Politik Pcngclolaan Sumbcrdaya Nam · anggarai~ yang dialoliasikan untuk pongclolaan S13A11 .I I...

17
Politik Pcngclolaan Sumbcrdaya Nam SE3BAC;r\l I.ANl)ASAN KEM.4NI)IItIAN 1<KONC)1ZI YASIONAJ,' Sum berda! a .41am (S I?/\ ) adala h sel tlruli 17c11ta11g nlam l!-csoln.r .in,$ !\-s!cs~~r >O.WII?Y.CJ.~ r/oc-k) tcl.niasuk ruarlg pitblik (la1 am skaln l~ins inn~lp~~ 11 da!a-cl;~j,:~ darn di dalarain! a. scrIa scli~ri~li lion~c~cliti ! ntig ~lil1;tsilli:i1i11!;~ (t*r.\o~u.(.i,.s /J{II~.)'. R~~sakr~!.a SI)A di Incioriesi;~ lchili tcpat dikii~i~kl~ll akiha~ dari pel-uwlinn. knacnn scl~~ri~h Loi~ioiii ti dnri s~~~l~hcr~tl;~!~;~ alal~i tliekspoitnsi tnt~pa mclipindnhkan dilya duklulyliyn. Rrtkti hn!~~\ra daj il dltkung SI>:2 sc.h;~;:ni hcnt:u~y itlam silrl:iI~ tei.laml.rnt~i adalah scmnkin IT;II~ ~lL11yi1 ~C~,~;~CI~;II~-I\C~;ICI~;I~I Il;ln,iir. long so^-, kekel-i t~g;trt. S~I.I;I hcrkurnnpnyn atm balikan IiiI;~ngt~yn t~c.~.h;~l_!;~i ,ic.rii\ spcsics tlari SllA seporl i kn!u. rotan. tanaliinn obnt-ohatall. i han. I~crt~npii ,iel~is sat ci a. scrtn hc~nishil~:~ri 11;11-a ~~iug dir:lt~tlni senaakil~ tidnL suhzlnt!.n Intin~i-lnlran pertneiiaib. Psrnhnni!i~ni~n eLo11orni. terutnm;~ yang diialnnknn olcli sektor-sckeor ynng ~iiun-mf'aatkarr SDA. Icl~ill nieni ti k-herntkan pada pembcrinn Gin pctii;~nhatan hurhagai jcrlis komod il;~.; rIa1.i Slli\. seliali knyn pei~yctr~laarr SlIA tidak hcrjalatr dcnyall hi~i k. Sci:th taliiln 70:it1. dim;~i~n i,jin pcntari Ii~atall illulai dit~crlnli~tkan sccara l~e?;;rr.-hesara~~. I>ingyn s;l;lt ini. peniul-intuh hcluln ili~pnt tnci~~~clesaiknn hak ntas SF3.4. lxm! aknya lion tli k atits hatas runng kcloln SUA, h:~hk;lti jt~gn hcluln dikctalai~i secn1.n p;~st i potcnsi SI3A i ti1 scndiri secnl-a aklbnf~. schingga pcl-cncnnaan dati jll'll~~'11~~il~i;l!i pa111nnfn'n;ltnn S I >:2 han! :I hcrlangsu~ly seca1.n nilir~inisti.aril: Kundisi demikinn itii ar1tnt.u lain disch:~hknn olcll irnplenirn tasi hcrtlagai Lrndnrig-undany ynng seem nasioirnl lchill hcroric.~~tasi p;ltl;~ pcr~~;irtlh;lran koliloditns tE;~ri sctiap Sll,l, yang ilihclola sektor. l)engnn t;~~-pct ckorlotiri yaiy di~rkur dengal1 uk~~n~ri-uk~t~-an rfgrcgat nasic~nal scpcl-ri pcr!uml~i~l~an. liNI'. (Ill, ndnnyrr ku~crhat:!san (1:)) a duli1111~ S1)A r~~al~pun lemial~n>.n akscs ~nns! 31-aknt loki11 Apnhilil hcri~andi~-in~i chononii J any dimnksald cErlla~~~ ~~cn~l~al~:~snii ir~i dijirb:~~.L;~ri claln~ii J* hen t irli pt.111nnfnatni-r SIIA ~ccn1.n adil clan het-ke!aiii~~tar~. iriak;~ pol itik pcngrIrd;l:~n SI ):\ rnericrit~thnri pt.lahsi~i\ann ~nnhilisnsi. alnkasi dan dist ri2'r~si S11.4 ! ;111g Siillg;lI rilcnt.~lfuk:~~l dn~xit cdjcnpai atnu liclak diipat dicapainya kcrnartdiriiln ekonomi 1el-sc.hut. Naskalt ini nrcrn hahas pen? impangall per~gelolaa~r SIrh dun rnnsalnlz politik dihrtlikltye > ;lily cli muta i cienyan mcti~ctetipahkm pcran dnn licl-usnkan SLIA. scl-(:r I1ar;rpnn orienitasi pcd iilik SI ),I scbayz-ti I:indi~snn licmnritlir-ian ckotirln~i. , -- ' MaK:rlali d~san~paika~~ (Eitli1111 t)inlny Ynsional HuLun~ dm No11 I lltkum olel~ 3hda11 l'elnhin;ln~~ tluhrtrl~ Naq~onnt, Depa~-lc~iicr~ I lukur11 dim I Ink Awsi htanusia. di Scili;~r;~ny. M;~~;11:rli ini nier~~pnkn~t penp;lyn:lrl m:iknlnli sthelumuy:~ ye rlis:~;ikan dala~n Kunt'erensi 11~1igii11 tenin "M\/le~npt.rtn~~yak:~r~ 'im~a*i\i. Mcne!t~_~uri Aknr Cb~orirarli~r~iunc tl i I ndonesin" 17- 19 Nnpcni I,er 7005 di IPogjnkart:1. I'~ll!!;liar pntlil F:I~LI~I;I< KC~~II~II~II IPr1 dilrl I'tvoya~i~ Pncc;i\;lt iar,;l I PD d;lrl tll . 11nri;idi rrliplcln.rlc.t.itl . I):~lnm Ijr-rh;~~l:ii pc~l~l)i~ha\,~rr. ~uri~bcrtln~:~ nlarn xvr.i~ig disCh~~~ ,iiil::~ schay:i~ suri~bt.r.-sur~!llc~. :~yl.,u-i;~ Illltul, hcpcrluntr F)~~I~~):IFI:I<:III iI;1I;1111 11;1~kali i~~i ~cT~!:!~I~IM;~II du:! i\;~~l:~l\ it!] ti~f:llr dit~las !c'hll~ i:lilh. dil,~ di:~t~y~al~ >~III;I w~;I. ilmiynli ini teiah ditlakuments~i~fln di Dcp;w(rnlen ~?,ln:ljl.m~rl f;ul~n F;lk~?f35 Kchut:!nnn Epu, KC~US 1) :,\,urtcmcn MYH ~,?ik SuPcsrjito, hs- * s. hit'. 132 104 680

Transcript of Politik Pcngclolaan Sumbcrdaya Nam · anggarai~ yang dialoliasikan untuk pongclolaan S13A11 .I I...

Politik Pcngclolaan Sumbcrdaya Nam SE3BAC;r\l I .ANl )ASAN KEM.4NI)IItIAN 1<KONC)1ZI YASIONAJ, '

Sum berda! a .41am (S I?/\ ) adala h sel tlruli 17c11ta11g nlam l!-csoln.r . in ,$ ! \ - s ! c s ~ ~ r > O . W I I ? Y . C J . ~

r/oc-k) tcl.niasuk ruarlg pitblik (la1 am skaln l~ ins i n n ~ l p ~ ~ 11 da!a-cl;~j,:~ darn di dalarain! a. scrIa sc l i~ r i~ l i lion~c~cliti ! ntig ~lil1;tsilli:i1i11!;~ (t*r.\o~u.(.i,.s / J { I I ~ . ) ' . R~~sakr~!.a SI)A d i Incioriesi;~ lchili tcpat d i k i i ~ i ~ k l ~ l l akiha~ dari pel-uwlinn. knacnn s c l ~ ~ r i ~ h Loi~ioi i i t i dnri s ~ ~ ~ l ~ h c r ~ t l ; ~ ! ~ ; ~ alal~i tliekspoitnsi tnt~pa m c l i p i n d n h k a n dilya duklulyliyn. Rrtkti hn!~~\ra d a j il dltkung SI>:2 sc.h;~;:ni hcnt:u~y itlam silrl:iI~ tei.laml.rnt~i adalah scmnkin IT;II~ ~lL11yi1 ~ C ~ , ~ ; ~ C I ~ ; I I ~ - I \ C ~ ; I C I ~ ; I ~ I

Il;ln,iir. long so^-, kekel-i t~g;trt. S~I.I;I hcrkurnnpnyn a t m balikan IiiI;~ngt~yn t~c.~.h;~l_!;~i ,ic.rii\ spcsics tlari S l l A seporl i kn!u. rotan. tanaliinn obnt-ohatall. i han. I ~ c r t ~ n p i i , ie l~ is sat c i a. scrtn hc~nishil~:~ri 11;11-a ~ ~ i u g dir:lt~tlni senaakil~ tidnL suhzlnt!.n Intin~i-lnlran pertneiiaib.

Psrnhnni!i~ni~n eLo11orni. terutnm;~ yang diialnnknn olcli sektor-sckeor ynng ~iiun-mf'aatkarr SDA. I c l~ i l l nieni t i k-herntkan pada pembcrinn Gin pctii;~nhatan hurhagai jcrlis komod il;~.; rIa1.i Slli\. seliali knyn pei~yctr~laarr Sl IA tidak hcrjalatr dcnyall h i ~ i k. Sci:th taliiln 70:it1.

d im;~i~n i,jin pcntari Ii~atall illulai dit~crlnl i~tkan sccara l~e?;;rr.-hesara~~. I>ingyn s;l;lt ini. peniul-intuh hcluln ili~pnt tnci~~~clesaiknn hak ntas SF3.4. lxm! aknya lion tli k atits hatas runng kcloln SUA, h:~hk;lti j t ~gn hcluln dikctalai~i secn1.n p;~st i potcnsi SI3A i ti1 scndiri secnl-a aklbnf~. schingga pcl-cncnnaan dati j l l ' l l ~ ~ ' 1 1 ~ ~ i l ~ i ; l ! i pa111nnfn'n;ltnn S I >:2 han! :I

hcrlangsu~ly seca1.n nilir~inisti.aril: Kundisi demikinn i t i i ar1tnt.u lain disch:~hknn olcll irnplenirn tasi hcrtlagai Lrndnrig-undany ynng seem nasioirnl lchill hcroric.~~tasi p;ltl;~ pcr~~;irtlh;lran koliloditns tE;~ri sctiap Sll,l, yang ilihclola sektor. l)engnn t ;~~-pct ckorlotiri ya iy di~rkur dengal1 uk~~n~r i -uk~ t~ -an rfgrcgat nasic~nal scpcl-ri pcr!uml~i~l~an. liNI'. (Ill, ndnnyrr ku~crhat:!san (1:)) a dul i1111~ S1)A r ~ ~ a l ~ p u n lemial~n>.n akscs ~nns! 31-aknt loki11

Apnhilil hcr i~andi~-in~i chononii J any dimnksald cE r l l a~~~ ~ ~ c n ~ l ~ a l ~ : ~ s n i i i r ~ i dijirb:~~.L;~ri c la ln~i i

J* hen t i r l i pt.111nnfnatni-r SIIA ~ccn1.n adil clan het-ke!aiii~~tar~. iriak;~ pol itik pcngrIrd;l:~n SI ):\ rnericrit~thnri pt.lahsi~i\ann ~nnhilisnsi. alnkasi dan dist ri2'r~si S11.4 ! ;111g Siillg;lI rilcnt.~lfuk:~~l dn~xit cdjcnpai atnu liclak diipat dicapainya kcrnartdiriiln ekonomi 1el-sc.hut.

Naskalt ini nrcrn hahas pen? impangall per~gelolaa~r SIrh dun rnnsalnlz politik dihrtlikltye > ;lily cli muta i cienyan mcti~ctetipahkm pcran dnn licl-usnkan SLIA. scl-(:r I1ar;rpnn orienitasi pcd iilik SI ),I scbayz-ti I:indi~snn licmnritlir-ian ckotirln~i.

