Modul Anat Blok Digestive

56
 Departemen Anatomi  Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 1 BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Transcript of Modul Anat Blok Digestive

Page 1: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 1/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 1

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Page 2: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 2/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 2

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Page 3: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 3/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 3

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Buku Panduan Praktikum Anatomi

Blok Digestive System

Copyright ©2015

Laboratorium Anatomi FK UNSOED

Tim PenyusunAsisten Anatomi 2007

Melan Mulyana  -  Agus Hariyanto  - Muhammad Ikbal  - Supak Silawani  - Nessyah

Fatahan  -  Manggala Sariputri  - Aprianti Nur Hasanah  -  Elok Nurfaiqoh  - Qonita

Wachidah - Aristi Intan Soraya 

Asisten Anatomi 2008

Asisten Anatomi 2009

Asisten Anatomi 2010

Asisten Anatomi 2011

R Bagas Wicaksono (Koordinator) -  Prakoso Jati Prasetyo  - Fitria Nurlaely -

 Annisa Farah Fadhilah  - Alvita Mega Kumala -  Aqmarina Rachmawati  - Rian

Ainunnahqi -  Lutfi Maulana  - Teofilus Kristianto - Yolanda Shinta P   - RizkaKhairiza - Halimah Chairunnisa 

Asisten Anatomi 2012

Tomi Nugraha (Koordinator) –   Ahmad Agus Faisal  –  Azka Rizki Hidayat  –   Dzicky

 Rifqi Fuady  –   Rizqi Husni Mudzakkir  –   Tauhid Yuda Putra  –   Agustin Nurul

Fatmawati  –   Indri Puspasari  –   Hardina Bawatri  –   Gabriella Cereira Angelina  –  

Ratna Ernita  –  Yudith Anindita

Editor Asisten

Dzicky Rifqi Fuady

Rizqi Husni Mudzakkir

DesignRizqi Husni Mudzakkir

Editor

dr. Fitranto Aryadi, M.Kes

Di larang mengutip, memperbanyak, dan menerjemahkan sebagian atau selu ruh isi

buku ini tanpa izin tertul is dari penyusun.

Page 4: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 4/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 4

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

PENDAHULUAN 

Anatomi merupakan ilmu yang mempelajari struktur tubuh dan hubungannya

dengan bagian tubuh lain manusia secara makroskopis. Ilmu anatomi akan menunjang

ilmu kesehatan lainnya hubungannya dengan manusia sebagai subjek kegiatan ilmu

kesehatan. Dalam menjalankan kegiatan rutinnya yang berkaitan dengan tindakanterhadap pasien, seorang dokter, perawat, dan paramedis lainnya butuh penguasaan dan

 pengetahuan dalam identifikasi struktur tubuh manusia. Sehingga demikian, kesalahan

dalam pelaksanaan kegiatan kemedisan saat melaksanakan tindakan dapat

diminimalisasi bahkan dihindari.

Anatomi merupakan ilmu kedokteran yang memiliki karakteristik penggunaan

 bahasa latin dalam istilah-istilah organ dan struktur organ baik istilah posisi maupun

nama organnya. Tujuan penggunaan bahasa latin ini untuk menyamakan persepsi

anggota tim medis dalam mengidentifikasi struktur tubuh yang dimaksud sehingga

setiap anggota tim medis dapat mengerti dan menghindari kesalahan persepsi terutama

saat pencatatan dan dokumentasi tindakan medis. Selain itu, tim medis lain dapat

mengerti persepsi yang sama jika catatan harus dipindah tangankan ke anggota timmedis lainnya dalam rujukan.

Peranan anatomi yang penting dalam kegiatan medis inilah yang

melatarbelakangi pembuatan modul anatomi oleh Laboratorium Anatomi. Modul ini

diharapkan dapat mempermudah kegiatan pembelajaran anatomi di laboratorium

sehingga praktikan dapat mengefisiensikan waktu praktikum. Selain memudahkan

 praktikan, hal ini juga mempermudah asisten laboratorium anatomi.

Page 5: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 5/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 5

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

TATA TERTIB PRAKTIKUM

A.  Ketentuan umum bagi seluruh peserta praktikum adalah sebagai berikut:1.  Harus sudah hadir di Laboratorium Anatomi 5 menit sebelum waktu praktikum.

Terlambat lebihdari 10 menit dilarang mengikuti praktikum, kecuali dengan izin

khusus.2.  Wajib memakai jas praktikum, dilengkapi dengan tanda pengenal. Memakai dan

melepaskan jas praktikum harus di luar ruangan.

3.  Wajib memakai sepatu selama praktikum, berpakaian rapi seperti perkuliahan.

4.  Dilarang berkuku panjang.

5.  Rambut untuk pria tidak panjang dan disisir rapi, untuk wanita yang berambut

 panjang diikat ke belakang.

6.  Peserta praktikum harus membawa perlengkapan yang dibutuhkan seperti alat

tulis, handschoon dan masker (sesuai kebutuhan).

7.  Peserta praktikum harus sudah mengerti tentang rencana yang akan dikerjakan

selama praktikum dan telah siap dengan teori dan gambar yang diperlukan

selama praktikum.8.  Peserta Praktikum wajib membawa buku panduan praktikum ketika praktikum

 berlangsung. 

B. Ketentuan selama praktikum:1.  Tiap kelompok menghadapi 1 meja preparat (kadaver atau preparat lepas).

2.  Tiap kelompok bergiliran mempelajari kadaver/ preparat lepas dari satu meja ke

meja secara bersama-sama dengan alokasi waktu yang telah disepakati.

3.  Peserta praktikum mendapatkan bimbingan dari asisten mahasiswa yang

 bertugas pada 1 meja preparat yang bersangkutan.

4.  Kadaver sebagai “guru diam” mahasiswa, harus diperlakukan selayaknya. 

5.  Peserta praktikum dilarang mengambil gambar menggunakan HP atau alat yang

lainnya di laboratorium anatomi.

6.  Peserta praktikum dilarang diharapkan menonaktifkan bunyi HP.

7.  Tiap kelompok bertanggungjawab penuh atas kerusakan kadaver/ preparat

selama praktikum.

8.  Peserta praktikum tidak diperkenankan mengambil sendiri atau meminjam alat/

 bahan/ sarana praktikum kecuali atas seijin dosen pengampu.

9.  Peserta praktikum wajib menjaga ketertiban, ketenangan dan kebersihan ruang

laboratorium selama praktikum.

