Para Ve Banka

8/8/2019 Para Ve Banka

1/26

Para ve Banka 1. PARANIN TANIMI VE FONKSYONLARI Bir devlet tarafndan tedavle karlm, zerinde nominal deeri yazl kat veya madenden

yaplm deme aracdr. Para;- - deme arac,- - Kymet ls,- - Tasarruf arac vs. diye de tanmlanabilir. Tanmlardan da anlalaca zere parann 3 fonksiyonu vardr.- - Para bir deitirme aracdr.- - Para bir deer lsdr.- - Para serveti biriktirme ve tasarruf etme aracdr.

Parann tanm asl fonksiyonu olan deiim fonksiyonuna dayanlarak da yaplabilir. O halde, paraiin herkesin kabul ettii bir deiim aracdr diyebiliriz. Parann douu da yine deiimfonksiyonu ile ilgilidir. Trampa glkleri parann ortaya kmasna yol amtr. Parann deiim arac olma fonksiyonunun yannda baka ilevleri de vardr. Bunlar deer ls,gelecek demelerin ifadesi ve deer korumas ( tasarruf arac ) fonksiyonlardr. Modernekonomilerde, deiim fonksiyonu ile birlikte tasarruf fonksiyonu da parann asli fonksiyonuolarak kabul edilmektedir. Deiim fonksiyonu parann i grme gdsyle, tasarruf fonksiyonu isespeklasyon gdsyle talep edilmesini aklar. Parann deer korumas ve gelecek demelerin ifadesi fonksiyonlar zaman iinde gerekleir. Bunedenle, parann zaman iinde gerekleen ilevlerinde sre ve devamllk dncesiegemendir. 2. BANKACILIKTA MEYDANA GELEN GELMELER 2.1 Dnya Ekonomisinde Meydana Gelen Gelimeler II.Dnya Sava ncesine kadar Uluslararas Bankaclk, esas itibaryla D Ticaret ilemlerinin

yerine getirilmesi ve finansmanndan teye geemiyordu. Bankalar, bu fonksiyonu, dierlkelerdeki muhabir bankalar araclyla yerine getirmekteydiler. II.Dnya Savan takip eden dnemde, dnya ekonomisini etkileyen nemli gelimeler olmutur.Savatan zarar gren Avrupann yeniden yaplanmas iin uygulanan Amerikan yardmprogramlarnn da katksyla Avrupa lkelerinin snai ve tarmsal retimlerinde hzl artlargrlm bu arada tm dnyada sanayi , ulam, haberleme ve bilgi ilem teknolojisindeilerlemeler kaydedilmitir. Azgelimi lkelerde uygulanan kalknma programlar, en azndan birksm lkelerde retim ve refah art salamtr. Tm bu gelimelere paralel olarak, Dou Blokulkeleri dndaki lkelerde uluslararas mal ve sermaye hareketleri zerindeki kstlamalarngiderek azaltlmas ve daha liberal ekonomik politikalar uygulanmas ynndeki eilimlerkuvvetlenmi, sonu olarak uluslararas ticaretin ve uluslararas para hareketlerinin hacmi byklde artmtr.


2/26

Fonlarn lkeler arasnda daha serbeste bir akkanla kavumasna paralel olarak uluslararasticaretin finansmannda uygulanan teknikler ve finansal aralar da eitlenmitir. Eskiden esasitibaryla mal al-veriinin finansman amacyla kullanlan bir takm finansal aralar zamanla ticariilemlerden bamsz olarak alm-satmlar yaplan ara ve kymetler haline gelmilerdir. Btn bugelimeler, ulusal para ve sermaye piyasalarnn uluslararas piyasalarla giderek btnlemesi

sonucunu dourmu, zellikle haberleme ve bilgi olanaklarnn da katksyla fonlarn lke iinde velkeler arasnda transferi srat ve kolaylk kazanm, corafi uzaklk ve zaman farkndan doansorunlar hemen hemen ortadan kalkmtr. 2.1.1 Parasal Sistemde Meydana Gelen Deiiklikler 1931 ylna kadar lkelerin milli paralarnn deerini tespit etmekte kullandklar ortak ltALTINd ve bu sisteme ALTIN STANDARDI denilmekteydi. Bu sistemde bir lkenin milli parabiriminin deeri, belirli arlktaki Altnn deerine gre belirleniyordu. Altnn sistem iindekifonksiyonu, ulusal ve uluslararas dzeyde deme arac olarak kabul edilmesiydi. Fakat sistemdesadece altn deil ounlukla da kat para deiim arac olarak kullanlyordu. Kat paray birsatn alama gc olarak kabul ettirebilmek iin, talep edildinde Merkez Bankalarnn altnkarlnda bu banknotlar geri almay taaht etmesi gerekiyordu. Bu sistemde her para birimiiin dier paralar karsnda bir deiim oran belirleniyor, paralarn deerlerinin de belirlenen buorann %1altna veya stne kmasna izin veriliyordu. I.Dnya Sava srasnda ortaya kan enflasyonist bask sebebiyle altn standart byk darbeald. Ayrca lkelerin ithalat taleplerini ksmalar Dnya ticaret hacmini de daraltmt. 1931de ilkkez ngiltere, Altn Standart Sistemini terk etti ve bir ksm lkeler paralarn Sterlin e grebelirlemeye baladlar.

1944 ylnda Bretton Woods anlamasyla, Sterlin dnda balca paralarn deeri Dolara grebelirlenmeye baland. Bundan sonra Sterlinin uluslararas deme arac ve rezerv para olmazellii giderek azald ve Sterlinin yerini Dolar almaya balad. Bu anlamada Dolarn deeri dealtna endekslendi. Buna gre 1 ons Altn = 35 USD olarak belirlendi. 60l yllarn banda USD ve GBPin d ticaret aklarnn bymesi uluslararas demelersisteminde dengesizlikler dourmaya balad. Bretton Woods Anlamasna gre belirlenen sabitparite sisteminin yetersiz kalmas sonucu, birbirini takip eden parasal krizler yaand. 1960-1970

yllar arasnda pek ok para nemli oranlarda devale ya da revale edildi. 1971 yl sonunda Uluslararas Para Fonunun derliinde Smithsonian Anlamas diye bilinen yenibir parasal dzenleme yapld. Bu dzenleme ile Dolarn Altna kar deeri yeniden belirlendi.Ayrca, Avrupa Ortak Pazarna ye lkeler, paralarnn birbirlerine kar hangi oranlardaserbeste deer kazanp kaybedebilecei hususunda anlaarak, belirli alt ve st snrlargetirdiler. Buna gre daha nce %1 olan band %2,25 karlyordu. Smithsonian Anlamas ile belirlenen sistem de uzun mrl olamad ve 1972 Temmuzundangiltere, 1973 ubatnda da Amerika paralarn tamamen serbest dalgalanmaya braktlar.Bylece Dolarn deeri de Altna bal olmaktan kt. Dnyadaki belli bal para birimleri de busisteme gre dalgalanmaya brakld. Para birimlerinin birbirlerine kar deerleri piyasakoullarna gre deikenlik gsteren bir mekanizma iinde piyasada serbeste belirlenmeyebalad. Bu sisteme, Deiken Kur Sistemidenilmektedir.


3/26

2.1.2 Eurodolar Piyasasnn Ortaya k II.Dnya Sava sonrasnda Amerikan ekonomik yardmlar ve Amerikal yatrmclarn getirdiklerisermayeler kanalyla Avrupaya byk miktarda Dolar girii olmutur. Ayrca, Amerikada dahilifaiz oranlarna st snr konulmas ve munzam karlk, vergi v.b gibi kstlamalarn uygulanmas

sonucunda yatrmclar bu kstlamalarndan kurtulmak iin yatrmlarn Amerika dndadeerlendirmek istemilerdir. te yandan yine II.Dnya Sava sonrasnda souk sava yllarndaRusya ve dier Dou Bloku lkelerinin Amerikada tuttuklar Dolar rezervlerini, Amerikann siyasinedenlerle bloke etmek istemesi zerine eitli Avrupa para merkezlerine kaydrdlar. Sonuta,Amerika dnda Avrupada ilem gren Dolar hacmi byk boyutlara ulat. Avrupada ilem grenbu Dolarlara Eurodolar ve bu piyasaya da Eurodolar Market ad verildi. Daha sonra, ulusalekonomideki resmi kstlamalara tabi olmadan kendi milli snrlar dnda ilem gren dier paralarda Eurocurrency olarak adlandrld. 2.1.2.1 Euro-Market : Deiik para birimlerinin kendi lkelerinde mevcut resmi kstlamalara vekurallara bal olmakszn dviz piyasalar araclyla biribirlerine dntrlebildikleri ve parapiyasalar araclyla da kredi veya mevduat olarak deerlendirildikleri piyasalardr. Bupiyasalarn mevcudiyeti, uluslararas ve dahili faiz oranlar ve dviz paritelerinin istikrarkazanmalarnda nemli rol oynamaktadr. Bu piyasalarn gelimesiyle, daha nce daha okdevletlerin, Merkez Bankalarnn veya zel kurumlarn yrtt uluslararas kredi ve diersermaye hareketleri de hz kazanm ve haberleme teknolojisinin salad olanaklarn da