, --

' MaK:rlali d ~ s a n ~ p a i k a ~ ~ (Eitli1111 t)inlny Ynsional HuLun~ d m No11 I lltkum o l e l ~ 3hda11 l'elnhin;ln~~ tluhrtrl~ Naq~onnt, Depa~-lc~iicr~ I lukur11 dim I Ink Awsi htanusia. d i Scili;~r;~ny. M;~~;11:rli ini n ie r~~pnkn~ t penp;lyn:lrl m:iknlnli sthelumuy:~ y e rlis:~;ikan dala~n Kunt'erensi 11~1igii11 tenin "M\/le~npt.rtn~~yak:~r~ 'im~a*i\i. Mcne!t~_~uri Aknr Cb~orirarli~r~iunc tl i I ndonesin" 17- 19 Nnpcni I,er 7005 di IPogjnkart:1. I'~ll!!;liar pntlil F : I ~ L I ~ I ; I < K C ~ ~ I I ~ I I ~ I I IPr1 dilrl I ' t v o y a ~ i ~ Pncc;i\;lt iar,;l I PD d;lrl tll . 11nri;idi rrliplcln.rlc.t.itl . I):~lnm Ijr-rh;~~l:ii pc~l~l) i~ha\,~rr . ~ u r i ~ b c r t l n ~ : ~ nlarn xvr.i~ig d i s C h ~ ~ ~ ,iiil::~ schay:i~ suri~bt.r.-sur~!llc~. :~yl.,u-i;~ Illltul, hcpcrluntr F)~~I~~):IFI:I<:III iI;1I;1111 11;1~kali i ~ ~ i ~cT~!:!~I~IM;~II du:! i \ ;~~l:~l\ it!] ti~f:llr d i t~ las !c'hll~ i:lilh. di l ,~ d i : ~ t ~ y ~ a l ~ > ~ I I I ; I w~;I.

i lmiynli ini teiah dit lakuments~i~fln di Dcp;w(rnlen ~?,ln:ljl .m~rl f ; u l ~ n

F; lk~?f35 Kchut:!nnn Epu, K C ~ U S 1) :,\,urtcmcn MYH

~ , ? i k SuPcsrjito, h s - * s. hit'. 132 104 680

I'c~it~rilil:ian ncg;ira bul\n~> piiiak ( l'N131') yang hcrns;~l k u - i SI):\ l n c r n p ~ ~ n y ~ i hont~.ih~~si tcrhesill.. I1ada tahiln 2 0 0 i 1'5 131' !.:lllg bet-asal tla1.i Sl )A schcsal- 33.9 dnr*i total PN t3E'. Sclain i tu SDA nlntnpli mclnherikan kontri husi tc~~lindnp PS)R sekiltar 711 u 4 b C ~ I I 111n111, 1

nienycrap tenaga kcria scl~ati! rlk 57 % dari total nngkatan kerja (RPS. 3005 1.

Fkcpor Indnncsia ~ n : i ~ i l i didnlninasi olch ~ L E ~ I I O C ~ ~ t;ts nun migas. I5nd ttal~ln 2000. ekspcnr non nligns 1nencnp;li 1 ' S $ 47.8 iniliar atnu scki t:~r 76.9'jb dari total ukspol* n~~sicrnal . Pacla tahlrn ZUOJ ckspor nun rnigas rnencal~ai 78.1 %/;1 dnl-i nilai total rhspor. Sclai!i~~i~iyn. dalaln kunin n.akt11 3000-20.04 trcnd ckspor jlon nligas naik ram-ratn scl~esnr 4.5% pet tali uti. Dalarn kun-1111 M ' ; I ~ ( ~ I >.ang SSIII~ ekspor ri~igas Ilatl! a mcili npk;rr schcs:11- 3.8°4/r, pel- tall un. irnport1y;i r~icnirickar sang! hesar yni tu 70.2% per tahun. sehin~pa surplus s~rdah serllalii~i rnsnlilun clcngnli rn!;~-rnta Ilcnlrrunan scht's;~r 1 5.8'41 pcr tnh~tn (13npllenns. 2005).

Kr~ndisi tli atas ~ ~ ~ e n ~ i r i , j ltlihi111 lJiltl\\ ;I SI1.4 rnasilr cl ialldal kiln tla lztni perekonv~~i iart

r: nnsiorld. S~li.plus nii>tns s~ldah r;emnkiil kecil. Pcm~l i i t . ~ i 111ig;ls ~ C ~ L I S 111c~iirlyLal. Kcti k;! l ~ c ~ i t i r y ~ i ! a IIOII III~~EIS ~CV~IL:III~:I yg \~crast l dari SD;\ t~~r I~ :~r~ i l< :~r i ( J * P I ? ~ ~ Y I / ~ ~ J ~ . l ~ ~ o u i . t - c ~ \

!idilk k ~ u \ i l i ~ ~ y dapnt rliirii l~aligi ole11 upa!a pclc~(ari:~nnya. perekot~oinia~ ~~irsioliul t~c~.putc~isi mcnghaclapi b rihi s.

Pntcnsi tctiactin! ir krisix tcrscbut ditandai ole11 ~-~~sukti!'a SD:.\. khususn! a yarig. I~crncIa di rlalnm kawasari l in i l l~ny tclah rnerlpakilmtk:~ri clatnpak ncgali!' hagi 1-1 1. tit.]-usakan kawasan lix~dung tclah rncl~yunibang ter,jntti~i!l;~ hcncnnn baqiir dnn longsor.. scl-ta di hchcrapc? lokasi t i lci i !~~~~nbany teqiarlirlq a kekcl-irignii dan po!e~~si pclet!;ikan hama pertaninn. scliii~iggn tc ln l~ incrigilt-angi p~+o~111kt i \ irns hasil-l~asil pcrtnniali.

Sernentara itu. scktot. pertanian dalati~ nrti Illas. juga nlasi !I hnl-us ~ncniadi penyanyy dalnnt pcn>cmpnn tet iap ket-fa nnsiorinl. I'acla tahuu 200 l schanyak 39.7 j i ~ t n orul~y bckcria p;iilir SCAI{I.I. pel-tanian ;Itnu 4?.8''/;, dnri jumlnh tcilnyn kcrja sccant riasicllinl. S~u~ilnh it11 scmnkij~ ~nsni~agkat p;irla tahun 2003 menc;~pai 43.0 jutn orang ntnu selscs;lr 46.-3'V) 11iir.i ,iulnlah renaga kcria scenrn nasional. T'ada t;ll i~~rr 20OJ pcriq crapan tcl~aga hcqii~ ~ l i xrl(toi. ~ ~ c r t n n iail s ~ t i i p ; ~ ~ t ~ ~ t i ~ ~ t t ' t l n nienirtdi 40.6 ,ill fa nnlng? atnu schccar J i,5'A1 il:iri tcilagn kcria ~lnsional tapi padc lahun 2005 r ~ a j k lasi 111clr1~jaJi 4 1 -8 juta orang (ll.l.C)"~;~

r‘ II2appcnns. 2005).

I )i sat t~ pilink. purl! cr:iparl ~CI I ; I~ :~ kcria t e r ~ e h l ~ ~ 111~r11p;tknn kontl-i h ~ ~ s i qcktcbr ~~t'rtnltinn dnlnin ~ncngatasi pcngaliygilran. ltctapi c l i laill pEl~aC, i r i i meri~pakaii iiicliliusi hnliizn pcnyel.npnn tsnnya kc>~jn di scktor lain tncngalami I>cnunluan (ko~itraksi). sc l i i~~ggn scktor pct-tania11 merup:~k;ln Irr.vr rr.vor'l. Hal ini ~nc~igal i i hatkau ht.ha1-r sck tor pctntnnian iuntilk nicniiigkatkan psr~dukili\.itns tenaya kerja dari ktst-iah terann tel~nyn kcriarlya senlakiri herat, apnlagi dcrignn adnil! a tekanan. di s:itlt sisi. 1111tllk peningkntan ctisiensi dan dnya sning sektrlr pci.t:tninn menghadapi pnsar gloha8, dall, tli sisi laill. tcs,i;icIit~ya kertlsnkar~ da! ii di ik~ing i l i igk~~rigc~n.

R c n d n l ~ r ~ ~ n rIayn c l u k ~ ~ n g l i i ~ g k t ~ n y a ~ clilaliclai setiilak!iya i l :~l ;u~~ l irna tahun terakl~i t-

hampir. wriap tahun tclah teijnrli hnli,jir. hnn jir h a n d n n ~ . dari lorigsor. llaIs1t11 tat i~rr i 300.; ~; l j r7 . ~ l i I~~dor~esi;) w lah tcr:iarli 2.70 kali It>ari-iir di I .30 I;:~h~lpntcn dall 31 ~~ropinsi. disaii1pi11g it11 j q a tcrjadi E 1 1 k t jadia~i lol~gsor di -1s ktit1i1pa1c.n dan 13 propinsi. I1;il;tm

tah~lri rang salm tercatat 78 kujadiarl keke r . i~~ga~~ j'i-~ng terscbnr cli 1 1 P I . U ~ ~ I I S ~ clan 36 Kabt~patcn. Selama pcrioclc i ti1 ,ji~gn. 1 0 propinsi lallan sn~vahnya tereniln~n ha~~jil-. 263.67 1 Ha sawah tcrcndnm dan g a p 1 paneti. s"ert;~ 66.838 [ la satvah puso ( K I .I.l. 2004).

Kc-r~~sakan SDA. dengan tiemikian. telah tnelyebablinn. di satu sisi rncnut'lrrinya dayii duli~111g l ingkw~ya~l. clall di sisi lain, kerniski~ian. Kcmi~lii~lnn ?an:!. dipicu ole11 hel-kurangnya atau bat1 kan hi l angny SDA sebagai t~i113pua11 11idttp rnas!.a~.;~lial [elah menl~mhlthkan si knp pragrnat is masyarakat. scpcrt i tnclakuknn penjarahan dan memicu ter:jadi~~ya kontl ik. Uengnn deiniliian, kebijakari ekonomi darl petigelolaan STSA telah ~nelahirkan dan riiciiyimpan potensi konflilc.

Sektor Ll-l sebagai l~enreng tcrakhir untuk ~nenai~parii aki hat k c r l ~ s a k a ~ ~ SUA jlrgn hell1111 inoiiilapnt pcrllatinn :trig ci~kup. FIal dclriikian itu diccrn~ilian nntara laill ole11 hecilnya anggarai~ yang dialoliasikan untuk pongclolaan S13A11 . I I yang h a n y ; ~ k~irang dari I % dari PNHI' atau hanya herkisar 1 1.5 %I dari total anggaran pemba~~giinan. Kontlisi tcrsehut . j q a terjadi pada ti~~gliat pemerintah daerah. Dari data nlokasi anggaran pcmhangunan daerah (pi40pinsi Suniateri~ Selatan, I,amp~ing. l3anrel-t. Sawa Tengall. Di Yogyakarta.

0 Sawa l'inlur. Kali tnan~an 'I'itnur, Kalimantan Selatatl. Sulawesi 'Tenggiu-21 dall Nrlsa '1 enggra Tirnul-) scjnk tahun 100 1 . 2002 d m 2003 dipcroleh gnn~hal-an hnhwa pr-osentase ulokusi illlgpal.nn 1.1 1 ra tn-KII~ hanya herkisot- nnta1.a 0. I5 % - 3 %I dori lotnl ;~ngyar:i~i pcm bangllrian clat.i.nl~.

l ulah banyak pub1 i kasi !Tang mcriun,jukkan lai it kcl.i~sakan surnbcl-daya alam. Ualam hayiali i u i di tainpi l kala bchcrapa Ciarnbar yallg mc~~uniiikkatl kerusakan tcrschi~t. 13alatn Cambar 1 di tu~j~~klcnn Iier11sakfi11 t~entnng darn P. Rnnglin nkibat tambang timall. Sedangkan tlalam Gam bar 2 dit irn jukkan bagaimana keri~sakan hutan rtla~n da l an~ kawasari Suaka Mnl-gasatwa Rnlai Raja di Kabupaten I Iii111ai. l < i a ~ ~ .