10.  Peserta praktikum dilarang merokok.

C. Ketentuan Lain1.  Peserta praktikum wajib mematuhi peraturan yang berlaku yang dibuat

Laboratorium Anatomi PPD UNSOED

2.  Peserta praktikum yang melanggar ketentuan tersebut tidak diperbolehkan

mengikuti praktikum

3.  Tiap kelompok mendapatkan 1 dosen pembimbing untuk berkonsultasi jika

terdapat kesulitan dalam pembelajaran

Page 6: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 6/56

Page 7: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 7/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 7

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

ORGANON DIGESTIVUS 

A. Mulut (Oris)

Gambar 1. Oris1.  Struktur oris

a.  Labium oris

Struktur:

1) Labia superior et inferior

2) Gumun atau philtrum (struktur lekukan di area tengah-tengah antara

hidung dan bagian atas bibir)

3) Vermilion borders (batas tegas yang normal antara bagian bibir yang

 berwarna merah dengan bagian kulit di sekitarnya)

4) Comissura oris

 b.  Musculus:

1) M. Orbicularis oris2) M. Buccinator

c.  Musculus masticator:

1)  M. Masseter

2)  M. Pterygoideus lateral

3)  M. Pterygoideus medial

4)  Temporalis

d.  Cavum Oris

Bagian mulut :

1)  Vestibulum oris/ cavum buccalis

2)  Cavum oris

3)  Palatum durum

4)  Palatum molle

5)  Diafragma oris

6)  Caruncula sublingualis

7)  Arcus palatoglossus

8)  Arcus palatopharingeus

9)  Tonsilla palatina

10) Tonsilla lingualis

11) Vallecula epiglotica

12) Fauces

13) Uvula

14) Ostium glandula parotis

Page 8: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 8/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 8

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

2.  VaskularisasiLabia superior oleh a. labialis superior (cabang dari a. fascialis) dan a.

infraorbitalis. Labia inferior oleh a. labialis inferior (cabang dari a. fascialis)

dan a. mentalis. Arteri labialis superior et inferior beranastomosis membentuk

cincin arteri.

3.  Aliran limfeLabia superior dan bagian lateral labia inferior bermuara ke nnll.

Submandibular. Bagian lateral labia inferior bermuara di nnll. Submental.

4.  Inervasi

Labia superior oleh N. infraorbitalis, r. labii superior (cabang dari nervus

cranialis/ CN V[2] ). Labia inferior oleh N. mentalis, r. labii inferior (cabang

dari CN V[3] ).

5.  Aplikasi klinisa.  Labioschisis dan labiopalatoschisis

Merupakan kelainan kongenital. Terjadi pada 1/1000 kelahiran, 60-80%

 pada bayi laki-laki. Labioschisis dapat berupa notch pada zona transisional

dan vermillion border, maupun sampai ke dalam bibir dan hidung. Pada beberapa kasus berat, dapat lebih dalam lagi sampai palatum yang disebut

labiopalatoschisis. Unilateral maupun bilateral.

 b.  Sianosis

Bibir memiliki aliran darah dari arteri superfisial yang melimpah, sama

seperti jari. Sehingga relatif sensitif terjadi disproporsi jumlah panas tubuh

apabila terpapar suhu lingkungan yang dingiN. Sianosis ini merupakan

kondisi perubahan warna menjadi biru keabuan atau keunguan akibat

menurunnya pasokan oksigen dari aliran darah.

B. Lingua

Gambar 2. Lingua

Page 9: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 9/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 9

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

1.  Struktur linguaa.  Bagian-bagian lingua

  Apex lingua

  Corpus lingua

  Dorsum lingua

  Radix lingua b.  Struktur-struktur pada lingua

  Septum fibrosum mediana

  Sulcus mediana lingua

  Sulcus terminalis lingua

  Foramen caecum

  Frenulum lingua

  Caruncula lingualis 

c.  Papilla lingualis

  Papila fungiformis

  Papilla viliformis  Papilla corniculata

  Papilla circumvalata

  Papila foliatad.  Otot-otot pada lingua

a. Otot-otot intrinsik

  M. longitudinalis lingua superior

  M. longitudinalis lingua inferior

  M. tranversalis lingua

  M. verticalis lingua

b. Otot-otot ekstrinsik  M. genioglossus

  M. hyoglossus

  M. Styloglossus

  M. Palatoglossus

2.  Aliran limfeAliran limfatik dari lingua, frenulum, dan labia inferior bagian medial tidak

mengikuti aliran venanya, tetapi berdiri sendiri. Aliran limfatik dari lingua

melalui 4 rute yaitu:

a.  Radix lingua bilateral bermuara ke nnll. Servikalis profunda superior. 

 b.  Corpus lingua bagian medial bilateral bermuara di nnll. Servikalis profunda

inferior.c.  Corpus lingua bagian lateral dextra et sinistra bermuara di nnll.

Submandibularis pada sisi ipsilateral.

d.  Apex dan frenulum lingua menuju ke nnll. Submentalis.

Page 10: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 10/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 10

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Gambar 3. Vaskularisasi Lingua

3.  Vaskularisasi

a.  A. lingualis

 b.  Vena-venanya bermuara ke V. jugularis interna

4.  Inervasi

NAMA OTOT PERSARAFAN FUNGSI

Otot-otot intrinsikLongitudinal N. hypoglossus Mengubah bentuk lidah

Transversal

Vertikal

Otot-otot ekstrinsik  

M. genioglossus N. hypoglossus

Menjulurkan apex lingua ke luar rongga

mulut

M. hypoglossus N. hypoglossus Menarik lidah ke bawah

M. styloglossus N. hypoglossus Menarik lidah ke atas dan belakang

M. palatoglossus

Plexus

 pharyngeus

Menarik akar lidah ke atas dan belakang,

menyempitkan isthmus faucium

Sensorik lidah

2/3 anterior  Chorda tympani

(N. VII)

1/3 posterior + papilla vallatae

 N. glossopharyngeus

Page 11: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 11/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 11

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

5.  Aplikasi klinisa.  Paresis nervi hypoglossi

Banyak disebabkan oleh trauma, contohnya fraktur mandibula yang akan

merusak N. Hypoglossus (CN XII). Hasilnya berupa paralisis dan atrofi

satu sisi lingua, sehingga menghasikan gerakan lingua miring ke sisi yang

atrofi pada saat protrusi lingua. b.  Paralisis genioglossus

Lingua akan cenderung tertarik ke posterior, sehingga menghambat aliran

udara.

c.  Disartria

Yaitu kerusakan pada CN XII dan VII, sehingga seseorang susah untuk

mengucapkan beberapa huruf (cadel).

d.  Afasia (susah berbicara)

e.  Absorpsi obat sublingual

Untuk keadaan butuh penyerapan obat yang lebih cepat, melalui vena

lingualis profunda, contohnya obat nitroglycerin pada angina pectoris.

f.  Karsinoma linguaKarsinoma lingua pada bagian posterior lingua akan bermetastasis ke nnll.

