PEDARAN BASA SUNDA

UNDAK USUK BASA DINA KAHIRUPAN SAPOPOE

Didamel pikeun tugas Basa Sunda

Disusun ku

XI IPA 6

SMA NEGERI 1 GARUT

Jl. Merdeka No. 91 Tarogong Kaler

GARUT

2010

Kata panganteur

Puji sinareng sukur hayu urang dugikeun ka Alloh SWT anu tos masihan rahmat sinareng

hidayah ka urang sadayana ,kusabab simkuring saparakanca tiasa ngarengsekeun ieu pedaran

basa sunda nu judulna “Undak Usuk Basa Sunda dina kahirupan sapopoe”.

Pedaran ieu ditulis dumasar kana teori-teori nu tos ku simkuring saparakanca

dipikagaduh ti sababaraha sumber anu tos dipilarian ku simkuring saparakanca.

Pedaran ieu moal tiasa kabentuk upami teu aya pihak-pihak anu tos ngabantos kana

didamelna ieu pedaran. Kukituna simkuring saparakanca ngahaturkeun nuhun ka sadaya

rerencangan anu tos ngabantu dina ngarengsekeun ieu makalah anu judulna “perluna basa sunda”

dihareupkeun makalah teh tiasa dimanfaatkeun ku balarea dina perkawis perluna basa sunda dina

kahirupan sapopoe ,khususna keur urang sunda .

Simkuring saparakanca nyadar dina ieu pedaran masih seeur kalepatan boh dina

eusi ,kualitas, atanapi dina kuantitasna ieu pedaran, saran jeung kritikan anu ngabangun

dihareupkeun pisan dina ningkatkeun elmu kanggo anu ngadamel ieu pedaran.

BAB I

Bubuka

1.1 Poko Masalah

Usaha ngalestarikeun basa sunda teu gampang , tapi usaha sangkan urang Sunda,

pangpangna rahayat pépéték, meunang kasempetan sajembar-jembarna pikeun

ngarépréséntasikeun diri jeung pribadina dina widangna masing-masing. Lamun urang niténan

balantika nasional, karasa pisan kurangna urang Sunda méh dina sagala widang. Éléh ku urang

Minang, Batak, jeung Bugis nu jumlahna jauh sahandapeun urang Sunda. Naha ku lantaran urang

Sunda henteu miboga kamampuh? Tacan tangtu. Anu sidik, urang Sunda apan asor pisan

kabisana da rata-rata urang Sunda sakolana ngan 7 taun, hartina henteu tamat SMP-SMP acan.

Sabalikna urang Sunda nu mareunang atikan luhur, umumna pala putra ménak heubeul

atawa ménak anyar anu mibanda méntalitas priyayi, anu ngarep-ngarep dijenengkeun ku nu

dibendo. Da ceuk pikiranana hirup nu utama mah kudu nyekel kalungguhan di pamaréntahan,

sanajan gawéna ngan ukur sembah kuriling atawa jadi pakacar

1.2 Ngidentifikasi masalah.

Teu aya na rasa ngabogaan kana basa sorangan ,jadi masalah anu kudu di

perhatikeunbener bener ku pamarentah ,sabab basa sunda bisa lestari kucara aya anu ngabogaan

saha sahana ieu basa teh lamun teu aya anu ngabogaan tangtu ieu basa sunda teh pasti aya anu

ngarebut, umumna basa sunda masih kurang di pikaresep ku budak budak ayeuna ,budak ayeuna

teu saeutik anu teu apal kana kabudayaan urang sunda ,tangtu urang ulah nyalahkeun sasaha ,tapi

urang kudu ilu mikirkeun kuaha carana ieu basa sunda teh teu leungit kaelehkeun ku

perkembangan jaman.

1.3 Rumusan Masalah

Seueur cara anu bisa dijalankeun dina nerapkeun basa sunda ka urang sunda ,basa sunda

perlu keur ciri jang jalma anu asli urang sunda,cara gawanohkeun basa sunda ka jalma sunda

diantarana nyaeta kujalur pendidikan ,ayeuna provinsi jawa barat ngadamel peraturan daerah

supaya dina pelajaran-pelajaran di sakola di ayakeun muatan local basa sunda .Anu leuwih alus

dina kahirupan sapopoe basa sunda kudu di terapkeun supaya laun laun ieu basa teh teu asing

kanggo urang sunda .

