Malathè Sataman - nos.jkt-1.neo.id

1 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X

Malathè Sataman

Ka’angghuy Kellas X

Sè Nyoson:

Moh. Hafid Effendy, M.Pd. Siti Fatimah, M.Pd.

Moch. Mi’rod Wiranto, S.Pd.SD. H. Sastro

Drs. H. Muakmam A. Sulaiman Sadik, S.Pd.

Penelaah: Prof.Dr. H. A.Syukur Ghazali, M.Pd.

Penyelia: Drs. H. Heru Asri Poerno, M.Si., M.Pd.

Perpustakaan Nasional: Katalog Dalam Terbitan (KDT) Hak cipta

dilindungi oleh Undang-Undang No. 19 Tahun 2002. Dilarang

memperbanyak/menyebarluaskan dalam bentuk apa pun tanpa izin

tertulis dari Dinas Pendidikan Provinsi jawa Timur.

Pangajhârân Bhâsa Madhurâ

Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 2

Pèyatoran

Kalabân amoji sokkor ḍâ’ Ghustè Allah Sè Amorbhâ Jhâghât, timsè

ngangghitbuku Pangajhârân Bhâsa Madhurâ Kellas X “Malathè

Sataman”ampon rampong. Buku ka’ḍinto èsoson aḍhâsar Pergub Nomer

19 taon 2014 sè nyebbhuttaghi jhâ’ pangajhâran Mulok Bhâsa Madhurâ

wâjib èyajhârraghi è sakola’an-sakola’an èkabidhi ḍâri SD/MI, SMP/MTs,

SMA/MA, sareng SMK. Salaèn ka’ḍinto, buku pangajhârân ka’ḍinto

èjhâ’ânna èyakorraghi sareng hasèl kapotosan konsinyasi revisi EYD

Bhâsa Madhurâ taon 2004 (èjhâ’ân taon 2011), sè èbâḍâ’âghi sareng

Balai Bahasa Sorbhâjâ tangghâl 10 kantos 12 Juni taon 2011 è

Songennep. Salaènna ka’ḍinto, jhughânan bâḍâna buku pangajhârân

ka’ḍinto sakonè’ bânnya’ para trètan ghuru bisa aghuna’aghiyâ kalabân

saè. Tanto bisaos tarèka ka’ḍinto ghumantong salèrana para ghuru.

Ka’angghuy nyokobhi kaparlowan bâḍâna buku pangajhârân

Bhâsa Madhurâ ka’ḍinto tim ampon nyoson ka’angghuy kellas X. Pramèla

ḍâri ka’ḍinto, ku-buku panèka ampon bisa èghuna’aghi para morèd.Tanto

bisaos buku ka’ḍinto ta’lopot ḍâri kakorangan. Pramelâ ḍâri ka’ḍinto,

sombhângan pamangghi ka’angghuy sampornana èssèna buku ka’ḍinto

sanget èyarebbhâ.Tim mator sakalangkong ḍâ’ Kepala Dinas Pendidikan

Provinsi Jhâbâ Tèmor sareng ḍâ’ sadhâjâ kanca sè ampon soddhi aparèng

bhântowan pamangghi nyopprè rampongnga tor sampornana èssèèpon.

Malar moghâ sadhâjâ sè aparèng bhântowan pamangghi kèngènga

ghânjhârân tor bâlessân sè langkong rajâ ḍâri Allah Sè Maha Kobâsa.

Amien.

Sorbhâjâ, 20 November 2014

Sè Nyoson


ḌhâḍhâbuwânKepala Dinas Pendidikan dan Kebudayaan

Provinsi Jawa Timur

Assalamu’alaikum Wr.Wb.

Bhâsa Madhurâ tamaso’ bhâsa ḍâera sè èghuna’aghi mènangka parabhut

lâng-saghulung è ḍâlem masyarakat sarta èpertè kalabân saè sareng ra’yattèpon,

bhâḍhi èyarghâi tor èpèyara amarghâ bhâsa ḍaèra ghâpanèka aropa’aghi sala

sèttong kabhuḍhâjân Indonesia.Seminar bhâsa ḍaèra è Jukjâ, nantowaghi jhâ’

bhâsa ḍaèra sè kabilâng rajâ manabi ghungghungnga orèng sè aghuna’aghi bânnya’

sarta aghâḍhuwân tradisi sastra. Insya Allah bhâsa Madhurâ nyokopè ḍâ’ ḍuwâ’

katantowan bhuru. Sè sapanèka sabâb sè aghuna’aghi bhâsa Madhurâ langkong

ḍâri sapolo juta orèng, sadhâjâ sè bâḍâ è Polo Madhurâ sareng na’ Poto Madhurâ sè

bâḍâ è pasèsèr tèmor sareng ḍâjâ è Jhâbâ Tèmor. Jhughân sastra Madhurâ ampon

kaonang saè sastra lèsan otabâ sastra tolèssèpon. Ka’angghuy maḍâpa’ ḍâ’ ka

maksod pamèyara’an, pamertè, sareng ka’angghuy kamajhuwânnèpon, ghi’ sanget

marlowaghi bâḍâna pandhuman èjhâ’ân sè baku, paramasastra, panalèktèghân

bhâsa sareng sastra, panonton bhâsa sareng èhtèyar laènnèpon.Buku Pangajhârân

Malathè Sataman ka’ḍinto saè manabi èghuna’aghi neng Sekola’an-sakola’an

ka’ḍinto, ampon paḍâ kaonang è ḍâlem bhâb bhâsa è Polo Madhurâ. Malar moghâ

buku Malathè Sataman ka’ḍinto bisa èghuna’aghiyâ è Polo Madhurâ sareng lo-polo

laènnèpon sè bâḍâ è sakobhengnga Polo Madhurâ sareng sadhâjâ orèng Madhurâ

sè bâḍâ è pasèsèr tèmor sareng ḍâjâ è Jhâbâ Tèmor.Jhughân malar moghâ Ghustè

Allah Sè Maha Bellâs tor Asè aparènga karidâ’ân sareng kabherkadhân, ḍâ’ buku ka’

ḍinto sarta èparèngana jhurbhu tor ḍhuluk kantos andhâddhiyaghi parabhut

pangajhârân bhâsa Madhurâ sè abhunga’aghi.

Wassalamualaikum Wr. Wb.

Surabaya, 20 November 2014

Kepala Dindikbud

Provinsi Jawa Timur

Dr. H. Harun, M.M., M.Si.


Pyatoran__1

Ḍhâḍhâbuwân Sè Nyoson__2

Ḍhâḍhâbuwân Kadindikbud Provinsi Jawa Timur __ 3

Pangajhârân 1 Tema : Teknologi __ 5

Pangajhârân 2 Tema:Bâburughân Beccè’__ 28

Pangajhârân 3 Tema : Kesenian__54

Pangajhârân 4 Tema : Budaya__91

Latèyan Akhèr Semester Ghânjhil__115

Pangajhârân 5 Tema : Kasusastra’an__121

Pangajhârân 6 Tema : Kepahlawanan__134

Pangajhârân 7 Tema : Pendidikan__159

Latèyan Akhèr Semester Ghânep__ 176

Daftar Pustaka__ 181

Èssèna Buku

SEMESTER GHÂNJHIL

SEMESTER GHÂNEP


Pangajhârân Tema:Teknologi

Kompetensi Dasar 3.1 Mengidentifikasi, memahami, dan menganalisis teks nonsastra (berita, artikel, laporan, dan lainnya) secara lisan dan tulis. 4.1 Menginterpretasi, menanggapi dan mengekspresikan isi teks nonsastra secara lisan dan tulis.

Indikator 3.1.1 Mengidentifikasi jenis artikel teknologi.

3.1.2 Menganalisis struktur artikel.

3.1.3 Mengungkapkan isi artikel.

4.1.1 Menginterpretasi isi teks teknologi.

4.1.2 Menanggapi isi teks teknologi.

4.1.3 Mengekspresikan isi teks teknologi.

Pangajhârân ka’ ḍinto aropa’aghi sèttong pangajhârân bhâsa Madhurâ sè

aḍhâsar teks artikel. Pangajhârân kasebbhut tojjhuwânnèpon ka’angghuy abhânto

morèd sopajâ aghâḍhuwân sèttong pangaonèngan bhâb teknologi komunikasi

kantos ghâḍhuwân pèkkèran kritis tor kreatif jhughân sangghup maèlang

karoweddhân ḍâlem kaoḍi’ân rè - saarè.

Ghâncaran èngghi panèka tolèsan sè èssèna pamangghi sèttong orèng sè

sèpaddhâ tarkaḍhâng alalabânan, aparèng onèng, mayâkin, tor malèpor atè ḍâ’ sè

maos (Sumadira, 2004:1). Mènorot (KBBI, 2001: 66)”ghâncaran èngghi panèka

berta otabâ kabhâr è majallah, sorat kabhâr, sareng salaènna. “ Artikel aropa’aghi

hasèl tolèsan sè maso’ akkal tor ghâmpang èyajhâri sabâb okaraèpon majjhâ”.

Sanaossa saka’ḍinto ghâncaran kodhu bisa èkamoskèl kalabân ilmiah.

1. Lalampa’an

Mènangka sè kabidhân, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka.

Ngèrèng areng sareng maos du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè ghuru.

