيثهي داطيا ذڠڬارا

, ڤاذاي, چوڤا, جا اذا جاي هزجق کڤد طلر رهڤى تڠظا هالي. تزاصل دري ڤال جاا

الي طثة .فيليڤيا هاڤى يڠ الءيي, لهثق, تجز, تڬيض, طدا, هادايليڠ, هيڠکاتا, جاا, اچي

ڤد جڠ ام , جاي طثاݢاي اللة-را طزيڠ هوثت ام الهک ڤارا علواء دري اطيا ذيڠڬا,اييل

فاظري -هزيک طکاليڤى هزيک ذزديزي درڤد طک تڠظا تزالءيي طڤزذي شيخ عثدل راف ال

طالءيي . ٢جاي داى الءيي-فراي ال -شيخ داد ال, جاي-فاليوثاي ال-شيخ عثدل صود ال, جاي-ال

. هاطق جاي داى تڠظا جاي, طڤزذي تاص جاي ٢رق اڠکڤيا کاخ جاي دݢاکي جڬ, ايد

اهد جاري )ۏيرام هاهاکي ارڠ دي کڤالاى طرارا طثاݢاي ارڠ جاا ٢طوڤاي کيي ارڠ

(.17: 1996ى عيم

کوىچىلي سکريڤ داى ايستيل جاوي

. اي دارالظالمطالذي داى ݢارا تزىد ذايل, طيڠاڤرا, اڽ دکل دهليظيا” ذليظاى جاي“ايظريل

” ذليظاى هالي عزب“اذا ” ذليظاى هالي زف عزب“دايديظيا ذليظي ايي ذزکل دڠي اها

ذليظي جاي تکي اڽ دݢاکي الي ارڠ . ڤڠݢاءى جاي دݢاکي دتاڽك ذوڤد د اطيا ذڠݢارا

ارارا طک تڠظا هالي يڠ . تڠظا هالي يڠ الءيي ٢الي طک ڬهالي ارق تاص هالي ذراڤي ج

تڠکل , هياڠکاتا, اچي, تڬيض, تجز, جاا, ڤاذاي دطالذي ذايلي,چيا-ڠڬاکڽ ايال چوڤا دايدم

. ٢الءيي ڬداى ج

يڠ طکارڠ ايي هاطي , تاݢي ذليظي جاا يڠ هڠݢاکي زف عزب دکل دڠي ام اذا ذليظي ڤيݢى

ذة کچرڽ ايال . دجاا ٢ذزاذام يڠ دݢاکي د ڤظرزيي ٢کاي اذا دݢاکي ارق هليض کرابدڤا

هااکاال هرخ (. 1996:18ىعيماهد جاري )هجيياخ تاص جاا -ايثزيش داى ال-ذفظيز ال

ص طکزيڤ عزب هال دادڤراطيکي طثاڬاي طکزيڤ ارق هڠيجا تا( 1983:125) رطظيل جيض

يڠ هوثلريکي ( 1963:50)تلريڽ ايال تزداطزکي کاجيي فاذيوي . حيجزج 7-هالي دتاخ طلڤض عثد ک

ڤڠݢاءى طکزيڤ عزب ارق هڠيجا ذيکض تاص هالي ذزداڤد ڤد تاذ تزطرخ ذزڠڬا يڠ

طکزيڤ عزب يڠ دأدڤراطيکي الي , (1985:190)هڠيکخ اهز اڠ. م 1303/ 702تزذاريخ

ذيدق دکراي طياڤ يڠ هوثزيکي ام جاي کڤد طکزيڤ . تاص هالي دکل دڠي ام طکزيڤ جاي

ڤزکاذاءى جاي , (1959:452)يلکيظى . ج.اهى اهز اڠ ذل هوريك کرزڠي دالن لاهص ر, ايد

ڠي تزص جاي يڠ تزتيذا د ڬاذا ججاي داى ج ٢دالن تاص هالي دݢاکي ارق ڤکق جاي

ريڠکظڽ ڤداڤد ايي لڠظڠ ذيدق هڽثخ . تزص ڤلخ طزذا هعا لوث اذا کزتا دالن تاص هياڠکاتا

