i

MENINGKATKAN HASIL BELAJAR IPA DENGAN MENGGUNAKAN STRATEGI PEER LESSONS KELAS V

SEMESTER II SD NEGERI 3 GENENGSARI KECAMATAN TOROH KABUPATEN GROBOGAN

TAHUN PELAJARAN 2011/2012

SKRIPSI Untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan

pada Universitas Kristen Satya Wacana Salatiga

Oleh

KARYADI NIM 262010694

PPRROOGGRRAAMM SSAARRJJAANNAA KKEEPPEENNDDIIDDIIKKAANN GGUURRUU DDAALLAAMM JJAABBAATTAANN PPRROOGGRRAAMM SSTTUUDDII PPEENNDDIIDDIIKKAANN GGUURRUU SSEEKKOOLLAAHH DDAASSAARR

FFAAKKUULLTTAASS KKEEGGUURRUUAANN DDAANN IILLMMUU PPEENNDDIIDDIIKKAANN UUNNIIVVEERRSSIITTAASS KKRRIISSTTEENN SSAATTYYAA WWAACCAANNAA

SSAALLAATTIIGGAA 22001122

ii

AABBSSTTRRAAKK

KKaarryyaaddii.. 22001122.. MMeenniinnggkkaattkkaann HHaassiill BBeellaajjaarr IIPPAA ddeennggaann MMeenngggguunnaakkaann SSttrraatteeggii PPeeeerr LLeessssoonnss KKeellaass VV SSeemmeesstteerr IIII SSDD NNeeggeerrii 33 GGeenneennggssaarrii.. PPrrooggrraamm SSttuuddii SSII PPGGSSDD UUnniivveerrssiittaass KKrriisstteenn SSaattyyaa WWaaccaannaa SSaallaattiiggaa.. KKaattaa KKuunnccii :: SSttrraatteeggii PPeeeerr LLeessssoonnss,, HHaassiill bbeellaajjaarr..

PPeenneelliittiiaann iinnii bbeerrjjuudduull ““MMeenniinnggkkaattkkaann hhaassiill BBeellaajjaarr IIPPAA ddeennggaann MMeenngggguunnaakkaann SSttrraatteeggii PPeeeerr LLeessssoonnss KKeellaass VV SSeemmeesstteerr IIII SSDD NNeeggeerrii 33 GGeenneennggssaarrii KKeeccaammaattaann TToorroohh KKaabbuuppaatteenn GGrroobbooggaann TTaahhuunn PPeellaajjaarraann 22001111//22001122,, bbeerrttuujjuuaann uunnttuukk mmeenniinnggkkaattkkaann hhaassiill bbeellaajjaarr IIPPAA ppaaddaa ppookkookk bbaahhaassaann PPeessaawwaatt sseeddeerrhhaannaa.. MMeettooddee ppeenngguummppuullaann ddaattaa ddeennggaann mmeenngggguunnaakkaann mmeettooddee oobbsseerrvvaassii,, ddookkuummeennttaassii ddaann tteess.. OObbsseerrvvaassii ddiigguunnaakkaann uunnttuukk mmeemmppeerroolleehh ggaammbbaarraann sseeccaarraa llaannggssuunngg tteennttaanngg aakkttiivviittaass bbeellaajjaarr ssiisswwaa ddaallaamm kkeellaass,, tteess ddiigguunnaakkaann uunnttuukk mmeennggeettaahhuuii ppeenniinnggkkaattaann hhaassiill bbeellaajjaarr ssiisswwaa yyaanngg ddiillaakkuukkaann ddiiaakkhhiirr kkeeggiiaattaann ttiiaapp ssiikklluuss,, ddookkuummeennttaassii ddiigguunnaakkaann uunnttuukk mmeemmppeerroolleehh ddaattaa tteennttaanngg nnoommoorr iinndduukk ssiisswwaa,, hhaassiill eevvaalluuaassii ssiisswwaa ddaann sseebbaaggaaiinnyyaa.. PPeellaakkssaannaaaann ppeenneelliittiiaann ddiillaakkssaannaakkaann ddaallaamm 22 ssiikklluuss.. DDaattaa yyaanngg ddiikkuummppuullkkaann bbeerrbbeennttuukk kkuuaannttiittaattiiff yyaaiittuu nniillaaii hhaassiill eevvaalluuaassii ssiisswwaa ddaann kkuuaalliittaattiiff bbeerruuppaa ppeenngggguunnaaaann ppeeeerr lleessssoonnss ddaann kkeeaakkttiiffaann ssiisswwaa.. DDaattaa ddiiaannaalliissiiss sseeccaarraa ddeesskkrriippttiiff.. DDaattaa kkuuaannttiittaattiiff mmeenngggguunnaakkaann aannaalliissiiss ddeesskkrriippttiiff kkoommppaarraattiiff yyaaiittuu mmeemmbbaannddiinnggkkaann nniillaaii pprreeee tteesstt,, nniillaaii tteess sseetteellaahh ssiikklluuss 11 ddaann nniillaaii tteess sseetteellaahh ssiikklluuss 22.. DDaattaa KKuuaalliittaattiiff hhaassiill ppeennggaammaattaann mmeenngggguunnaakkaann aannaalliissiiss ddeesskkrriippttiiff kkuuaalliittaattiiff bbeerrddaassaarrkkaann hhaassiill oobbsseerrvvaassii ddaann rreefflleekkssii ddaarrii ttiiaapp--ttiiaapp ssiikklluuss..