Servikalis profunda superior. Sedangkan pada bagian anterior lingua jarang

metastasis kecuali pada stadium lanjut ke nnll. Servikalis profunda inferior.

Karena limfe nodi dekat dengan vena jugularis interna, maka dapat

metastasis sepanjang region submentalis, submandubularis, dan leher.

C. Pharynx 

1.  SkeletopiDari basis cranii s.d. vertebrae cervicalis VI

2.  Sintopi

Terdiri dari tiga bagian yaitu: a.  Nasopharynx

 b.  OropharynxBatas –  batas :

  Superior : permukaan bawah palatum molle dan isthmus

 pharyngeus

  Inferior : 1/3 posterior lidah dan permukaan anterior epiglottis

  Anterior : cavitas oris lewat isthmus oropharynx

  Posterior : corpus vertebra cervicalis II

  Lateral : arcus palatoglossus, arcus palatopharyngeus dan tosila palatina

c.  Laryngopharynx

Batas –  batas :  Anterior : aditus laryngis dan posterior larynx

  Posterior : corpus vertebra cervicalis III, IV, V dan VI

  Lateral : cartilago thyroidea dan membrane thyroidea

3.  Struktur pharynxStruktur:

a.  Choanae

 b.  Fauces

c.  Adytus laryngis

d.  Fossa piriformis

e.  Plica aryepiglottica

f.  Lamina cartilago thyroidea

Page 12: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 12/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 12

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Musculus:

a.  M. constrictor pharyngeus superior

 b.  M. constrictor pharyngeus media

c.  M. constrictor pharyngeus inferior

4.  Vaskularisasi

 Arcus Aorta

 A.Carotis Communis

 A.Carotis Externa

 A. Pharyngea Ascendent

 A. Palatina Ascendent

 A. Facialis A. Maxillaris A. Lingualis

V. Pharyngea Ascendent

V. Palatina Ascendent

V. Facialis V. Maxillaris V. Lingualis

Plexus Venosus Pharyngeus

V. Jugularis Interna

V. Brachiocephalica

V. Cava Superior

 A. Facialis disebut juga A. maxillaris externa

Page 13: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 13/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 13

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Gambar 4. Arteri pada Faring 

Gambar 5. Vena pada faring 

5.  Aliran limfePembuluh limfe tonsiler, nl. Jugulodigastric, cincin limfatik faringeal (dari

cincin waldayer)

Page 14: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 14/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 14

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

6.  Inervasi

Inervasi Pharynx

NAMA OTOT PERSARAFAN FUNGSI

M. constrictor

 pharyngis superior

Plexus

 pharyngeus

Membantu palatum molle dalam

menutup nasopharynx, mnendorong

 bolus ke bawahM. constrictor

 pharyngis medius

Plexus

 pharyngeusMendorong bolus ke bawah

M. constrictor

 pharyngis inferior

Plexus

 pharyngeusMendorong bolus ke bawah

M. cricopharyngeusSebagai spyncter pada ujung bawah

 pharynx

M. stylopharyngeus

 N.

Glossopharyngeu

s

Mengangkat larynx selama proses

menelan

M.salphingopharyngeu

s

Plexus pharyngeus

Mengangkat pharynx

M.

 palatopharyngeus

Plexus

 pharyngeusMengangkat dinding pharynx

Gambar 6. Innervasi Faring 

N. glossopharyngeus N. vagus N. symphaticus

Plexus

pharyngeus

Page 15: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 15/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 15

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

7.  Aplikasi klinisa.  Tonsilektomi

Pengangkatan tonsil palatina.

 b.  Adenoiditis

Inflamasi pada tonsil pharyngea yang dapat menghambat aliran udara

 pernapasan.

D. Oesophagus 

1.  Sintopi

  Anterior : trachea, bronchus principalis sinistra

  Posterior : corpus vertebra thoracica, ductus thoraccicus

  Dextra : pars mediastinalis pleura parietalis, v.azygos

  Sinistra : a. subclavia sinistra, arcus aorta, ductus thoraccicus

2.  SkeletopiVertebrae cervicalis VI –  vertebrae thoracica X

3. 

Struktur oesophagusa.  Bagian :

  pars cervicalis

  pars thoracalis

  pars abdominalis  b.  Struktur :

  Trigonum Zenker (V shaped area of Laimer)

  sphincter oesophageal superior

  sphincter gastroesophageal

  hiatus esophageus

  Ligamentum phreno-oesophageal

4.  VaskularisasiArteri

 Aorta

 A.Subclavia dex et

sin

 Aorta descendens

pars thoracica

 Arcus aorta

Truncus coeliacus

1/3 bagian bawah esofagus

 A.thyroidea inferior

1/3 bagian atas esofagus

1/3 bagian tengah

 A.phrenica inferior

 A.gastrica sinistra

Page 16: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 16/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 16

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Vena

5.  Aliran limfe

Pembuluh limfe dari sepertiga bagian atas oesophagus mengalir masuk ke nodi

lymphatici cervicales profunda, sepertiga bagian tengah masuk ke nodi

lymphatici mediastinalis superior et posterior, sepertiga bagian bawah masuk

ke nodi lymphatici gastric sinistra yang berjalan sepanjang arteri dan vena

gastrica sinistra dan nodi lymphatici coeliaci. 

Gambar 7. Aliran Limfe Oesophagus 

1/3 bagian atas esofagus 1/3 bagian tengah esofagus 1/3 bagian bawah esofagus

V.azygos

V.cava inferior

V.brachiocephalica

V.thyroidea inferior

V.porta hepatica

V.cava superior

V.gastrica

sinistra

V.phrenica

inferior sinistra

COR (atrium dextra)

Page 17: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 17/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 17

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

6.  Inervasi

Inervasi Oesophagus

\

7.  Aplikasi klinisa.  Devertikulim zenker

 b.  Fistula trachea-esophageal

c.  Varises esophageal

d.  Hernia hiatal

E. Gaster 

1. 