1.4 Tujuan

1. Nyebarkeun perkawis perluna basa sunda, ka urang sunda

2. Nyiptakeun rasa resep kana basa sorangan

BAB I

ISI

a. Basa sunda

Basa Sunda minangka basa nu dipaké kurang leuwih ku 27,000,000 jalma di wewengkon

kulon pulo Jawa, atawa 13,6% ti populasi Indonésia.

Basa Sunda kagolongkeun kana famili basa Austronésia - Malayo-Polinésia - Malayo

Kulon-Polinésia - Sundik nu mibanda sababaraha dialék/logat dumasar padumukan jalmana:

Banten,

Bogor,

Parahyangan, jeung

Cirebon.

Parahiangan, ngawengku sabagian badag Tatar Sunda, minangka dialék utama (basa

lulugu) basa Sunda nu diajarkeun ti mimiti sakola dasar (SD) nepi ka sakola menengah pertama

(SLTP), nu ayeuna diajarkeun ogé di SMA sanggeusna kaluar kaputusan ti Gubernur Jawa Barat.

i. Wewengkon

Parantos kauninga yen Basa Sunda anu diangge di wewengkon Jawa Barat sareng Banten dibagi

deui kana sababaraha wewengkon leutik, nyeta:

- Priangan: Bandung, Ciamis, Tasik, Sumedang, Subang, Garut, Bogor, Purwakarta,

sabudereunana

- Banten: Banten sabudereunana

- Kacirebonan: Kuningan, Cirebon, Majalengka, Indramayu, sabudereunana

(LBAL=lereskeun bilih abdi lepat=CMIIW)

Pangkakoncarana sunda priangan, sigana pedah diangge di Bandung, Paris van Java tea.

Sagedengeun ti eta, wewengkon priangan teh baheula ditempatan ku para pangagung anu

kawentar anu ngenalkeun basa sunda ka luar sunda. Janten, urang priangan sok radi imut pami

ngadangu basa sundana Banten atanapi sunda pasisir kaler anu kapangaruhan ku basa jawa

(dicandak ku para nelayan ti wetan).

b. Sajarah Basa Sunda

Mangsa I (saméméh abad ka-16 M)

Nepi ka taun 1600 Maséhi, basa Sunda téh mangrupa basa nagara di karajaan

Salakanagara, Galuh, Kawali, Sunda, jeung Pajajaran. Dina ieu mangsa, basa Sunda kaasupan ku

basa Sansakerta saperti anu katémbong dina prasasti titinggal Purnawarman, malah aksarana ogé

maké aksara Pallawa.

Basa sunda alam harita dipaké dina widang kanagaraan, kasenian, jeung kahirupan

sapopoé, loba kitab ageman anu ditulis dina basa Sunda sarta ngagunakeun aksara Sunda (kuna)

saperti Siksa Kanda ng Karesian, Carita Parahyangan, Darmasiksa, jeung Guru Talapakan.

Geura titénan basa Sunda nu dipaké alam harita, boh nu aya dina prasasti atawa nu aya dina

karya sastrana:

Transkripsi prasasti Ciaruteun titinggal Purnawarman

Jayaviclasya tarumendrasya hastinah airavabhasya vibhatidam padadavayam

nu hartina: ieu (tapak) dua sampéan airawata anu gagah perkasa, gajah inguan pangawasa

taruma nu mawa kadigjayaan.

Transkripsi prasasti Pasirmuara di Cibungbulang, titinggal karajaan Sunda

ini sabdakalanda rakryan juru pengambat I kawihadji panca pasagi marsandeca

barpulihkan hadji sunda

nu hartina: ieu téh ucapan Rakeyan Juru Pengambat dina taun saka 458 nu nétélakeun yén

pamaréntahan daérah dipulihkeun ku Raja Sunda.