Tatèngka beccè’ kodhu èstowaghi, èyantarana:

o Parlona teknologi mongghu ngangoḍâdhân kaangguy matombu

kapènterran èlmo sè modèrn.

1

A. Mengidentifikasi Jenis Artikel Teknologi


o Lamon bâ’na nèngghuwâ televisi beccè’na jhâ’ nèngghu sè ta’ kappra

ètèngghu bâ’na.

o Ta’ sakabbhinna hasèl tèknologi arèya bhâghus mongghu ḍâ’ bâ’na,

kodhu akor bân kaparlowanna.

o Kalabân bâḍâna kamajhuwânna tèknologi, bâ’na kodhu pènter nyarè

manfaat, sopajâ ta’ sala angghuyân.

Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Sampèyan kodhu

ngaghâli bhâb ghâncaran. È bâbâ panèka ampon èsaḍiyâ’âghi jhâjhârbâ’ânna

ghâncaran.

Ghâncaran aghânḍhu’ bânnya’ artè sabâb bânnya’ bângaseppo sè aparèng

pamangghi bhâb artèna ghâncaran. Ka’angghuy abhâḍhi ghâncaran ka’ ḍinto

ghâmpang, tanto bisaos hasèl ḍâri bâng-sèbângnga tolèsan ta’ paḍâ.

È jhâman samangkèn manabi abhâḍhiyâ ghâncaran bisa lèbât online, sè

saka’ḍinto sabâb akor sareng kamajhuwân jhâman.

Cem-macemma ghâncaran:

Narasi èngghi panèka paragraf sè acarèta bhâb kadhâddhiyân.

Cèrè-cèrèna

1. Aghânḍhu’ berta tor kadâddhiyân

2. Bâktona rontot

3. Mapaḍḍhâng ḍâ’ pasèra sè alako ḍâlem kadhâddhiyân

4. Jhejjherrâ carèta èjhârbâ’aghi kalabân jhârbâ

Ḍeskripsi èngghi panèka paragraf sè aghâmbhârrâghi sèttong parkara

kantos sè maos acora’ bisa ngoladhi, mèrengngaghi, otabâ apangrasa

katèbhânan ka bhâdhânna dhibi’. Parkara sè bhâḍhidideskripsikan bisa

aropa orèng, bhârâng, otabâ kennengngan.

Cèrè-cèrèna:

1. Ghâmbhârân sèttong bhârâng, kennengngan tor kabâḍâ’ânnèpon.

2. Ghâmbhârân sè è lakonè rarengghânna bhâdhân.

3. Ghâḍhuwân tojjhuwân ka’angghuy sè maos tor sè mèreng acora’

ngalampa’aghi dhibi’.

4. Aparèng sèttong jhâjhârbâ’ân bhâb pokeddhâ berta sè aropa bârna,

okoran, tor salaènna

Eksposisi èngghi panèka paragraf sè aparèng berta sèttong cara otabâ

pètodhu kantos orèng sè maos atambâ pangaonèngannèpon.

Cèrè-cèrèna :

1. Tolèsan sè aparèng tambâna pangaonèngan.

2. Ajâwâb pètanya: ponapa, kadhi ponapa, bilâèpon tor aponapa.

3. Èpaḍâpa’ kalabân jârbâ tor jhejjer


4. Asèpat netral (ta’ maksa sè maos ka’angghuy noro’ ponapa

kasokanna sè nyerrat).

5. Bâḍâ berta.

Argumantasi èngghi panèka paragrap sè aghânḍhu’ sèttong pamangghi

jhughân kamoskèlan.

Cèrè-cèrèna :

1. Bâḍâ pangaterro sè nyerrat ka’angghuy maparcajâ sè maos bhâb

èssèna paraggraf.

2. Bâḍâ bhuktè sè aropa: data, fakta, grafik, tabel tor ghâmbhâr.

3. Sè nyerrat ghâḍhuwân pangaterro ka’angghuy ngobâ bâtek sè

maos.

4. Sè nyerrat ta’ kèngèng aghuna’aghi emosi.

5. Bâḍâ pamangghi tor kamoskèlannèpon.

Persuasi èngghi panèka paragraf sè ngajhâk para maos sopajâ

ngalakonè sèttong kalakowan.

Cèrè-cèrèna :

1. Bâḍâ ajhâghân.

2. Bâḍâ èhtèyar ngajhâk para maos.

Contona Paragraf :

1. Rama monḍhut mèjâ kaanghuy Budi mènangka persèn ulang tahun. Mèjâ

kasebbhut ḍâri kaju jhâtè, tèngghina korang langkong 75 cm, lèbârrâ korang

langkong 50 cm lanjhângnga 1,5 meter, bârnana coklat ngoḍâ, akor kalabân

kamar kennengnganna Budi bilâ ajhâr.

Paragrap è attas èsebbhut paragraf diskripsisabâb nyarèta’aghi bhâb persèn

ulang tahunna Budi, jhârbâ sareng okoran, bujud tor bârnaèpon

2. Ir. Soekarno aropa’aghi Presiden sè ḍâ’-aḍâ’ neng Indonesia, sè nyeppowè

ngabidhi taon 1945. Soekarno èyokom tor èbuwâng polana salèrana tatak

alabân Bâlândhâ, kantos salèrana bângal ajhârbâ’aghi bhâb Indonesia

mardhika sè ajhâjhuluk Pancasila tor abhâḍhi BPUPKI. Soekarno asareng

Mohammad Hatta mènangka bâkkèlla rakyat Indonesia è tangghâl 17

Agustus1945 ngomommaghi bhâb Kamardhika’an. Sè kaḍuwâ ètangkep

Bâlândhâ è taon 1948 tor è buwâng ḍâ’ Bengkulu. Soekarno èpabâli ḍâ’ Jokya è

taon 1949 tor è pangastanè Prèsiden polè. È taon 1955 salèrana asareng

naghârâ non blok neng è konfrensi Asia Afrika, apidato bhâb lalabânan ka

Bâlândhâ. Sadhâjâ kaoḍi’ânna èbhâktèyaghi ka’angghuy naghârâ.


Paragraf è attas nyarèta’aghi paragraf narasi polana ajhârbâ’aghi bhâb Ir.

Soekarno abhillâi naghârâ.

3. Flu burung aropa’aghi sèttong panyakèt sè bisa ngallè ḍâ’ orèng laèn, paḍâ

sareng virus influenza, lantarannèpon ḍâri kèbân mano’, mèlaèpon pas

ènyamaè flu burung. Nyama laèn dâri panyakèt ka’ ḍinto afian influenza.

Mènangka kasussèpon èngghi panèka:

a. Kasus suspect

Èngghi panèka orèng sè ècapo’panyakèt ISPA. Ḍhâ-tanḍhâna, panassa

bhâdhân 380C, abâto’an torsongkan gherrungan tor amèro’an kapprana

abiddhâ samènggu, sabellunna orèng ka’ ḍinto kapprana toman along-polong

sareng mano’.

b. Kasus pro bable

Èngghi panèka panyakèt sè kodhu è talèktèghi neng laboratorium, ponapa

orèng kasebbhut ètangko panyakèt influenza A (H5NI). Ompamana tes HI sè

aghuna’aghi H5NI ḍâlem bâkto sè sakejjhâ’ kapprana bisa adhingghâl omor.

Paraggraf è attas èsebbhut paragraf eksposisi polana ajhârbâ’aghi bhâb flu

burung kalabân cè’ jhârbâna.

4. Manabi sampèyan èngghâl mangkat ḍâ’ sèttong kennengngan ka’angghuy jâr-

kalènjâr, kapprana sampèyan kodhu ajâgâ kasèhadhân bâdhân, beccè’na

aḍhâ’âr vitamin sopajâ bhâdhân sèhat, è antarana:vitamin A, B komplek, tor

vitamin C, tor multivitamin (vitamin D) sè aghuna mongghu tolang, tor jhughân

vitamin E sè aghuna ḍâ’ kasèhadhânna kolè’.

Paraggraf è attas èsebbhut paragraf persuasi sabâb ghâḍhuwân tujjhuwân

ka’angghuy ngajhâk para maos sopajâ kasokan aghuna’aghi sèttong produk

obhât.

5. Peluncuan sè biyasa èparèngngaghi ḍâ’ rèd – morèd otabâ mahasiswa anyar

ampon abit andhâddhiyâghi potegghâ pèkkèrannèpon para orèng seppo.

Sabâbbhâ, è ḍâlem peluncuan bânnya’ kadhâddiyân para senior aparèng

okoman sè nyabâbbâghi bhârâ’âla ḍâ’ na’-kana’ sè noro’ plonco. Mèla ka’ḍinto

bânnya’ orèng sè apamangghi jhâ’ peluncuan ka’ḍinto kodhu èyambuwâghi.

Kalabân ngobâ bujut ḍari ploncoan ḍâ’ ospek tantowèpon maghârsarè

langkong bânnya’ saroju’ sabâb oca’ ospek ka’ḍinto tasambhung kalabân

okoman – okoman ka’angghuy ngoji mental, bâdhân, otabâ ngagem

rarengghân sè loco. Nangèng ḍa’ bângaseppo cokop bhunga manabi pottrana


narèma okoman sè kadhi ka’ḍinto èngghalè dhibi’na èparèpot ka’angghuy

nyaḍiyâ’âghi bârâghât sè cokop rajâ. Saè bârâghât kuliah tor bârâghât

ka’angghuy ponḍhughân. Orèng seppo talebât kocèbhâ manabi pottrana

dhâddhi korban kancana otabâ kaka’ kellassa (senior).