yardmyla bata uzakdou ve Amerika olmak zere Avrupa ve Ortadouda yeni parasal merkezlerortaya kmtr. Bu gelimelere ayak uydurmak ve bu piyasalarda bulunmann avantajlarnda yararlanmak iin bykbankalarn yansra, eskiden sadece lke ii bankaclk hizmeti yapan bir ok blge ve ehir

bankalar da d ubeler ama veya yabanc bankalarla ortaklk kurma yoluna gitmilerdir. Bazbyk uluslararas bankalar ise, munzam karlk, vergi vb. gibi lke ii kstlamalardan kurtulmakiin Jersey ve Cayman Adalar, Bahreyn, Luksemburg gibi merkezlerde Offshore bankalarkurmulardr. Bylece gerek yabanc para cinsinden fonlama ihtiyacnn karlanmas ve gereksefazla fonlarn deerlendirilmesi ve hacmi giderek byyen sendikasyon kredileri piyasasnagirilebilmesi konularnda avantaj salamaya almlardr. 2.1.3 Avrupa Para Sistemi Dnya ekonomilerinde yaanan sknt Avrupa orjinli ekonomileri yeni bir araya yneltti. 1972

ylnda Avrupa Topluluu lkeleri milli para birimlerinden oluan currency snake ad verilen birporasal sistem gelitirdiler. Sistemin temel amac, Ortak Pazara ye lkeler arasnda parasalistikrar gelitirmekti. Buna gre, sisteme ye lkelerin para birimlerinin kendi aralarndakideiim oran +/- 2,25lik bir band iinde deiebilecekti. Bu sistemin ardndan Dolar merkezli birsistem yerine daha ok Alman Mark merkezli bir sistem ortaya kyordu. Ancak Almanyann busistem ierisinde etkinlemesi dier lkeler tarafndan kabul edilmedi ve yeni bir araya girildi. 1979 ylnda Avrupa Para Sistemi (EMS) hayata geirildi. EMSin ilk yeleri; Almanya, Fransa,talya, Belika, Lksemburg, Hollanda, rlanda ve Danimarkayd. Daha sonra sisteme 1989 ylndaspanya, 1990da ngiltere, 1992de Portekiz katld. Bu sistem iinde nemli kararlar vedeiiklikler ye lkeler Maliye Bakanlar ve Merkez Bankas bakanlarnn katld ortaktoplantlarda ele alnmaktayd. Ayrca ye lke Merkez Bankalar srekli olarak birbirleriyle gral-veriinde bulunup, periyodik toplantlar yapmaktaydlar.


4/26

EMS, ye lkelerin para birimleri arasndaki parite deiikliklerine alt ve st snrlar koymaksuretiyle dviz kurlarn belirli dengeler iinde tutabilmeyi amalamaktadr. Bylece, lkelerinekonomik yaplar da gznde tutularak, ticari ve finansal hareketlerin ar deerlenmi veyaar deer kaybetmi dviz kurlar nedeniyle kontrol d dalgalanmalara maruz kalmas nlenmiolmaktadr.

EMS, bu amalara ulaabilmek iin balca sistem gelitirmitir. 2.1.3.1 Dviz Kuru Sistemi (ERM/Exchange Rate Mechanism)ERMnin amac, ye lkeler paralar arasndaki kur dalgalanmalarn belirli snrlar iinde tutmaktr.Bunu salamak iin sistem iindeki paralarn biribirlerine kar deerlerini snrlayan sabitMerkezi pariteler tespit edilmitir. Band +/- 2,25 olup parite bunun dna ktnda ilgili lkeMerkez Bankalarnn dviz piyasasna mdahale ederek kuru ngrlen snrlar iine ekmelerigerekmektedir.

2.1.3.2 Avrupa Parasal birlii Fonu (EMCF)ye devletlerin deme bilanolarnda ortaya kan glklerin finansman yoluyla giderilmesiamacyla oluturulan merkezi bir kredi mekanizmasdr. ye lkeler kendi USD ve Altnrezervlerininin %20sini ECUye karlk aylk swaplar biiminde, EMCFda tutuyorlard. Bufondan ye lkeler eitli vadelerde finansman ihtiyalarn karlayabiliyorlard. 2.1.3.3 Avrupa Para Birimi (ECU)ECU, Avrupa Topluluuna ye lkelerin milli paralarnn belirli arlkta temsil edildii ortak birpara sepeti eklinde tanmlanabilir. ECU, EMSnin bir arac olarak 1979 ylnda ortayakarlmtr. Sepet iinde yeralan dvizlerin arl, ilgili lkelerin topluluk iindeki ekonomikbyklne ve gcne gre belirlenmekteydi.

2.1.4 Avrupa Birlii 1991 ylnda gerekletirilen Maastrich zirvesi dorultusunda 7 ubat 1992de imzalananMaastrich Anlamas yeni bir dnemi ilan etti. Artk Avrupa Topluluu yerine Avrupa Birliiszkonusu oldu. Maastrich kriterleri ye lkeleri parasal birlie doru yaklatrd. Bu kriterler ; Enflasyon :ye lkeler arasnda en dk 3 enflasyon orannn ortalamas + max %1,5Bte aklar : En fazla Gayr Safi Yurt i Haslann %3 kadar,Kamu Borlanmas :En fazla i ve d toplam olmak zere GSYHnn %60Faiz Oranlar : Uzun vadeli devlet tahvili faiz oranlar, enflasyonu en dk 3 lkedeki faizoranlar ortalamasnn en fazla %2 fazlas, Maastrich Anlamas ile birlikte EMS ve EMU yeni bir takvime baland. Buna gre, lkelerin 1997

yl performanslarna gre 1998de parasal birliin balatlmas kararlatrld. Bu tarihe kadarlkeler istenilen kriterlere ulaamazlarsa takvim 1 yl uzatlacakt. 1 Ocak 1999 tarihinde parasalbirlie geilmesi karara baland ve gerekten de 1998 ylnn son gn ye lkelerin paralarnnarasndaki paritelerin sabitlenmesiyle birlikte 1 Ocak 1999 tarihinde itibaren EURO kaydi olarakhayata geirildi. 1 Ocak 2002den itibaren dier parasal tedavlden kalkacak ve sadece EUROfiziki olarak hayata geirilecektir. Bu ilem Avrupa Merkez Bankas (ECB) tarafndan

yrtlecektir.


5/26


6/26

- - alm / satm konusu olan mal olarak zetlenebilir. Alclar piyasann talep, satclar ise arz ynn olutururlar.Piyasadaki alm gc iledesteklenmi al isteine talep, sat isteine de arz denir.Piyasann en nemli fonksiyonuarz / talep isteini biraraya getirerek arz ve talebin karlamasn salamak ve karlkl

deiim ortamn hazrlamaktr.3.1 Piyasa eitleriEkonomideki alm satma konu olan mallarn niteliine gre piyasalar ikiye ayrlr- - Gerek piyasa- - Mali piyasa

3.1.1 Gerek Piyasa Gerek piyasalarda bir taraftan nihai mal ve hizmetlerin , dier taraftan da bu nihai mal vehizmetlerin retiminde kullanlan retim faktrlerinin alm satm szkonusudur.Bu piyasalarnbirincisinemal ve hizmet piyasalar, ikincisine faktr piyasas denir.Mali sistemin temel fonksiyonu, ekonomide fon arz ve talebini dengeleyerek kaynaklarnkesimler arasnda zaman ve miktar asndan optimal dalmn salamaktr.Mali sistem bufonksiyonunu mali piyasalar aracl ile yerine getirir. 3.1.2 Mali Piyasa Bir lkede fon kullananlar ile fon arz edenler arasnda fon akmlarn dzenleyen kurumlar,akm salayan ara ve gereler ile bunlar dzenleyen hukuksal ve ynetsel kurallardanoluan piyasadr.

Fon fazlas olan ekonomik birimlerle, fon ihtiyac olan ekonomik birimlerin karlamalarnsalamak, bu birimler arasnda fon akn gerekletirmek amacyla kurulan kurumlarafinansal kurumlar bu kurumlarn oluturduu kesime de finans kesimi ad verilir. Ekonomideki tasarruf yapan ve yatrm yapan birimlerin farkl olmas mali piyasalarn temelnedenidir. Mali piyasalarda yer alan araclarn fonksiyonu, zaman , miktar ve vade ayarlamas

yaparak, vade getiri ve risk konusundaki istek ve beklentileri farkl olan kesimlerarasnda fon aktarmn gerekletirerek, fonlar alternatif yatrm alanlar arasndadatmaktr.