Transkripsi prasasti Astana Gede titinggal karajaan Sunda di Kawali

nihan tapa kawali nu sanghiyang mulia tapa bhagya parebu raja wastu mangadeg

dikuta kawali nu mahayuna kadatuan surawisesa nu marigi sakuriling dayeuh nu

najur sgala desa. Aya ma nu pandeuri pakena gawe rahayu pakeun heubeul

nu hartina: ieu nu tapa di Kawali téh nyaéta tapana nu mulya lir déwa. Gusti nu bagja, Raja

Wastu nu ngéréh di kota Kawali, nu parantos mapaés Karaton Surawisésa nu ngadamel kakalén

sakuriling dayeuh, nu nyantosa sakuliah wewengkon, muga-muga kapayunna aya nu kersa

midamel kasaéan sangkan punjul sajagat.

Mangsa II (1600-1800 Maséhi)

Basa Sunda dina mangsa ieu geus kapangaruhan ku basa Arab jeung basa Jawa, basa

Arab asupna kana basa Sunda ngaliwatan pasantrén, ari basa Jawa asupna kana basa Sunda

ngaliwatan padaleman (pamaréntahan). Harita di tatar Sunda geus jlug jleg pasantrén, umumna

ajengan nu ngadegkeun pasantrén di urang kungsi masantrén di wétan, jadi salian ngasupkeun

basa Arab kana basa Sunda pasantrén ogé milu ngasupkeun basa Jawa deuih. Nya di antarana

ngaliwatan pasantrén deuih asupna wawacan jeung sarupaning upacarana téh. Kitu deui widang

pamaréntahan, harita tatar Sunda kaéréh ku Mataram, para gegedén Sunda (dalem) sataun sakali

kudu séba ka dayeuh Mataram, tara sakeudeung di dituna téh, balikna mawa adat cara kadaleman

Jawa, nya mangsa harita mimiti asupna "undak usuk basa" kana basa Sunda téh, nu mangrupa

pangaruh tina basa Jawa (contono dina naskah Wawacan Sulanjana).

Mangsa III (1800-1900 M)

Dina ieu mangsa, basa Sunda mimiti kaasupan ku basa Walanda, ngaliwatan para bupati

jeung pagawé Walanda. Mémang harita mah wewengkon Sunda téh geus aya dina genggeman

pamaréntah Hindia Walanda, nya harita medalna buku basa Sunda anu ditulis ku aksara Latén

téh. Basa Sunda mimiti dijadikeun ulikan bangsa deungeun utamana bangsa Walanda, salian ti

éta basa Sunda ogé mimiti kaasupan basa Malayu deuih. Harita aya katangtuan ti bangsa

Walanda sangkan bangsa pribumi, kaasup urang Sunda kudu ngagunakeun basa Malayu

minangka lingua franca-na (contona aya dina Wawacan Panji Wulung taun 1876).

Mangsa IV (1900-1945 M)

Dina ieu mangsa, sakola-sakola beuki réa, basa Sunda terus digunakeun sarta diajarkeun

di sakola-sakola. Para panalungtik basa Sunda beuki loba deuih, boh bangsa deungeun atawa

urang Sundana sorangan, beuki témbong baé pangaruh basa Walanda kana basa Sunda téh, nepi

ka harita mah teu saeutik urang Sunda nu nyaritana direumbeuy ku basa Walanda, utamana kaom

palajar. Basa Sunda pacampur jeung basa Arab, Jawa, Malayu, jeung Walanda dipaké dina

widang atikan jeung kabudayaan, pikeun nuliskeunana geus prah maké aksara Latén. Dina ieu

mangsa, medal pustakamangsa jeung kalawarta dina basa Sunda saperti Papaés Nonoman

(1915), Pasoendan (1917), Poesaka Soenda (1923), jeung Sipatahoenan (1923).

Mangsa V (1945-kiwari)

Mangsa ti taun 1945 nepi ka kiwari sok disebut ogé mangsa sabada perang, basa Sunda

dipaké dina kahirupan sapopoé, pustakamangsa, sastra, kabudayaan, jeung buku-buku atawa

kapustakaan. Mangsa ieu basa Sunda loba kapangaruhan ku basa Indonésia. Dina istilah-istilah

basa kosta méméh asup kana basa Sunda téh umumna ngaliwatan heula basa Indonesia, utamana

nu dipaké ku masarakat kota, nepi ka aya istilah "Sunda kamalayon" geuning, nyaéta basa Sunda

anu reumbeuy kapangaruhan ku basa Malayu (Indonesia).