Dlia corltoh tersc-

r\ but hanynlrtii pn- tret lieuil clari lion- tlisi s~unbel-rla> a alnni di lndoncsia Jrang tt'rus mnga- lami kcr.~~saka!~. Dtllam slcala nasi- onal, dalani 'I'nhel 1 ditur j~~kkan na- inn-namo 13AS kritis menunit pi[- I Salali sat11 ''lktor psnyebab Gambar 1 Kerusakan Bentang Aam d P Bangka Akibat Tarnbang Tlinat, kl-isis nil- adnlnli Surnlscr.l'~otokol (Ian Hu~i~ns I'etnda I'rop Kcp. Rangk;~ cl,u~ Hclitrlng

k t - r ~ ~ s i i k i ~ ~ ~ C)iicl-all ,2 l irnn Stln>)ni (I )AS'). Peninb!li:~t-;~n j i~mlal i DAS kritis c!i I ridonrsia zcn-ycilor~y ~iicngIiniv;~!irL;~ir. I'adu 1 984 ada 12 I ):\S krir is dan sz~pcl. kl-i t is. nier-linyk;~t incnii~di 19 DAS padn 1 '>'$?_. .39 1 >, IS padn 3 003. 42 !)AS puda I C)")X. 5 8 ]],AS pacla 2000. tl;111 00 ITAS pada 2002. I l i r c k ~ i ~ r Scndcrnf S~~nltwl-An!;i !Zir pndn I )cpn~~rcn~crl K i n~pra~x i i l niui~!.el~utknn h il;lri 470 I IAS pml;i 2004 dalnm konrlisi kritis. I h t a I.E~'parte~z1~11 Kclil~tannn (2005) mcnyelsurkz~n luns Inha11 krni tis kini strdah i>lcl~cnpni ;~ngLa 42.1 jilts 1 13.

Kc~ . i~~a l i ;~n si iz i i l~crd;~~ ;I al;1111 !any ter,i:~~li tli ilarntitn jugn berpen!~nl-i~h turli:ldnp kc.t.~~l;;il.;;~rl sumhcrdn!~a n ln~i l di pcr-nil-an. haib c l i darr~t inaupun Ji la i~t . M isaln~ma cl i berh;~gai Ioki~si prrairan laut tc l t i l~ ~c.i:jadi gqiala penan;:kapan ikan hcrlehilinn !.any ditttnillhkn~l; rI;ilari~ Cinrnhar 3.

Indonesiii nt l ;~lnl~ ncyal-n yariy i .c~i t ;~ i~ tcrllndap bcrhagrri ,iel~is hencana. baili )an? Inngsuny di timhul knri glejnln alnm 111;111p1111 uki hat kegiatan mi~nrlsia. '[';I hel 2 mc~~ lpc r l i hntkan bnllwn d ;~ l i~m kuri111 ivaktlr linin tahurr, 1 998-2004 tc!:indi I -150 kali bctic:u~a. 111c11iakan I;ol-hall , j iwa 0.000 r,r;tliy (Ian mcnirnb~il kan kc~~i ly inn R p i.922 inil inr. I Inlam 7'nhcl tcrschut .tlilunjukkan hnli\i.;~ hnl!iir. rlnn tar~nh loilgsor ~~ lcnduduk i pcri tykat palit~g atas l~crdnzin~kan jumlah kci;j.tIiai~. Korban jitvn akilsnt hn~!ii~. menduduki l)c-rilryknl kcd11ir

r7' setclrlli knntli k sosinl. IJill1,iir. t a l ~ n l ~ ;IC)IIFSO~. C ~ ; I I I kchakarnn Ii~ltnn I-lukai~ mcrupnknri I ~ c ~ i c a ~ i a atam. tctapi d;lpn~ di katcgol-i kan srhagni I>ericnna pcnlba~lg~~rlan hersarila dc~~y:~ri cpidc~ni pcnyn- , q

k i t . k o n l l i k so- / b~:-i.-L I " 985 4~-V:v* 1989

si;~l. \cr[:i hcyii- I I 7 ,

2'.

B L . _ ..

galnii tclinnIogi. \ 13ar;jit. da~ i long- sor tul-j;ufi 11n111- pir rnctatn dl selunrh Indone- sin srpcr.li tcr- 1 ce r~n i~ l dn~*i ntig- kn aulti~lk 200.; yaltg tlisajikan pndn 4 ;a 111 h i r r 4 k i n Garnhiir 5 .

Ir" I 0 0 e l - LL A- I clal'a~ I I I kqia- Gambar 2 Kerusakan Hutari dalarn Kawasan Suaka Margasatwa Hala1 Raja, Rtau dial1 tanall tong- SOE. rnuncakup 48 k;iI~~~p~ntcn/kota ili 13 pl-ovi~~si. I lacra l~ y:iriy p;ili~is serinp mc~i~!n la i~ i i loi~gsor nd:~lnli ,I;Iu a 13a1.;1t dan Jot1.a Tcrlgiili. riinsing.-nli~si~y 411 dvu 17 kciadiatl, l'atl:i tnllun it11 pula t~rcata l 3.X kciaclian h:ltliir tli 1.76 linhupntcn/lioh pada 20 ~-rl-oi.in.i. Rencana bali,jiia pal i i ig seriny ralularirtn .laws 'I'er~gah. Jmvn Darr~t. lamhi. tE:~ca Rinu. [-)ipcrkir;~hari bani ir ~nen?:ehnhknn 50 I orang nieninggal, scrnr~ltara 263.07 1 I la sa\4 air. tel-endail1 dnri gnyal pnncn srr't;~ 00.X38 Ha sa\\.ah puso di I 9 pl-ovinsi (K I .I 1. 2004). J11rn1al1 kciuclian t>an,iir 2003 niei~~~n,iukkan peni.rlgkaz;~n dari tahun selwl~~nit~!,u. Antnra Ok tohcl- 200 1 I~ingga Fcbl-i1:u.i 2002 [ ~ d a 92 kqindinn I~nnjil- hcsnr lVneg 1ncriycl7iihkan 146 ol.;ulg i~licrritiggab. 4 orilllg t~ilang. dan 380.019 orring rneng~~ngsi. serta 54.4132 pcrnutkirir:111 clan 1 77.859 snuahlpcrkcbunan tcrngtllailg (Nugrolro. 200.3).

.. - - - - . I)ns - - ---- - -

KI.IIL~IF~ Acrh. Knroig P c . ~ l ~ a r l ~ ~ i ~ i ~ , A.;atiat~ Toba. La11 Kerrl~rl. 1 l1;11-.

Kcpttnlzlari Nias. Knnipal.. I~lrl~.;~!l.rr~. RnLan. Kuantarl. Knlilp;\l liannn I-IIII~I. 13atang11ari. M~IIII>~ 1?1tli111:> (i[lci. MIISI. i i ' a ~ Scl, i i t i ip~~~~;!. ~V:I? S r l ~ t ~ r i ! ~

Padn 200.7. rerdapat 1 1 1 kciadian tanah lon~sor. niencakup 48 kahupntcn!kotn di I 1 pro\.irisi. 13nerali yang pal in!: ssl.ii~g mengalanii l o ~ ~ g s u r ~ ~ l a l a h Jaws Harat d:in Jnnn Tcilg:~ti. riinsin~-u~osing 46 cl:111 3.3 kqjadiali. Pndn talizrri i t ii pula tcrcntnt 3311 kciadinn Ilnnjir di 1 36 kahup:~tcri!kota P;IIIH 26 prox'insi. Dcncaria hmjil- palin!: sclhilit_! ~ i~e ln~ id : i ,I;wa Tcnyah. Ja\ \n Ha1.a~ Jnnihi. dnn R i a u . I'lipcrkirnhal~ hareir- rnenyeh;ildiara 50 I orans mciiii~ggal. xctncn~i~ra 26.: ,117 1 Ha sawn11 tcl.etidnrn tlan yap1 patic11 scrnlr3 CiO.S3# I-Iil si~\vnh puso di 1 0 ~ ~ r ~ n - i ~ i u i (KLI 1. 2004). Suri~lnl~ kcjadinn hni?ii~* 200.3 tlici~~~r!jz~kkar~ pcningliatan dnihi t:~ht~n ~;ul~clrrrnn!.a. Antrrra Oktobcr 200 1 hinpga Fchruari 3002 arta 92 bciaclinri h;ll~iil- I~CX;II. J illig n~~ti!.ebilbkati 1 36 ol'n11g rneriinpyal. 4 orang hi Inns. J;lia 789.9 I 9 orang ~ i~c~ i y i ~ r i gs i . scrta 5 4.432 pczn~ukinlan da11 1 7:1.859 sa\val1!pt.rFieb1111;111 iergenang (Nugr.0110. 200;).

j i l r t ~ l i h Jiwa (orang)

1.1.1 1

... -. . ,- :I 1

7b7 9

3S1 l h

(1.559

58 1

I Kcrugia 11

I (Miliar IZ p)

-- 647.04 137.7;

. - -

21.11

Ken?.ataatl-kctiy;~t;~;t~~ di atas n~enur?iukPian ba l lua kerilsnharl s i ~ ~ n l ~ c r r l n y a alarn btrha~~ hanya tcrh:-11.;ls scmakin menipisnya kctcrsediaan kornodi tns ynlig. clnpnt dimanhot kan.

rnclai~iknt~ tclnh meliyehahkan kcrusaka~l inli-asxruktur ekonorni mailpun sosial. htknn liar^! a itu. apahila c l i l i hat clari distl.ilx~.si nianfnat ntas chsploitasi si~nihel-rlnya :11:1ni juyn rncnuli,it~hknia ketidak ntliliiii ;~lok:tsi tii~u~faatn! a.

Java Sun M ~ k n w r Stroll Sulnwnul :;on a n d Arnlura !;on

2nd Floaws 1'oclflc Ocea

Group of Rcsot8rcrs - 1 : ~ r ! g i * r3{:l;ig!r: Fish m Srnnll I'r:l;3gir: Flsh I Ocmcrsnl I 1r.h I t d ~ b l e Coral I 1st)

m I 'r:m~d Shrrinp 1 I I.ot)stc:r R Squ~rl

Garnbar 3. Gejalah penangkapan Berlebih pada Beberapa Kawasan Perairan dr Indonesia (Ko\:~<ili dkL. ' ( K l i \

Gambar 4. Jurnlah Kejad~an Longsor dan Jurnlah KabupalenlKota Terkena Longsor. 2003 (Sumber. KCH. 2004)

Illitilk menun,irrkkar~ kctimpnngan nlnknsi manfaat nln~bcrrl:~!:~ alam ser-t:i politik pengslolaal~ S1S,4. I w i kut ini diurai kan hehempa kasus mcng~._?criai ptlr~innl'nalt;~ri sz~rnhel-da~la IIII~~H. kch~rrl. dan tari~hang.

Kahz~piitur~ M i i l ~ ~ k l ~ 7'engah stmdang hcr.t~pnya untt~k n~cnrlorong dan mzniriykatknr~ perall st.~'t:~ ~i~;~s~~nr.;ikat dnlnm p ~ n p ~ l o l n a t ~ I~u!an cl;llan~ hcnt uk 1.j in Pemarilh;~l;~~i t lnsjl Iiuran K;1!11 {IPI It IK) st.i*kr pc~~:lnggulnng,?n illr~gril Ir)ar(gittg clan bcrhbay;ri Ilc-nti~L pcngrt~saknn I~utan lainnyn. Na t t i u~~ dcmikinn. dal:tti~ it~~p!emenrnsin!ln hc l~ i r~ i din~~ah kan

' Infi-rrnii~si ini diprrdelr dan kolnl~nikasi dalnm prow!, pc~ubinibir i~an d i Pr t~p ra~n P;~sc;~<nrja~~n. IPR t I c t i ~~ . :~~~ /\lrd111 I .atif T)htarclFa rlari flrccic Ahdul ILat~f Ol~ot'ctln (?00.3).

(1

Gambar 5. Jurnlah 'Ke~adlan Banjlr dan Jumlah KabupatenlKota Terkena Banjir, 2003 (Suml?cr : I<:thorr~:jc 1'1<1'. 7003 dnlnlri K1.F-I, '004)

(a) I .cr~~nhn!,a i clar-l k:q~nhi litns lc.111 hapa I\cht~ta~~;in r lnc~ i l i . KontIi4 si~inhelvla!~ir ti~.oki.nsi 1rrnlwy;l kt.Iii~tn~inn dncr:lll tidnli r i~crar r i r~g l \ i~~hn~~ ~ u l t i ~ l l i ner i~~ i i~~ska i r kehijnkali ynlig dapni 1nernec:~hknn pct~ri~;lsalal~ati-pc~+rnaaiInhai~ pcn~clt)lnat?n Illrkrr~ nEar~~ ~?rr)duksi y n i y hersiii,i bcr dnri aspck illst itusi tcrrilasuk kct id;lkpastinn lisnha. I i r~k penguasaan dan pernili kaii IIL~~:~H. scrtn masalah-n~nsnlah Iichi,in kan y:liig hrt-imp1 i kasi padn t i~rgginpfi Iin! n transnlisi.