MAL SSTEM EMASI


7/26

3.1.3 Para ve Sermaye PiyasalarMali piyasalar yaplan ilemlerin vadesine gre ; ksa vadeli fonlarn alnp satld ,iletmelerin ve devletin likidite ihtiyalarn karladpara piyasalar ile uzun vadelifonlarn alnp satldsermaye piyasalar olarak ikiye ayrlmaktadr.

Ders Notu 2: PARA PYASASI

1. Para Piyasasna Giri Ticari bankalarn ve dier iletmelerin likidite durumlarn ayarladklar, Merkez Bankasnnpara politikasnn gereklerini yerine getirdii ve hkmetin gnlk ilemlerini finanse ettiipiyasa olarak tanmlanmaktadr.

Ksa vadeli para piyasas aralarnn alnp satld para piyasalar,ksa vadeli fon fazlas olankurumlarla, geici nakit ihtiyac duyan kurumlar kar karya getiren bir mekanizmaoluturmaktadrlar. Ekonomik birimlerin geici nakit ihtiyalarn karlamak, fon fazlasolan kurumlarn ve bireylerin bu fonlarn en uygun vade ve getirilerle yatrmadntrmelerini kolaylatrmaktr.Bankalarn ve dier mali kurumlarla ticari iletmeler vedevletlerin eitli dnemlerdeki nakit giri ve klar arasnda tam bir uyum salamalarher zaman szkonusu olmayabilir.Bu durumlarda tm ekonomik birimler bu piyasaya bazdurumlarda alacakl bazen de borlu olarak girerek fon fazlalarn yatrma dntrereknakit ihtiyalarn gidererek yatrmlarn srdrebilirler. Para piyasas, paraya evrilebilir kaynaklarn ksa vadeli ihtiya duyulan alanlara aktarlmasngaranti edecek bir mekanzmann olumasn salar.Bunun yansra para piyasas nakitfazlas zerinden en yksek gelirin salanmasn yada en dk oranla ksa vadeli kredialnmasn gvence altna alan bir sistem oluturarak firmalarn nakit fazla veya aklarnndaha iyi ynetilmesini tevik etmekte ve kredi piyasalarnda rekabeti arttrmaktadr.


8/26

Para piyasasnn balca aralar, bata Hazine Bonolar olmak zere her trl ksa vadeli kamu vezel kesim tahvilleri, kambiyo senetleri, alnp satlmaya elverili her trl ticari katlar, vadelive vadesiz banka mevduat hesaplar, kredi kartlar ve para piyasas mterek yatrm fonlarkatlma hesaplardr.

2. FAZ ORANLARINI ETKLEYEN FAKTRLER3. DN VERLEBLR FONLAR KURAMI

dn verilebilir Fonlar Piyasasnda Denge

Bor verilebilir fonlar piyasasnda yalnzca zel kesimin talepte bulunduu, bir baka deyileHazinenin piyasadan bor talep etmedii durumu gsteren yukardaki ekilde bor arz (A) ilebor talebi (T), iki erinin kesitii (X) noktasnda dengeye gelecektir. Bu noktann dnda arz iletalep kesimedii iin denge gerekleememektedir. X noktasnda M1 miktarndaki fon, F1 faizoranndan bor olarak verilmi olmaktadr. imdi de Hazinenin, ortaya kan bte an finanse etmek amacyla zel kesimin talebine ekbir taleple bor verilebilir fon talebinde bulunarak piyasaya girdiini varsayalm.


9/26

Yukardaki ekilde (T) zel kesimin talebini, (X) noktas yalnzca zel kesimin piyasada bulunduudurumun dengesini ifade etmektedir.

Hazinenin piyasaya ek bir taleple girmesi halinde yalnzca zel kesimin telebini temsil eden (T)talep erisi sola kayacaktr. (T erisi). T erisi zel kesim ve Hazinenin bor verilebilir fonlaraolan talep toplamn temsil etmektedir. Bu durumda yeni denge noktas, dier koullar deimediisrece, T talep erisinin, arz erisi (A) ile kesitii Y noktas olacaktr. Bu yeni denge noktasndabor verilebilir fonlarn kullanm miktar M1-M2 kadar artarak M1 den M2 ye kaym, bunakarlk arzda bir deiiklik olmad iin faiz oranlar talep artna F2-F1 kadar artla karlkvererek F1 den F2 ye ykselmitir.

Hazine ile zel kesimin bor verilebilir fonlar piyasasndan talepte bulunma nedenleri farkldr.Hazine bu piyasadan btenin finansman gereksinimini karlamak iin bor talep ettii iin faizartna zel kesim kadar duyarl deildir. Buna karlk zel kesim, piyasadan ileride salayaca

yatrm projelerini finanse etmek amacyla borland iin faiz artlarna kar son dereceduyarldr. Faizlerde ortaya kacak artlar zel kesimin yatrm maliyetlerini ve dolaysylailerideki karlln etkileyecei iin, byle bir durumda zel kesimin yatrm projelerinden birblmn ertelemesi ve dolaysyla piyasadaki borlanma talebini drmesi normaldir. Amalardaki bu farkllk nedeniyle faizlerde, Hazinenin piyasaya girii nedeniyle ortaya kan F1-F2 art, zel kesimin, bor verilebilir fonlar piyasasndaki talebinde dmeye neden olur. Bunedenle zel kesim T erisi zerine gemez ve T erisi zerinde sola doru kayarak borlanmatalebini azaltr. Bu durumda zel kesim iin yeni denge noktas Z olur. Z noktasnda zel kesim,

yeni faiz oran olan F2 orannda eskiden olduu gibi M1 kadar deil fakat bundan M1-M3 kadardaha dk olan M3 miktar kadar borlanabilmektedir. Hazinenin yaratt ek taleple, faizlerin ykselmesine ve zel kesimin borlanma miktarndrmesinezel kesimin piyasa dna itilmesi olgusu ya da crowding out effectadverilmektedir. 4. PARA POLTKALARI


10/26

Para arzn ve faiz oranlarn deitirerek ekonomiyi etkileme teebbs olan para politikalar MBtarafndan yrtlmektedir.Temel fonksiyonu para arz ve faiz orann etkilemek olan parapolitikalarnn amac, tam istihdamn, fiyat istikrarnn, ekonomik byme ve demeler dengesininsalanmas olarak aklanmaktadr.

4.1 Para Politikas aralar - - Zorunlu karlk oranlar- - Ak Piyasa lemleri- - Reeskont Politikas- - Dviz Pozisyon Uygulamas

4.1.1 Zorunlu Karlk Oranlar 4.1.1.1 Mevduat Munzam Karlklar Bankalarn dn verilebilir fonlarn, kredi hacimlerini etkilemek iin kullanlan aralardan biri

yasal karlk veya zorunlu rezerv orannn MB tarafndan saptanmasdr. Bu oran bankalarn kaydipara yaratma glerini belirleyen en nemli aralardan birisidir.

4.1.1.2 Disponibilite Oran

Bankalarn deme glerini koruyabilmek iin MB nezdindeki serbest depo ve hesaplarndabulundurmak zorunda olduklar yasal karlklara disponibilite denir. 4.1.2 Ak Piyasa lemleri

MBnin Devlet i borlanma senetlerini satmak ya da satn almak yolu ile bankalarn likiditelerini,dolaysyla dn verebilecekleri fonlarn miktarn etkilemeyi amalayan ilemlerdir. MBnindevlet i borlanma senetlerini satmas, dorudan ya da dolayl olarak bankalarn likiditelerini vedn verebilecekleri fonlarn miktarn azaltr. Likiditeleri ve dn verebilecekleri fonalrnmiktar azalan bankalar kullandrdklar kredilerin miktarn daraltmak zorunda kalrlar. AksineMBnin devlet i borlanma senetlerini satnalmas, bankalarn likiditelerini ve dnverebilecekleri fonlarn miktarn arttrr. Likiditeleri ve dn verebilecekleri fonlarn miktarartan bankalar kredilerini arttrabilirler. Tahvil piyasasnn gelimi olduu lkelerde ak piyasa ilemleri etkin bir kredi kontrol aracdr.Ak piyasa ilemlerinin etkinlii piyasada ilem gren devlet i borlanma senetlerinin hacmine,MBnin portfy hacmine ve uygulad para politikas hedeflerine baldr. 4.1.3 Reeskont Politikas

MB bankalarca iskonto edilmi olan ticari senetleri yeniden iskonto ederek veya bankalarcateminat olarak verilen senetler karlnda banlara avans vererek kaynak salayabilir. MBreeskont ve avans faiz oranlarn ykselterek bankalarn fon talebini ksabilecei gibi faiz dnlemlerle de (Bankalara limit koyarak, reekont ve avansa kabul edilecek senetlerde koullararlatrarak) bankalarn reeskont ve avans taleplerini kstlayabilir. MB reeskont faiz oranlaryla

oynayarak banlarn dn verilebilir fonlarn, rezervlerini ve kaydi para yaratma olanaklarnetkilerler.