ڤزکاءيري ام جاي دڠي ذليظڽا اهز اڠ طرزطڽ هݢظکي کوڠکيي ڤزکاذاءى جاي تزاطل درڤد

دالن چاذري عزب يڠ تليا هڠاذاکي طدهکيي کزاى کاخ ذزطثخ ڤز دݢاکي . جا-ڤزکاذاءى عزب ال

-جاهال’ه“چرڽ ايال يالخ دالن . م ارق هاهاکي طهاذزا 14-ذزذليض طثلم ڤزذڠي اتاد ک

فکرا ايي هوڤڽاءي . ”خطتاريالخ اتي “ دالن خطتي تاتلداى داى ا-دالن ذميي ال’ فيدا-ات ال, تلداى

تاا طکزيڤ ايجاءى يڠ دݢاکي الي ارڠ ڤزکاءيري ياءيد هجلکي طاذ کوڠکيي يڠ لاخ

ڤداڤد يڠ ذزاخيز ايال . جا يڠ تزاݢام إطالم داى هڠݢاکي تاص هالي-ياءيد ڤددق ال, طهاذزا

ذزجوکي ک دالن تاص هالي “ يڠ تزهمصد ” جايکڽ“هيظلڽ دالن اڠکڤي, جاي ايد تزهعا هالي

.يلکيظى, ياءيد ذرڽ دالن ذليظي جاي

ڤڠݢىاءى تىليسي جاوي

تاݢاي -ذليظي جاي ذل دݢاکي الي ارڠ هالي دالن تزتاݢاي( 1996)هرخ اهد جاري هعيي

ياءيد ڤد طي خط , ذليظي ايي دݢاکي ڬتکي ارق کظيي ج. جيض الڤڠي داى کݢياذي ڤليظي

دالن طجار يڠ الل ذليظي جاي . هڤاهاڽأصتاذ يظي داى , دالن هظجدد ديديڠ , بهحزتاݢي هڠياطي

ڤزاطظري يڠ ذل چرڽ. تزطرخ ذل دݢاکي ارق تثزاڤ ڤزکارا طڤزذي ڤزاطظري اذا تاذ

. ل ذزڠڬا , کاال تزڠ, طڠاي ذزطددذوءي د

ذليظي جاي ذل .اى تاذ يظيدݢاکي ڤد تاذ يدڤ د ڬذليظي جاي ج, طالءيي ڤزاطظري

-هااکاال تاݢي تاذ يظي ڤال ذزداڤد د تزتاݢاي.دذوءي ڤد تاذ يدڤ د ڤڠکلي کوڤاص ݢزي طوثيلي

ڤڠݢاءى ذليظي جاي طواکيي . کزاجاءى إطالم ڤد سهاى طيلن–تاݢاي ذوڤد تکض تزديزيڽ کزاجاءى

دݢاکي ڤد هاخ اڠ ذزاذاهاڽ اڠ اهض داى ذليظي جاي يڠ. تکريڽ ايال ڤد هاخ اڠ, هلاص

ڤد هاذاڠ ايي دأکيز ام راج هالي يڠ هوزير دڠي هڠݢاکي ذليظي جاي طڤزذي ام طلطاى . ڤيزق

. د ري اطڤيک ڤزتڠي راطوي,طتڠي ايد. الءيي-هاظر شا داى الءيي, هساففار شا

لاعد . چرڽ ايال طرخ کيزيوي ارارا راج.راطويذليظي جاي دݢاکي دالن ڤليظي طرخ

د ذوڤد الءيي طڤزذي راج هالي دڠي ٢ڬ راج ايي تکي طاج دالککي الي راج هالي ذراڤي ج

ڤڠݢاءى ذليظي جاي ذزهاطلل دالن . الءيي ٢راج هياليدڠي راج ايڠݢزيض اذا راجا,ڤرذڬال

. ڤد سهاى دل کݢياذي ڤليظي ݢياخ دجالکي. ڤزججيي ارارا راج داى ݢارا دعالن هالي ٢طرخ

کراب داى تک يڠ دذوءي کثاڽمکڽ ذزداڤد دالن ترق .تلريڽ ايال کجدى کراب داى تک

تزداطزکي طجار طويوڠڽ ذزتلري کداذڠي ڤارا ڤداݢڠ . هاطکزيڤ يڠ تزذليض ذاڠي داى چڤ تاذ