(1.1) I.cn~ahnya kool-dini~si dail pcl-hedaan kCpcntiilgan antni. level pcr~~crintnllnti (kalaupnfci~/propii~~i 'pusat). l)nlnn~ krv~teks periy~.lcr~pgaluan pcri;!cJolnan Ill~tnn

alani procl~lksi pnsca pcmherlakuan otnnomi dacrnh. koordinasi at~tnru pemei.iritah kah~qxltc~i dan pwvinsi disampi tiy tc11tun)ln dcngan p t n ~ e r i n t a l ~ pztsat - sangat pentin?. nnlnrln koorctin;~si ini t idak hefialan. Mcskipun Ilinas Kth~ltannn proiinsi jM;lluhzt scl~antiasn r~e l ak t1kni.1 koj1tr.c.h clan pt-uscs-prosrs Lor)riIinasi 1~c-riyclc1igy:11';1itr1 pcilyclolaati I111r:itl nlarll produksi dcnyan ~ n c r y y ~ n a k n n irlstt-ltmcn

(c) F;tfpcnting:i~~ i i d f \ ' id 11 clit I ~ ) k i ~ l dan stratqi pe~lcitl~nia~in) a. K e p c n t invan incliirirlu elit Icrk;ll melipzrt i kepentiniyan ckv~~ozni. kepcntingnti 11nr11k p e r i g c ~ l i banyi~tl karir. dnn kcpcn t in2;m unr ul, sponsor pod i t i k (poli!iimrrl .$jronsorshill). Kchijnkan 1~~11it'rin1nIi pusat yang tunip:lng I i r~dih dalam rangkn dcsentrnlisasi kef~i~tatian ' tel:~Ii ~iier!jndi in~tr i tn~cri ? ;IHF .l;anp~t cfekt i f 1111fi1k 111~1itt~cri polumg kcpnrtn . v t c r r i P - r r ~ ~ ~ ~ r ~ r . c ~ / i ~ r cli 4/I:il1iku Tengnh ~ i r ~ t ~ l k n~cnc lapn tkan kc~~t i t t~ngar~ ckononii tanpa secorn Z a n y ~ u i y ~ncruyi kii t i rnas~,an~ l i :~ l .

f3iq)W Tl~l~/?,~(lk.~i

Hasil pcrliitimg;m hiayn tratisriksi pc~nantiiatan Illitan ring bcl-upa l j iu I-'t.tnrunli~:~tni~ Hasi l BJutan K;l! u (I l'l l l l K) sehag:~irnn~~n clisaiikan prula '1':~hcl 3. Rcsal-ti?,a bi;yu trar~saksi tcrsclliit relati f ' mnia C I C T I ~ ~ I I I I 11'1 1'. Hesnr-71: ;I his! t i ~~ i t i snkq i tc~+sebt i t hcl-art i sck ilar 28.24941 dari hia!,n opcrnncional. 'l'ianhulnya hin!.n trans:kksi tCrschu! mertipalinn irnl~liknsi dnri di'laksniiakann!,u 2 1 jerlis kcg ia ta~~ administ rat if. darr 1in1.u~ ber!iuhunga~i dcngan 9

f- irrslarisi j~ci-tle~+intnl~ ilcngan mt.lakukan 92 urus;in (~ne'i:~) clan iIi lnk~ikann!.n inspeksi scbanyk I 7 kali pcr taliu~i olc.11 3 instansi pen~el.ititah.

'1'aht.l 3. f3irr>'n t rnnsaksi pc i~~anf ln t : i~~ I i l ~ t n ~ ~ I S1-I HK di Maluku Tcngali

No. I Jenis Biaya - -

1' ~a~=ordrnasl . Berdasarkan perh~lungan padn IPHHK dengan ltebangan lahunan sehanyak 6.000 m" Dart pcrhitungan Inr, maka bcban pungutan l~dak resml scbesar Rp 55 f 00rrnJ

Besar biaya

. ..

- - -

" Tert4ap:11 paling zidnh cmp;~;t hush curar I)irias K c l l ~ ~ t a l ~ a e ~ P ~ i ) v i r ~ < i M~IIIIL~I kepadn I>~tias Kehur:t~tnll Mi~ luhu Tcnp;tI~ terkait r lc~ icar~ pcn;:clol:ian h t ~ t a i ~ alnnr protluhsi >an;>. ~ i f a t ~ ~ y a insti.uksio~~al. tvli~sir~v- mncing surnt Yo. 532.7 I , 'E)~~I I~I~-M: I I 'G~X'~~~? tgl 07- 10-2007: No. 5.1 '. I . lIisl1i1t-M;11 607 2002 ryl 12- 10-?007: N o . 5 X . I 1 /T)icl~ut-Mal'l .3n113003 tyl, 2h-0.7-20117: (fa11 No. 5'7 2'll1shtrt-Mn[ 220'?00; !&;I. 07- 0 - 2 0 0 3 .

I Antarn IICI No. ?? Tnli~rn 1999 dan PP No. 25 Tnllur~ ?llnO denp:ln I!U No. , t P Tatiun T1)OO rlan PI) 1 ) 1';1111111 7001. tc.rdnli:~t ~~c.rhr.tl;iar~ zuhstalls~ ~~~!c~cII~~!!:I I . : I I~~I o ~ o t ~ ( ~ ~ i i i rlaerah tli l ~ ida11~ LC~II~:III;~II. I IaJ 1111

a11t:ll.a lain ii iciiy:~hil~:~tkan konctisi hc~id:tApastia~n ftirnlat tfrqcntralisari hchutar~er~. ! : u ~ g hrr~~uclinn t i ~ i cspo~ \ olc11 diler:lli 11relal111 pcrunltlqnn Lcl,ijnl,nt~ u n l ~ ~ h kcpt-t~t ir ip~n, jar~~! l :~ pcrrdck.

' I ~ r p p e r i ~ i ~ l a ~ dx11 SII~O!~INIO (?OO I ) 111e11ipcrL ir:~L:l~i h i q :i ~ ~ i i ~ ~ < a k < i ! ~ I I I ~ T I ~ T I ~CI~I~IIT~~I~II:III II!II;ID I I Pt I ~nencapai Kp. 30.3 OOnlrll i l~.~it lnn d7r:rr perli~tiliieari t e l ~ a r ~ p ; i ~ ~ t;~t~unari ccllnnynk 30.000 m '.

" I-lasi I I ~ C ~ I I I l<kasi I ~ r~~c l ; r~ :~ rk :~ r~ o l~wrv :~< i I a p g ~ i y : ~ ~ ~ dari u :I[I~:IKI ( lc~iyan s ta r (I i11:1s ~,~III~I~II~;ITI Mi l IIIL[I Sengall >ring ridah III;ILI ~ l i ~ ~ l l ~ ~ t k i l l l n;lltl:ulya. ~I~U~OICJI tcrilklan ~chayn i h e r i k ~ ~ t : (;I) invc~tt;lri<i~.;i prrk-ti\i hutn~i urntlmn!ln tliluhtrka~t t 1r1;lA lehili dari 15"'0 (1i11.i w l c ~ r ~ ~ t i ;ir~.;~l ynnF dmlohon. ( I> ) t iclnk di l i~br~L;t~i

Keterangan

( 7 ) Pcngurusan 111n (2) Pcmb~naan, pcngawasan dan

pcngendalran (3) Pclaporan - - -

(x-Rp, 1.000) --.- - - -. .. . - - -

2 , Umya lntorrnas~ > -

3 1 81n~a;~ale~~1

Sthay inn ~ C S : I I ' lin~rtr-aktnr lqq,yi~lg I PI. [ I IK diantarnn! n ada ln l~ pcrliegang 1 !!'!-I. Hesal-t~y;~ biaya II;~EIS;I~S~ pein;lrifa;~t;tri hlltan I S H H K tcrscbuz terr'l! alil justru mcr!jndi i r issnti f bnyi HPH ~zn! t ~ k n l c n y n b a i l i : ~ ~ ~ ups! a-upayn ynng dapnt ri~c.ti,indi pcndorong hc.yjnl:ii~ny:i akt i i j i~as I lr'l I . ~ i i i w l n \ :I L ~ C - I I ~ ~ I I ~ i ~ c ~ i g i ~ k o ~ t i o d i r tuntut;lli 111nsyarakat x i i l t ik11a111 13~11ti1k pcn~hcriui~ fbi.c r l engu~ j i lm lah tel.rctiI11. 11:1I ini kascna behan kt-nni ihnn ynng I~nl-uh ditnn!!yurlg o lch sislum I 11'1 I Icbi l i t~esar dariparla dcnpan sistcnl II'I-I I I K I". [)cng;ln c lun~ikinn makn l l i ~ ~ . : ~ p : ~ n unnuk ti icr~clo~.ong I ien~t> ;~ l i aktit izas pr la ku i lsal~a I\cllutnn:~n I Il'l I cli J f i i l ~ t k u 'I't.rignh sangat sirli! d i n i!j~lciknn.

I'crnheria~i 11'1 11-1K din~;rl i\~rclkim uritiik inc.\\ l?jltdkan t-ctlistl-ihusi rn:i~~li~:~t s i~r t~be~.c la ;I

l ~ ~ t a n kcpncla tiiasy a r n k ; ~ ~ loknl sccarn adi I. I n i mcruyakan ja\iva1>an ntas horhayai g i l y a t ; ~ ~ ~ terl~ndnp sist iin pcngclc\ln:ln hula!~ n I n ~ n pl.oduksi an?. s ~ l i l n l : ~ ricl~lk h;~li!-ah n ~ c ~ n l ~ o r i kan ma11 l'r~at Isagi mar! ;l~.i~lint di clalnrn tEa~i di seki ti11 h ~ ~ t n t i . 1 Inl in i jug;^ cliy;~l\ini srh:~gai pcliychilt l t i m b i i l r ~ ;t llCl.h;igai k o r ~ l l i k pcmanfhnt;ln sun1 bcrclstya huzun trlaupw1 iJlr.,qr~l Iog4~io,q. n n r i 11:lsil pcrh i~~r r rgnn laha rzlgi pemnnfantni~ I-sutan siqtc~al I IJH H K. Pcrtiy3ta I:ha > :~tiy t l ipe~+ulcl i pc1:rku ~ l s n l ~ n sckitar 1!S% 27.50 ptr- 111' k : ~ y i ~ hulnt. I .aha tcl-scl~i~t c< dill i l i ir inti n lch ko~l t i .aktor loaqaqin,y yang 111ct!iadi rniira hct:ia rnasy;tri~h;~z schagai pctnegany i,jin sct>nnyiik t I SS 35. scdnnskan ~ . a n g di terinin ole11 mnsyai-aka! i I ;~ lnm htsnr~~k dnna konrpvnsasi scbc-sat I IS% 2.50. I'un~cl-il~ tat1 ~nerr ipc~-oluh Z !SS .35.9O clsrri setiap m' kay LI hulat I ~ c l * ~ l l m pl~nyi i !an kthutnnan dari paink. I 1ai.i hagia~l pcrnctint;ili tersuhut. pernel-ir~hli dazmh h , l a l i ~ k t ~ Tcrrgah mclnpero le l~ sekitar 1ISS 8.50. pcnlurinzah provi l ls i Matl tku nicmpetolei i t.lSS 1.09. kahupntrrltkota Iailirl? a di proviusi M d u k r ~ L3SS 47.1 8".