HolotopiKuadran kiri atas abdomen di bawah diafragma, atau regio epigastric

sampai hypocondriaca sinistra

2.  Sintopi

  Anterior : dinding anterior abdomen, arcus costalis sinistra, pleura

  Posterior : bursa omentalis, diaphragm,lien, glandula suprarenalis

sinistra, superior ren sinistra, a.lienalis, pancreas, mesocolon transversum

3.  SkeletopiTepi cranialis cardia gaster setingga costae VII dan vertebrae thoracica IX. Tepi

cranialis fundus gaster setinggi costae V. Sedangkan letak pylorus gaster dalam

keadaan kosong setinggi vertebrae lumbalis I. 

4.  Struktura.  Bagian –  bagian

  Fundus

  Cardia

  Corpus

  Pylorus b.  Struktur

  Anthrum pyloricum

  Canalis pyloricum

  Sphincter pylorus

  Ostium cardiacum  Curvatura major

Gambar 8. Gaster

Fundus

Pylorus

cardia

Corpus

Truncus symphaticus

Truncus vagalis rami

gastric anterior et posterior

N. Splanchnicus mayor

(T5-T9)

N. Splanchnicus minor

(T10-T11)

Plexus esophageusSerabut N. vagus

ESOF

 AGUS

Page 18: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 18/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 18

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

  Curvatura minor

  Incisura angularis 

  Rugae 

  Oblique layer of smooth muscle

  Incisura cardiaca

c.  Lapisan

  Omentum majus

  Omentum minus

  Ligamentum gastrolienalis

5.  Aliran LimfePembuluh limfenya yaitu nodi lymphatici gastrica dextra et sinistra, nodi

lymphatici gastroomentalis dextra et sinistra, dan nodi lymphatici gastrica

 breves. Cairan limfe ini kemudian mengalir melalui nodi lymphatici coeliaci

yang terdapat di sekitar pangkal truncus coeliacus pada dinding posterior

abdomen.

6. 

Aplikasi Klinisa.  Gastritis

 b.  Ulcus Gastric

c.  Paraesofageal hiatal hernia

d.  Congenital diaphragmatic hernia

e.  Hipertrofi Pylorus Stenosis

f.  Situs Inversus

g.  Adenokarsinoma gaster

Page 19: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 19/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 19

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

7.  VaskularisasiArteri (Gaster)

   A  o  r   t  a   d  e  s  c  e  n   d  e  n  s

  a  r  s

   A .

  a  s   t  r   i  c  a  s   i  n   i  s   t  r  a

   A .

   l   i  e  n  a   l   i  s

   G  a  s   t  e  r   b  a  g   i  a  n

 

   A .

   A .

  a  s   t  r   i  c  a

   G  a  s   t  e  r   b  a  g   i  a  n

 

   T  r  u  n  c  u  s  c  o  e   l   i  a  c  u  s

   A .

   h  e

  a   t   i  c  a

   A .

 

   A .  p  a  n  c  r  e  a

   t   i  c  o  

   G

  a  s   t  e  r   b  a  g   i  a  n

 

   A .

  a  s   t  r   i  c  a   b  r  e  v

  e  s

   A .

  a  s   t  r  o  o  m  e  n   t  a   l   i  s

   G  a  s   t  e  r   b  a  g   i  a  n

 

   G  a  s   t  e  r   b  a  g   i  a  n

 

Page 20: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 20/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 20

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Vena (Gaster)

   V .

  g  a  s   t  r   i  c  a  s   i  n   i  s   t  r  a

   G  a

  s   t  e  r   b  a  g   i  a  n  a   t  a  s

  c  u  r  v  a   t  u  r  a  m   i  n  o  r

   G  a  s   t  e

  r   b  a  g   i  a  n   b  a  w  a   h

  c  u  r

  v  a   t  u  r  a  m   i  n  o  r

   G  a  s   t  e  r   b  a  g   i  a  n

   f  u  n   d  u  s

   G  a  s   t  e  r   b  a  g   i  a  n  a   t  a  s

  c  u  r  v  a   t  u  r  a  m  a  y  o  r

   G  a  s   t  e  r   b  a  g

   i  a  n   b  a  w  a   h

  c  u  r  v  a   t  u  r  a  m  a  y  o  r

   V .  g

  a  s   t  r   i  c  a   d  e  x   t  r  a

   V .  g  a

  s   t  r   i  c  a   b  r  e  v  e  s

   V .  g  a  s   t  r

  o  o  m  e  n   t  a   l   i  s

  s   i  n   i  s   t  r  a

   V .  g  a  s   t  r  o  o

  m  e  n   t  a   l   i  s

   d  e  x

   t  r  a

   V .  m  e  s  e

  n   t  e  r   i  c  a

  s  u  p  e

  r   i  o  r

   V .

   L   i  e  n  a   l   i  s

   V .  p  o  r   t  a   h  e  p  a   t   i  c  a

   V .  c  a  v  a   i  n   f  e  r   i  o  r

   C  o  r   (  a   t  r   i  u  m    d

  e  x   t  r  a   )

Page 21: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 21/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 21

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

8.  Inervasi Gaster

Memasuki

abdomen pada

permukaan

TRUNCUS

VAGALIS

POSTERIOR 

(dalam thorax)

TRUNCUS

VAGALIS

ANTERIOR 

(dalam thorax)

Persarafan

parasimpatis

N. vagus

dextra

N. vagus

sinistra

Posterior

esofagus

Bercabang pada

posterior gaster

Cabang besar

Plexus

mesenterica

superior

Plexus

coeliacus

usus

flexura coli

sinistra

pankreas

Anterior

esofagus

Bercabang pada

anterior gaster

Cabang

hepaticus

Hepar

Ramus

pyloricus

Pylorus

M. sphyncter

pyloricus

(menerima

serabut motoris)

Persarafan

simpatis

Plexus

coeliacus

Page 22: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 22/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 22

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Gambar 9. Arteri pada Gaster

Gambar 10. Arteri pada Gaster

Page 23: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 23/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 23

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Gambar 11. Aliran Limfe Gaster

Gambar 12. Innervasi Gaster

Page 24: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 24/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 24

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

F.  Intestinum Tenue1.  Holotopi

a.  Duodenum

Mendominasi pada RUQ (regio epigastrica dan region umbilical)

 b.  Jejunum & ileum

Letak jejunum mendominasi pada LUQ (region umbilical), sedikit padaRUQ, bagian atas RLQ dan LLQ (region umbilical). Sedangkan ileum

 pada mendominasi pada RLQ, sisanya sedikit pada LLQ (region

hypogastric).