11/26

4.1.4 Dviz Pozisyon Uygulamas

Dviz piyasalarn incelerken greceimiz zere MB bankalarn tutabilecekleri dviz pozisyonmiktarn da belirleyerek bir dviz kuru politikas yrtmektedir. Burada ama, hem bankalarn

risklerini kontrol altna almak hem de piyasay ekonominin gerekleri dorultusunda dzenlemektir.

MBnin para politikalar dnda, Hazinenin maliye politikalar, Sermaye hareketleri, enflasyon faizoranlar zerinde etkin rol oynamaktadr. Ders Notu 3: DVZ PYASALARI 1. TEMEL KAVRAMLAR 1.1 Dviz ve Efektif

Gnlk hayatta dviz ve efektif kavramlar srekli biribirine kartrlmaktadr. Bu sebeplegerekte aralarnda nemli farklar olan bu kavramlar aklamakta fayda grmekteyiz.

Yabanc paralar cinsinden ve yabanc lkelerde denebilir kaydi paraya dviz denilmektedir.Yabanc lke banknotlar ve madeni paralarna ise efektif denilmektedir.

Buna gre dviz ounlukla banka hesaplarna gemi yabanc para olarak deerlendirilirken,efektif ise cepte tanan kat ve madeni para olarak tanmlanmaktadr. Bankalar asndan dviz efektifden daha kymetlidir. Bunun balca sebepleri aadaki gibisralanabilir; 1 Dvizin mobilitesi ( hareket kabiliyeti ) vardr.2 Dvizin saklanmas emniyetlidir.3 Dvizin nemas vardr. 1.2 Dviz Kuru

Her lkenin kendine zg bamsz bir para sistemi vardr. Oysa uluslararas demeler, daima buulusal paralarn birbirleriyle deitirilmesini gerektirmektedir. rnein bir Alman ihracat,Fransaya yapm olduu ihracat karlnda, kazand Fransz Franklarn Alman Marknaevirerek Almanyada hammadde satn alacaktr.

te eitli milli paralarn birbirlerine evrilmesi zorunluluu, bu evrilme ileminin hangi oranzerinden yaplmas gerektiini belirlemek gibi ok nemli bir sorun ortaya karmaktadr. Milliparalarn bu deiim orannaDviz Kuru ya da Parite denmektedir. Yani ; Bir lkenin dviz kuru, o lkenin milli para biriminin yabanc paralar cinsinden deerini ifadeetmektedir. 1.3 apraz Kur


12/26

Uluslararas dviz piyasalarnda her bir dvizin dierlerine kar paritesi yerine baka paralarnAmerikan Dolarna kar pariteleri baz alnmaktadr. Bylece, gnlk alm-satm ilemlerinde hzve kolaylk salanmaktadr. Ayrca USD, halen uluslararas demelerde en yaygn kullanlan parabirimi zelliine sahiptir. Bunun yannda tabii ki apraz kurlar da gerektiinde kullanlmaktadr.Buna gre uluslararas uygulamada kotasyonlar 1 Ocak 1999dan nce yani EURO hayata

geirilmeden nce aadaki gibi verilmekteydi. 1 USD = 1.9500 / 1.9505 DEM1 USD = 1.6000 / 1.6005 SFR1 USD = 5.8500 / 5.8525 FRF1 GBP = 1.6500 / 1.6505 USD

Yukarda verilen tarihten itibaren Belika, Almanya, spanya, Fransa, rlanda, talya,Luksemburg, Hollanda, Avusturya ve Portekiz EUROya dahil oldular ve daha nce kullandklarpara birimleri cinsinden ilemler 2002 ylna kadar devam edecek olsa da uluslararas sistemdeartk bu lkelerin para birimleri yerine EURO kote edilmeye baland. PARA BRM 1 EURO BELKA FRANGI 40,33990ALMAN MARKI 1,95583SPANYOL PEZETASI 166,38600FRANSIZ FRANGI 6,55957RLANDA PUNTU 0,78756TALYAN LRET 1936,27000LUXSEMBURG FRANGI 40,33990HOLLANDA FLORN 2,20371AVUSTURYA LN 13,76030PORTEKZ ESKDOSU 200,48200

1.4 KOTASYON Herhangi bir varlk iin verilen alm ve satm tarafl fiyat teklifi kotasyon olarak adlandrlr. Parapiyasalarnda kotasyon faiz cinsinden verilir. rnek :

1 WK TL %40 / %45 Bu kotasyonu aarsak daha nceden piyasa teamlleri ile belirlenen bir mebla, szgelimi 1 trilyonTL iin XYZ bankasnn 1 hafta boyunca 40% ile bor alabileceini 45% ile bor verebileceinianlamak mmkndr. Dviz piyasalarnda ise kotasyon satn alma, ya da satma deeri olarak verilir.

rnek :


13/26

USD/TRL 565.000 / 565.500

Bu kotasyonu aarsak, yine piyasa teamlleri gerei daha nceden belirlenen bir mebla iin

szgelimi 1 milyon USD iin XYZ bankasnn ayn gn 1 milyon USDn 580.000 TL alabileceini,ayn miktarda USD ise 580.500 TLdan satabileceini anlamak mmkndr.

Tanmdan ve rneklerden de anlalaca zere kotasyon ift tarafl verilmektedir.

5 / 7 gibi verilen bir kotasyonda

Dviz kotasyonlarda bir para baz dviz olarak kabul edilmektedir. Genelde ABD Dolar baz dviz olarak kabul edilse de EUROdan sonra, EURO cinsindenkotasyonlarda baz dviz EURO olmutur. Ayrca USDnn ngiliz Sterlini cinsinden apraz kurundabaz dviz ngiliz Sterlinidir.

Buradan hareketle, eer tm para birimlerinin USD cinsinden karl biliniyorsa dier parabirimlerinin de birbirleri cinsinden ifadesi kolaylamaktadr.

rnek : USD/JPY = 110,85/95USD/TRL = 565,000 / 565,500 JPY/TRL = ? Bal dviz (TRL) = 565,000 / 565,500 Baz dviz (JPY) = 110,85 / 110,95 BID RATE = 565,000 / 110,95 = 5092,38ASK RATE = 565,500 / 110,85 = 5101,48 rnek : EURO/USD = 1,0110 / 1,0115GBP / USD = 1,5860 / 1,5865 GBP / EURO = ?

Bal dviz (EURO) = 1,0110 / 1,0115


14/26

Baz dviz (GBP) = 1,5860 / 1,5865 BID RATE = 1,5860 / 1,0115 = 1,5679ASK RATE = 1,5865 / 1,0110 = 1,5692

2. Dviz Alm Satmnda Valr ve demeler 2.1 Nostro Hesaplar Bankalarn bir baka bankada yabanc para mevduatlarn tuttuklar hesaplardr. Bankalarnhesaplarna dvizler nostro hesaplar vastasyla girer ve kar. Genel bir uygulama olarak herbankann tututuu nostro hesab o yabanc parann ait olduu lkedeki bankadadr.Trkiyedeki birbankann FRF (Fransz frang ) nostrosu Fransadaki bir bankadadr. Fransadaki bu bankannFransz bankas olma koulu yoktur sadece Fransada olmas yeterlidir. Deiik para cinslerinden mevcutlarn tutulduu nostro hesaplar, cari hesap eklinde alt iin,bu hesaplarn hesap tutma masraf ve ilem bana masraf eklinde bir maliyeti bulunmakta, bumaliyet, ya hesapta faizsiz minimum bir bakiye bulundurulmas veya her ilem iin muhabirbankaya masraf denmesi eklinde karlanmaktadr. 2.2 Valr Uygulamas lkeler arasndaki saat farkllklarnn yansra, her lkedeki takas (clearing) sistemlerinin deiikzellikleri nedeniyle uluslararas demelerde valr ok nem kazanmaktadr. lke olarak,uluslararas demeler ilemi takip eden ikinci i gn valryle yaplmaktadr. Bu tip ilemlerspot

ilemler olarak adlandrlmaktadr. rnek olarak herhangi bir A bankas B bankasndan 1 Mart 2000 tarihinde 1,1010 apraz kurdan1,101,000 USD karlnda 1,000,000 EURO almtr. Bu ilemin takas, 3 Mart 2000 tarihinde Abankasnn, B bankasnn muhabirine USDn, B bankasnnda A bankasnn muhabirine EUROugemesiyle gerekleecektir. Eer ilemin takas 2 ignnden daha ileri bir vade olarak belirlenmise, bu tip ilemlereforward ilemler denilmektedir.

Uluslararas demelerde, demenin yaplaca dvizin lkesindeki i gnleri baz alnacaktr.rnein, 1 Mart tarihinde 3 Mart valrl olarak USD demesi yapabilmemiz iin 3 Mart tarihindeAmerikada resmi tatil olup olmadn bilmemiz gerekecektir. Baka lkelerde 3 Mart ign olsabile eer o gn Amerikada tatil ise demenin Amerikada ki bir i gn yaplmas gerekecektir. lkemizde, TL karl USD ya da USD bor alp verme ilemlerinde valr ayn gn olarakuygulanmaktadr. rnein A bankas 1 Mart tarihinde 565,000 apraz kur zerinden Bbankasndan 1,000,000 USD almsa, B bankas A bankasnn Amerikada ki muhabirine 1 Martvalr ile 1 milyon USD gemek durumundadr. Buna karlk A bankas da B bankasnn MerkezBankasnda ki hesaplarna USD karl olan 565 milyar TL demek zorundadr. Yukardaki aklamalardan sonra ilemin yapld, anlamann saland tariheilem tarihi (transaction date) , teslimat tarihine veya ilemin gerekleecei tarihe devalr tarihi (value date) adnn verildiini syleyebiliriz.