تاݢي ارطي ڤزياڬأى داى ڤزداݢڠي ايي تاص داى ذليظي يڠ دڬاکي ادال طام ياءيد . کرا هالي

کاڤل -تثزاڤ چاذري ڤويليمي داى ڤزداݢڠي ذزاذام د ڤالتي داى کاڤل تلري ايال. ذليظي جاي

ارارا ايال کواجاى يڠ ذل . کداذڠي ڤارا ڤداݢڠ داى ڤجاج ذل هڠت طاطاى دذا هالي. ڤزداݢڠي

چرڽ ايال ڤيك ڤجاج يڠ ذل هوڤزکلکي . دچاڤاي تزلد طکي ڤڠار يڠ هاطق کرا هالي

تلريڽ ايال . دڠي هڠاڤليکاطيکي ذيکلݢي ايي هک تزکوثڠل تاص داى ذليظي. ݢي هچيركذيکل

, هجل تظراى عاريفيي, تاڽك ڤچيرمي طرخ خثز داى هجل طڤزذي طرخ خثز عالهد الکاڤري

.اهام-طرخ خثز جاي ڤزامي داى هجل ال

Sejarah Kedatangan Islam dan Tulisan Jawi

Hubungan antara bangsa Arab dengan umat Melayu telah bermula sejak sebelum kedatangan

Islam lagi menerusi aktiviti perdagangan.Sesudah Islam menjadi agama

pegangangorang Melayu,hubungan itu menjadisemakin erat.Orang Arab yang datang

bermukim di Alam Melayu bertambah ramai.Setengahnya datang untuk berniaga manakala

yang lain untuk berdakwah.Demikian juga orang Melayu yang pergi keTanah

Arab; kebanyakan mereka bertujuan untuk mengaji agama (Hamdan 1999: 1)

Syed Naquib al-attas (1969 :11) menyebut tentang catatan pengembara Cina yang

menyatakan bahawa pada tahun 55 Hijrah 672 Masihi sudah ada penempatan orang Islam di

Sumatera Timur. Beliau menyatakan sedemikian kerana kemungkinan perpindahan

orang Islam yang sudah bermastautin di negeri China sejak abad pertama akibat daripada

kekacauan politik yang berlaku di China pada zaman Raja Hi Tsung

.Menurut Fatimi (1963:69) dan S.M.N. alAttass (1969 :11). orang Islam yang berpindah dari

Canton telah turun ke Selatan dan menubuhkan kawasan-kawasan penempatan di Kuala

Kedah pada sekitar tahun878 Masihi dan diPalembang.Penempatan yang sama berlaku di

tempat lain seperti yang dibuktikan oleh peninggalan dan inskripsi Jawi di

Champa,Kampuchea bertarikh 431 Hijrah1039 Masihi .Othman Mohd.Yatim dan Abdul

Halim Nasir (1990:12-16) juga telah menyatakan terdapat penemuan inskripsi bertarikh 419