Gambar 13. Regio Abdomen beserta Organnya

2.  Sintopi dan Struktur

DuodenumBagian-bagian :

a.  Pars Ampulla (pars I)

Panjang: 5 cm

Batas-batas:

  Anterior : lobus quadrates hepar dan vesica biliaris

  Posterior : bursa omentalis, a. gastroduodenalis, ductus choledocus  Superior : foramen epiploicum

  Inferior : caput pancras

 b.  Pars descendens (pars II)Panjang: 10 cm

Batas-batas:

  Anterior : fundus vesica biliaris, lobus hepatis dextra,

  Posterior : hilum renale dextra, ureter dextra

  Lateral : colon ascendens, flexura coli dextra, lobus hepatis

dextra

  Medial : caput pancreas, ductus choledocus, ductus pancreaticus

Muara dari :

Page 25: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 25/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 25

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

  Ductus pancreaticus santorini : papilla duodeni minor

  Ductus pancreaticus wirsungi

  Ductus choledocus

c.  Pars horizontalis (pars III)Panjang: 8 cm

Batas-batas:  Anterior : radix mesentrii, a.v. mesentrica superior, lengkung

 jejunun

  Posterior : ureter dextra, m. psoas major dextra, vena cava inferior

  Superior : caput pancreas

  Inferior : lengkung jejunum

d.  Pars ascendens (pars IV)Panjang: 5 cm

Batas-batas:

  Anterior : permulaan radix mesentrii dan lengkung jejunun

  Posterior : pinggir kiri aorta dan pinggir medial m. psoas majorsinistra

Struktur :

  Ligamentum treitz (Ligamentum duodeno-jejunales)

  Bulbus dodeni 

  Plexura duodenojejunales 

Jejunum & IleumPerbedaan jejenum dan ileum 

Jejunum Ileum

Panjang

Dinding

DiameterVasa Recta

Arcade

Lemak mesenterium

Perlekatan mesentrium

Plica circularis

Khas

2,5 m

Tebal

BesarPanjang/Tegak

Jarang-jarang

Sedikit

Superior, sinistra aorta

Jaraknya rapat dan besar

3,5 m

Tipis

KecilPendek

Beranyaman

Banyak

Inferior, dextra aorta

Jaraknya longgar

Plaque peyer

Gambar 14. Perbedaan jejunum dengan ileum

Struktur :

Ampulla vater papilla duodeni major

Page 26: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 26/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 26

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

  Valvula ileocecalis/valvula Bauchini

  Junctura ileo-caecal

  Villi intestinalis 

3.  Skeletopi

a. DuodenumPars superior/ampula: Vertebrae LI

Pars descendens: Vertebrae LI-III

Pars horizontalis: Vertebrae LIII

Pars asendens: Vertebrae LIII-LII

b. Jejunum & IleumVertebrae lumbalis II ke arah sacroiliaca dextra 

4.  Vaskularisasi 

 Aorta descenden

pars abdominalis

 A.mesenterica superior

Truncus coeliacus

 A.hepatica communis

 A.gastroduodenalis

½ bagian atasduodenum

 A.pancreatico-

duodenalis superior Ileum bagianbawah½ bagian bawah

duodenum

 A.ileocolica A.pancreatico-duodenalis inferior Vasa recta

(mesenterium)

V.pancreatico-duodenalis superior

V.porta hepatica

V.cava inferior

Cor (atrium dekstra)

V.pancreatico-duodenalis inferior

V.mesenterica superior

 Anastomosis denganarteri lain membentuk :

Page 27: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 27/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 27

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Gambar 15. Arteri pada Intestinum Tenue 

Gambar 16. Vena pada Intestinum Tenue 

Page 28: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 28/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 28

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

5.  Inervasia.  Duodenum

 b.  Jejunum dan Ileum

Gambar 17. Innervasi Intestinum Tenue 

6.  Aliran Limfea.  Duodenum

Aliran limfe mengikuti arteri dan bermuara ke atas melalui nodi

 pancreaticoduadenale ke nodi gastroduodenale dan kemudian nodi coeliaci.

Bermuara ke bawah juga melalui nodi pancreaticoduodenale ke nodi

mesenterica superior di sekitar pangkal arteri mesenterica superior.

 b.  Jejunum dan Ileum

Pembuluh limfe berjalan melalui banyak nodi lymphoidei mesenterica

superior dan nodi lymphoidei ileocolici.

Simpatis

N. vagus

Parasimpatis

Plexus

coeliacus

Plexus

mesentericusSimpatis

Segmen

medula

spinalis T5-T9

Plexus

coeliacus

Parasimpatis

Truncus

vagalis

superior

Page 29: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 29/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 29

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Gambar 18. Aliran Limfe Intestinum Tenue

7.  Aplikasi klinis

Duodenuma.  Ulkus duodenum

 b.  Ulkus peptik

c.  Paraduodenal hernia

Jejunum & ileuma.  Ileus obstruktif

 b.  Ileus paralitik

c.  Diverticulum Meckel/Ileal Diverticulum

d.  Enteritis/Peradangan intestinum tenue

e.  Diare

G.  Intestinum Crassum 

Caecum

1.  HolotopiFossa iliaca dextra, regio inguinal dextra, kuadran kanan bawah abdomen

2.  Sintopi

  Anterior: lengkung intestinum tenue, omentum majus, dinding anteriorabdomen

  Posterior: m. psoas major , m. iliacus , n. femoralis , n cutaneus femoris

lateralis, appendix vermiformis  Medial: appendix vermiformis

  Lateral: appendix vermiformis

Appendix vermiformis

1.  HolotopiRegio iliaca dextra, Titik McBurney

2.  StrukturMesentrium : Mesoappendix vermiformis 

Page 30: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 30/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 30

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Colon Ascendens

1.  HolotopiPanjang sekitar 5 inch (13 cm), terletak di kuadran kanan bawah abdomen

2.  Sintopi

  Anterior: lengkung intestinum tenue, omentum majus, dinding anteriorabdomen

  Posterior: m. iliacus, crista iliaca, m. quadrates lumborum, origo m.