15/26

2.3 Swift

( Society For Worldwide Interbank Financial Telecommunication )Uluslararas elektronik demesistemidir. Bankalar yabanc para deme ve tahsilatlarn swift araclyla gerekletiriler. rnek

verirsek ; Trkiyede yerleik ABC firmas Avusturyadaki XYZ firmasndan mal ithal etmekte veithalat bedeli olarak DEM 100.000.- demesi gerekmektedir. ABC firmas Trkiyedeki bankasnagiderek DEM 100.000.- transfer yaptrmak ister. Bu durumda Trkiyedeki banka AlmanyadaDEM nostrosu olan bankaya swift ile deme talimat verir. Bu talimat ile Almanyadaki banka DEM100.000.- Avusturyadaki XYZ firmasnn bankasnn Almanyada bulunan nostro hesabnagnderir. Avusturyadaki banka da DEM 100.000.- nostrosuna girince bu mebla mterisininhesabna alacak kaydeder ve deme yerine getirilmi olur. 3. Dviz Alm Satm Piyasalar Bu piyasalarda alm satma konu olan meta dvizdir. Yani bir dviz cinsine karlk baka bir dvizcinsinin alm-satm szkonusudur. rnein Dolara kar TL ya da , ngiliz Sterlinine kar JaponYeni alnp satlmaktadr.

Dviz piyasalar ilem hacmi bakmndan dnyann en geni hacimli piyasalardr. nk bupiyasalarda ounlukla dier piyasalarda olduu gibi alc ve satclarn belirli bir binada ve belirlibir zamanda biraraya gelip alm-satm yapmalar zorunluluu yoktur. (Buna ramen dviz borsalarmevcuttur.) Dviz piyasas, bankalarn ve iletmelerin bu ie ayrlm blmlerindeki elemanlarnlke iinde veya lke dndaki baka bankalarn ilgili blmleriyle telefon, Reuters ekranlar veteleks aracyla balant kurarak karlkl al-veri yaptklar, lkeler arasndaki saatfarkllklar nedeniyle de 24 saat ak olan bir piyasadr.

lem hacminin ok byk bir ksmn speklatif alm-satmlar oluturmaktadr. Ayn anda ok sayda alc ve satcnn bulunmas ve ok byk bankalarn makul llerde alm-satm yapmak zere piyasaya devaml fiyat verebilmeleri nedeniyle dviz piyasalar derinlii olanpiyasalardr. Bankalarda, banka adna veya mterilerin talimat zerine Dviz Alm-Satm yapan elemanlaraDEALER bu ilemlerin yapld blmlere de DEALING ROOM denir. Hemen hemen tm dnyada dviz pariteleri, faiz oranlar,parasal haber ve yorumlar, DealingRoomlarda bulunan Reuters ekranlarndan annda izlenebilmekte, yine zel bir Reuters ekran( Dealing ) araclyla lke iinde veya baka bir lkedeki bir banka ile dviz alm-satm ve dierdviz ilemleri on-line sisteme benzer bir sistemle yaplmaktadr. Dnyadaki belli bal dviz piyasalar Londra, New York, Tokyo, Frankfurt, Zrih ve Singapurdur.Saat farklar dikkate alndnda, Londra ve Avrupa piyasalar kapanrken New York almakta,New York kapannda ise Tokyo piyasas almaktadr. Bu nedenle fonlarn dnyann evresinde 24saat sreyle dolam salanmaktadr. Trkiye corafi konumu nedeniyle sabah erken saatlerde Uzakdou, saat 10,00-15,00 arasndaAvrupa, saat 16,00 dan sonra New York piyasasnda ilem yapabilme olanana sahiptir.


16/26

4. Dviz Piyasas Katlmclar Bu piyasay oluturan balca katlmclar yledir; - - Bankalar- - Hazine- - Merkez Bankalar- - letmeler- - Araclar- - Bireyler Ticari bankalarn bu piyasada olma sebepleri ; - - Mterilerine en iyi hizmeti sunmak,- - Kendi dviz pozisyonlarn hedefleri dorultusunda tutmak ve ynetmek,- - eitli enstrmalardan yararlanarak kar etmek,

olarak sralanabilir. Merkez Bankalar ; - - Uyguladklar para politikalar ile paralel dviz kuru politikasn oluturmak,- - Dviz rezervlerini ynetmek,- - Yerel parann deerini korumak,

gibi amalar dorultusunda dviz piyasasnda aktif ilemci olarak yer alrlar.

Hazine ; - - Bte aklarnn finansman amacyla finansal varlk ihra etmek,- - D bor stokunu ynetmek

Hazinenin bu piyasadayeralma nedenleri olarak sralanabilir. letmeler ise ; - - D ticaret ilemlerinin finansmann salamak ve dviz pozisyonlarn ynetmek,- - Dviz risk ve maliyetlerinin minimize etmek,- - Uluslararas yatrm,

gibi konular iin dviz piyasalarn katlmc olurlar.

5. Dviz Piyasasnn Fonksiyonlar

5.1 Satnalma gcnn transferi

Dviz piyasalar, ulusal paralarn herhangi bir yabanc lke parasna dntrlmesine olanaksalayarak yabanc mal ve hizmetlerin satn alnmasn mmkn klar.

5.2 Finansman salama


17/26

D ticaret ilemlerinde genellikle, mallarn sevkedilmesi ile ithalatya denmesi arasnda birzaman fark szkonusudur. Bu sre ierisinde d ticaretin finansman dviz piyasas, daha ak birdeyile d ticarete araclk eden bankalar tarafndan karlanabilir. 5.3 Kur deimesi riskine kar korunma

Bu riskler vadeli dviz piyasalarnda yaplacak alm satm ilemleri ile giderilebilir.

6. Dviz Pozisyonu ve Kur Riski Uluslararas dviz kurlar, 1973l yllardan itibaren serbest dalgalanma sistemi iinde olumaktave deiik faktrlerin etkisi altnda ok hareketli ve byk ini-klar gsteren bir seyirizlemektedir. te yandan, Trkiyede de 1980li yllardan itibaren dviz kurlarnda gnlkayarlama yntemi balatlm, gnmzde ise, serbest kur mekanizmas ile kurlarn her andeitirilebildii bir sisteme geilmitir. Uluslararas mal ve hizmet ticareti yapan iletmelerin yansra, d ticaret ilemlerine araclklarnedeniyle bankalar ve dier finansal iletmeler, alacak ve borlarndan tr yabanc paralarndier yabanc paralar karsnda deer deiikline uramas ihtimalinden doan bir kur riski ilekar karyadrlar. Amerikal bir ihracat bedeli 1 ay sonra denmek zere Almanyaya EURO 500,000,-luk bir malsattnda, ihracat anlamasnn yapld gn EURO/USD paritesi 1,0110 iken 1 ayn sonundaparitenin 0,9700 olduunu varsayarsak, ihracat anlama yapt gn EURO 500,000,-karlnda 505,500.-USD elde etmeyi planlarken 1 ay sonra paritede meydana gelen deimeyle

birlikte 485,000,- USD elde edebilecek, yani 20,500,-USD zarar edecektir.rneimizde, Amerikal ihracat baka bir dviz ilemi yoksa 1 ay vadeli EURO alaca nedeniyle+ dviz pozisyonu takamkta, Alman ithalat ise dviz pozisyonu tamaktadr. Gerek + vegerekse dviz pozisyonu tayan bu kiiler ayn ekilde kur riskine maruz kalmaktadr. Bankalarn da , mterileri ile yaptklar ilemler ve kendi adlarna yaptklar ilemler nedeniyledviz borlar ya da dviz alacaklar yani dviz pozisyonlar bulunmaktadr. Bir bankann aktfindeki dviz kalemleri ile pasifindeki dviz kalemleri bir btn olarak o bankanndviz pozisyonunu verir.Bankann aktifindeki dviz hesaplarn dviz mevcutlar ve dvizalacaklar, pasifteki dviz hesaplarn ise dviz taahtleri ve dviz borlar olarak snflandrmakmmkndr.

Bankalar stlendikleri dviz taahtlerini ve dviz borlarn karlayabilecek yeterli dvizkaynana sahip olmaldr. Her nekadar aktifteki dviz mevcutlar ve dviz alacaklarnn, pasifte

yeralan dviz taahtleri ve dviz borlar toplamn karlamas gerekirse de denge isteyerek,bazen de elde olamadan aktif ya da pasif lehine bozulabilir.