Paragraf è attas èsambhât paragraf argumentasi polana paragraf kasebhut

maparcajâ sè maos sopajâ saroju’ kalabân baḍâna obâ’ân lalampa’anospek sè

bânnya’ makalowar bârâghât orèng towa langkong saroju’ manabi lalampa’an

ospek èghântè’è sareng ngennallaghi kampus.

a. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna

tantowaghi ponapa ghâncaran ka’ḍinto tamaso’ paragraf deskripsi,

narasi, eksposisi, persuasi, otabâ argumentasi. Lajhu jhârbâ’aghi

aponapa ma’ bisa tamaso’ ka paragraf ka’ ḍinto!

Polo Komodo bâḍâ èseddhi’na polo Flores Nusa Tenggara Timur, dhâddhi

kaoladhân orèng sadhunnya polana kennengngan ka’ḍinto bâḍâ kèban ane sè

nyamana komodo. Polo ka’ḍinto bisa èjhâlânè korang langkong sèttong otabâ

ḍuwa’ ejjâm ḍâri palabbhuwân sè semma’. Komodo è kennengngan ka’ḍinto

korang langkong bâḍâ 1300 mègghi’ (è taon 2009) bhâb ka’ḍinto ampon cokop

masenneng atè wisatawan lokal bân manca nagârâ. Polo sè jhembhârrèpon 390

KM ka’ḍinto ampon èkonjhârraghi mènangka sala sèttong ḍâri petto’ kaanèyan è

ḍhunya.

b. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna




“Sistem pendidikan” è Indonesia samangkèn ghi’ ta’ bisa nyambhâdhânè ḍâ’

maghârsarè. Bhâb ka’ḍinto bisa kaoladhân ḍâri morèd kellas 6 SD è Indonesia.

Prestasièpon na’- kana’ ka’ḍinto bâḍâ è kennengngan palèng mabâ è Asia tèmor

saamponna Filipina, Thailand, Singapura, tor Hongkong. Salaèn ka’ḍinto

aḍhâsarraghi panalèktèghân rata – rata prestasi morèd SD kellas 6 è pangajhârân

Pakon 1.1

Pakon 1.2


Bhâsa Indonesia, matematika, tor IPA sajân taon sajân toron. Na’ – kana’ Indonesia

namong bisa ngobasanè 30 % materi bâca’an. Bhâb ka’ḍinto bânnè ka’angghuy

nyarè kasala’anna pamarènta otabâ kabâḍâ’an sè samangken ampon ḍâpa’, namong

ka’angghuy ngèmottaghi jhâ’ sistem pendidikan Indonesia bâkto mangkèn krisis.

Kawâjibhân ḍâ’ bhâdhân kaulâ sadhâjâ ka’angghuy ngangka’ dhârâjhâddhâ ḍâd-

ngoḍâdhân, èngghi ka’ḍinto ana’ kaulâ sareng potrana panjhennengngan sadâjâ.

Bhâb ka’ḍinto sala sèttongnga tarèka ka’angghuy mabecce’ sistempendidikan

nasional.

c. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna




Arè Ahad tangghâl 23 April pokol 8 ghu – lagghu bâḍâ lalampa’an lân –

jhâlânan è pèngghirrâ songay Cikapundung, sè ngèrèng akompol è sekretariat.

Saamponna saejjhâm abiddhâ sè ngantos, ghâlimpo’ ghellâ’ mangkat nojjhu ḍâ’

Curug Dago, ngalèbâdhi jhâlan sè abâk ngongghâ’aghi. Ḍâ’-aḍâ’na, sadhâjâna sè

ngerèng ngabidhi alomampa lebât è penggirrâ songay Cikapundung, sanaosa

tèngghina aèng ghân bângkong tor ojhân dherres, nangèng sè ngèrèng pagghun

ajhâlân. Lalampa’an ka’ḍinto èlampa’aghi sareng mahasiswa pecinta alam. Sè

ngèrèng namong 24 orèng, èyantaraèpon mahasiswa ḍâri ITB, èngghi ka’ḍinto ḍâri

Fakultas Teknik Pertambangan. Salaènna ḍâri ka’ḍinto jhughân ḍâri KMPA jurusan

Planologi, 3 orèng ḍâri morèd SMP Al Huda, tor sèttong morèd ḍâri SMK.

d. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna




Bâtek kapahlawanan kodhu èkaanḍi’ sareng sadhâjâ bârghâ. Lebbi ḍâri ka’ḍinto, bâtek kapahlawanan bisa dhâddhi jhughân sèpat sè moljâ, raja atè, tanggung jâwâb, tor senneng ḍâ’ sasamana bârghâ. Manabi ampon saka’ḍinto, neng Indonesia bisa tekka hajhât. Sepat kasebbhut è attas sanget èkabhuto ka’angghuy noro’ makoko pembangunan è sadhâjâna lalampa’an.

Pakon 1.3

Pakon 1.4


e. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna




Saèstona kalakowan akuntan bâḍâ ḍuwa’ poket, sèsapèsan akuntansi sè

kapèng ḍuwa’ auditing. Ḍâlem akuntansi kalakowannèpon èngghi panèka

ngalakonè sèttong dataka’angghuy ngasèllaghi berta bhâb obâng, ḍâlem

bhâb auditing kalakowan aropa’aghi marèksa bâdhulân pèssè kalabân nyata

tor kappra sè bâḍâ neng è bâdhulân kasebbhut.

2. Lalampa’an

Sabellunna sampèyan ajhâr bhâb menganalisis struktur artikel,

sampèyan kodhuna ngaghâli cem-macemma artikel è bâbâ panèka. Cem –

macemma artikel ampon èjhârbâ’aghi neng è lalampa’an sèttong. È

lalampa’an sèttong jhughân ampon èjhârbâ’aghi bhâb artè, cèrè, tor cem –

macemma artikel. Ka’angghuy langkong jhârbâ bhâb cem – macemma

artikel neng lalampa’an kapèng ḍuwa’ ka’ḍinto areng-sareng ngèrèng ajhâr

bhâb struktur tor cem–macemma artikel:

Struktur Teks Deskripsi

Bâḍâ bhârâng sè è jhârbâ’âghi kalabân nyata.

Bâgiyân – bâgiyânna kasebbut langkong jhârbâ.

Struktur Teks Eksposisi

Aparèng pamangghi.

Argumentasi.

Mamasthè pamangghi.

Struktur Teks Argumentasi

Masalahka’angghuy makowat sèttong pamangghi.

Struktur Teks Persuasi

Masalah sè bisa ngobâ artèna pangghâliyânna sè maos.

Pakon 1.5

B. Menganalisis Struktur Artikel


Struktur Teks Narasi

Kodhu bâḍâ ongrodhânna bâkto.

Contona teks

1. Bâkto laodhân, Roy nolès neng è buku agenda sambi neḍḍhâ sangona sè

èbhâkta ḍâri compo’na. Jhâ’ – sakejjhâ’, sèrana aḍânga ka ghâbhâgghâ

perpustakaan, makerso’ alès, tor mèsem sambi nolès acora’ neng è

perpustakaan ka’ḍinto namong bâḍâ Roy kadhibi’ân.

Paragraf è attas tamaso’ teks narasi polana teks kasebbhut bâḍâ kadhâddhiyân

sè è jhâlânè sareng Roy.

2. Orèng sè dhujân aroko’ cè’ ghâmpangnga aghânḍhu’ panyakèt. Nangèng

bâdhân kaulâ angghâḍhuwi pamangghi jhâ’ kokossa roko’ sè èsergu’ orèng sè

ta’ aroko’ langkong bhâbhâjâ, sabâb kokos ghâpanèka maghâmpang

ḍâtengnga panyakèt kangker.

Sè ḍâ’-aḍâ’, sanaosa orèng sè ta’ aroko’ ka’ḍinto namong nyergu’ kokos sakonè’

ètèmbhâng orèng sè aroko’, nangèng ca’èpon orèng sè ngalampa’aghi

panalèktèghân, kokos sè èsergu’ orèng sè ta’ aroko’ ka’ḍinto aghânḍhu’ zat

kimia sè bâḍâ raconna sè sanget rajâ bhâbhâjâna. Kokos sè aghânḍhu’ racon

ghellâ’ bânnya’na tèkel tello kalèna kokos sè aèssè benzo-apyrene, enem kalè

langkong bânnya’ kokos sè aèssè loluene, sareng langkong bânnya’ 50 kalè

tèkellan dimenthyl nitrosamine sè èsergu’ orèng sè aroko’. È bingkèng arè,

kokos sè èsergu’ orèng sè ta’ aroko’ghellâ’ ambhâbhâjânè ḍâ’ bhâdhânna orèng

ghellâ’.