transverses abdominis, n. iliohypogastricus dan n. ilioinguinalis

  Superior: flexura coli dextra

  Inferior: caecum

Colon Transversum

1.  Sintopi

  Anterior : omentum majus, dinding anterior abdomen

  Posterior: pars descendens duodenum, caput pancreas dan lengkung jejunum

dan ileum

2.  StrukturMesenterium: Mesocolon transversum

Colon Descendens

1.  Holotopi

Panjang sekitar 10 inch (25 cm), terletak di kuadran kiri atas dan bawah

abdomen.2.  Sintopi

  Anterior: lengkung intestinum tenue, omentum majus, dinding anterior

abdomen

  Posterior: margo lateralis ren sinistra, origo m. transverses abdominis,

m.quadratus lumborum, m. iliacus, m. psoas major sinistra, crista

iliaca, n. iliohypogastrica dan n. ilioinguinalis

Page 31: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 31/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 31

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Colon Sigmoid

1.  HolotopiPanjang sekitar 10-15 inch (25-28 cm), berbentuk seperti huruf “S”,

merupakan lanjutan colon descendens yang terletak di apertura pelvis superior.

2.  Sintopi

  Anterior : laki-laki  vesica urinaria , perempuan  posterior uterus,superior vagina

  Posterior : rectum dan os sacrum

3.  StrukturMesentrium : Mesocolon sigmoid

Stuktur intestinum crassum secara umum

  Haustra

  Taenia coli

  Taenia libera, mesocolica, ometalis

  Flexura coli dexter/flexura hepatica  Flexura coli sinister/flexura lienalis

  Mesocolon 

Aplikasi Klinis Intestinum Crassum Secara Umum

  Apendisitis Tindakan: Appendectomy

  Hirschprung disease/aganglionic megacolon

  Chron Disease

  Ulcerative Colitis

  Laparoscopy

  Colectomy

  Colostomy

  Colonoscopy

  Ileostomy

  Hernia

  Diverticulosis

  Volvulus

Page 32: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 32/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 32

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Vaskularisasi Intestinum Crassum

Aorta Descendens Pars Abdominalis

A.Mesenterica Superior A.Mesenterica Inferior

A.Ileocoliac

 

A.Colica Dextra A.Colica SinistraA.Colica Media Aa.sigmoidea

A.caecalis

anterior

A.caecalis

posterior

A.Appendicularis

colon

ascendens

Caecum

colon

descenden

 

colon

sigmoid

Apendix

Vermiformis

2/3 proksimal

colon

1/3 distal

colonV.caecalis

anterior

V.caecalis

posterior

V.Appendicularis

V.Mesenterica Superior V.Mesenterica Inferior

V.Colica Sinistra Vv.sigmoideaV.Colica Media

V.Ileocolica V.Colica Dextra

V.porta hepatica

V. Cava Inferior

Page 33: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 33/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 33

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Gambar 19. Arteri pada Intestinum Crassum

Gambar 20. Vena pada Intestinum Crassum

Page 34: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 34/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 34

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Inervasi Intestinum Crassum1.  Caecum

2.  Appendix vermiformis

a.  Aferen

 b.  Eferen

Sistem saraf simpatis dari

nervus vagus

Sistem saraf simpatis dari

segmen thorakal X

 Appendix

vermiformis

Saraf simpatis

segmen thorakal X

Saraf

Parasimpatis

Nervus Vagus

 Appendix

vermiformis

Nervus Vagus

Cabang Saraf Simpatis dan

Parasimpatis

Plexus Mesenterica Superior

Caecum

Page 35: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 35/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 35

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

3.  Colon Ascendens

4.  Colon Transversum

a.  Dua pertiga Proksimal

 b.  Sepertiga distal

Nervus Vagus

Cabang Saraf Parasimpatis

Plexus Mesenterica Superior

Sistem saraf simpatis dari segmen

thorakal 5-11

Nervus Splanchnicus mayor dan

minor

Saraf simpatis dari segmen L1-L2

Ganglion Mesenterica

Nervi Splanchnici Pelvici

Saraf parasimpatis dari segmen S2-S4

Nervus Vagus

Cabang Saraf Simpatis danParasimpatis

Plexus Mesenterica Superior

Colon Ascendens

Page 36: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 36/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 36

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

5.  Colon Descendens

6.  Colon Sigmoid

Gambar 21. Innervasi Intestinum Crassum 

Saraf simpatis dari segmen L1-

L2

Plexus Mesenterica

Inferior

Nervi Splanchnici Pelvici

Saraf parasimpatis dari segmen S2-

S4

Saraf simpatis dari segmen L1-L2

Plexus Hypogastric Inferior

Colon Sigmoideum

Saraf parasimpatis dari segmen S2- 

Page 37: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 37/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 37

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Aliran Limfea.  Caecum

Pembuluh limfe berjalan melalui beberapa nodi lymphatici mesenterici dan

akhirnya mencapai nodi lymphatici mesenterici superior.

 b.  Appendix vermiformis

Pembuluh limfe dari caecum dan appendix vermiformis menuju ke kelenjarlimfe dalam mesoappendix dan ke nodi lymphatici ileocolici sepanjang arteri

ileocolica. Pembuluh limfe eferen ditampung oleh nodi lymphatici mesenterica

superior.

c.  Colon ascendens

Pembuluh limfe melintas ke nodi lymphatici paracolici dan nodi lymphatici

epicolici kemudian ke nodi lymphatici mesenterici superior.

d.  Colon descendens

Cairan limfe dialirkan ke nodi lymphatici colici dan nodi lymphatici

mesentericus inferior yang terletak di sekitar pangkal arteri mesenterica

inferior.

e.  Colon sigmoidPembuluh limfe berjalan di sepanjang arteri sigmoideum yang akan dialirkan

ke nodi lymphatici mesentericus inferior.

Gambar 22. Aliran Limfe Intestinum Crassum

H.  Rectum 

Struktur

  Lanjutan colon sigmoid

  Tidak mempunyai taenia coli

  Pelebaran : Ampulla recti 

  Musculus : M. puborectalis

  Plica transversa recti

Page 38: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 38/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 38

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Gambar 23. Rektum dan Canalis Analis

I. Canalis Analis 

Struktur

  Canalis analis anatomicum

  Canalis analis surgical

  Collumna analis (Morgagni)

  Valvula analis

  Linea dentata

  Pecten

  Intermuscular grooveMusculus :

  M. Levator ani

  M. Sphincter ani internus

  M. Sphincter ani externus

J. Anus 

Anus merupakan salah satu bagian dari trigonum analis yang merupakan lubang

tempat keluarnya feces dari tractus digestivus.