HHaassiill ppeenneelliittiiaann mmeennuunnjjuukkkkaann bbaahhwwaa hhaassiill bbeellaajjaarr ssiisswwaa kkeellaass VV SSDD NNeeggeerrii 33 GGeenneennggssaarrii mmeennggaallaammii ppeenniinnggkkaattaann ddaarrii hhaassiill nniillaaii pprreeee tteesstt hanya 3 siswa atau 23% dari seluruh jumlah siswa yang telah mencapai batas KKM sebesar 62, meningkat pada siklus I menjadi 9 siswa atau sebesar 69% dan 92% pada siklus ke II. BBeerrddaassaarrkkaann hhaassiill ppeenneelliittiiaann ddaappaatt ddiissiimmppuullkkaann bbaahhwwaa ddeennggaann mmeenngggguunnaaaann ssttrraatteeggii ppeeeerr lleessssoonnss ddaappaatt mmeenniinnggkkaattkkaann hhaassiill bbeellaajjaarr IIPPAA kkeellaass VV SSeemmeesstteerr IIII SSDD NNeeggeerrii 33 GGeenneennggssaarrii KKeeccaammaattaann TToorroohh KKaabbuuppaatteenn GGrroobbooggaann TTaahhuunn PPeellaajjaarraann 22001111//22001122..

�

�

iii

�

�

iv

HALAMAN PENGESAHAN

MENINGKATKAN HASIL BELAJAR IPA DENGAN MENGGUNAKAN STRATEGI PEER LESSONS KELAS V

SEMESTER II SD NEGERI 3 GENENGSARI KECAMATAN TOROH KABUPATEN GROBOGAN

TAHUN PELAJARAN 2011/2012

oleh

KARYADI NIM 262010694

Skripsi ini telah diuji dan dipertahankan Dalam ujian skripsi di depan Panitia Penguji Skripsi Program Studi S1 Pendidikan Guru Sekolah Dasar

Salatiga, 1 Juni 2012

Wahyudi, S.Pd, M.Pd

Penguji Utama ……………………………… ………………………………

Drs. Suroso, M.Pd

Pembimbing/ Penguji ........................................... ………………………………

Salatiga, Juni 2012 Program S1 Pendidikan Guru Sekolah Dasar

Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Kristen Satya Wacana

Mengesahkan

Dekan

Dr. Bambang Suteng Sulasmono, M.Si

Kaprogdi

Herry Sanoto, S.Si, M.Pd

�

�

v

MOTTO DAN PERSEMBAHAN

Motto

Hidup ini adalah perjuangan

Jangan pisahkan antara usaha dan doa

Niscaya Allah berikan jalan untuk hambaNya

Guru yang bijak adalah guru yang bisa menggurui dirinya sendiri, baik dalam berkata,

bersikap maupun dalam berperilaku sehari-hari

Persembahan

Karya ini saya persembahkan untuk :

1. Almamater UKSW

2. Dosen pembimbing saya

3. Ibu mertua dan istri tercinta yang selalu berdoa dan memberikan semangat bagi

penulis

4. Kepala SD Negeri 3 Genengsari

5. Sahabat-sahabat yang telah membantu terlaksananya pembuatan skripsi ini.

�

�

vi

KATA PENGANTAR

Dengan penuh syukur atas segala rahmat dan karunia Tuhan Yang Maha Esa

yang telah melimpahkan rahmat dan karunia-Nya, sehingga dapat menyelesaikan laporan

Penelitian Tindakan Kelas ( PTK ) dengan judul : “Meningkatkan Hasil Belajar IPA Dengan

Menggunakan SSttrraatteeggii PPeeeerr LLeessssoonnss Kelas V Semester II SD Negeri 3 Genengsari

Kecamatan Toroh Kabupaten Grobogan Tahun Pelajaran 2011/2012”.