Sè nomer ḍuwa’, hasèl panalèktèghân sè bhuruwân bisaos ampon

aḍhâbuwâghi jhâ’ orèng sè ta’aroko’ langkong ghâmpang ècapo’ kangker

katèmbhâng orèng sè aroko’. Panalèktèghân ghellâ’ jhughân aḍhâbuwaghi jhâ’

orèng sè ta’ aroko’ ghâmpang ècapo’ panyakèt kangker ḍârâ, otabâ leukimia,

6-8 kalè langkong bânnya’ ḍâri orèng sè aroko’, sareng bhâbhâjâ kangker

serviks sè bânnya’na 3-4 kalè langkong segghut katèmbhâng orèng sè aroko’.

Kapèng tello’na, hasèl panalèktèghân sè kèng-bingkèng ampon mangghi’i jhâ’

kokossa roko’ sè aghânḍhu’ coinine sareng thiocynate èpangghi’i è ḍâlem

ḍârâna, kemmèna, sareng jhâillâ orèng dhibâsa sè ta’ aroko’, jhughân na’-

kana’ sareng bhaji’ sè bâḍâ è ḍâlem kanḍungan.

Totor lekkas, saèstona pangghibâddhâ kokossa roko’ ka’ḍinto langkong rajâ

mongghu ḍâ’ orèng sè ta’ aroko’. Mèlaèpon, orèng sè ta’aroko’ nangèng

segghut aghâlimpo’ sareng orèng sè aroko’ langkong ghâmpang ècapo’

panyakèt kangker katèmbhâng orèng sè ta’ aroko’ sè ta’ onèng aghâlimpo’

sareng orèng sè aroko’. “Èmadhurâ’aghi ḍâ’ bhâsa Madhurâ sareng H. Sastro, Prof.

Abdus Syukur Ghazali, jhughân Moch. Mi’rod W.”


Paragraf è attas tamaso’ Eksposisi polana ḍâlem teks bâḍâ jhâjhârbâ’ân sè

jhâk-ngajhâk orèng laèn sopajâ nyaroju’i ḍâ’ pamangghina orèng sè nyerrat.

Salaènna ka’ḍinto orèng sè nyerrat aparèng pamangghi mètorot abâ’na dhibi’.

Pamangghina ghellâ’ ta’ mabi nyo’on saroju’na orèng sè maos.

Contona teks

Susu saè mongghu kasèhadhân. Susu aghânḍhu’ bânnya’ kalsium sè sanget

apaghuna ka’angghuy tombuna tolang. Salaèn ka’ḍinto, susu jhughân aghâḍuwân

bânnya’ protein sè bisa abhânto orèng ka’angghuy tombuna sèl, tombuna dhâghing

ora’, nolak maso’na panyakèt (sistem imun). Pramèla ḍâri ka’ḍinto ngèrèng

pabânnya’ aḍhâ’âr susu ma’lè bhâdhânna segger.

Paragraf è attas tamaso’ teks persuasi sè ka’ḍimma è ḍâlem teks kasebbhut bâḍâ

okara sè sèpaddhâ ngajhâk para maos ka’angghuy ngalakonè ponapa sè

èḍhâbuwâghi è ḍâlem teks, kadhiyâ oca’ “Pramèla ḍâri ka’ḍinto ngèrèng...“.

Contona teks

Sabâgiyân na’-kana’ Indonesia ta’ bisa arassa’aghi sennengnga dhâddhi na’-

kana’. Jhâjhârbâ’an ka’ḍinto èkonjhârraghi sareng pakar psikologi pendidikan

Sukarton ( 1992 ) jhâ’ na’-kana’ kènè’ ḍâ’ bâbâ omor 15 taon ampon èsoro nyarè

èngon sareng rèng seppona. Ompamana èpadhâddhi orèng ngamèn, ngemmis,

otabâna nyarè rop-porop, saterrossèpon hasèlla èbâgi ka orèng towana mènangka

bârâghâddhâ oḍi’. Kong-langkong ngabidhi jhâman krisis monètèr orèng seppo

èngghâl malako potrana mènangka nyokobhin kabhutowan oḍi’.

Paragraf è attas tamaso’ teks argumentasi polana è ḍâlem teks kasebhut sè nyerrat

ampon ajhârbâ’aghi sèttong pamangghi sè ètoro’è sareng buktè-buktè.

Contona teks

Ciplukan aropa’aghi sèttong tamennan sè tombu neng è bhut-ombhut sè ta’

bheccer. Bisa èpangghi’i neng sambhârâng mosèm. Tombuwân ka’ḍinto

tèngghièpon 30 – 50 CM, bhungkana abârna bhiru, buwâna bungkol abârna konèng,

salaèn rassana manès, buwa ciplukan amanfaat bisa mabârâs pan-saponapan

panyakèt.

Paraggraf è attas tamaso’ teks eksposisi polana è ḍâlem teks kasebbhut sè nyerrat

aparèng sèttong pangaonèngan bhâb tombuwân èngghi panèka Ciplukan kantos

para maos ngaghâli ponapa tombuwan kasebbhut.

a. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna

ka’ḍinto pas tantowaghi ponapa ghâncaran ka’ḍinto tamaso’

paragraf deskripsi, narasi, eksposisi, persuasi, otabâ argumentasi.

Pakon 2.1


Lajhu, parèngè pamangghi ponapa ḍhâsarrèpon ma’ èsebbhut

paragraf sakadhi ka’ḍinto!

HP ampon bânnya’ èghâḍhuwi sareng maghârsarè. HP aropa’aghi sèttong

pakakas komunikasi sè ghâmpang èbhâkta ḍâ’ ma’-ka’ḍimma’a bisaos tor

arghâna ta’ patè larang ghumantong ḍâri mèrekkèpon. Akadhiyâ, samangkèn

sadhâjâna orèng angghâḍhuwi HP. Mèla ka’ḍinto manabi bâḍâ orèng abu-ḍhâbu

ḍâ’ orèng laèn ta’ kèngèng èkoca’ ta’ parjhughâ. Rassaèpon, HP ka’ḍinto ampon

èyangghep bhârâng sè lumbra.

b. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna





Songay sè aghili è nga’- tengnga’anna ḍhisa ampon kerrèng, jhugân somor

bânnya’ sè ta’ metto aèng. Sadhâjâna sabâ aregghâ polana kèngèng panassâ

arè. Men-tamennan bânnya’ sè ampon èlop kantos matè.

c. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna





Carana nyarghep ebbal è ḍâlem parmaènan basket bisa èlampa’aghi kalabân

ongrodhân kadhi ka’ḍinto. Sè sapèsan, bhâdhân kodhu ngaḍhep ka moso.

Kapèng ḍuwa’na paennengnga bhâdhân kodhu ngajhul ka aḍâ’. Kapèng tello’na

paennengnga soko sè kangan ngajhul ka aḍâ’. Kapèng empa’na tanang kodhu

loros ka aḍâ’, lajhu arebbhu’ ebbal sè ètegghu’ sareng moso.

d. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna



Pakon 2.2

Pakon 2.3

Pakon 2.4




Bâḍâ sèttong orèng binè’ kaèlangan kalong tasbi. Kalabân ta’ḍim, orèng

binè’ ghellâ’ atanya ka rakana ponapa ngèrrep kalongnga. Kalabân talèbat

pegghel, orèng binè’ ghellâ’ abâsto malèng sè ngèco’ tasbina sopajâ nemmowa

calaka’ bhâlâi. Nèng-onèng, saamponna bâbinè’ ghellâ’ makalowar bhastowan,

lajhu rakana ngako jhâ’ ḍibi’na sè ngala’ tasbi kasebhut. Mandhâ’â kasta bâbinè’

ghellâ’ abhâsto rakana dhibi’.

e. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna





Kapprana sake’ gherrungan polana bâḍâ virus, kapparana è sambhât

panyakèt asma. Ḍhâ-tanḍhâna èlong sompet ( èlong pengpeng ). Sake’

gherrungan bisa beres ḍhibi nangeng bâḍâ jhugân sè ètambhâi kalabân aḍhâ’ar

aèng nganga’ sè èparengè perressa jherruk pecel tor maddhu.

3. Lalampa’an

Sabellunna sampèyan ajhâr bhâb memahami èssèna artikel.

Sampèyan kodhuna ngaghâli pètodhu è bâbâ panèka. Ka’angghuy

ngaonèngè tèks otabâ artikel, langkong ḍhimèn ngaonèngè :

1. Oca’ sè malarat

2. Pokeddhâ paragraf

3. Bisa arèngkes artikel kalabân aghuna’aghi bhâsana dhibi’

Sopajâ langkong jhârbâ ngèrèng bhâḍhi è birjhi’ ghân tong-sèttong

1. Ca’–oca’ sè malarat

Ca’–oca’ malarat artèna mènorot kamus bhâsa Indonesia èngghi

panèka ca’- oca’ sè malarat artèna mamalarat ḍâ’ sè maos. Ca’-oca’ sè

malarat ta’ bânya’ èpanghi’i neng tèks artikel. Namong langkong saè manabi

tèks artikel kasebhut bâḍhi tambâna pangaonèngan bhâb ca’-oca’ sè malarat.

C. Mengungkapkan Isi Artikel

Pakon 2.5


Saamponna ca’-oca’ sè malarat èpangghi ḍâlem tèks kasebhut ngèrèng

èyatorè sarè ḍâlem kamus. È bâbâ panèka carana nyarè artèna ca’ - oca’ sè

malarat:

1. Sarè ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ oladhi okarana sareng macemma

oca’na akorraghi, lajhu sarè artèna.