3 I > a - I yni i i lwtan c l iqt l - ih~~si innnKqnt ckonorni ( X I - o i v i ) ? r . o r ~ l ~ ~ ) sctiap t i1 kal 11 11i11;1! dari pcntunlhalan I i i ~ t s i I P t l I I K. dnpae clj t u n j u k k n t ~ h;~li\\,a inns! ;lr*;~knt akan n ~ ~ ~ i i p t r o l c l ~ r i ~ n r ~ l ? ~ a ~ yang ndi I ~ l n r i pe~rihei.inli I I I I H 11 K ticIaAl:~li I lt l l~r~t..

f'cl-cbutan ;i kses reibt~ndop sll~i~hercl;iyn mi n c w l emas m c n i i c i ~ clua ienis konf l i k di Tarnan Nasinnal I.l(yani Y;ini M;nl.t;~horie (7 Y HY I\:). S ~ r l a ~ esi t Itam. ! .a i t~~ her.ill3n kori t l ik nntnr:1 pcmcl.il~rirFi dcnynn ni;is!.:ildnliat loL-11 ynl ig her-pl-oksi sch;igai peelaen hang1 ' {kon l l iL v e r t i k ~ ~ l ) dn~a k o ~ i l l i k nutat+ sesama ~ ~ c n i ~ n ~ h n i ~ g (kot i f l ik 11oi.irontal). Koutlik tcrjndi ;~Lil'r;tt

pcnarid3an dari ptVnoliiolan pohot~ tcl~nriy. pollon i r idt~k tl:li, pohon 11114, (Ian ( c E penenluarl Ic~hnqi IPHHK ili I:lpangan I)rrc-Incaskan acuall pc1;1 ynng diraguknr~ Lc.henslanl\y;l dnn me~igunnknn ahit i1k11r ynny lidah 1 t'rIiI1

I l k Pcn!cpln!~ II'I !I 1K t ~ t iaL dlhcnai Lu\vaLiibari ~licriycr:~hLan fofo II~;II.FI a ta i l citra satclit. pcnyllsunari doLurncrl AMDAIS, dan pcirrnritnilall IirrglLrrr~y;~~~. Ecrta beherap3 Aegiatati pcrnbiri;uv~ hutan wpvrt i ~CITII~LI~I~~~~I petak I I~II~ ~C~III~IICII. ~ I O I plavi~:i 11i1t t i l t . dl I. w l ~ : ~ : ~ . i ~ i t ~ ~ a ~ ~ a diwili il>k:iti kcpadi~ pc~ i i~ -y~ r \ y 1-1 1'1 1.

I I I'~T~c"I.~III;~:III riegnrn tlnti 5uLror keliurnnnri clibnyi denyan ptri~~atrnng;~n ur l t~~k pcnicl-i~itnli p{~<nt dnn R O O ~ irntuh dncnli. I - t ; y i a r ~ ciacrah r l a r ~ penerimasm p m v i ~ i ullnherdayn hr~t:tn dihnyi dengnn pcl+llic!nn I I i i . . i t h a h r ~ ~ t i o t perigh;~sil do11 i ~ ~ r r ~ ~ h Lnhllpatrn'kota 1i1111n)a dnla111

~ r ~ q i ! arlp [>VV\:II~!~LII~~II~ 11 11 ' Yrb 'i l ;lhlrti I C ) C ) Q . P i 1 4 G n! at (5) r l a ~ l pcr~lclasanr~ya]. I>:STI;I rrhoisasi 111haci den gar^ i!lit~:t11;~:111 /IOolr i1tlt13L dnernh pengl~;~srl rlnrl 0O"o ur~tuh pcl~lcrintah puwr I I I: No. 25 1';1111111 IC)170. Pa\:ll 8 :Iy:lt (/I)].

1 ' l 'e laa l~ ill1 dir11tpLii3 dari L,~~IIoII;! (?005) o l e t~ La1 to~I111firdjo <I:III JI~aii~~:iri i (?fiOO). I : 121zi111 CII<CIUI! l)cl:~l,ti ta11111ii11y L~!~I:I\ ~ i / i ~ : q ( t l 4 PI-1'1).

statuq h i ~ u as;iri tatllilri ~ i i ~ s i o l ~ a l ~;cl-mgai , r trrrrJ ~ > r . o / ? r , t . & ti tiak dii k t ~ t i olcli pcngili~lali ke1emhaya;lli sehingga tcrhcrit~th "kc.lc~i~baga:i~t i/lo;i~rl".

Pclak~~ !.:ung ~ c r l illat lan;l>s~~~lp dalai~i eksplvitnsi ciuas cli I'N IINM! ndalah kelotnpoli knngsi, yfing hekcrja urltuk p:tra pernodal. Pcniodal adnlah kct i la ,q~Ayq yaiig 111~nliIiki tromol scrta long sianidn. sorta oknunt-ok~ii~m yally ~nernil iki kokunsan di I )ui~iogn yaitrl: nkri111~1 Snngadi. O~IILI~II nnggotn 1-)P1<11 dnt~ oknltm 'I'N1,'Polri. Okniu i~ tc~.scbut mcriapakaii p c ~ i ~ i ~ ~ l : ~ l ~i( l : iL l ;~~ igs i~~tg . j l i ~ ~ g he\;eri:~ 1c~ii11 l ~c~~ i i l i k -pe r t~ i l i k 1ron101 dan ton^ sinnida. Kcscrnu;~nyn i ~ ~ i mc?i ihc.~ i t~~k kclcn~bagai~i~ illryoJ (i:arnhar fi).

licltl~ilbagnari illr:qtrl tersehut clapn~ ~ncrnhzlaz koriclisi kcamanan d m kctort ihan di r)tunopa stnhII da11 rncny~l-nngi kvnllik. di saat Lescl7;lkatnn antar nktni. hctjalan dctyatl baik. kcscpok;ltnn lidak rcrtulis tcl.schut adalnli: anggozii kelompok liongsi dan pci~iuJ;~I (pcn~ili k 11.011iol clan long sir~nidn) mernhel-il<nn {larig kcpada para pcnguasa (;lng!:rnta .Iay:t\rarln. T N I/Pnlri clnn ( 'ar i i :~~ ). ttnt~tk menclapnt knil Imk pctigclr~laati dnlnlli 'I'N 1 !N\I7 scrln jsrilinari kcselnrnnti~n rl;111 ,fnminnn tid:rk i t k a ~ ~ n i rnda~atka~ i perlau.nnan rfnr~ li3i;th I;lin ( l i ~ l ~ ~ l l p ~ l ; koiiysi I;~in mailpun Opera4 1'1: 1-1 ). :"l t(~ol-riklor. ! nlig rncrniliki j:~h;it;~li lct~i l i li11ggi he]-main rli t~~lak: lng layal- dcngnli mcn? stnr 111oclal Icivnl pcrnilik tl+o~iicd dl111 pc~nii li k lung sianicia.

- -

I Ekslpoitasi Emas di 1 TNBNW

Konilisi aman arig iliuiptnkan kcle111h;lgastl il/excrl ~ c r s c t ~ ~ i tergr-lnyg~t pacln saat pernel-intsh ti~eri,jnlnri kiul pcnc~.til,an PI3". dikenal sshngt~i opcrasi PETI. 1'11 E I ~li ir~lnnkan o l c l~ ahtor-aktor pcn9unt;a di I h~ri ioyn !.atis sclnri~a i11i juga nien,jnrli I x y i r u l dari kelcml-lagnai~ ir'lt,,yrrl terschu!. Pad;[ t i t i k tertenril. kondiri i r i i (Inpat r i i c~ i i i c i~ pcl;~nygarari kesepakul:~n antar pelaku clnlnr~i krlemhagaal~ i l l r g ~ ~ l . Kcl~ilangnri rasu sill ill: pt.l+cq ;I rrieningkntkn~~ kcrriurighir~nri konll i k. Pemda scrcnipnt ~neri!.ikapi sit~insi ini dcriyr i mcr~ghc~iri k;un d:ln tidal, ~i~ciigi,jinknri opcl-nhi ['I :1'1 dan ber-;nrt~;~-snnla peIak11 1'1-'I 1

men] intn agar koridisi i l l r~y( / / 1'1': 1'1 dijntli knn Icg:rl mcl ;tlul pellctapan 11 i l:~?,ah pertniriha~~gar~ rak! at ( R'l'li ). Hal i11i tli tcrilpuh ~tl~lltlr: ~~ie~ic i l l t ; ika~i liol~disi ar11;1ti hngi semu;l pilink ?,any mcndnpatkan keunt~lngnil dati lutsil pcl-tnml~nngnn trnris.

Ax~il-asi rnas!;nl-nli;l~ clan I'cn~dn i ~n t u'Ec n~endapilkan M'P ti cli T N l\NCk' stltl:ih dinjrthan sciak 1 995 kcparlii pe~ i~er i ritnl~ dacr;rli (Guhcr~izi~~ dan Ilupat i ). Scbuah Tim Cinhirr~gan (Psupinsi. Kak~pnrcn dnri h/las) orakat PT:'l*l) ~elitfi rnenp~~i i t r i1.i ln!,;th 'l'r'l'li clntl nier~iyitth;tn pe~~gesnhnn kc pcrnul-intali pltsnt. Proscs i i ~ t i ~ h ~nelldal~at kiln l q a l is:isi men1:lliati ~ s n k t 11 sc.111 hEl:tii tahiin daii Ijc!urn nicndnpntknr~ tangyapan np;Ipuil ctnrhi pcraicrintnli. .4kihatn~ a posisi kclernbrl~?r!n;ln illo,yrtl ictap kitat dalnr~a rnengitasai eksrr-aksi crilas di ~I'Tl3NL\;.

I l u t ; ~ n di S~rn~h;t\\.n nicr~ipukan 11lllan t r rq~ is basirl~ dntar.nli r c~ i da l~ jmarig sclitlii l ~ i j n~ t . Sec:u.n ckoloyi hittan l ind urly t i ic i i~i l i ki peranan ynl lg sariynt perlting ~lnlnni si stem :~lnrii hagi I~CII~~II<ZIII~ sikl US l i t l l i ~ I~ ip i l l i 11~1 l l ~ l ~ i i 1 cta11 schngni punnpnn? kcl>crlati~jlrti~n ckosistclil nlnnl. Dis:~nipiny i I 11 11i1t;tri i i 1 y 1 sebagni sun~hc~. mats pcr~c:~liarinn Ilngi anasynl-;tka! sckisal.

t- lil!t;l~i. \;III~LIII hollilisi IIIII:III cli S ur1, han :I s i i i t i lli ~C'~HIIC;IIII Lcl-~~sakann! a. disuh;itlhari olch pcnc.hangari kn!*u sccn1.a konicr.sial (!all harilpi I- s e l ~ l r ~ ~ l ~ wi lay:lh huri~n lil~cluny dipunnkiu~ i l i r t~~k pe~-~nnih;il~gari. 1'7 . Yc~vr~lont Nusn I cngpil.:r ( PI'. N N'T') Fang I~cslokaci di P111ak1 Siar111~il\va tiicrup;1L;111 pcr~~sah;i;i~i >any ri~elnkctknti 17cnnmI~any11 ctci~gun sister11

1~t'r~arnbangati ~ert~ul in (017iJ11 pit n~ in iyy ) cli kawasail hr~tan l i rirtltn;: dan s~tclah tnumpc~-olch konzrdi katyn w i n k tahun 1 946.

CCasi~.; i i~i me~i~g!nn~hnrlinr~ tent:ifig rlas:u. pert iil~h:u~grrn kct?i,jakan opcmsi in(tztstl-i pertali1 ba~igan I' I ' . NY' l ' tl i huznn kawasail tindung. cEcngnii ~~icngest i lllasi nilni ckonorni tc1t:rl hutan Iiliduny ~ l i tllok Ilodo ifnn Blok Kinti c l i Sutnhawn yang sknn diknnicl-si utit~tL pcrt:~mbang:irl terhi~kn olcll !''I . NNT scrtn meti~ka,ji distri2,usi pmdapatan ~t l~- t : i i~?hni~yn~i !c~-huka P I . NNT c l i l l lok l3ntu Hiinu hngi pemcrititali (1;111 111~~~il1' i lkat.

Nil;ii cbonoia~j tolnl Ilirt;i~r l inrllir~;: (dnlati~ \r i la! ill1 1' ['. NKT tli I3lok Tlodo dari I l l o k R i n ~ i rnct.~~p:lkan ~ ~ c . r i ~ j u ~ i I bchcr,lpn nilni cskorro~rii !.aIlg mclipztti nilai mai~til;~t I~II~SIIII~ !,ally tcl-clir'i clari ni l ;~ i ha u (kitylr lop d m kayu hitknr). c l iw~ tiilni lion k:iyu ( l-ot:tn. t ? ; l ~ i i F ~ i r .

P kcliii ri. i~ i i~du. gula iircn. 11itr11i:g p i ~ i ~ ~ l o r dnrz riisa). T\; ilai 11la11 h a t tidak l;ingsitny ~L;I~IF tcrdiri h i nilai pcr-seclian~~ ntau pt.ngntul.nn ;air. ni lai ~~cliccgah cn~si, niini pen!.t.clin ilnsiil. hars. ~i i la i sernpnn kal-hoti. Serta Yilai bukit~l guna ?;trig tesdil-i clari nilai p i l i l ~ n i ~ dnn nilai Iiehcradaan. Sccara kcscEun~han nilai cknnonii tot:il Ilu tan Iindung dnlnm i z i lay at^ PI'. VN'I tli I3lok 130do dnri Hlok I i inti dipuihkil-akan schcsa~ llp.478.67 niilyar snnipai deriy:~li Itp. 1.04 triliiln pt.r ~a l~ i i n . Nilni [urschut hct.ltpa ni la i yuria in~lgsttry hutan li nr!ung rchcsnr- 3 - 7 ?G . rii lai guna tidak I:i~igst~ng schesar 5 3 - 64 <'/O clan nilai hukan yuri;~ scbusar 20 - 44 %/;r- dari iiilai n~nnl'nat tot id l~rltan litidung.