Bu alternatiflere gre 3 eit dviz poziyonu szkonusudur;

6.1 Baaba Pozisyon ( Square )


18/26

Aktif toplamnn pasif toplamna eit olmas durumudur. Bunun gerek yaamda ortaya kmasolaan deilse de bir an iin byle bir eitlii varsayarsak bunun anlam, dviz pozisyonunun tamdengede olams yani mevcut ve alacaklarn taahtleri birebir karlamas demektir. 6.2 Uzun pozisyon ( Long / Overbougt )

Dviz mevcutlar ve dviz alacaklar toplamnn dviz taahhtleri ve borlarndan byk olmasdurumudur. Uzun pozisyonda banka ihtiyacndan fazla dviz tutuyor demektir. 6.3 Ksa pozisyon ( Short / Oversold )

Bankann dviz mevcutlar ve alacaklar toplamnn dviz taahtleri ve dviz borlar toplamnkarlayamad durumdur.

rnek : Dnem = 1 yl Spot USD = 565,000.-TLDevalasyon = 20% USD faizi = 7%TL Faizi = 30%

A - )

AKTF ( USD ) PASF ( USD )Kasa 100.000 DTH 600.000

TCMB 300.000 Alnan Dviz Kred. 400.000Dviz Kredisi 600.000---------- ----------

TOPLAM 1.000.000 1.000.000 Bankann dviz vaziyeti sfrdr. Banka baaba pozisyon tamaktadr. Kur deiimlerindenetlilenmeyecektir. B - ) AKTF ( USD ) PASF ( USD ) Kasa 100.000 DTH 600.000TCMB 300.000 Alnan Dviz Kred. 500.000Dviz Kredisi 600.000

---------- ----------TOPLAM 1.000.000 < 1.100.000

Bankann dviz pasif toplam aktif toplamndan USD 100.000.- fazladr. Banka salad dvizkaynaklarnn USD 100.000.- ksmn TLna dntrmtr. USD 100.000 * 565.000 = 56.500.000.000.-TL yaratm ve TL faizine yatrmtr.


19/26

Ylsonunda 56.500.000.000.-TL * 30% = 16.950.000.000.-TL faiz getirisi elde etmitir. Ylsonu kuru = 565.000 * (1+ 20%) = 678.000.-

( USD 100.000 * 678.000 = 67.800.000.000.-TL ) + ( 100.000 * 7% = 7.000 USD )

kur art ve dviz faiz zararna uramtr. Konsolide edersek

16.950.000.000.-TL faiz getirisi- 11.300.000.000.- TL kur art zarar

USD 7.000 * 678.000 = - 4.746.000.000.- TL dviz faiz zarar---------------------------

TOPLAM 904.000.000.-TL kazan salamtr.

C - ) AKTF ( USD ) PASF ( USD )Kasa 100.000 DTH 600.000TCMB 300.000 Alnan Dviz Kred. 300.000Dviz Kredisi 600.000

---------- ----------

TOPLAM 1.000.000 > 1.100.000

Banka ihtiyac olduundan USD 100.000.- daha fazla dviz sahibidir. Yukardaki zm bu rnek iin yaparsak ulaacamz sonu banka byle bir pozisyon tamaktandolay 904.000.000.-TL zarar etmitir. 7. DVZ KURLARINI ETKLEYEN BALICA FAKTRLER Dviz kurlarnn ileride ne olacana ilikin almalar, bilimsel bir takm verilere dayansalar bilenihayet bir tahminalmas niteliindedirler. nk dviz kurular byk lde baz temelekonomik gstergelere gre olumekta ancak ayn zamanda pek ok doal, politik, teknik vepsikolojik nedenle ini-klar gsterebilmektedir. Dolaysyla, dviz kurlarnn nasl hareketedeceine ilikin matematiksel kesin sonular veren tahminler yapmak ou zaman mmknolamamaktadr.

Dviz kurlarn etkileyen faktrlerle ilgili balca yaklamlar zet olarak aada sralanmtr. 7.1 demeler Dengesi Yaklam demeler dengesi dviz kurunu elirlemede byk neme sahiptir. demeler dengesinin nemli birkalemi olan d ticaret dengesi olarak ifade edilen ve lkenin satt ve ald mal tutar arasndakiolumlu ya da olumsuz fark dviz uzmanlarnca byk bir titizlikle incelenmektedir. Buna gre, d

demeler dengesi fazla veren lkenin paras dier lke paralarna kar deer kazanacak, bylece


20/26

bu lkenin mallar dier lkelere daha pahal gelecei iin bir sre sonra demeler dengesindekifazla eriyecek ve denge salanacaktr.

Yine demeler dengesinin nemli bir kalemi olan cari ilemler dengesinin ak vermesi, dborlarn art gstermesive sermaye giriinde azalma eilimi gibi gelimelerin de lke parasnolumsuz etkileyecektir.

7.2 Satnalma Gc Paritesi 1920li yllarda sveli ekonomist Gustav Casse tarafndan ortaya atlmtr.Bir btn olarakSatnalma Gc Paritesi, tm lkelerin enflasyon oranlarnn ayn olduu durumda almayacak,fakat bir lkedeki enflasyon orannn dierine oranla ykselmesi halinde bu lkenin milli parasnndierine kar enflasyon fark orannda deer kaybedecektir varsaymna dayanmaktadr. 7.3 Piyasa Beklentileri 7.3.1 Forward Dviz Kurlar

Bir ksm ekonomistler, forward dviz kurlarnn, iki dviz arasndaki faiz farkn yanstmasnedeniyle ileride kurlarn ne olacana ilikin en iyi tahmin olduu grndedirler. Tabii ki bugr, baka faktrleri dikkate almad iin yeterli olmamaktadr. 7.3.2 Teknik ve Psikolojik Faktrler Ekonomik nedenler uzun dnemde dviz kurlarn belirli bir yne doru etkilerken, ok ksadnemde bu temel gstergelere ters den dalgalanmalar ska grlmekte, bu ini-klar dahaok teknik ve psikolojik faktrlere dayanmaktadr.

rnein, Mart ayna ait Amerikan D Ticaret Ann bir nceki aya gre %3 azalmasbeklenirken, azal %1 seviyesinde kalrsa, an azalmas normalde USDn deer kazanmas

ynnde etki yapmas gerekirken piyasann ilk tepkisi tam tersine USDn ksa vadede deerkaybetmesi eklinde olabilecektir.nk pek ok speklatr, beklenen ticaret a rakamna grenceden USD satnalm ise, an beklenenden az kmas zerine birden USDlarn satmayabalayabililer, bu da ksa vadede USDn deer kabetmesine yol aar. Piyasay etkileyecek byk alc ve satclarn alm satmlar da ksa vadede fiyatlaretkilemektedir. eitli nedenlerle byk bir piyasa oyuncusu olan Merkez Bankalarnn tek tek veya birlikte

yaptklar mdahaleler hatta mdahale sylentileri de piyasay ksa vadede etkilemektedir. Aynekilde MBlerin faiz oranlar ile ilgili deiiklik yapmalar, para otoritelerinin bu konudakibeyanlar ve dedikodular piyasada nemli dalgalanmalara yol aabilmektedir.

Ekonomik gstergeler ve beklentilerin yannda teknik analiz gstergeleride dviz kurlarnetkileyebilmektedir. Bilindii zere teknik analiz, gemi dnemde meydana gelen fiyathareketlerindeki seyrin gelecek dnemde de devam edecei varsaymyla oluturulan bir analiz

yntemidir.

Ayrca siyasi arenada ortaya kan gelimeler de gelecek dnemde dviz kurlarnn seyri asndanok nemlidir.


21/26

8. TRKYEDE DVZ PYASALARI Trkiyede, dviz ilemleri ile ilgili olarak 1930 ylnda yaynlanan 17 sayl karar, 29 Aralk 1983tarihinde 28 sayl kararn yrrle girmesi ile birlikte, yrrllkten kaldrld. 28 sayl kararagre MBnin btn dvizler iin gnlk kur yaynlamasndan vageilmekte ve sadece USD iingnlk kur belirleyip ilan etme kural getirilmekteydi. Ayrca yurtiinde yerleiklerin belirlibirtakm artlara uymak kaydyla yurtii ve yurtrdndan dviz kredisi salama imkangetirilmekteydi. 28 sayl kararn ardndan, 7 Temmuz 1984de 30 sayl karar kartld. Bu kararn en nemlimaddesi, yurtiinde yerleiklerin ceplerinde dviz bulundurmalarnn serbest braklmas vekaynaklarnn sorulmamasyd. Bu uygulama ile dviz tevdiat hesaplar ve dviz zerinden faizverilmesi olanakl hale geldi. Bunun dnda, bankalarn vadeli dviz alm satm serbest halegetirilmekte ve Trkiyeye her yoldan dviz girii serbest braklmaktayd. 30 sayl kararn yaymyla balayan liberalleme, 32 sayl karar ile bir adm daha ileri gitmi vedvizin alm-satm ve yurtdna transferi gibi konularda byk lde serbesti getirmitir. Aynzamanda TLnin konvertibilitesi iin gerekli yasal dzenlemeler de bu kararname ile yaplmbulunmaktadr. (1990 ylnda IMF ile yaplan anlamann 8.maddesi gereince Trk parasnnkonvertibilitesi saland.) te yandan ayn yllarda MB, dahili piyasalarn geliimi iin nemli admlar atmaktayd.