2. Pèlè oca’ ghâpanèka sè palèng akor sareng okara sè bâḍâ è ghâncaran

ghâpanèka, pas èmodhi

3. Parlo è kaonèngngè carana aghuna’aghi kamus Bhâsa Madhurâ,

rèngkessanna horop kodhu sarè Patètè.

4. Manabi ta’ èpangghi, ta’ mabi cegghâ’ pangarep.

5. Manabi ghi’ta’akor artèèpon kalabân pamangghina sampèyan èngghâl

sarè ḍhimèn oca’ papaḍânna.

6. Ka’angghuy nyarè oca’ papaḍânna langkong saè arembhâk sakanca’an.

7. Carana nyarè oca’ ḍalem kamus aongrot noro’ abjad

8. Cara sè pongkasân ngèrèng areng-sareng atanya ḍâ’ orèng laèn sè

langkong onèng.

2. Bâdhân kaulâ sadhâjâ kodhu ngaonèngè pokeddhâ paragraf tor okara

panegghes.

Lastarèna maos kapprana aparèng sèttong sangghemman bhâb

pokeddha tèks kasebhut. Tojjhuwân otamana èngghi panèka sè maos

bisa ngaonèngè pokeddha èssèna bâca’an, otamana pokeddha paragraf,

pokeddha paragraf è sambhât jhughân poko’ pèkkèran.

Bâdhân kaulâ sadhâjâ kodhu ngaonèngè pokedda pamangghi

manabi ghi’ korang paham èyatorè maos okara panegghes sampè’

ngaghâli ḍâ’ bhâb sè palèng èkabhuto, manabi sampèyan ampon

ngaghâli ḍâ’ maksod sè bâḍâ neng è awwal paragraf sampèyan bisa

jhujhuk ḍâ’ paragraf terrosanna. Manabi ghi’ ta’ bisa ngaonèngè okara –

okara panegghes ngèrèng èyatorè maos sakalèyan agghi’.

Okara topik èngghi panèka okara sè aèssè pokeddha oca’ (pokok

pembicaraan) è ḍâlem paragraf sè bhâḍhi èyatorraghiyâ ḍâ’ para maos.

Okara topik biyâsana aropa frase sè èsabâ’ neng okara sè ḍâ’-aḍâ’

otabâ neng è kèng-bingkèng kadhibi’. Manabi okara topigghâ bâḍâ neng

okara sè ḍâ’-aḍâ’ è ḍâlem paragraf, pragrabbhâ ènyamaè paragraf

deduktif, sè biyasana aèssè jhâjhârbâ’ân sè umum. Manabi okara

topigghâ bâḍâ neng è bingkèng kadhibi’, pragrabbhâ ènyamaè paragraf

induktif, sè biyasana aèssè birjhi’ân ḍâri pokeddhâ topik sè èkarembhâk.

Nangèng, bisa jhughân okara topik panèka bâḍâ neng è ḍuwâ’

kennengngan, èngghi panèka neng è aḍâ’ sareng neng è buḍi.


È ḍâlem paragraf, salaènna okara topik, bâḍâ jhughân okara

pangghes, èngghi panèka okara sè èssèna majhârbâ otabâ abirjhi’

ponapa sè èsebbhuttaghi è ḍâlem okara topik.

Carana abhidhâ’aghi okara topik sareng okara panegghes:

Okara Topik Okara Panegghes

1. Aghânḍhu’ topik sè biyasana èjhârbâ’aghi neng okara panegghes.

2. Neng tolèsân ilmiah akadhi makalah, laporan panalèktèghân, otabâ artikel, biyasana èsabâ’ neng ḍâ’-aḍâ’ kadhibi’.

3. Biyasana aghânḍhu’ ḍuwa’ bagiyân, èngghi panèka bhâb sè èkarèntek sareng sè nyerrat, dhinèng bâgiyân sè laèn èngghi panèka pèkkèran sè bâḍhi èyosollaghiyâ sareng orèng sè nyerrat.

1. Aropa’agi okara sè bâḍâ ḍhibi’. 2. Artèna okarana bisa jhârbâ sa

amponna èsambhung kalabân okara laèn.

3. Bujuddâ parlo oca sambhung otabâ frasa ka’angghuy asambhung/ okara transisi.

4. Èssèna aropa rèncèyan, katerrangan, conto, Tor data sè aghânḍhu’ sèpat pokedda okara topik.

3. Ngaonèngè carana arèngkes artikel kalabân ngangghuy bhâsana dhibi’

Arèngkes bâca’an kodhu èlampa’aghi bâng-sèbângnga paragraf sopajâ

hasèllèpon akor sareng èssèna bâca’an, carana arèngkes bâca’an:

1. Bâca ghâncaran sareng talètè!

2. Cathet bhâb sè èyangghep parlo!

3. Arèngkes kalabân catheddhân sè bâḍâ!

TEKNOLOGI TRANSPORTASI

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

Nokèl ḍâri https://www.google.com/search?q=gambar+teknologi

Ghâmbhâr 1.1: Komunikasi


Transportasi èngghi panèka sèttong lalampa’an sè aghuna

mongghu ḍâ’ manossa , otamana è jhâman samangkèn. Transportasi

ampon dhâddhi sèttong kabhutowan sè otama. Kalabân bâḍâna transportasi

sè ampon moḍern, lalampa’an sè jhâu bisa dhâddhi semma’. Ghi’ jhâman

ḍhimèn manabi orèng ngalampa’aghi rokon Islam sè lèma’ abhutowaghi

bâkto korang langkong 3-7 bulân, nangèng jhâman samangkèn kalabân

bâḍâna transportasi sè moḍern cokop èlampa’aghi 40 arè otabâ satengnga

bulân mèyos sareng ghubharrâ.

Acem-macem tatompa’an sè bâḍâ è jhâman samangkèn: bâḍâ sè

lèbât dhârât, lèbât tasè’ tor lèbât bâng-abâng, ghun karè mèlè kasokan

ngèrènga sè ka’ ḍimma. Tatompa’an jhâman samangkèn aghuna’aghi bahan

bakar bensinsarengsolar. Bhidhâ sareng tatompa’an jhâman dhimèn, sè

èpajhâlân sareng sapè, jhârân.

Kalabân bâḍâna parbhidhâ’ân kasebbhut nanḍhâ’aghi jhâ’ manossa

so’è abit so’è pènter, manossa ampon bisa ngobâsanè alam dhunnya,

manossa ampon bisa dhâddhi halifah neng è bhumè ampon akor sareng

ḍhâbuna Ghustè Allah: “ Sèngko’ nyèpta’aghi manossa sopajâ dhâddhiyâ

halifah è bhumè”.

Pramèla ḍâri ka’ḍinto, ngèrèng pabânnya’ asokkor ḍâ’ Ghustè Allah

sè Amorbhâ Jhâghât, sè ampon nyèpta manossa kalabân kasamporna’an

pèkkèran tor akal sè jhângkep, ta’ rang - korang Allah aparèng kabellâsân

tor pètolong ḍâ’ bâdhân kaulâsareng panjhennennggan sadhâjâ.

Conto carana nyarè oca’ malarat ḍâlem kamus:

Jhâman....... langkong ḍhimèn sarè bâng-sèbângnga abjad. Jhâman artèna

bâkto

Conto ḍâlem okara

- Acem macem tatompa’an sè bâḍâ è jhâman samangkèn.

- Tatompa’an sè bâḍâ è jhâman samangkèn bâḍâ sè lèbât dhârât, lèbât tasè’,

tor lèbât bâng-abâng.

- Tatompa’an jhâman samangkèn aghuna’aghi solar tor bensin

Conto carana nyarè okara otama ban okara panegghes

Okara otama è paragraf sè kapèng ḍuwa’ èngghi panèka:

Acem-macem tatompa’an sè bâḍâ è jhâman samangkèn

Okara panegghes è paragraf sè kapèng ḍuwa’ èngghi panèka:

Tatompa’an sè bâḍâ è jhâman samangkèn bâḍâ sè lèbât dhârât, lèbât

tasè’ tor lèbât bâng-abâng.


Tatompa’an jhâman samangkèn aghuna’aghi bahan bakar bensin, solar , bân

salaènna.

Contona arèngkes paragraf.

Rèngkessân paragraf sè kapèng sèttong èngghi panèka!!

Transportasi èngghi panèka sèttong lalampa’an sè aghuna mongghu ḍâ’

manossa , otamana è jhâman samangkèn. Transportasi ampon dhâddhi

sèttong kabhutowan sè otama. Kalabân bâḍâna transportasi sè ampon

moḍern, lalampa’an sè jhâu bisa dhâddhi semma’.

a. Èyatorè sampèyan jhârbâ’aghi ca’-oca’ sè malarat è bâbâ

panèka sarè artèna è ḍâlem kamus Bhâsa Madhurâ!

1. Langkong =

2. Halifah =

3. Jhângkep =

4. So’è =

5. Èlampa’aghi =

6. Nyèpta =

7. Parbhidhâ’ân =

8. Tatompa’an =

9. Bhumè =

10. Ghubharrâ =

è

b. Èyatorè sampèyan sadhâjâ nyarè pokeddhâ okara sareng

okara panegghes è paragraf 1, 3, 4!

c. Èyatorè sampèyan sadhâjâ arèngkes paragraf kapèng 2, 3, bân

4 è ḍâlem bâca’an è attas!