Hijarah 1020 Masihi di Permatang Pasir Pekan Pahang dan 440 Hijrah 1048 Masihi

di Brunei.Sehubungan itu Omar Bin Awang (1985:189) juga bersetuju tentang kehadiran

orang Islam di Asia Tenggara pada abad kelapan Masihi lagi dengan memetik G.R

Tibbets(1957: 37)yang mengatakan bahawa kehadiran pedagang-pedagang Islam dipelabuhan

pelabuhan China,tentu sekali menunjukkan bahawa mereka juga telah melawat dan

berdagang di Asia Tenggara.Selain itu ialah bukti kedatangan Islami ialah penemuan tiga duit

syiling kerajaan Abbasiyah zaman Khalifahal-Mutawakkil

diKedah,membuktikankegiatan perdagangan dan kehadiran orang Islam diKepulauan

Melayu, ( Omar Awang, ibid:190 ) Menurut Wan Azmi ( 1980 : 144) di Kelantan telah

ditemui wang emas yang tertulis tarikh 577 H/116 M dan tulisan Arab “ al-julus Kelantan”

yang bermaksud “menduduki Kelantan” dan tertulis “al-Mutawakkil” pada satu muka lagi

iaitu gelaran rajanya yang bermaksud “yang bertawakal kepada Allah”,Menunjukkan sudah

tertubuh satu kerajaan Islam yang pertama di Semenanjung Tanah Melayu dalam

pertengahan yang kedua abad ke-12M secara ringkasnya ,kedatangan Islambukan sahaja

agama dan kepercayaan masyarakat di Kepulauan Melayu berubah,tetapi aspek-aspek budaya

yang lain turut berubah. Implikasi yang amat besar dalam perkembangan bahasa Melayu

akibat Daripada proses pengislaman ialah penggunaan dan adaptasi skrip Arab sehingga

menjadi skrip Jawi untuk mengeja bahasa Melayu.

Asal – Usul Kata Jawi

Tulisan Melayu huruf Arab atau sekarang ini dikenal dengan nama tulisan Jawi,seperti yang

telah disebutkan sebelum ini, telah digunakan sejak kedatangan islam. Nama “Jawi” itu

berasal daripada kata nama bahasa Arab “Jawah”. Apabila dijadikan kata kata adjektif

“Jawah” menjadi “Jawi”.Perkataan “Jawah” atau “Jawi itu besar berkemungkinan besar

berasal daripada perkataan “Javadwipa”,iaitu nama bagi daerah Asia Tenggara

pada zaman purba. Buktinya Ibnu Battutah dalam bukunya al-Rihlah menggelar nama

Sumatera sebagai al-Jawah. Bagi orang Arab bahagian kata “Java” sahaja yang diambil,

sedangkan “dwipanya” ditinggalkan. Kata“Jawa” ini digunakan untuk merujuk ke seluruh

daerah Asia Tenggara.Penduduknya juga dinamakan dengan menggunakan kata itu juga,

atau dalam bentuk kata adjektifnya menjadi “Jawi”.Oleh itu, kata Jawahatau Jawi merujuk

kepada semua bangsa dan kaum yang menjadi peribumi di Asia Tenggara; bukan hanya

kepada orang Jawa iaitu penduduk yang berasal dari Pulau Jawa. Jawah atau Jawi merujuk

kepada seluruh rumpun bangsa Melayu, Campa, Patani, Aceh, Jawa, Minangkabau,

Mandailing, Sunda, Bugis, Banjar, Lombok, Filipina mahupun yang

lain.Oleh sebab inilah,maka para ulama dari AsiaTenggara sering membubuh nama al-Jawi

sebagai laqab, pada hujung nama mereka sekalipun mereka terdiri daripada suku bangsa

berlainan seperti Syeikh Abdul Rauf al-Fansuri al-Jawi, Syeikh Abdul Samad al-Falimbani

al-Jawi, Syeikh Daud al- Fatani al-Jawi dan lain-lain. Selain itu, kata Jawi digunakan juga

untuk ungkapan-ungkapan seperti bahasa Jawi, masuk Jawi dan bangsa Jawi. Sampai kini

orang-orang Vietnam menamakan orang di Kepulauan Nusantara sebagai orang Jawa (Amat

Juhari Moin 1996: 17).