c. Fonologi

Kiwari, sakumaha di sakabéh wewengkon Indonésia, basa Sunda ditulis dina aksara

Latin. Aya tujuh sora vokal: a, e (pepet), é, i, o, u, jeung eu; tanpa diftong. Konsonan kawakilan

ku aksara b, c, d, g, h, j, k, l, m, n, p, r, s, t, w, y, ny, jeung ng. Konsonan séjén nu datang ti basa

deungeun, misalna basa Arab atawa basa Inggris, lolobana dialihbasakeun kana konsonan utama

tadi: f -> p, v -> p, sy -> s, sh -> s, z -> j, jeung kh -> h.

d. Tata Basa

Tata basa Sunda kaasup anu basajan dibandingkeun basa-basa lainna. Aya sawatara ciri

basa Sunda, nyaéta:

taya parubahan kecap dumasar waktu, anu dina basa Inggris disebut tenses. Pikeun

nangtukeun waktu, kalimah cukup diwuwuhan ku sawatara kecap saperti kamari, ayeuna,

tadi, jsb.

teu ngabogaan gender dina kecap-kecapna. Kukituna taya parobahan dina kecap-kecapna

lantaran ditujukeun ka gender nu béda.

e. Sistem Tinulis

Dina sajarahna, basa Sunda kungsi ditulis ku rupa-rupa aksara, diantarana:

aksara Pallawa atawa aksara Pra-Nagari anu dipaké pikeun nuliskeun basa Sangsakerta,

dipaké nepi ka abad ka-7,

aksara Sunda Kuna anu diturunkeun tina aksara Pallawa.

aksara Cacarakan atawa aksara Jawa, sacara umum marengan asupna Islam jeung

kaadaban Jawa ka Cirebon (abad ka-16) jeung Priangan (abad ka-17),

aksara Pegon, utamana di lingkungan pasantrén, ku asupna ajaran Islam ti tatar Arab,

aksara Latin, mimiti dipaké ahir abad ka-19, diwanohkeun ku pangjajah Walanda.

Sacara resmi, pamaréntah Jawa Kulon ngaliwatan Perda taun 2003 geus ngarojong aksara

Sunda pikeun pakéeun sapopoé.

f. Tata Krama

Tatakrama minangka hiji hal anu ogé leket dina basa Sunda, utamana dina dialék

utamana (Parahiangan). Sanajan sawatara nonoman Sunda kiwari nganggap yén diajar tatakrama

basa Sunda téh hésé, tatakrama tetep diajarkeun di sakola-sakola lantaran ku tatakrama ieu

diharepkeun sikep silihormat jeung silihajénan.

g. Gaya Basa

Kawas basa Indonésia, dina basa Sunda ogé aya sababaraha gaya basa, contona:

ngupamakeun (similé)

lalandian (métafora)

mijalma (personifikasi)

rautan (eufimisme)

ngasor (litotés)

rarahulan (hiperbol)

kadalon (pleonasme)

silib-sindir (alégori)

mindoan (repetisi)

h. Sastra

Basa Sunda euyeub ku rupa-rupa karya sastra, boh anu klasik atawa anu moderen, diantarana:

mantra/jampe jeung jangjawokan

sisindiran, [[paparikan], wawangsalan, sésébréd

pupuh

kakawihan

guguritan

pupujian

wawacan

carita pantun

dongéng

carita pondok

nopél

drama, jeung

sajak atawa puisi.

i. Undak Usuk Basa

Aya 3 undak basa dina basa sunda, dibentenkeun palebah nerapkeunana. Biasa disebat: undak

usuk basa.

- Kahiji, anu lemes. Diangge pami ngobrol sareng anu saluhureun (yuswa atanapi harkat sosial)

atanapi ngobrol sopan sareng anu sapantar.

- Kadua, basa loma. Diangge dina obrolan sapopoe sareng anu sapantar (umur boh harkat sosial).

Tingkatan basa ieu oge diangge dina surat kabar, karangan, atanapi seratan2 kanggo dibaca ku

umum.

- Katilu basa garihal. Diangge ka anu sahandapeun, saleutikeun atawa jang sato. Basa garihal

disebat oge basa kasar.