Pakon 3.1

Pakon 3.2

Pakon 3.3


4 Lalampa’an

Sè mamolan, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka. Ngèrèng areng sareng

maos du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè ghuru. Saterrossèpon, sabellunna

sampèyan alampa’aghi pakon. Tatèngka beccè’ kodhu sampèyan lampa’aghi

ḍâlem kaoḍi’ân, èantarana:

o Mongghu ngangoḍâdhân kodhuna arabât tor mèyara tatompa’anna, sopajâ

ta’ ceppet rosak bân pagghun koko.

o Sabellunna ngalakonè kalakowan kodhuna bâ ’na biyasa’aghi maca Bismilla.

Artèna oca’ menginterprestasi: èngghi panèka sèttong kalakowan napsèr tolèsan.

Sopajâ bisa menginterprestasi para maos kodhu langkong ḍhimèn ngaonèngè

sosonan jhughân bâgiyân intrisik tor ekstrinsik. Kalabân menginterprestasikan

artikel ka’ ḍinto bisa jhughân èghuna’aghi ka’angghuy ngollè’è ḍâlem kaoḍi’ân rè-

saarè. Sopajâ bisa menginterprestasikan teks bâḍâ 3 pantha’an sè parlo è

kaonèngè.

- Abstrak= rèngkessan ghunana aparèng ghâmbhârân teks

- Orientasi=awwâl carèta/kadhâddhiyânna carèta kalabân rèncè.

- Coda= bâgiyân ahèr carèta, bisa jhughân aparèng pokeddhân

Maos Patètè!

TEKNOLOGI KOMUNIKASI

Nokèl ḍârihttps://www.google.com/search?q=gambar+teknologi

Ghâmbhâr: 1.2 Telekomunikasi

D. Menginterpretasi Isi Teks Teknologi


Manossa mènangka makhlok sè aghâḍhuwi sèpat sosial, kantos manossa

abhutowaghi manossa sè laèn tor jughân aghâḍhuwi kalebbhiyân akal tor pèkkèran

katèmbhâng kèbân. Pramèla ḍâri ka’ḍinto manossa abhutowaghi komunikasi sareng

manossa laènna.

È jhâman samangkèn kamajhuwân teknologi ampon bisa nyambhâdhânè

ḍâ’ kabhutowanna manossa. Cem – macemma kamajhuwân teknologi èngghi

panèka sala sèttongnga teknologi komunikasi contowèpon èngghi panèka: telepon,

HP, TV, radio, sorat kabhâr, fax, pager, sareng internet.

Manabi èmot ḍâ’ jhâman lambâ’ kamajhuwân teknologi samangkèn

sakalangkong ceppet. Sèttong conto manabi ḍhimèn acator sareng majhâḍi’ è laèn

kennengngan mabi sorat, nangèng manabi jhâman samangkèn cokop aghuna’agi

HP ampon bisa acator. Ngèrèm sorat manabi jhâman ḍhimèn lèbât kantor pos sè

abhutowaghi bâkto cokop abit, nangèng jhâman samangkèn cokop lèbât e-mail,

èkèrèm samangkèn ḍâlem bitongan detik ampon ḍâpa’ ḍâ’ sè ètojjhu.

Kamajhuwân teknologikodhu èsarengngè sareng makowatiman tor taqwâ

ḍâ’ sè Amorbhâ Jhâghât, nyopprè manossa ta’ ghâmpang alalakon sè ta’

èkèngèngngaghi sareng aghâma. Aghâma mènangka pandhuman sè bisa nyegghâ

ḍa’ pola tèngka sè korang saè.

Conto carana menginterpretasikan èssèna teks artikel è attas, èngghi

panèka:

1. Abstrak

Kabhutowan teknologi komunikasi sanget è kabhuto sareng manossa

sabâb kalabân bâḍâna teknologgi komunikasi bâdhân kaula sadhâjâ

bisa ngaonèngè kabâḍâ’an è sadhunnya kalabân ceppet kantos ta’

kaḍhingghâlân informasi.

2. Orientasi

Kadhâddhiyân è ghâncaran è attas ampon bâḍâ è jhâman lambâ’

sabellunna bâḍâ teknologi kantos samangkèn sè ampon kennal ḍâ’

teknologi sè ampon moderen, kantos bâdhân kaula sadhâjâ ta’

kaḍhinggâlân informasi.

3. Coda

Panotop ḍâri ghâncaran è attas èngghi panèka bâdhân kaulâ mènangka

manossa sè oḍi’ è jhâman moderen sanget abhutowaghi teknologi

ka’angghuy nyokobhi kabhutowan oḍi’ rè – saarèna.


Maos Patètè!

TEKNOLOGI INFORMASI

Teknologi aropa’aghi sèttong bâgiyân ḍâri kaoḍi’ân sè ta’ kèngèng

pèsa.Teknologi kodhu èyajhâri sopajâ ta’ kadhingghâlân jhâman.

Teknologi informasi èngghi panèka masèttong ḍâ’ kadhi ponapa

carana aparèng berta sopajâ bâlâttra ḍâ’ sadhâjâ maghârsarè,

ompamaèpon matabâr bhârâng, kabâḍâ’ân berta è sèttong naghârâ

jhughân bisa èkaollè. Berta panèka bisa èkaollè lèbât radio, internet, TV,

HP.

Bânnya’ pakakas èlèktronik è jhâman samangkèn sè ampon modern

ompamaèpon: video, realtime tor jhughân browsing. Bâḍâ jhughân

teknologi sè bisa aghântèyaghi buku èngghi panèka e-bookreader(buku

digital). Bâḍâ jhughân sè anyama tablet bujuddhâ kènè’ kantos bisa èghibâ

ḍâ’ man-ka’ḍimman.

a. Èyatorè sampèyan sadhâjâ menginterpretasikanartikel è atas

panèka akor kalabân katantowan sè ampon bâḍâ tor akor

sareng conto è attas!

5 Lalampa’an





o Mongghu ngangoḍâdhân, kodhu addreng asakola kantos ḍâ’ sakola’an

sè langkong tèngghi sopajâ bisa aghuna ḍâ’ masyarakat sareng ḍâ’

bhângsana.

o Nyarè èlmo taḍâ’ bâtessa, kabit kènè’ kantos dhibâsa.

Carana nyangghemmè èngghi panèka :

Pakon 4.1

E. Menanggapi Isi Teks Teknologi


Mèrengngaghi otabâ maosPatètè kalabân tarongghu kantos bisa

nyarèta’aghi bhâb ponapa sè ampon èkaghâli otabâ èkaonèngè.

Mèrengngaghi otabâ maos sambi ngalampa’aghi nyathet pokeddhâ

berta.

Bisa jhughân arekkam kalabân sèttong pakakas ompana foto otabâ

kamera, video, tape rekorder, ssl.

Conto carana aparèng sangghemman èssèna teks teknologi komunikasi è

attas

Èssèna tèks artikel teknologi komonikasi è attas contona ghi’ korang, sabâb

bânnè namong HP tor e-mail sè bisa èghuna’aghi ḍâlem kaoḍi’ân nangèng

bânnya’ jhughân sè laèn.

a. Èyatorè sampèyan sadhâjâ nyangghemme èssèna teks artikel

teknologi informasi è attas kalabân katantowan sè ampon bâḍâ

sareng akor kalabân conto è attas!

6 Lalampa’an

Sè mamolan, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka. Ngèrèng

areng sareng maos du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè ghuru. Saterrossèpon,

sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Tatèngka beccè’ kodhu

sampèyan lampa’aghi ḍâlem kaoḍi’ân, èantarana:

o Sèpat jhujhur è ḍâlem kaoḍi’ân kodhu lampa’aghi ngambri oḍi’ jhuntrong

bân rajjhâ.

o Èkhlas kalabân atè sè bhersè aropa’aghi sèpat sè parlo èlakonè.

Mengekspresikan èssèna teks teknologi bisa èlampa’aghi kalabân

carana maca. Maca sè lerres abhutowaghi pangaonèngan sè saè. Maos bisa

nambâi pangaonèngan tor jhughân maḍâpa’ pessen ḍâri sè nyerrat. Maos

aropa’aghi kalakowanna mata (soca)

Tojjhuwânna maca: 1. Maca kaanghuy ngaollè tambâna pangaonèngan. 2. Maca ka’angghuy ngaonèngè pamangghi ḍâri cem-macemma tokoh. 3. Maca sopajâ ngaonèngè carèta.

Pakon 5.1

F. Mengekspresikan Isi Teks Teknologi


4. Maca sopajâ kèngèng sèttong pokeddhân. 5. Maca ka’angghuy ngaonèngè sèttong bhâb 6. Maca sopajâ bisa ngokor katalètèyan orèng laèn 7. Maca bisa mangghi cara abhidhâ’aghi parbhidhâ’ân tor papaḍânna

sèttong bhâb.

a. Èyatorè sampèyan sadhâjâ maos èssèna tèks artikelteknologi

informasi è attas sè ampon lastarè èrèngkes è aḍâ’na kellas

ghân tong-sèttong.

A. Pèlè sala sèttong jâwâbhân sè palèng lerres parèngngè tanḍhâ(x)

ḍâ’ horop a, b, c, d, otabâ e neng al-so’al è bâbâ panèka!