- - 2 Nisan 1986 Bankalararas Para Piyasas ( Interbank )- - 4 ubat 1987 Ak Piyasa lemleri uygulama alnd,- - 14 Eyll 1988 Bankalararas Dviz ve Efektif Piyasas,

- - Nisan 1989 Altn Piyasas, Ayrca 3 Ocak 1986 ylnda MKB bnyesinde Hisse Senedi alm-satm piyasasnn hayatageirilmesi ve devam eden yllarda MKB yardmyla dier organize piyasalarn oluturulmas daTrkiyedeki Para , Dviz ve Sermaye Piyasalarnn olumasna byk katkda bulunmutur. Tm bu gelimeler, Bankaclk teknolojisindeki bir takm aralarn kullanlmaya balanmas ve dvizrezervlerinin yeterli dzeyde seyretmesinin de yardmyla bir Trkiyede bir dviz piyasasnnortaya kmasna olanak tanmtr.

8.1 Dviz Pozisyonu le lgili Mevzuat

8.1.1 Kur Uygulamas

lkemizde kurlarn belirlenmesinde herhangi bir kstlama yoktur. Ticari ve gayrticari ilemlereilikin olarak yaplan dviz ve efektif alm-satm ilemlerinde uygulanacak dviz kurlar serbestebelirlenir.

8.1.2 Zorunlu Dviz Devirleri 1998 yl ortasna kadar Trkiyede, Bankalar ve yetkili kurumlar ihracat ve grnmeyen ilemlerkalemlerinden bir ay iinde aln yapm olduklar, yani TL vererek satn aldklar dviz ve


22/26

efektiflerin belirli bir ksmn (en son oran %14 olmak zere), en ge takip eden ayn son i gnnekadar Merkez Bankasnn ilan ettii kurlar zerinden Merkez Bankasna satmak zorundaydlar.

1998 ylnn ikinci yarsnda hzn arttran Asya ve ardndan gelen Rusya krizinin etkilerindenkurtulmak ve bankalara bir soluk aldrmak alnan kararlardan birisi de zorunlu dviz devirlerinin

belirli bir sre ertelenmesiydi. Merkez Bankas 2 aylk dilimler halinde gelcecek dnemde zorunludviz devri kabul etmeyeceini aklamaktayd. Zorunlu dviz devri halen yrrllkte olmasnaramen Merkez Bankas dviz devri kabul etmemeyi srdrmektedir. 8.1.3 Likidite Oran Likidite riski ynetimine ynelik bu oran, bankalarn yklenmi olduklar ksa vadeli

ykmllklerini yerine getirebilmek iin bulundurmalar gereken asgari likiditeyi belirlemekamacyla haftalk olarak izlenmektedir. Likidite oran, banklarn dviz ve altn mevcutlarnn ,dviz ve altn taahtlerine blnmesiyle bulunur ve bu oran %10dan aa olamaz.

Dviz ve Altn MevcutlarLikidite Oran = ------------------------------------ > = %10

Dviz ve Altn Taahtleri Merkez Bankas genelgesine gre dviz ve altn mevcutlar aadadr.

- - Yurtd muhabirleri nezdinde cari ve depo hesaplarnda bulunan dviz mevcutlarile dviz cinsinden kymetli evrak portfyleri,

- - 32 sayl Kararla ngrlen standartlardaki ilenmi ya da ilenmemi altnmevcutlar,

- - Yurtii muhabirleri nezdinde cari hesap, dviz tevdiat hesab ya da depohesaplarnda bulunan dviz mevcutlar ile altn depo hesaplarnda bulunan altnmevcutlar,

- - T.C.Merkez Bankas nezdindeki dviz ve altn mevcutlar (dviz tevdiat ve altndepo munzam karlklar dnda) olarak belirlenmitir,

- - Kasalarnda bulunan efektif mevcutlar,- - Bankalarn Merkez Bankas iinde kurulan Dviz ve Efektif Piyasalarnda ve

Bankalararas Para Piyasalarnda ilem yapabilmek iin Merkez Bankasna teminatolarak verdikleri dviz depolar, uluslararas standarttaki altn, yabanc devlet ya dahazinelerce karlan bono ve tahvil,

- - Hazine Mstearlnca dorudan ya da garantisi ile ya da B tarafndan yurtiinde karlm ve karlacak dviz veya deeri dviz karl Trk Liras olarakbelirlenmi menkul kymetlerden bankalarn dviz mevcut ve alacaklarnn %15inekadar olanlar,

Dviz taahtleri ise aadaki kalemleri ierir ;

- - Vadesine 3 ay kalan akreditif taahtleri,- - Vadesine 3 ay kalan ve vadesi geldiinde denmesi bankalarca taaht edilen kabul

polieleri,- - Vadesine 3 ay kalan ihracatn gereklememesi halinde geri denmesine

bankalarca garanti verilen prefinansman kredi taahtleri,


23/26

- - Bankalarn yurtii ve yurtdndan dorudan saladklar ve denmesini garantiettikleri vadesine 3 ay kalan dier krediler ile aldklar dviz depolar,

- - Vadesiz dviz tevdiat hesaplar ve dviz zerinden alan cari hesaplar,- - Vadesiz altn depo hesaplar,- - Bankalarn Merkez Bankas iinde kurulan Dviz Efektif Piyasalarnda yaptklar

ilemlerden dolay deme ykmll altna girdikleri vadesine 3 ay kalan dvizdepolar, dviz kredileri ve dier dviz taahtleri,

8.1.4 Kur Riski Oran

Dviz mevcutlar ile dviz alacaklarnn toplamnn dviz borlarna blnmesi suretiyle bulunacakbu orann USD, DEM ve dier dvizlerin USD karl ve bunlarn tmnn toplamnn USDkarl zerinden hangi snrlar iinde olaca Merkez Bankasnca belirlenmektedir. Tm dviz cinslerinin toplam USD karl zerinden yaplacak hesaplamada bir bankann herhafta Cuma gn itibaryla dviz mevcutlar ve dviz alacaklar toplamnn, dviz taahtleritoplamna orannn en az %80, en ok %110 olmas; herbir dviz cinsinden bu orann en az %75 veen ok %115 olmas ngrlmekte, bu oranlara uymayan bankalar reeskont faiz orannn 2 kattutarnda haftalk ceza demek durumunda kalmaktadr. Bu snrlamann amac bankalarn dviztaahtlerine karlk bulundurmalar gereken asgari ve azami dviz mevcudu tutarn belirlemek,bylece bankalarn taahtlerine karlk yeterli dzeyde dviz mevcudu tutmalarn salamak vetaahtlerine gre ok fazla dviz stoku tutmalarn da nlemektir.

Dviz Mevcutlar + Dviz Alacaklar

Kur Riski Oran = ---------------------------------------Dviz Borlar

Kur riski orannn paynda yer alan kalemlerin likidite oranna gre farkllklar aadadr.

- - Yurtd muhabirleri nezdinde cari hesap ve depo hesaplarnda bulunan dvizmevcutlar ile altn depo hesaplarnda bulunan altn mevcutlar ve dviz zerindendzenlenmi kymetli evrak portfyleri,

- - Yurtii muhabirleri nezdinde cari hesap ve dviz tevdiat hesab, veya depohesaplarnda bulunan dviz mevcutlar ile altn depo hesaplarnda bulunan altnmevcutlar,

- - Kasalarnda bulunan altn ve efektif mevcutlar,- - Dviz ve Efektif piyaslarnda ve Bankalararas Para Piayasasnda ilem

yapabilmek iin Merkez Bankasna teminat olarak tevdi edilen dviz depolar, efektifdepolar,uluslararas standarttaki altn,yabanc devlet veya hazinelerce karlan bonove tahviller,

- - Hazine Mstearlnca dorudan ya da garantisi ile ya da B tarafndan yurtiinde karlm ve karlacak dviz veya deeri dviz karl Trk Liras olarakbelirlenmi menkul kymetlerden bankalarn dviz mevcut ve alacaklarnn %15inekadar olanlar,

- - Merkez Bankas nezdindeki dviz ve altn mevcutlar (dviz tevdiat ve altn depomunzam karlklar ile birlikte),

- - Yurtii ve yurtdna alan altn ve dviz kredileri toplam,

- - Dviz ve Efektif Piyasalarnda yaptklar ilemden dolay adlarna dier bankalarve zel finans kurumlarnda tesis ettikleri dviz depolar ve verdikleri dviz kredileri,


24/26

- - Vadeli dviz almlar,- - Bankalar kendi dviz pozisyonlarndan yurtdna transfer edilmek suretiyle

edindikleri yurtd itirakleri,- - Satn alnan ekler,

Kur riski orannn paydasnda ise aadaki kalemler yer almaktadr.