Kemunculan Skrip dan Istilah Jawi

Istilah “tulisan Jawi” hanya dikenal di Malaysia, Singapura, Thailand Selatan dan Negara

Brunei Darussalam.DiIndonesia tulisan ini terkenal dengan nama“tulisan

Melayu Huruf Arab” atau “tulisan Melayu Arab” Penggunaan jawi digunakan dibanyak

tempat di Asia Tenggara.Tulisan Jawi bukan hanya digunakan oleh orang Melayu untuk

bahasa Melayu tetapi juga oleh suku-suku bangsa Melayu yang lain. Antara suku

bangsa Melayu yang menggunakannya ialah Campa di Indo-China,Patani di selatan

Thailand, Jawa, Banjar, Bugis, Aceh, Minangkabau, Bengkulu dan juga lain-lain. Bagi tulisan

Jawa yang menggunakan huruf Arab dikenal dengan nama atau tulisan Pegon, yang

sekarang ini masih dipakai atau digunakan untuk menulis kitab-kitab terutama

yang digunakan di pesantren-pesantren di Jawa. Contohnya ialah kitabTafsir al-Ibriz dan al-

Munjiyat bahasa Jawa (Amat Juhari Moain1996:18). Manakala menurut

Russels Jones ( 1983:125) skrip Arab mula diadaptasikansebagai skrip untuk mengeja bahasa

Melayu dibuat selepas abad ke-7 H. Buktinya ialah berdasarkan kajian Fatimi (1963:50)

yang membuktikan penggunaan skrip Arab untuk mengeja teks bahasa melayu terdapat pada

batu Bersurat Terengganu yang bertarikh 702 H/1303 M. Mengikut Omar Awang(1985:190),

skrip Arab yang diadaptasikan oleh bahasa Melayu dikenal dengan nama skrip jawi.Tidak

diketahui siap yang memberikan nama jawi kepada skrip itu, namun Omar Awang telah

memetik keterangan dalam kamus R.J.Wilkinson (1959:452), perkataan Jawi dalam bahasa

Melayu digunakan untuk pokok Jawi-Jawi atau jejawi dan juga beras Jawi yang berbeza

dengan beras pulut serta makna lembu atau kerbau dalam bahasa Minangkabau. Ringkasnya

pendapat ini langsung tidak menyebut perkaitan nama Jawi dengan tulisannya Omar Awang

seterusnya menegaskan kemungkinan perkataan Jawi berasa daripada perkataan Arab al-

Jawah. Beliau mengatakan sedemikian kerana kata tersebut pernah digunakan dalam catatan

Arab yang tertulis sebelum pertengahanabad ke-14 M untuk menamakan Sumatera.

Contohnya ialah Yaqut dalam “Mu’jamal-Buldan, Abu al-Fida’ dalam Taqwin al-Buldan dan

Ibn Batutah dalam “Rihlat IbnBatutah”. Fakta ini mempunyai perkaitan iaitu menunjukkan

satu kemungkinan yang kuat bahawa skrip ejaan yang digunakan oleh orang Sumatera, iaitu

penduduk al-Jawah yang beragama Islam dan menggunakan bahasa Melayu. Pendapat yang

terakhir ialah Jawi itu bermakna Melayu, misalnya dalam ungkapan“Jawikannya” yang

bermaksud “terjemahkan ke dalam bahasa Melayu iaitu tentunya dalam tulisan jawi,

Wilkinson.

Penggunaan Tulisan Jawi

Menurut Amat Juhari Moin (1996) tulisan Jawi telah digunakan oleh orang Melayu

dalam berbagai- bagai jenis lapangan dan kegiatan penulisan. Bahkan untuk kesenian juga

tulisan ini digunakan, iaitu pada seni khat bagi menghiasi mihrab, di dinding dalam masjid,

batu nisan dan seumpamanya. Dalam sejarah yang lalu tulisan Jawi

telah digunakan untuk beberapa perkara seperti prasasti atau batubersurat. Contohnya prasasti

Terengganu yang telah ditemui di Sungai Tersat, Kuala Berang, Hulu Terengganu.Selain

prasasti, tulisan jawi juga digunakan pada batu hidup dan batu nisan.Tulisan jawi telah

ditemui pada batu hidup di Pangkalan Kempas Negeri Sembilan.Manakala bagi batu nisan

pula terdapat di berbagai-bagai tempat bekas berdirinya kerajaan – kerajaan Islam pada

zaman silam. Penggunaan tulisan jawi semakin meluas, Buktinya ialah pada mata wang.