Hcsarnya rii lai jnsrt l ingk~t i i iyn tcrsebut monuniukka~a bal~ivn sc~nakin menin~!lintnyn laiu kt~.ltwfrati Iizttan. Iwi k !ally discbabkan oEch iilc>,yrrl I o , g i r ~ y T I ~ ~ I . J ~ J ~ I ~ kom crsi 11itt;in 1111 t ~ k pcrtu~t i~kal~ Snii~. s c ~ s u ~ ~ ~ g i ~ l i ~ l ~ ;i ~ i d a h Iin n! :I hc.r~pcr1gui.1121 !erliacl;~p h ilnn;!n! i t pcl11;111y

~ls:llla Fuyi ~i~;ts!,;~r;ij\at. ~nelaillknli , jupa hilangn! n ii111;:si ,ias:~ lingkungnn ! :~riy s z ~ r l p ~ t pent ing l x ~ ~ ! i r t.ki)sistclii dan 1 i i 1 Ilidup. 11i1t13k Lc11t1it ingm kese,inl~r.cr:~r~ii ilins~,?l.aknr di Iokal s;ln~pai glubal.

Vistril>l~si petldapatal~ ynlig tliliitung adalah dist1.i husi tnnnfaat filrnnsial keheratlaali 1' 1' . N'i'l (1; Dlok Hntu I li in11 y n i q dipcrolch pcmcrirllali belupa pcndapatan rlari pnink ili;l~il~un bukan pqiitk d a l ~ peniiagntan ii~acyarnkat ~neli l l i ~ i Ilrclgrnrn p c n g c ~ ~ ~ h ; ~ ~ g : i i ~ m;ls!ln~.ilknt ( c - o n r n r t r r ~ i ~ ~ - ~ / P I - ~ ~ O / ? I I ~ P I ~ I ~ I3crtIararkan hasii perliitunga~a pe~i(Inpatnn pcri~crinzali dan talrw) ;~r:iknt dari PT. YN'I di Rlok R;itu I-1ii;ui sc,iaIi '['ah1111 1 007 sainprri densan 3003 schcsal- tip.2.27 tril iun. jfullg terdi ti dnri pci~dapatan pcmcrii~tnli schcsar Rp.2.16 triliun d n i ~ pcndnpatail Inns atahat scbcsal- 111.1. I l-3.3-; mil),nr. Sccaru nominal pcmcrintall piisat rncnipercrleh propclrsi pendapatati terl~c.s:-11- !.aim schcsnr I<p. 1,488 zri I iun (6S '$1) . K a l l l ~ j ~ i l t ~ ~ ~ Sum bann sc.I~:~g:~i cl:~erali pcl~gl~;isil ~rietnpcrolcl~ pcl~d:ipatan sehcsal- Rp.110.57 ~tiil!*al- ( 14 94). Pro\,irlsi Nusn l - c r i ~ ~ ; ~ r a f3nrat sehesnr Rp. l SS..:O milyar ( 7 %). Kabul~;l~c[r!K(ii;~ di Ntis:~ Tengga Ham1 sclwsar lip.207.02 i~~ i l ! n r 19UJi~) di~t i tl~;~s!'iri~nlint nicmpcrulcl~ pi+oporsi pcndapatnri scbrisnr Up. 1 1 3 ..33 111 i lyar ( 5 O h ) dri1.i kcscl I ~ I . L I ~ I ~ I ~ man tint !i11:111sEal ynng clipc~.olcli ~ l i ~ r i 1'1'. U T s+rh 'I nluln 1 997 sn~iip;~i dcrignl~ " 1 a111111 2007.

Manfiat !an2 diri~:~ksi~rl adalah l ~ i l n i ckonolt~i totnt tat~ibnng ! nng terki~tidzsrirr tli 13ln1\ I3atu Hi,ja~r. serlnugkan hiaya adalnl~ liilni eknr~crmi I l u t : ~ ~ !.;tt~g hiIan9 ~ p o r v ~ ? r i c r / /o\,.r

1 ~ r r S r 1 c . ) k;lrcnil ~ l i kon \ crsi zlntldi pct.tut~ihai~~;ln tel-huka rli I llok I lodo dari H l o k Killti.

l)at:1 k~ l l r i f ~~ l l gnn IT! . NN-P cli lllok IJalu I Jija11 ! ring digzlnakan yni tu k t t ~ n t u ~ i y r i pertamhangan P l ' . Y hi'l' tnjil~n. Kcuntungan I''1'. TiN'I' p;~rlil laliun 2002 schesnr- Rp.526. I4 mil! al- ! :In: dipt.rolcIi tlal-i tolnl jlttiila'Ei hia!,:t opc~.asional schcsnl- Rp.3.26 l tri t iwz di kurnnpi dengan j i l n ~ l ~ ~ h bii~yn operasional y i t 11 sehesal- 1ip.2.735 rri lilir~.

Ilasil analisis hia~~rr ~narif:l;~t c k o r ~ o ~ l ~ i hnclustl-i pcr-tariibangn~~ tel-hiikn IT!'. KY-I r l c ~ ~ g : ~ i ~ nlcngLon\~ersi 11~itat-r [indung pndn tnhun 200? dipcrolch nilai lIrt?~./it I 'osr I\"(r\io (IS'( ' R ) s c t ~ ~ s a r 0.52. l l a l i ~ i n l c t ~ u ~ ~ j i ~ k k n n h:~hwn kcp~~izrcnri l ~ c r ~ y c ~ n l ~ a i y a n i n t l~~s t r i pertamhangan I''1'. h'KT di H l o k 1)odo clan Rloh Kir~r i ~fcng:ln t~ietlglcoilv~rsi t i L~~;EII

l intli~riy tict;ik 1 I .tlikemhan~lkrrri srcnm ckollon~i. ISisamping i tu. kcput~lsan incngLont ersi 1l l l t i111 l i I J c I ~ ~ I ~ ~ di [IIoCI I l i ~ d n (Inn 1-3101\ I < in I i i~nrttk pcrt:tnil~r~tiy;~tl t c rh~~k ;~ olch PT. KKl' :~knn men! cl~;~l~k;lr i bcl-uyian akilmt tiili~~ign!.n nilai I1111;111 l indl i~ig SL'I~C'S~II. lip.5 l0.005.1 1 O1OIOOO.- yntip i~ ic t i i hcriknn lair~nli~r~t linghi~ngan hnpi r~ias! arat da11 D I C ~ ~ I P ~ ~ ~ ~ I I r ~ ~ n ~ p r ~ a r i da! :I rl ukui~g keliidupan sant irii ilnn dirrlasa yailg i ~ l \ u ~ l ~lalang.

Kornpo~~t'n ni;lnljsr~ ! :1i19 ~liril;lks~td aclalah ~,c.~icl:ipnta!i !any dipct+olrli pclllel-i~itali cincr;111 !l~ritp;i piiiak m:aupun bukan paink d:lri ~ ~ ' n g c n i b a ~ ~ g i ~ t ~ 111as!~trakat ( r - o i ~ ~ i ~ l z ~ n i ~ '

r E r ~ 1 . r ~ l o ~ ) n ~ r ~ ? 7 ~ dari 1'1'. NN'I- selnrnn 4 taliltri bel-opc~.risi (!nll~ili 2090-200?). Scduligkarz komponcn hinya !ntig diia~aksud nd;~l;il~ riilai hutan hirgi dncrah yany Ilijnris kal-enn dikonvel-si vntttk pcl-trirnbangan [el-httka (llo/ct?llcxl Ios.~ i . r r / t r r ~ ) .

I lnsil pri l i i t unpn nrlal isis hirl!ra n-~arlFo:l;l~ ckont~lni B( 'fi h a ~ i clacrah ~Eiprrolcli r;tta-r;~.;ll:i

por taPll11~ sel-rcsnr 0.4" 11~1 t i1 k niEni prrfc~~linl Iovs tt.rc~~il;~h dan 0.30 lint ilk ~ ~ o f r * r ~ ~ i l r l lo\.\ tt 'rf i~~pgi. l3~tig:lti ( F ~ t ~ i i L i i ~ i ~ . h~~11111t~ii11 pcngetnhanpnm ~wrtanihanym ter-Iwka r l t .~ iyr i niciigl\on\~ui.sf hutnil I i ~ i d u ~ i g lidak layak scuars rko~lo ln i . I l i s ; i r i i l~ i~~g itt! ,iug;~ tlncr:~h dnri ~nnsyai*aktrt n~cnp~ la in i I \c .~.~~gin i~ :~k i bat Izi l :~ng~~yn n i l ~ t i Imtan l inrluny hagi dacrli'ti .;cbes;~t. li1.1. I 89.0 l i n i l l aln sampai tIcngan l<p.434.X8 nii I) ill- per tirhun bcrupa milr~f'aat F ingkii~iy:i~\ hn~E dac.~.al~ d:m masy;~l-nkat ! t i r y rncl.i~prtkan tlitnpiu:~n day3 duk~lr ig kchid~ip;un sant ini dnn di mnsa yntlg akr-ln datnr~y.

I .okasi studi ini di KnIin~:~trtr l i~ 13arat. rlellpall nlcngyrtlaliali Illas 1 0.000 Ha. Fn~estnsi dilakukan sampai rnciigIi;~sil knri ~ , r ~ t r / o ~ ? c r f ~ j ? oil (C'PO) dari kr.o?r)/ pohn oiJ ( K POI.. sclnina 30 t:~llltn. dipci.olclt Ii;isil ari;~lisis f?nnrisi:tl dan rkonolni schnyni h ~ r i l i l ~ t :

NPV my 30) -- 1 I<[< ( I O(XJJ.~O) A~ialisis Finansinl Jjl~lrni ( I'M) 370.964.RSO I S,07"0 IJM I rctrihr~si 3h'1.490.49(1 l8.00?40

r, 1- M clc~~gan 11asiI IPK' ' ' 48-1.088.450 2 7.0OV,6 Fhl 1 IPK 1 IILl I I ! [ ' ' -222.2 10.5VI 6,140Jo

I l:isi l an;lli.;is rnct~ill!iitkknn hahu:~ NIT( 1 O('41.70) adrtlnlr l ip. 370 rr~iF? ;~r . SemCritnl;? i h ~ .

I l{rC!N) ndnlnh t X.'330/;). t lcngan tlenli k inn. i~~vcstasi kch1111 kelnpa sau i t sccara linalisial ~ i iur i i i layak urit uk dil:~ksari;l kan. Kclayal<ni~ tinansir11 tcrsehut ri~el.upnl;nri inscilt i I' ekonorni k t ~ a t hapi in \ ttstol. unruk l~orin\~t.stasi di kchun kclapa si~wit. k h a n rctl-i h~is i J nllg diLc~inhan rllc.11 Penicriritah I ' i * ~ l i l ~ s i LI;III Pe~i~cr i~ i tnh Kah~lpntt'n SC'IICS~~~ ltp 5.0,- pel- ky (:PO itan R p 3.5.- pcr kg MI'O aka11 scdikil rncngi~ht~h NPV{1O0h.38) dan 1 IiR(30) znasiny-~liasi~iy n~en,j;~tli Rp. 369 mil yar clnll 1 R.OOU/o. I lnsil ini sekalipls i~~en~ar~,iukkan h:hh\vn zajipa I Ilk. in~.estasi kebun kelapu i t secnra fi~innsint tctap ta1,itk.

San~un denlikian. dullgan n~cn~asuklinn nilni li tigkungau sccnra penuh. ii~vcstasi kehvn kelapa sari i t ~ilenjatli tictak Inyak. Ilesaran NPV( 1 f1°/o.30) lncniadi ~ ~ e g a t i f Kp. 322 milyal- dnil hcsnl.;~n 1 1211(-30 ) ~nci!i;~cli 6.1 4?h.