Aya budak nyarita ka ibuna, mana anu ceceg:

1. Ibu, gogog nuju tuang

2. Ibu, si tumang keur nyatu

Ah, pastina oge parantos kauningan kusadaya WSAB. Ngan kumaha tah prak-prakanna? Ieu mah

sakedik umpama, diangge dina kalimah ngarah kahartos.

Bapa nuju tuang

Abdi alim neda

Embe keur nyatu

Bapa angkat ka pasar (ih, ka kantor biasana oge bapa mah :))

Abdi mios ka sakola

Si Juha mangkat ka kebon deuk ngangon embe

Bumi anu kiwa kagungan Ibu Entin (kanggo ka batur mah nyebatna bumi)

Anu palih katuhu mah rorompok (nuduhkeun imah sorangan, rorompok=rompok nu abdi)

Imah si kardun tina hinis (jang batur sahandapeun atawa loma)

Kandang maung (ieu mah jelas jang sato, leres?)

Salira keresa nyandak buku sakieu seueurna? (kanggo batur)

Abdi ngabantun piring salosin (kanggo nyalira)

Si Emod mawa bedog

j Nyerat basa sunda

Tah kumaha pami diserat? Sanes nyerat ha na ca ra ka da ta sa wa la, leres...

Anu kawentar kakoncara kajanapria saalam dunya yen ciciren basa sunda teh aya "EU". Sing

saha jalma anu bisa nyebut "EU" kalayan bener, hartina geus bisa basa sunda, hihihi... *karunya

ka si Mas di rorompok...

Tah mun nyebat tos jago, kumaha mun dipiwarang nulis. Ceuk teori, aya 3 jenis "E" dina basa

sunda.

Kahiji: "é" taling siga dina: émbér (aya curek diluhureunna)

kadua: "e" pepet, siga dina: gemes (ih ieu mah sanes sunda), jiga dina... nya dina kecap pepet

wee. Matak kitu disebat e pepet oge.

Katilu: "eu", siga nida peuyeum

Tah, pami radi sesah nyerat hiji kecap, ulah gurung gusuh, emutan heula. Sebatkeun eta kecap,

naha si sakadang "e" teh siga dina émbér, atanapi siga dina pepet, atanapi siga dina peuyeum.

Umpama,

Aya budak nakal, nu mana anu ceceg:

1. Budak teh teu bener (bener=bageur, leres, sae)

2. Budak teh teu beuneur (beuneur=ngeusi, munel, aya eusian, biasana kanggo pare)Kabayang

budak dianggap beuneur... hihihi...

Kuring cicing di Amerika, numana anu ceceg:

1. Kuring tumeuteup di Amerika (tumeuteup=memandang)

2. Kuring tumetep di Amerika (tumetep=menetap)

Ih nu kahiji mah hartosna janten: Sayah memandang di amerika (naon ieu teh)

Kuring dangdan di kamber, mana anu ceceg:

1. Kuring ngeunteung di kamber (ngeunteung= bercermin, ngaca)

2. Kuring ngenteng di kamber (ngenteng= ngentengkeung, enteng=ringan, meringankan)

Aya budak mani geulis, mana anu ceceg:

1. Euleuh si eneng mani geulis (euleuh=ekspresi kagum)

2. Eleh si eneng meni geulis (eleh=kalah)

Tah kitu para wsab, kumargi ieu teh mulungan tina emutan 17 taun kalangkung (jaman SMP)

teras rumaos sanes urang priangan, umpami bade aya anu nambihan sareng ngelereskeun,

mangga email ka wsab2005@yahoo.com, engke di tambihkeun kana handapeun ieu postingan

BAB III

PANUTUP

2.1 Kacindekan

Urang sunda masih keneh asing kana basa sorangan ,ieu tiasa katingali dina tingkah laku

paripolah urang sunda dina ngagunakeun basa sapopoena nu utamana basa sunda .teu sautik

urang sunda teu apal perluna basa sunda keur ciri tiap tiap daerah .

2.2 Saran

Kanggo ka para bapa ibu guru anu ngawulangan basa sunda kedah mampu ngalestarikeun

basa sunda supaya ieu basa teu leungit ku kamajuan jaman atawa ku budaya-budaya asing anu

bisa ngaleungitkeun basa sunda.

DAPTAR PUSTAKA