Tulisan jawi yang digunakan pada mata wang terutamanya wang emas dan perak. Pada

matawang ini diukir nama raja Melayu yang memerintah dengan menggunakan tulisan jawi

seperti nama Sultan Muzaffar Shah, Mansur Shah dan lain-lain. Sehubungan itu,dari aspek

perhubungan rasmi.

Tulisan jawi digunakan dalam penulisan surat rasmi.Contohnya ialah surat kiriman antara

raja. Kaedah ini bukansahaja dilakukan oleh raja Melayu tetapi juga raja-raja di tempat lain

seperti raja Melayu dengan Portugal,raja Melayu dengan raja Inggeris atau raja raja

lain.Penggunaan tulisan jawi termasuklah dalam surat-surat perjanjian antara raja dan negara

di Alam Melayu. Pada zaman dahulu kegiatan penulisan giat dijalankan. Buktinya ialah

kewujudan kitab dan buku. Kitab dan buku yang ditemui kebanyakkannya terdapat dalam

bentuk manuskrip yang bertulis tangan dan cap batu.Berdasarkan sejarah sememangnya

terbukti kedatangan para pedagang ke tanah Melayu.Bagi urusan perniagaan dan

perdagangan ini bahasa dan tulisan yang digunakan adalah sama iaitu tulisan jawi. Bukti ialah

beberapa catatan pemilikan dan perdagangan terutama di pelabuhan dan kapal-kapal

perdagangan.Kedatangan para pedagang dan penjajah telah mengubah suasana di tanah

Melayu. Antara ialah kemajuan yang telah dicapai berlandaskan pengaruh yang masuk

ketanah Melayu.Contohnya ialah pihak penjajah yang telah memperkenalkan teknologi

mencetak. Dengan mengaplikasikan teknologi ini maka berkembanglah bahasa dan tulisan.

Buktinya ialah banyak pencetakan surat khabar dan majalah seperti suratkhabar Alamat

Lankapuri, Majalah Bustan Arifin, surat khabar Jawi Peranakan dan majalah al-Imam.

RUJUKAN UTAMA

Daftar Kata Bahasa Melayu: Rumi – Sebutan – Jawi. 2008. Kuala Lumpur: Dewan

Bahasa dan Pustaka.

Hamdan Abdul Rahman. 1999. Panduan menulis dan mengeja Jawi. Kuala Lumpur:

Dewan Bahasa dan Pustaka.

Hashim Musa. 2006. Sejarah perkembangan tulisan Jawi. Kuala Lumpur: Dewan

Bahasa dan Pustaka.

Matlob. 2007. Pandai Jawi. Shah Alam: Cerdik Publications.

Muhammad Naquib al-Attas, Syed. 1990. Islam dalam Sejarah dan Kebudayaan

Melayu. Petaling Jaya : Angkatan Belia Islam Malaysia (ABIM).

Amat Johari Moain. 1996. Perancangan bahasa: Sejarah aksara Jawi. Kuala

Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Che Siah Che Man. 2006. Pendekatan pengajaran Jawi. Kuala Lumpur: Dewan

Bahasa dan Pustaka.

Darwis Harahap. 1992. Sejarah pertumbuhan bahasa Melayu. Pulau Pinang: Penerbit

Universiti Sains Malaysia.

Muhammad Bukhari Lubis et al. (pnyt). 2006. Tulisan Jawi. Shimpunan kajian. Shah

Alam: UPENA, UiTM.

Noriah Mohamed. 1999. Sejarah sosial linguistik bahasa Melayu lama. Pulau Pinang:

Penerbit Universiti Sains Malaysia.

Zarina Sidek et al. 2005-2006. Cerdik Jawi. Jilid I-VI. Shah Alam: Cerdik

Punblications.