- - Bankalar nezdinde alm bulunan dviz tevdiat ve altn depo hesaplar toplam(Bankalararas dviz tevdiat ve altn depo hesaplar ile birlikte),

- - Yurtii ve yurtdndan demesi dviz olarak yaplmak zere borlu sfatylasalanan krediler,

- - Bankalarca yurtdndan depo hesab olarak salanm fonlar,- - MB iindeki Dviz ve Efektif Piyasalarnda yaplan ilemlerden dolay deme

ykmll altna girilen dviz depolar,dviz kredileri ve dier dviz taahtleri,- - Vadeli dviz satmlar,- - denecek ekler,- - denecek havaleler,

8.1.5 Yabanc Para Genel Konsolide Pozisyon / Sermaye TabanBankalarn dviz pozisyonu asndan uymas gereken dier bir lt de Yabanc Para Net GenelPozisyonu / Sermaye Taban orandr. Bu rasyonun hesaplanmasndaki ama , ana ortaklkniteliine sahip bankalarn konsolide dviz varlk ve ykmllkleri arasndaki ilgi ve dengelerinkurulmasn ve bunlarn konsolide sermaye tabanlar ile uyumlu bir seviyede dviz pozisyonututmalarn temin etmek zere,dviz ynetimlerinde uygulayacaklar Yabanc Para GenelKonsolide Pozisyon / Sermaye Taban esaslar belirlemektir.

29.8.1998 tarih ve 23448 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Yabanc Para Net Genel Pozisyonu /Sermaye Taban rasyosu olarak belirtilip detaylar verilen rasyo, 21.12.1999 ve 23913 saylmkerrer sayl Resmi Gazetede yukadaki biimde revize edilmitir. Yaplan bu deiikliktekitemel ama ortaklk yaps ayn olan tm mali kurulularn bilanolarn bir btn olarak ele alp butemele gre bir risk lm yapmaktr.

Bu rasyoya gre ; Yabanc Para Genel Konsolide Pozisyon : ( Konsolide Dviz Varlklar Konsolide DvizYkmllkleri ) toplamnn TL karlklar arasndaki fark ifade eder.

Konsolide Dviz Varlklar : Finansal kurumlar topluluuna dahil tm ortaklklarn konsolide edilmitm yabanc para aktif hesaplarn, dvize endeksli varlklarn, yabanc para repo alacaklar ilevadeli dviz alm taahtlerini ifade eder. Konsolide Dviz Ykmllkleri : Finansal kurumlar topluluuna dahil tm ortaklklarn konsolideadilmi tm yabanc para pasif hesaplarn, dvize endeksli ykmllklerini, yabanc para repoborlar ile dviz satm taahtlerini ifade eder. Sermaye Taban : ( 30 Haziran 1998 tarih ve 23388 sayl mkerrer Resmi Gazete ) "Sermaye", ana sermaye ve katk sermayeden meydana gelir.


25/26

8.1.5.1 Ana Sermaye:"Ana Sermaye"yi, denmi sermaye, kanuni yedek akeler, ihtiyari ve fevkalade yedek akeler,muhtemel zararlar karl ve bankalarn aylk hesap zetlerinde yer alan vergi provizyonundansonraki dnem kar ve gemi yllar kar oluturur. Ana sermayenin hesaplanmasnda bankalarn aylk hesap zetlerinde yer alan dnem zarar ile gemi yllar zarar toplam indirim kalemi olarak

dikkate alnr. 8.1.5.2 Katk Sermaye:"Katk Sermaye", genel kredi karl, banka sabit kymet yeniden deerleme fonu, itirakler vebal ortaklklar ile sermayelerine katlnan dier ortaklklar sabit kymet yeniden deerlemekarl, alnan sermaye benzeri krediler, muhtemel riskler iin ayrlan serbest karlklar vemenkul deerler deer art fonundan oluur. Yabanc Para Genel Konsolide Pozisyon / Sermaye Taban = 20% (Haziran 2000 itibaryla)8.1.6 DAHL PARA VE DVZ PYASALARI

8.1.6.1 Merkez Bankas Dviz ve Efektif Piyasas14 Eyll 1988 tarihinde Trk Liras karl dviz alm-satm ve Trk Liras karl efektif alm-satm piyasalarnn kurulmas ile oluturulan bu mdrln amac, bankalararas dviz ve efektifhareketlerini dzenlemek ve bankaclk sistemindeki dviz ve efektif kaynaklarnn daha verimlikullanlmasn salamaktr. TCMB, araclk rol dnda piyasay ynlendirmek amac ile zamanzaman piyasaya dviz mdahalelerinde bulunmaktadr. Bu mdahalelerin amac, i ve d piyasadakigelimelere gre kurlardaki deiimleri ynlendirmek, dviz fiyatlarndaki ar dalgalanmalarnlemektir. Bu piyasalara bankalar dnda yetkili messeseler ve zel finans kurumlar dakatlmaktadr. Bylece, yurtii dviz piyasalarnda nemi ihmal edilemeyecek boyutlarda olanKapalar piyasas da (serbest piyasa da denir) kontrol altna alnmtr.

Bu piyasalarda, 28 Temmuz 1995 tarihinde Istanbul Altn Borsasnn almasna kadar altnilemleri de yaplmaktayd. Bu tarihten nce Trkiyede altn ithal etme yetkisi sadece MerkezBankasna ait idi. Merkez Baakas ilk nce TL karl altn ilemlerine balam, ancak bu yntempiyasa tarafndan ilgi grmeyince, dviz ve efektif karl altn ilemlerine dnlmtr.

Dviz ve Efektif Piyasalar Mdrlnn bir dier grevi ise Merkez Bankasnn gie kurlarnbelirlemektir. Gsterge Kuru veya Denge Kuru da denen bu kurlar Merkez Bankas saat 15:00teki20 bankann $/TL al ve sat kotasyonlarnn ortalamalarnn ortalamasn alarakhesaplamaktadr. 8.1.6.2 Bankalararas Serbest Dviz Piyasas Trkiyede Bankalar MB Dviz ve Efektif piyasas dnda kendi aralarnda da dviz alm - satmilemi yapmaktadrlar.Bu tr ilemler ounlukla telefon ve Reuters Dealing ekran araclyla

yaplmaktadr. Reuters tarafndan elektronik ortamda oluturulan ve TRL1 ismi verilen sayfada,tm bankalar USD 1.000.000.- iin alm-satm kotasyonu vermektedirler.

Mevcut durumda Bankalararas serbest piyasada yaplan ilem hacmi Merkez Bankas nezdindekipiyasada yaplan ilem hacminin ok ok stndedir. Bu piyasada ki ilem hacminin daha yksekolmasnn sebebi, ilemlerin daha kolay gerekletirilmesi, herhangi bir maliyet ve teminatunsurunun bulunmamas olarak gsterilebilir.


26/26

8.1.6.3 Interbank Para Piyasas

2 Nisan 1986 tarihinde kurulan piyasann amac, bankalararas rezerv hareketlerini teviketmek, bankaclk sisteminde kaynaklarn daha verimli kullanlmasn salamak ve likiditeninbankalararasnda dengeli dalmna yardmc olmaktr.Bylece ksa bir dnem iin nakit fazlasolan bir banka, ksa bir dnem iin nakit fazlas olup bunu plase edemeyen bankadan boralabilmekte, bu ekilde ksa dnemde nakit fazlas olan banka bunu nakdi gelir salayan birvarlk haline getirirken , ksa dnem nakit ihtiyac olan banka bu ihtiyacn uzun dnemlivarlklarn elden kartmadan karlayabilmektedir. Ayrca bu piyasa gerektiinde, uygulanmakta olan para politikas hedeflerine ulaabilmek iinMB tarafndan ak piyasa gibi altrlabilmekte , piyasadan para ekilebilmekte veya piyasayapara verilebilmektedir.Bylece bankaclk sisteminde yaanan ksa vadeli likidite sknts velikidite fazlal koullar ortadan kaldrlabilmekte, piyasadaki arz talep srekliliisalanabilmektedir. 8.1.6.4 Bankalararas Serbest Para Piyasas Bankalar Interbank Para Piyasasnn yannda TL gereksinimlerini ya da TL fazlalarn kendiaralarnda oluturduklar serbest para piyasasn kullanarak deerlendirebilmektedirler. Bupiyasada ilem maliyetleri sfra yakndr ve Bankalar dier bankalara tandklar ilem limitleritutarnda teminat almadan ilem yaparlar.

Bankalar yine pazar kuralar erevesinde kendi aralarnda belirledikleri miktar zerinden 1 ylvadeye kadar alm ve satm kotasyonu verirler. Bu piyasa Reuters (TRLDEPO) araclyla btnpazara dahil bankalar tarafndan grntlenir.

Para Ve Banka

Documents

Transcript of Para Ve Banka