1. Macemma ghâncaran bâḍâ....................

a. 2 macem

b. 3 macem

c. 4 macem

d. 5 macem

e. 6 macem

2. Bâdâ pamangghi tor moskèlannèpon , tamaso’ cèrè paragraf:

a. Argumentasi

b. Persuasi

c. Eksposisi

d. Deskripsi

e. Narasi

3. Ka’angghuy ngaonèngè èssèna teks/artikel langkong ḍhimèn kodhu:

a. Arembhâk sakanca’an

b. Sarè oca’ papaḍânan

c. Sarè oca’ sè malarat ḍâlem kamus

d. Aghânḍhu’ konflik

e. Sarè oca’ tabhâligghâ

4. Okara panegghes èngghi panèka.........

a. Okara poket

b. Okara sè èssèna majhârbâ

Pakon 6.1

Uji Kompetènsi Pangajhârân 1


c. Okara carèta

d. Okara rangkè’an

e. Okara topik

5. Aparèng pamangghi, Argumentasi, Mategges pamangghi aropa’aghi struktur

tèks ḍâri ....

a. Argumentasi

b. Persuasi

c. Eksposisi

d. Deskripsi

e. Narasi

6. Menginterprestasi èngghi ka’ ḍinto................

a. Nyarè oca’ sè malarat

b. Napsèr tolèsan

c. Arèngkes tolèsan

d. Abhâḍhi ghâncaran

e. Abhâḍhi okara

7. Mèrengngaghi sambi ngalampa’aghi nyathet pokeddhâ berta tamaso’

carana...........

a. Abhâḍhi ghâncaran

b. Nyangghemmi carèta

c. Abhâḍhi teks

d. Abhâḍhi okara

e. Abhâḍhi ghâncaran

8. Lalampa’an ponapa’a bisaos masthè aghâdhuwi tojjhuwân sapanèka

jhughân maos. Tojjhuwânna maos èngghi panèka.........

a. Sopajâ lancar

b. Tambâna pangaonèngan

c. Ngaonèngè bhâb èjhâ’ân

d. Ngaonèngè bâcâ’an

e. Ngaonèngè okara

9. Paragraf sè aghâmbhârraghi sèttong parkara kantos sè maos acora’ bisa

ngoladhi, mèrengngaghi, otabâ apangrasa katèbhânan ka bhâdhânna dhibi’

aropa’aghi artè ḍâri ghâncaran ....

a. Argumentasi

b. Persuasi


c. Eksposisi

d. Narasi

e. Deskripsi

10. Carana arèngkes ghâcaran........

a. Bujuddhâ okara kodhu èsambhung

b. Cathet bhâb sè èangghâp parlo.

c. Kodhu bâḍâ alinea

d. Aghânḍhu’ konflik

e. Aghânḍhu’ okara

11. Bâḍâ rèng binè’ tènggi jhâng-jhâng olay1 ngagem jilbab bârnana bungo sè

notobhi sèrana, raèna konèng nggamennyor talèbât raddhin. Socana morka’

tor asènar, bulu èdhebbhâ tebbel, pangambhungnga larcèng bis – mibis

sareng rèng binè’ Palestina.

Paragraf è attas tamaso’ ḍâ’ paragraf ....

a. Argumentasi

b. Persuasi

c. Eksposisi

d. Narasi

e. Deskripsi

12. Aghânḍhu’ berta tor kadâddhiyân, bâktona rontot, maḍḍhângngaghi pasèra

sè aloko ḍâlem kadhâddhiyân, jejjherrâ carèta èjhârbâaghi kalabân jhârbâ.

Macem ghâncaran sè akor sareng cèrè-cèrè è attas èngghi panèka ....

a. Argumentasi

b. Persuasi

c. Eksposisi

d. Narasi

e. Deskripsi

13. Sala sèttong cèrèna okara topik èngghi panèka ....

a. Bujuddâ parlo oca’ sambhung otabâ frasa ka’angghuy asambhung/

okara transisi

b. Èssèna aropa rèncèyan, katerrangan, conto, tor data sè aghânḍhu’

sèpat pokedda okara topik

c. Artèna okarana bisa jhârbâ saamponna èsambhung kalabân okara laèn

d. Aropa’agi okara sè bâḍâ ḍhibi’

e. Aghânḍhu’ topik sè biyasana èjhârbâ’agi neng okara panegghes

14. Kodhu bâḍâ ongrodhânna bâkto aropa’aghi sala sèttong struktur tèks ḍâri

....


a. Argumentasi

b. Persuasi

c. Eksposisi

d. Narasi

e. Deskripsi

15. Bujuddhâ parlo oca’ sambhung otabâ frasa ka’angghuy asambhung/okara

transisi sala sèttong cèrè ḍâri okara ....

a. Okara topik

b. Okara panegghes

c. Okara nongghâl

d. Okara sarojâ

e. Okara panèbbhus

B. Jawâb pètanya èbâbâ panèka kalabân jhârna’!

1. Sebbhuttaghi 5 cara nyarè ca’-oca’ sè malarat!

2. Sebbhuttaghi carana nyangghemmè!

3. Ponapa bisaos tojjhuwânna maca?

4. Sebbhuttaghi cèrèna eksposisi !

5. Sebbhuttaghi bhidhâna okara topik sareng okara panegghes!


Pangajhârân Tèma: Bâburughân Beccè’

Kompetensi Dasar 3.2 Mengidentifikasi, memahami, dan menganalisis unsur intrinsik maupun

ekstrinsik teks sastra klasik dan modern secara lisan dan tulis. 4.2 Menginterpretasi, menanggapi dan mengekspresikan teks sastra modern dan

klasik (topѐng ḍhâlâng) sesuai isi secara lisan dan tulis.

Indikator 3.2.1 Mengidentifikasi unsur intrinsik cerita topѐng ḍhâlâng.

3.2.2 Mengidentifikasi unsur ekstrinsik cerita topѐng ḍhâlâng.

3.2.3 Menganalisis unsur intrinsik cerita topѐng ḍhâlâng .

3.2.4 Menganalisis unsur ekstrinsik cerita topѐng ḍhâlâng.

3.2.5 Mengidentifikasi isi cerita topѐng ḍhâlâng dan mencari relevansinya dengan

zaman sekarang.

4.2.1 Menginterpretasikan isi cerita topѐng ḍhâlâng.

4.2.2 Menanggapi isi cerita topѐng ḍhâlâng.

4.2.3 Menuturkan kembali isi teks dalam cerita topѐng ḍhâlâng.

1. Lalampa’an

Mènangka ator kabidhân, ngèrèng sabellunna ajhâr areng-sareng maos du’a’

ḍhimèn kalabân èseppowè sareng ghuru. Saterrossèpon, sabellunna alampa’aghi

pakon neng bhâb panèka, sampèyan kodhu ngaghâli carana mengidentifikasi

bâgiyân-bâgiyân intrinsik è ḍâlem carèta Topèng Ḍhâlâng, ngèrèng areng-sareng

kaghâli èssè’èpon bâburughân beccè’ sè parlo dhâddhi lalampa’an rèn-saarèna:

o Kasennèyan kodhu èpalanggheng bân èpatombu bi-lebbi mongghu

ngangoḍâdhân.

o Kodhu ghu-ongghu ngormat ḍâ’ reng seppo sè ḍuwa’ ta’ loppa kodhu

mèyara kabhuḍhâjân Madhurâ.

o Bhuppa’ Bhâbhu’ Ghuru Rato kodhu èhormat.

1. Bâgiyân intrinsik, èngghi panèka sèttong karya sastra sè èḍâlemma abujud

sastra. Ompamana: tèma, tokoh, penokohan, alur/pengaluran,pelataran,pusat

pengisahantor jhejjherrâ carèta.

2

A. Mengidentifikasi Unsur Intrinsik Cerita Topѐng Ḍhâlâng


- Tèma èngghi panèka pokeddhâ karya sastra.

- Tokoh èngghi panèka sè dhâddhi pelaku ḍâlem karya sastra.

- Jhejjherrâ carèta èngghi panèka tasambhungnga sèttong kadhâddhiyân sè

aghâḍhuwân sabâb pangghibhât kantos dhâddhi sèttong artè sè lerres.

- Bâbâtek(panokohan)aèssè tokoh otama

- Alur/pengaluran bisa jhughân èsambhât plot

- Pelataran kennengngan/pangghung

- Pusat pengisahan: è ka’ḍimma kadhâdhiyânna bâḍâ ḍâlem carèta.

Carana nyarè tema:

- Maos teks sè bâḍâ

- Sarè pokpara sè tombu ḍâlem teks

- Talèktèghi bhâsa sè èghuna’aghi ponapa sorop kalabân teks Topèng

Ḍhâlâng.

Carana nyarè tokoh:

- Sarè nyamana orèng sè bâḍâ è ḍâlem carèta

- Sarè bâtegghâ bhân-sabbhân orèng sè bâḍâ ḍâlem carèta.

Carana nyarè alur:

- Alurmaju = jhâlânna carèta ḍâri awwâl sampè’ akhèr.

- Alurmundur = èssèna pongkasân carèta ngallè ḍâ awwâl carèta

- Alurcampuran = sè maos è yajhâk ngèmodhi carèta sè tapongkor, otamana

bâtek bhân-sabbhân panjhâk

Carana nyarè palataran/kennengngan.