Laporan ini berisikan masalah pembelajaran di Sekolah Dasar beserta

pemecahannya yang disusun secara berurutan. Laporan ini dibuat untuk memenuhi

sebagian persyaratan mencapai Gelar sarjana Pendidikan pada Program Studi S1

Pendidikan Guru Sekolah Dasar Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidkan Universitas

Kristen Satya Wacana Salatiga.

Tersusunnya laporan ini, tidak lepas dari bantuan berbagai pihak, Oleh karena itu,

dengan kerendahan hati ijinkanlah untuk menghaturkan terima kasih yang sebesar-

besarnya kepada yang terhormat :

1. Dr. Bambang S Sulasmono, M.Pd, selaku Dekan FKIP UKSW yang telah

membuat kebijakan penyelengaraan program penulisan Karya Ilmiah PTK

2. Herry Sanoto, S.Si, M.Pd, selaku kaprogdi S1 PGSD FKIP UKSW yang telah

memfasilitasi penulisan Karya Ilmiah PTK.

3. Drs. Suroso, M.Pd, yang tulus dan sabar dalam membimbing penulisan Karya

Ilmiah PTK ini.

4. Dosen pengampu yang telah memberikan ilmunya selama di perkuliahan.

5. Kepala Dinas Pendidikan Kabupaten Grobogan yang telah menyelenggarakan

program S1 PGSD bekerjasama dengan UKSW Salatiga

6. Sri Purwanti, S.Pd.,M.Pd. selaku kepala sekolah SD N 3 Genengsari yang telah

memberikan kesempatan kepada penulis untuk melaksanakan Studi lanjut ke

jenjang Strata 1.

7. Teman sejawat di SD Negeri 3 Genengsari yang banyak memberi saran selama

penelitian.

8. Keluarga tercinta yang banyak mendukung dalam penulisan skripsi ini.

�

�

vii

Semoga laporan yang sangat sederhana ini dapat memberikan manfaat kepada

semua pihak.

Akhirnya semoga Tuhan senantiasa memberikan perlindungan dan petunjuk

kepada kita sekalian. Amien.

Grobogan, Mei 2012

Penulis

�

�

viii

DAFTAR ISI

Halaman Judul ................................................................................................................ i

Abstrak ............................................................................................................................ ii

Surat Pernyataan ............................................................................................................ iii

Lembar Pengesahan ....................................................................................................... iv

Motto dan Persembahan ................................................................................................ v

Kata Pengantar ............................................................................................................... vi

Daftar Isi ......................................................................................................................... viii

Daftar Tabel dan Diagram ............................................................................................... x

Daftar Lampiran ............................................................................................................... xi