Sehaginri t~csnr pc-ndaprit:tn f?iratlsial y ir ig dipcrolcll clnr-i pcriytlsutlaan perkehlin;~n kclapa sa\vi t ~;c.lnmn 1 ~er in t lc HI i I E (70211) disez'ap olch hi+ a. yaklii 73.79°41. Szhagi:tn ~cr=hcs;ir

P tCrscbzit :idalnh t>ia!'n Ianyxutlg. y i ~ k i ~ i h i r y jvat~g I~arus cti kcluarkan ~ i n t ~ ~ l i ir~\~cstiisi j ~ c t i i l ~ n ~ ~ ~ t ~ a ~ ~ kcht111 clan hir1!.;1 npm:isio~~nl d i l w r teriagil keria. y n g niclicapai 50.8 1 ",o

di11.i tot;ll pend:~pntnn. Hiaya irlituk tennga ke~:i i~ rncrr~p:~kan koinpnncn bia! a tcrbeair. Lcclua clrnyau ~wopol+si I .?."I O/o d.lnri total penclapatan.

l'encri~naan t1cyrll-a !,an: ~ d i tcri~na nlch pc~ t i~~ . i r~ la ! i pi1sa1 111~Iali1i i i i ~ ~ I-ICjlJ. P11I ITD. P 1'11. l'uiak Ekspor. d m 11131% t~ ic~i~: ipai R.85O6 dari pcl ldapa~a~~. Seb;l;!;~i~~ dnl-i pCntr i j l i i~a l~ ini r i~cl~jadi Il:-lk daernh nielului pcrinihangan keunnyari pusar dnn daerah. Ilnna Jari PlII1

-, -- -, , , --

I i Infi~minsi iui tlipcrolrh dasi IC;~jinn Pcr~crin~nal~ Pokehunan Kelal~n Salvit: I~l~pl ikasi Ilayi Kr.l?i.inkai~ F icc;tt, d m Ko11\>cl.\i I 111tall .;ch:~p>ni Stmtcgi I I I I ~ ~ I A Rc'l'r't~lrt' Jr i l i t ' t l . F(IRt.1 I K A . At:is pcndar1a:ttl dari Ti fn I:oul~dnt ion. f i t r t c ~ o m i ~ ~ j : ( 70011).

It. ljin Pemnnlhntan K i ~ y u (Il'K ) r i i asu i i~s i~a~~ nicriyl~nsilk;~~! I \ ; I ~ I S ~ ~ W H ! ak 7 5 tn.?!Ha. 17 I l l] d31t Ill adi~li-d~ J;I -v , / (!:in i t ~ ~ i ; r t ~ ~ ~ t I I , Y ~ , ; ~ k i l ~ a ~ kotiiersi I I ~ I ~ ~ I I I . Lll i (13~1 !I.! ~ l i ~ ~ c r l i i ~ ~ ~ ~ ~ ; : L ~ ? ! i sel1;1;!:1i

hiayn.

'I (l!:ll I !iflo\\ Total ll inya

Tcnaga Kcrjn l-lG~.l 1 PRkI 1-13 1'1'11 1 l'Bl3 Itetrihusi il;~cl-;lli Hi i~vi i 1 I(; I 1 t i ~ l : ~ h ~ . ~ s r i i i Riaya I .:III~SLIII~

Pencr i~nna~ sol~uin Investor

r". Dcnynn ';kc~~i;i pemhagia~l qcptrt i it11. clncrah kahz~patcn harlya nlcmpcl-oleh I h"/n ilari t01:11 prnurim;san ijin I IGl r. P R i 1Tn. PPh. Pa,i:tk Fkspor. dan PHH. ntnu hanya 1.28",6 d~u-i pc.iicr.irian:i~i total p c n g t ~ s a l ~ : ~ ~ r ~ k C t ~ ~ l n liclap:~ snivit.

rjanynk dacrah ~ ~ r c ~ n h u a t I'c.idn tcnti~ng retri busi drari pcnyr~saliann kshlrn Le1;ipn s;iz+rit.

I'rniiri~n)~:i l ia~a retl.it)usi irii disnn~nz-knit denyan is(il:rl~ lain \\aIaupt~ri c ~ ~ ~ i ~ i ~ l ! ' i ~ tiinsill trtup saii1;-1 iI~.i lyan i.crriht~si. Tasi t' retribiisi irii h t r i a~.iasi ctari dacl-ah kc d i~c~~ah . I )cni:n~i tarif rct r it~i isi 1n;lsirig-masiny sehesnr R p 5.000.- per ton C'PR dan I+ 2.500.- ~ C I *

1011 KPO. pernel.ir~toli knhIlpntela hatlya n~ernpcrolcti 0.1 9% dxri pendapnt;lil pctiy~tsal~aati kch~ti l kclapa sawid. 12ct rilwsi peiz~erintali dnelall an? sering dianggap rneriihcmtkan inai tcrn! ata masih Ichili kzci l dari bia!,a tidak resn~i pencurusan ijin F-TCilJ y an?. tmcncnpai 0.12?4 darj peeilap;~t;in. I-lcn_can herhagai hchari yang diat~ggap sangat triuri~hc~-ntk;-ln. investor ~~~cr ic i . i r i i i~ 1 6.2 1 O/o dari prndal~nltnn total dengan nilni pl-csent sehrsal- 228.208.384,.7 r ihr~ nlpiah.

Kcip.ati~n~i !any dii~ngkap di alas sskul-any-kura~~yi? n r i ic~ i i~n j~ tkknn lial-31al schny i hcr+ikrrt:

1 . Sarnpai saat ini S13.4 lnnsil~ mcniadi IttnlpIlar~ pcriab~iuyunan ekonomi. nilni 1111

kurusakar~ SL3,4 ~LII<;III 11anl'a beq~enyn lh rcrllntlny, kincija pcrn l~nny i~ i~ i i~ i ekonomi i t 11 scriilil-i. r~~ela i~ ikar i telali ~-r~t.qiadi pen> e b ; ~ l ~ hertamhalii~!~a liclnisl\ in:i11 nlaupun kcrucnkni~ ~ l n y n dzik t ~ n g l ingk~tngi~~l :

2 . Upa!*a u11121L ~ncni ngkat knn penananIan i ~i\,estasi he1 urn ~t - i i i Inn dcngnn 1lpaq.a llor L I ~ n ~ c w l ~ j ~ l c l k i ~ n 1.cdist1-ibusi pendapatan hagi masyarnknt Ilnknl (kasus Mal uku Tcngnli). l'cnin;?kntan in\.cstnsi jugs dilolii~kan dengnn mcrusak c l a ~ n dt~kung linpkuilgiin ( l<nsr~s NTB dnn K ~ I bar). Pcrneri~itali maupon pci~~cr i i~tn l r declal~ h ~ l i i m puruali tncmpunyai inisitrtif ataupun kehijakali poli t i k L I H ~ ~ I ~ ~~~t't i lasf i kan liak dnn akses mnsyarakat rcl-lii~dap Sl )A. SnA 4 an9 secnl-a [io { i t r~o mcnjndi O ~ L V I

llc+c.rJs< !.c..rr)r~r-c.c.s scolah-olah tidnk nicni:di pws! arat hagi upnyn ~ir i lu j i il~cng.einh:ingkan i t i \ cstas i:

7. Ilnlani hnl ii~i. kclernhiyiinn dal;~rii pcr~yclolatu~ SlIA 1nct1-ia11i 11ias31al1 ~ l t :~ t i ia .

I-lc.rh;~yai pt'l~:!r~~~-a~~-~~c~~'z~~ldar~g;~i~ yany l~al-lr. tcrmastr k pelaksnnaan o~onorili dnc.l.;th. hclirrn rrianlllu n~c\rri!i.lrcik;u~ lielcmhaynaii pen~c l r~ l i ta !~ Sl.1:'~ >.olis i ~ ~ ~ i ~ i i i ~ ~ y k i r i k a n pc.rii;~ri~hatantiya sccara ndiI clilli bcrkc33tiAi L I E ~ ~ I , Aparaf l ' ~ ~ l l ~ l . i ~ ~ ~ i l l ~ I Incrah clan apnr;~t keaimin~ia~~ nicti,iacti bnyian di11.i konllik pcrnatilibatnzz Sl lA (kasus SLI~:IM C S ~ I :tiIra). Sccnt+a zcknis ha1 clarnikian i i l i >any jzyn tcrd~pnt rli hanynk ~l; l t~;111 di~cbahknri tel-utania olch hcllrm adan?,a u p y a iln tlth nisn~.cIcsai h ; ~ l milsit liih stat us peilguasaan SIIA olch I-tega1.a. I l isari~ping i tu. sarlgat tingginy a dntninasi kckuntan pol i tik u~l tuh ~nc~nanl;~ntkari S1lA J:~l;um ,jnn&~ pcndck. scl-ta diprrlakat~rlya rn;rs~al.aknt Iokal scbagai pas tolvlcp:~~~ (nn/lms/) i~nlt tk r~~crnnnfr~ntkn~a 51 I/\ secar;i ilkpCgctl:

4, ni pilink lain. link atas SUA y:lng tclnli dil inrtungi ole11 \ J n d a ~ l g - i ~ l ~ d a i ~ belzrr11 dapaf rncn,iarli j an~ i l~nn kepas~ian bt.rusal~a. 1 la1 dcmikian ini disehnit~kali c~lcli adan! n alixcs po[iriL ) :inp mcmhcnt ~ l k jariugne~ kekunsaan ( rvciA q/ ,n~rr~er.]' clan r~iola~npntri keliunt:tn hak-liak >any sudnh iiin!.at:tkan sucara Iqqr~l. .laririyrin kckunsaail rtcrsehut bukni~ t iany beropcrnsi di lnpa~iyat~ 1111tllli memanfilatkn~i S1S.4 secara ilJr:,.cr/. zctapi jlig!n r~cr i r pc~lgarul~i pzngn~iibjlatl I r c p u t ~ ~ s ~ ! ~ dalali~ pCli~h~ratan kchi-iaknn di selul.i~h tingk;lt;in hi~.ol\r.:~si.

l a c r ~ i ~ r ; u ~ y ~ ~ i ~ n i i d c n ~ i i r ~ r i~cn~ :~~~ l ' ; i i ~~knn S3 3.4 o l c l ~ berh:yai sektni.. tlilnarln setiap sckr~lr scnPn11-olall I~crhch;11 I~~~C~~I~~-Z~I I<I ; I I~~I~! ' ; I ~ ~ ~ n s i ~ ~ y - n i ; i ~ i r ~ g tiditk aka11 m t ' i l ~ ~ ~ r l y k i ~ i h i It.~.hrttnsn! n dnyn d i lku l~y SI'EA d i y ~ i ~ n k a n s c b a a i pcnger~cl:lli kcrusnhtann! :I. Knrc~ln ~lntuk rilciicntzlhiit~ (lay1 cl~lhuriy tidnklnh 111 uriyki n hen!;lny alnm c i ihngi - t~~yi IE;II;I~II \\.ilayali adminis~lasi ninill?iln ! LIB-isciiksi sektor-sckloi.. ('nrn yang be]-langsung saiit ini adalali scktvt' bci:ia1;111 selidiri-sencliri dengan berheknl kehcn;~ran ctalnin I'lidang- ueidonynyo ti~nsing-111asiri rnisa111ya 'Ill 1 Kch~ttrztinn. Miricral clan Dur i t Ham. S i ~ r i ~ l ~ c n l ; ~ ~ ; ~ Ai t.. Pcri knnall. Kclis~riLur~. bliri! nh darl Gas Rtrmi. Pel.l<chunnia padali:~! iml.rIerno~i~;~si kcscl i ~ r u l ~ n n I 'I ! tsh hcl-nda rE;~lnm h.c.ntanp, ala111 ynng snrna.

I'enctngnn kerai~yka dasw tirittaknn Irogara ay;ir hnsilnyn dnpat rncncapai schusnr-

P\ bcsalnya kernak~iil~i.nn rakyat. iniiplisit c l i dalaili rilahnn, kcmakii~i~ralz i t r ~ . sCmcstirl! ;I juyn dipcrliatikan kcberln~i,jr~tan litrlgsi suri~bcrdnyn nlarn scl7agai d u j ' i i dukung kcl l idi~l~at i (liJc \ . I ~ J ? ~ O I . ! , ? I~vIPo~) . K e l - i l n ~ k ; ~ dnsar tirl.tlaka11 ilcgnra tersch~rr. sqiauh i r r i. l~elutti tiicn,fariii~i ~ ~ c r l ind~rilpan f ~ ~ i l p i i i~r i i l~crd:n~a almn sccara la!.rtl\.