Vaskularisasi Rectum dan Canalis analis

Page 39: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 39/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 39

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Rektum dan Canalis

 Analis

v. rectalis superior

v. mesenterica

v. porta hepatica

v. rectalis media

v. iliaca interna

v. iliaca communis

v. rectalis inferior

v. pudenda interna

Vena Cava Inferior

 Aorta Descendens

Pars Abdominalis

a. Mesenterica

a. Rectalis

a. Iliaca communis

a. rectalis

a. Iliaca interna a. Iliaca

a. Rectalis media a. pudenda interna

Page 40: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 40/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 40

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Inervasi Rectum dan Canalis Analis

S2 – S4

n. Pudendus nn. Splanchnici sacralis Truncus simpaticus

ars elvica

Pleksus hypogastricus

inferior

Rectum

n. Rectalis Inferior

Canalis analis, anus .

(sphingter ani

externa)

+

Page 41: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 41/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 41

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

K.  PeritoneumOrgan intraperitoneal  : gaster, duodenum pars I (bulbus duodeni), jejunum,

ileum, caecum, appendix vermiformis, colon transversum, colon sigmoid,

hepar

Organ retroperitoneal  : pancreas, duodenum pars II,III,IV, colon ascendens,

colon descendens, rectum, canalis analis

Gambar 24. Peritoneum

Struktur :  Cavum peritonei major

  Cavum peritonei minor

  Peritoneum parietalis

  Peritoneum visceralis

  Bursa omentalis

  Foramen epiploicum

  Ligamentum peritonealis

  Omentum majus

  Omentum minus

  Mesentrium  Radix mesentrii

  Cul de sac / excavatio uterorectalis (pada wanita); pada pria

excavatio vesicorectalis

  Excavation hepatorenalis (Morrison’s pouch) 

ORGANON ACCESORIUS DIGESTIVUS

Page 42: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 42/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 42

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

A.  Glandula Salivaria

Gambar 25. Glandula Salivaria

Kelenjar utama :

Glandula parotis

1.  SintopiSuperior : meatus acusticus externus,

Anterior : ramus mandibulae,

Posterior : m. sternocleidomastoideus

Menembus m, buccinators yang berfungsi sebagai katup

2.  Struktur

o  Pars : pars superficialis dan pars profunda, dengan percabangan N. VII diantaranya

  Ductus Stenson

3.  Vaskularisasia. carotis externa , v, retromandibularis 

4.  Aliran limfenodi lymphoidei paratiroidea dan nodi lymphoidei cervicalis profunda 

5.  Inervasi Nucleus salivatorius n. IX 

Glandula submandibularis

1.  Sintopi

Superior: Os mandibula2.  Struktur

  Pars : superficial dan profunda

  Ductus Wharton

3.  Vaskularisasia.  facialis, a. lingualis, v. facialis, v. lingualis

4.  Aliran limfenodi lymphoidei submandibularis dan nodi lymphoidei cervicalis profunda 

5.  Inervasi Nucleus salivatorius n. VII

Glandula sublingualis

1.  Sintopi

Page 43: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 43/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 43

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Superior: lingua

2.  Struktur

Ductuli linguales

3.  Vaskularisasia. facialis, a. lingualis, v. facialis, v. lingualis 

4.  Aliran limfenodi lymphoidei submandibularis dan nodi lymphoidei cervicalis profunda 

5.  Inervasi Nucleus salivatorius n. VII 

B. Dentis

1.  StrukturPerbedaan Gigi Anak dan Dewasa

Gigi Anak-Anak (20) Gigi Dewasa (32)

4 incisivus media,

4 incisivus lateral,

4 caninus,4 molar pertama,

4 molar kedua

4 incisivus media,

4 incisivus lateral,

4 caninus,4 premolar pertama,

4 premolar kedua,

4 molar pertama,

4 molar kedua,

4 molar ketiga

a.  Facies gigi :

  Facies oral

  Facies occlusal

  Facies vestibular  Facies mesial

  Facies distal

 b.  Struktur penting pada gigi:

  Jugulum alveolaris maxillae

  Jugulum alveolaris mandibulae

  Ligamentum periodontal

  Corona dentis

  Collum/cervix dentis

  Email

  Radix dentis

  Cementum

  Dentinum

  Pulpa

  Cavitas dentis/ cavitas pulparis

  Canalis radices dentis

  Gingiva

  Sulcus gingivalis

  Apex radices dentis

  Periodontum (desmodontium)

  Dens decidua

  Dens incisivus

Gambar 26. Dentis

Page 44: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 44/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 44

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

  Dens caninus 

  Dens molaris 

  Processus alveolaris os mandibulae 2.  Vaskularisasi

Vaskularisasi gigi geligi berasal dari A.V alveolaris superior et inferior3.  Inervasi

 Nervus alveolaris

inferior

 Nervus Trigeminus

 Nervus oftalmikus  Nervus maksilaris  Nervus mandibularis

 Nervus alveolaris

su erior

Gigi geligi Atas Gigi geligi bawah

Page 45: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 45/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 45

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

C. Hepar

Gambar 27. Hepar  

Hepar merupakan organ terbesar di abdomen

1.  HolotopiRegio hipocondriaca dextra dan regio epigastrica 

2.  Sintopi

  Anterior : diaphragm, arcus costalis dextra et sinistra, pleura dextra et

sinistra, margo inferior pulmo dextra et sinistra, processus xyphoideus

  Posterior : diaphragm, rend extra, flexura coli dextra, duodenum,vesica biliaris, vena cava inferior, esophagus, fundus gaster

3.  Skeletopi

Costae VII-XI dextra pada kondisi normal

4.  Struktur

a.  Terdiri dari 4 lobus, yaitu:

  Lobus hepatis dextra

  Lobus hepatis sinistra

  Lobus quadratus

  Lobus caudatus  b.  Ligamentum

  Ligamentum falciforme

  Ligamentum teres hepatis  Ligamentum coronarium

  Ligamentum triangulare dextra

  Ligamentum triangulare sinistra

  Ligamentum venosum (arantii) c.  Struktur :