BAB I PENDAHULUAN ............................................................................................ 1

1.1. Latar Belakang Masalah .......................................................................... 1

1.2. Identifikasi Masalah .................................................................................. 3

1.3. Rumusan Masalah ................................................................................... 3

1.4. Tujuan dan Manfaat Penelitian ................................................................ 3

1.4.1. Tujuan Penelitian.............................................................................. 3

1.4.2. Manfaat Penelitian............................................................................ 3

BAB II KAJIAN PUSTAKA .......................................................................................... 5

2.1 Kajian Teori ............................................................................................... 5

2.1.1 Hakekat Strategi Pembelajaran .................................................. 5

2.1.2 Strategi Peer Lessons ................................................................ 5

2.1.3 Definisi Hasil Belajar........................................................... ...... 8

2.1.4 IPA ............................................................................................... 9

2.2 Penelitian yang Relevan .......................................................................... 10

2.3 Kerangka Berfikir ..................................................................................... 11

2.4 Hipotesis Tindakan .................................................................................. 12

BAB III METODE PENELITIAN .................................................................................. 13

3.1 Seting dan Karakteristik Subyek Penelitian ............................................. 13

3.1.1. Setting Penelitian ............................................................................ 13

3.1.2. Karakteristik Subyek Penelitian ....................................................... 13

�

�

ix

3.1.3. Waktu Penelitian ............................................................................. 13

3.2 Variabel Yang Akan Diteliti ...................................................................... 14

3.3 Definisi Operasional ................................................................................. 15

3.3.1. Hasil Belajar ................................................................................. 15

3.3.2. Strategi Peer Lessons ................................................................. 15

3.4 Rencana Tindakan ................................................................................... 17

3.5 Data dan Cara Pengumpulannya ............................................................. 18

3.6 Indikator Kerja ........................................................................................... 18

3.7 Analisis Data ............................................................................................. 18

BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN ...................................................... 19

4.1 Pelaksanaan Penelitian ........................................................................... 19

4.1.1 Deskripsi Siklus I ........................................................................ 19

4.1.2 Deskripsi Siklus II ....................................................................... 23

4.1.3 Hasil Penelitian ............................................................................ 26

4.2 Pembahasan ............................................................................................ 30

BAB V KESIMPULAN DAN SARAN .......................................................................... 33

5.1 Kesimpulan .............................................................................................. 33

5.2 Saran ....................................................................................................... 33

DAFTAR PUSTAKA ………………………………………………………….. ...................... 34

LAMPIRAN-LAMPIRAN

�

�

x

DAFTAR TABEL DAN DIAGRAM DAFTAR TABEL

Tabel 1.1. Hasil Pre Test IPA Kelas V Semester .......................................................... 2

Tabel 3.1. Jadwal pelaksanaan PTK ........................................................................... 15

Tabel 3.2 Definisi Operasional Hasil Belajar....................................................... 16

Tabel 3.3 Definisi Operasional Variabel Penggunaan Srategi Peer Lessons........ 17

Tabel 4.1 Daftar Nilai Siklus I............................................................................ 27

Tabel 4.2 Daftar Nilai Siklus II............................................................................. 29

Tabel 4.3 Hasil Pre Test, siklus I dan Siklus II..................................................... 30

DAFTAR DIAGRAM

Diagram 1.1 Hasil Pre Test IPA ........................................................................ 3

Diagram 4.1 Hasil Evaluasi IPA siklus I.............................................................. 26

Diagram 4.2 Hasil Evaluasi IPA siklus II........................................................... 28

Diagram 4.3 Hasil Evaluasi Pree Test, Siklus I dan Siklus II.............................. 31

�

�

xi

DAFTAR LAMPIRAN Lampiran 1 Silabus ................................................................................................ 37

Lampiran 2 Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP) Siklus I .......................... 39

Lampiran 3 Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP) Siklus II .......................... 44

Lampiran 4 Soal Evaluasi Siklus I .......................................................................... 49

Lampiran 5 Kunci Jawaban Evaluasi Siklus I ........................................................ 50

Lampiran 6 Soal Perbaikan dan Pengayaan Siklus I ............................................. 51

Lampiran 7 Kunci Perbaikan dan Pengayaan Siklus I ........................................... 52

Lampiran 8 Soal Evaluasi Siklus II.......................................................................... 53

Lampiran 9 Kunci Jawaban Evaluasi Siklus II ....................................................... 54

Lampiran 10 Soal Perbaikan dan Pengayaan Siklus II .......................................... 55

Lampiran 11 Kunci Perbaikan dan Pengayaan Siklus II ......................................... 56

Lampiran 12 Observasi Kegiatan Guru Siklus I .................................................... 57

Lampiran 13 Lembar Observasi Kegiatan Belajar Siswa Siklus I ........................... 58

Lampiran 14 Observasi Kegiatan Guru Siklus II ................................................... 60

Lampiran 15 Observasi Kegiatan Belajar Siswa Siklus II ..................................... 61

Lampiran 16 Surat Permohonan Ijin Penelitian .................................................... 63

Lampiran 17 Surat Ijin Penelitian ........................................................................... 64

Lampiran 18 Surat Ijin Penelitian ............................................................................ 65

Lampiran 19 Surat Tugas ....................................................................................... 66

Lampiran 20 surat Pernyataan .............................................................................. 67

Lampiran 21 Dokumen Foto .................................................................................. 68