Sct iilp ~ ~ r i ~ h i l l ~ i j ~ i l t i ItLiL'. t;~f:\;ir llnli n~enpunsai negara ( I I M N ) sc.n;lnt iasa dipcrrlchntk:~n I 1 1 r 1 1 s I I ~ i b i ~ i ~ i t alr~lp:li r l i tingknt l c l~ i l i opernsioti~~l. Nii1ill111 ~ l c ~ i l i kian. tcr!t'p;is i s i tal'sil- 1-1 \I\ trr.srhlit. suti~l~crc!ri>~a :~l;lrll !'ring ,i t yn pltnyn ..kekuasnan" dnn ..hltkutii alum-'. niasilr lupiit di;!linnhnn schay:~i dasat. t i~~d:~kun tiegar;i. karma itnlki~.nyapun hulum pernali di,jr~harhan. /\ ki hntn).a s l~ i lgg l~ l i sa t ip i f ,iclns. Neynr.;~ tclali rticl;~ti~gar . . l ~ l ~ h ~ i t i ~ darn". Scllingpa d a j n-t!:~! :i alnm r i i c r~ i he]-i httk~inlan ~ne ln~npa l~ i rusn kcildilan htlnlan n1an usi;~. I<;iyn-naiski~l. ~nrngunsni-1Ii k ~ i i ~ s a i ~ pcrii~ldas-~ur-t i ~ i d ~ ~ s . d8pat I c n ~ r ~ p st.kt-ti k;i oleli m;~3;tpcrnba al:rrii !.;~tig i ~ i ~ i i c r p : i ~ i ~ :b.

Irnplerncntnsi se~inll I lnrlntiy-t~tidanp hcl-ada dalnm rilang I<clnl a ! a n y snnia. Scnlcnrur+;t i t 11. daln~il sct iap I Incl;ir~y-i~ndn~~p. knlnupun arla, sccnl-a send iri-sendiri r l l r i~lnr idatka~~ runng hclnla. ti>t.~iet:il~karr h;it:is !,tii.isdi ksi. mcnil~c\nt ilk bac1;in i i t ; ~ i i lernbngn (I .:)inpirai I. 1. lJt.ns:i~~ i le ln ik i~~n. kelwnnran Ilrikum sctiap Uud;~ng-i~ndnng di hntnsi ole11 I-Llittlg kelolilt~!ra. Terdapiit I \ ' i l r ~ ~ i l h Pe~igelolanti I-l~ttnn. CVila!.alm S1111pai untuk pcngclrrln;lu nil-.

WFI:!! all Keria ~ r i z t ~ t l i pcrtnriih;!ri~an rn ina l i i lnn gas I-ru~ni. Wilnyali I.lcntia Pcl-tariih;~nyan unruk mineral dnn battthnl-;I. nilayah perikannn. a n ? st.Iu~-ul~nyn dapnl tcrlctnk ntau

f'- clipengalahi r>lcli kual i tas dnerah alirnn sungni ( I )AS) yally salnt~. Sehinyyn selurul~ kcgiatan n~u~igliasilkan c-lni~~pnk ncgali l' kumulati f y:ing dapat 111tlusak daa 111cncem:tri li~ryku~~g;iri. k111pa d;ip;~t rli k n d a l i k211 olcli ~rinsi 11s-n~rzsing sckror. Kal-eria sctiap sck~tlr mei~~pu~~!.,ai ttkktrall k i nCr:j:l sc-r~li ri-scndiri. 1-Innlpnk demi k iarl i~ \ i dapal n~c~ i ja r l i penychi~t? konfl i k sosial. yrlng pf~tln gi l il-nri~lyn r~~cniar l i pc~i~~.liarnbat dicnpnin? a kcpacrt ia11 ~1s311;1.

I1nl.i tlcrbayni re!ri.rrnsi. talkit- sutril-crdnya al i~ni ~nelahirkat~ kcter-h:~i!;lll d;lt~ kc tc r~nn t i~ r~gn i~ ant:lt. i~icli\.ltEti atau kelm~ipok tnas~nr;ih:~t ~2i11g linggal di ivi ln\;~ll !Inn;! s;lnra mnripilli her-herli~ I~n l~kan hcrheda 1ieg;lr.a. sc1iingy.a sukn ~I:ILI tiilitL sitk;~ ~ncnghnrirdim h c r - l ; ~ n ~ ! s ~ ~ ~ ~ ~ n y a aLsi atau tir~d;th;in bersnni;i (~.oJler-fi~-i, l f ~ ' I i o / 7 s ) .

Kernktcristik sulnbcrrl:~?;~ nlam tvalin~i hnnya ~ n ~ ~ l g ~ i l a s sitill-silirz aIanl. 1i1cl;iinkrtn jugn ~nencntltk;lri di hatnsi 11) i t hnk si A Y;III~ berakil~at tcrhaclnp l~n l i s i 83. olcll w h a h t urt i i ln~ a rnnn1~1:1t surnherda!.n :)lam .an;: cdikelola si D akil~at pelnksnni~an hnk di A.

Ragttirna~~a. rniaila~ya. knlx~p:~tcn tcrtentu dapar rnc.~igcrnhnngkal~ potcrisi ptsr-ik;it~:i~lr~y a. kcti ka wilny;~ll pcmi tanny ;i digelontori olch Icr i l i17g iclilri pcrtanihang;~n di kahlrpnte~l l;1inriy;13 nn!!ni~n;~nn dun knbupatcll akau lehih rnelnkukari t irirlakn~t bci.s:~tll;~ ~~nr r i k

f"-> incne~lt~tka~i butasan pthoduksi tnincrnl. hatllhnra. ~nin\ iak bumi, kny~i. air. i knn. mallpun ~nci-nhntnsi konvei.ci llzttari utltuk bet-hagai kepcrlzt;lr~ pc.rnh:u~gu~lni~ k t l r ~ t ~ i i kab~tpntcrl- kabupatcn rersehut dny:i d u k u ~ ~ y r l n hcradn tErilnn~ daerall nlirnri SIIII~LE~I~ (l)-IS) !c711g sar~in'? Apakah I h l a i J a n Pengelo!n Wilaynll I-l~tta~i. TIC\\ an Sumhcrd;~ya .A; I+. t3iltPn1l Pcl:~ks:~nn cian Rnd:lri I'cn~rrtrir. 13r1clnn Pt.nyn\+ as. qarip tli bcrlt~lk olt.l~ hehernpa 1 t iclnk PC'I ' !~~ I~C~C'I~~;~SRI~~;~, paCl;tt~;~I ri~c~lghadnpi cla>,n d~rk~tr i~?. sunlhcrdayil darn !'any su~llu cE:rn I i11i21, I ~ ~ ~ I I I ~ L ~ I I ~ l i ~ ~ k 3 t - \ ~ l r ; l ~ ' ! I 1 1 ~ 1 1 E;;wnu i ~ t l . h;u-ilk tcristik s~imhcl-dn~ a ;11:1ti1 iugn ~ i ~ e n c ~ ~ i t ~ i k a ~ l inti pcrsnala~i hr~k dan [jliu !.nllg tcl:\ll diiatlnl-knn c l i i l~m Rill r Sulnht.s(i;~yn Ayruria.

I>amp;ik !wry s ~ t r i : ~ 11 ~ci:jndi. scc:11.;i ~lasional. ;~kihat k i ~ n t ~ ~ y ; ~ srktoral ~SITIC' ~L'II~CI~P;~TIII s~imbcrda!.a alam ad~lnh hcrkemhnnpy a i+jin tanpn pcngt.lolaan sumI~e~-dnyn nlnlii. Dengat1 katn F;~in. mn~idat ncparzl dijabarkan pemerii~tah (clael-ah) scbatas r i hw~n ijin. t : 1 1 1 1 ~ arla ilrii)r~~i;isi Jn!,n tlitk~ttlg ~ rn t~ rk mcnye~~dnl i kan~i! a. .4kihntnya. ticliih pclnah

ck~ktip I~ar~>.i i nlt./ lg~l?d;~ll; i~~l tck~iologi tmtirk mcngendal i knti kct.usak:rn dan pcnccni;u.an l i ngli~~ncnn. karc~~:i i i~ \ -cs taxi penyl~nsi l peruc;alc rln11 penvclldarnya sudnh mcl ampatii d a y dltkiing. 1'cnc.rnpnn <~.,ikti~lI;lll kc\\ itjib311 hnpi pcmcgnrig i,i i l l iilcl!iacli siu-sia. ISnlnm hnl ini Iidak kclil-11 rtpahil;l at l :~ refercnsi !'all2 rncti!dwtkan 1~nIiu.a pcnclckatan sck~ol- adalali penrlekntmi rediiksioi~is yang n~crnprtnyni cacnl h n n nnn.

Knrcnn sclu 1.t11i I l r i c Ian t ,? -~~ndq ynng llcl-knilnti dengan s~~imherdq n nlnrii rncnlcyilly ruany kclola cia11 k o l ~ ~ o t I i i i ~nasing-mnsing. d n i ~ L l n t l a r ~ y - i 1 1 ini schn~ai I;~~ldnsan IIII!\LIIII I)cL~r,i ; l~~);l sckrtw-sek:or. rr~aka politik pclayclolnan SLIA kc dcpitt~ pel-lu cliarahknji i ~ i t ~ t k lial-li;11 hririkut:

pa rip:^ adn 1lntl;rrip-~~lrcIai~y I'eriyclolnnn Sutiit~cl-dit!la /\l;~rn ( S D A ) !any iE:i1~;11

rrlc-~i~l~crkrrat pc~lgelolann S i j h . niungntill- hi~hiingnn liori7on1nl antas tlacl-ah i l l ~ t i~ l \ mencntl~knl~ pcriianiitnt~in dan ~~er l i i~dungan Sl )tZ. menctupknn pcl~nnl 'nata~~ rlari criclangnii SIIA. nicrlcr:lpkan kchi inkan ptn~clc~la;ln S13.4 secara nctsioi.tnl. surta ailari! a Ic~nbaga ncplm yang niCllialnnknn Ii~t~gsi-f i inpsi tcrschtrr. makn ncgara tidak nkrrn dnpnt nzelakr~l\;ln pt.n;:,!clolnnn SI1,4. schnlikn! a yalig berkemhang hnn! 3 usalia pc~i~ar~f i~arnn SS I!\ [;Elil?a 17iclnpel-timhanh:kati dayn cltlkungn~a. I larus dial i i~i haIi\vn safiipt'~i saat ini perigclolnari SUA schcnarnyn helilnl tcrurui ud. bc lu~i i terdapnt kchijnknn nasinnal pcnyctglaan STIA. sehalikt~!.a yang adn I~ranyatnl~ ~,urnanfaatnu ki)moclili dnri S13A l~?el-rl;lsarkan Ilridnng-undanp !any dijalankan olch seliap sektor:

2. K i i~cria I i lnkr i l s i tan:: rlirniarli ius~rurnei~ pr.l;tksailann 1 111dang-irndarip bukni~ li:ii~!.n tI i te11tilk:ln ole11 k;lpsit;ls dar~ l i C ~ ~ i n r n p u a ~ ~ 1>vrsoncl si!,n. mota ink :~~~ ~ l i tc111~tL;rn r j l t . h fidany;~ ~-cst l -~~kt~~~. isasi kelernhilyilan schiriyya tlc*ri tiiny ;llani. I3 AS. atnli i s ili~! a11

hicrl-c!licln tt'rteti t 11 incnjatli kcsatuail pcrclicanatm Jnlnir~ i~snl i :~ pc1~iar~lii:it;rri ST)!\. l icvi tal isasi Iil-okr;~si scl~:ir.us~i~~a diir. ir i~i cl lcl~ rc\~iz;~lisasI ! I leiilt7ay;1-lr'111b;1y;i

pcri~cr i l~tal~. Apahila rirlak delnikia~~. mnkn aprli.:lr pcmcrintah tidalc nk:~n san9prlp rnt.\vt!ilulk;~ri i l~ovnsi tinlzrk 111e1akdinn pentbr1lirln-per111~n11~ti yang ~Eipct'luk;i~l. 113i'i1s

t l i d u i ha1111 ii s;i211 i11i tclal~ tcr ix l i / ? o / j ~ ; 1 3 / ~ 4 t j 7 . I n ( ~ \ ~ a s i ii11t11k ~ i i t i i y c I ~ t ~ g g ; ~ ~ . : ~ k : t ~ i pcngelolnnn SJIA di lapangan untuk ~tie\\t!j~~rlkari hc.prlsli:in ilsaha dnn pcl-nri SCI-ta

~nas~ar-aka[ d:tlaili pcri~nnlh:ttnn SUA dapnt disnlr~hkan crlc.Fi puratusat~ yang hcrlaku.