  Processus caudatus

  Area nuda hepatis

  Capsula hepatica 

  Vena porta hepatica 

Page 46: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 46/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 46

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Gambar 28. Vena Porta Hepatica

5.  Aplikasi klinis Hepatic lobectomies dan segmentectomy

Ruptur hepar  

Hepatomegali 

Siroris hepatis

Pada vena porta hepatica:

  Varises esophageal : pelebaran v. esophageal

  Hemoroid : pelebaran v. rectalis

  Caput Medusa : pelebaran v. paraumbilicalis

D.  Vesica biliaris / Vesica felea

1.  HolotopiTerletak pada regio hypocondriaca dextra 

2.  Sintopi

  Anterior : dinding anterior abdomen dan facies viseralis hepar

  Posterior : colon transversum pars descendens duodenum

3.  Skeletopi

Fundus setinggi ujung cartilago costalis IX dextra 

4.  StrukturTerdiri atas

  Fundus vesica biliaris

  Corpus vesica biliaris

  Collum vesica biliaris Fungsi   memekatkan dan menyimpan sementara empedu yang berasal

dari hepar dan nantinya akan dikeluarkan menuju duodenum

Page 47: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 47/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 47

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Ductus-ductus yang berperan dalam proses pengeluaran empedu

a.  Ductus biliaris intrahepatica

 b.  Ductus biliaris extrahepatica

c.  Ductus hepaticus dextra et sinistra

d.  Ductus hepaticus communise.  Ductus cycticus

f.  Ductus choledocus

5.  Aliran limfeCairan limfe mengalir ke nodus cysticus yang terletak dekat collum vesicae

 billiaris. Dari sini, pembuluh limfe berjalan ke nodi hepatici dengan

 berjalan sepanjang perjalanan arteria hepatica communis dan kemudian ke

nodi coelici. 

6.  InervasiPlexus Coeliacus (simpatis dan nyeri)

 N. Vagus (parasimpatis)

 N. Phrenicus dextra (somatik aferen)

7.  Aplikasi klinisGallstone/ cholelithiasis (batu empedu)

Cholecystectomy 

Vesica Fellea

Lobus hepatis dextra Lobus hepatis sinistra

Duodenum

Ductus hepaticus sinistraDuctus hepaticus dextra

Ductus hepatica communis

Ductus cysticus

Ductus choledocus

Page 48: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 48/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 48

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

E.  Pankreas

Gambar 29. Pancreas

a.  Organ endokrin (penghasil hormon insulin, glukagon, somatostatin)

b.  Organ eksokrin (penghasil enzim amilase, lipase, tripsin)

1.  HolotopiTerletak pada regio epigastrium dan kuadran kiri atas

2.  Sintopi

  Anterior : colon transversum, mesocolon transversum, bursa omentalis,gaster

  Posterior : ductus choledocus, vena porta hepatica, vena lienalis, vena cava

inferior, aorta, a. Mesentrica superior, m. psoas major sinistra,

glandula suprarenalis sinistra, ren sinistra, hilum renale3.  Skeletopi

Setinggi vertebrae lumbalis I dan II

4.  Struktura.  Terdiri dari 4 bagian, yaitu :

 Caput pancreas

 Collum pancreas

 Corpus pancreas

 Cauda pancreas

 b.  Terdapat :

  ductus pancreaticus wirsungi, bermuara ke papilla duodeni mayor  ductus pancreaticus Santorini, bermuara ke papilla dudeni minor.

  Ampula Vater/hepatopancreatica 

  Sphincter Oddi

  Acinus pancreas

5.  Aliran limfe

Kelenjar limfe terletak di sepanjang arteria yang memperdarahi pankreas.

Pembuluh limfe eferen akhirnya mengalirkan cairan limfe ke nodi lymphatici

coeliaci dan mesenterici superior.

6.  Inervasi

Berasal dari N. Vagus dan N. Splanchnici AbdominopelviciPlexus Coeliacus (serabut simpatis dan parasimpatis)

Page 49: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 49/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 49

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

7.  Aplikasi klinisa.

 

 Pancreatectomy

Gambar 30. Pancreatectomy

 b.  Ruptur pancreas

c.  Kanker pancreas

Page 50: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 50/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 50

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Vaskularisasi Organ Acessorius Digestivus (Hepar, vesical biliaris, pancreas)

V. porta hepatica

A. pancreaticoduodenalis

superior

 Aorta descendens

pars abdominalis

A. Mesenterica superiorTruncus coeliacus

A. hepatica communis A. lienalis

A. gastroduodenalisA. hepatica propria A. cauda

pancreatica

A. pancreatica

magna

A. pancreatica

dorsalis

A. pancreaticoduodenalis

inferior

PankreasVesica biliaris

V. cystica V. pancreaticoduodenalis

inferior

V. pancreaticoduodenalis

superior

V. pancreatica

dorsalis

V. pancreatica

magna

V.cauda

pancreatica

V. mesenterica inferiorV. lienalis

V. cava inferior

heparA. cystica

Page 51: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 51/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 51

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Gambar 31. Arteri pada Hepar  

Gambar 32. Vena pada Hepar  

Page 52: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 52/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 52

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Gambar 33. Arteri pada Vesica Felea

Gambar 34. Aliran Limfe Hepar dan Vesica Felea 

Page 53: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 53/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 53

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Gambar 35. Innervasi Hepar dan Vesica Felea 

Gambar 36. Innervasi Pancreas

Page 54: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 54/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 54

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

DAFTAR PUSTAKA

Martini, Frederich H., Nath, Judi l., et al . 2009.  Fundamentals of anatomy and

 physiology, 8th edition.san fransisco: pearson international education.

Moore, Keith l. 2002. Anatomi klinis dasar . Jakarta: hipokrates.

Seeley, Rod., Stephens, Trent., Tate, Philip.  Anatomy and phisiology.mc graw hill.

Diakses di http://highered.mcgraw-hill.com/novella/quizprocessingservlet

Snell, Richard S. 2006. Anatomi Klinik untuk Mahasiswa Kedokteran. Jakarta: EGC

Page 55: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 55/56

 

Departemen Anatomi  – Jurusan Kedokteran Universitas Jenderal Soedirman 55

BLOK DIGESTIVE SYSTEM 

Page 56: Modul Anat Blok Digestive

7/21/2019 Modul Anat Blok Digestive

http://slidepdf.com/reader/full/modul-anat-blok-digestive 56/56

 BLOK DIGESTIVE SYSTEM