- Latar kennengngan = è ka’ ḍimma kadhâddhiyânna carèta

- Latar bâkto= bilâ èpon kâdhâddhiyân carèta (sèyang, malem, ghu-lagghu,

bâ’âri’, lagghuna)

- Latar kabâḍâ’an = kadhiponapa kabâḍâ’an panjhâk (sossa, ghumbhirâ,

cellep, seppè,)

Carana nyarè pusat pèngisahan:

- È ka’ ḍimma kadhâddhiyânna carèta.


Kandhâna Semmar bân Garèng

Ghâmbhâr: 2.1 Topèng Ḍhâlâng

(Sumber : http://wisatasumenep.com/wp-content/uploads/2014/07/DSC_0044.jpg.)

Semmar : “He......Reng, bâ’na bhâ’ la ngèdinga jhâ’ naghârâ Amartapura

bhâkal kâḍâtengngana moso.”

Garèng : “Ḍâri ḍimma moso jârèya Mar?”

Semmar : “Ḍâri wangsit”

Garèng : “Bâ’na bân sèngko’ kodhu asaḍiyâ ka’angghuy nolongè lora.”

Semmar : “Bârâmma mon bâ’na bân sèngko’ maju dhuli mangkat

ka’angghuy aparèng partolongan ka lorana.”

Garèng : “Enjâ’ sèngko’ ta’ noro’a, sèngko’ ghi’ amaènna.”

Semmar : “Ella ta’ ollè mara jârèya abdhi kalorana, abdhi rèya kodhu

ngèstowaghi ḍâ’ kabâḍâ’ânnâ lorana, maju dhuli makompol

ghâghâman pas mangkat.”

Garèng : “Nompa’a apa Mar?”

Semmar : “La dhina mara ajhâlân ghu’-ghângghu’, jhâ` kaloppaè Pètru’ soro

Ghibâkakanan sakadhârrâ.”

Temana carèta è attas : Pangèstona abdhi ḍâ’ lorana.

Tokoh drama è attas : Semmar, Garèng

Jhejjher : Atatolong ḍâ orèng laèn

Bâbâtek : Garèng = cengkalan, Semmar = pènter bân soka’

atatolong

Alur : Semmar bân Bagong abhâk-rembhâk abhântowa lorana sè

kalerressan èloroghâ mosona.

Latar : Parangkumaritis

Pusat pengisahan : Carèta ka’ ḍinto kadhâddhiyânna è naghârâ Amartapura.


Perrang Arjuna sareng Niwatakawaca


(Sombherrâ carèta:Rukun Pewaras Slopèng)

Batara Indra : “Mara sèngko’ tolongè, tang naghârâ bhâkal è serbuwâ

Niwatakawaca.”

Arjuna : “Èngghi”...namong abdhina bhâdhi atapa’a ḍhimèn.

(Ḍâlem tapana Arjuna èrok-kèrok sareng 7 Bidâddâri, tor

jhughân Batara Indra sè nyamar dhâddhi sala sèttong dâri

7 bidâddâri kasebhut, bhâb ka’ ḍinto mènangka ujiyân

mongghu Arjuna). Saamponna abit sè atapa, Arjuna lajhu

jhujhuk ngaḍhep ḍâ’ Batara Indra, pas aḍhâbu”

Arjuna : “Samangkèn abdhina ampon ḍâpa’ bâktona ka’angghuy

nyerbu ḍâ’ Niwatakawaca.”

Batara indra : “Mon mara jârèya sèngko’ makompolla mara

dhibâka’angghuy abhânto bâ’na, Sèngko’ ajhânjhi ka

bâ’na kalamon bâ’na mennang alorok Niwatakawaca bâ’na

èpakabinna kalabân sala sèttong Bidâddâri.”

Arjuna : “Dhâlem.... ka’ ḍinto rato.”

Totok lekkas Arjuna mangkat alorok perrang ḍâ’ naghârâ

Niwatakawaca, Arjuna mennang perrang, mèlaèpon Arjuna

kèngèng sèttong bidâddâri sè aropa’aghi persèn ḍâri Batara

Indra.

a. Èyatorè sebhuddhâghi tokoh sè bâḍâ neng teks ḍhâ-kanḍhâ bhâb

“perrangArjunasareng Niwatakawaca!

Pakon 1.1


b. Èyatorè sebbhuddhâghi tema ḍhâ-kanḍhâ bhâb “Perrang Arjuna

sareng Niwatakawaca” è attas!

c. Èyatorè jhârbâ’aghi ponapa alur ḍhâ-kanḍhâ è “Perrang Arjuna

sareng Niwatakawaca”!

d. Èyatorè jhârbâ’agh è ka’ḍimma latar ḍhâ-kanḍhâ“Perrang Arjuna

sareng Niwatakawaca” è attas!

e. Èyatorè jhârbâ’aghi ḍâri ka’ ḍimma asalla ḍhâ-kanḍhâ “Perrang

Arjuna sareng Niwatakawaca” è attas!

f. Èyatorè ḍhâbuwaghi ponapa jhejjherrâ ḍhâ-kanḍhâ“Perrang

Arjuna sareng Niwatakawaca” è attas!

g. Èyatorè ḍhâbuwaghi mènorot pamangghina panjhennengngan

kadhi ponapa bâtegghâ Arjuna!

2. Lalampa’an

Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli bâgiyân-bâgiyân

ekstrinsik ḍâlem Topèng Ḍhâlâng. Sampèyan kodhu maghut ḍâ’ pandhuman

sè ampon èsaḍiyâ’aghi è bâbâ panèka sopajâ maghâmpang è ḍâlem

nantowaghi bâgiyân ekstrinsik ḍâlem Topèng Ḍhâlâng.

Pakon 1.2

Pakon 1.3

Pakon 1.4

Pakon 1.5

Pakon 1.6

Pakon 1.7

B. Identifikasi Unsur Ekstrinsik Cerita Topѐng Ḍhâlâng


Bâgiyân èkstrinsik, èngghi panèka bâgiyâ sè nyoson sèttong karya sastra sè

è ḍâlemma aghânḍhu’ bhâb sosial, biografi, psikologi, sareng salaènna.

- Bhâb biografi, èngghi panèka sè ngangghit aghaḍhuwân sèttong kayâkinan,

sè maos bisa ngollè’èkarya sastra èpon.

- Bhâb psikologi, èngghi panèka karangan bisa dipengaruhi kabâḍa’anna

jhâman

- Bhâb sosial, èngghi panèka sè ngarang bisa ngobâsanè sè maos.

DRUPADI


(Sombherrâ carèta:Rukun Pewaras Slopèng)

Drupada(ramana Drupadi) : “Hè.....tang maghârsarè kabbhi sèngko’ mabâḍâ’â

sayembara, pa-sapa sè bisa ngocol pana pas

nanceppaghi ka cakra sè teppa’na apoter, so

sèngko’èpakabina bân Drupadi.”

Karna : “Kaulâ ngèrènga rato.”

Drupada : “Oo....bâ’na anḍi’ karep kèya ka tang ana’.”

Karna : “Èngghi ka’ into rato.”

Drupada : “Mon mara jârèya cacak bâ’na ocol pana rèya pas

panancep ka cakra sè apoter Karna nyacak ngocol

pana kasebbhut, pana kasebbhut lajhu nancep

ènga’- tengnga’anna cakra sè apoter.”

Drupadi : “Saporana kanjeng rama abdhina ta’ poron

èpanèkasareng Karna, sabâb Karna pottraèpon

kusir.”


È antara sè ngèrèng bâḍâ sè anyama Arjuna(saèstona Pandawa: Yudistira, Bima,

Arjuna, Nakula, Sadewa)

Arjuna : “Abdhina ngèrènga jhughân sayembara ka’dinto, rato!

Drupada : “Iyâ mara cacak bâ’na ngocol.”

Arjuna ngocol pana, lajhu jhujhuk ḍâ’ nga’-tengnga’anna cakra sè apoter.

Totok lekkas..............

Drupadi : “Manabi sapanèka rama, abdhina poron èpanèka

sareng Arjuna (Panḍhâbâ) sabâb Pandawa

katoronan rato.” (Dhâddhi Drupadi aghâḍhuwân

raka kalèma).”

Ḍhâ-kanḍhâ è attas sè aghânḍhu’ bâgiyân ekstrinsik:

Sosial : Drupadi ta’ kasokan, sabâb Karna pottrana kusir(bânnè katoronan rato)

Biografi : Carètana sayembara.

Psikologi: Karna rajâ atè sanaosa pottrana kusir nangèng rajâ atè ka’angghuy

ngèrèng addhuwân mana.

Maos Patètè!

Arjuna Kembhâr


(Sumber: http://dananwahyu.files.wordpress.com/2013/12/116.jpg)

Kacator è naghârâ Amarta, Arjuna aghâḍhuwân kakasè sè asmana Sumbaddra,

nangèng serrèna Sumbaddra talèbât raddhin pas èkaterrowè sareng raksasa Prabu

Danan Jaya.

Arjuna : “Ḍu... alè’ Sumbaddra.......dhika ngastètè jhâ’ sampè’

taghuḍhâḍa’ Prabu Danan Jaya (ratona bhuta).”


Sumbaddra : “Aponapa ma’ pas aḍhâbu sapanèka Kang Mas?”

Arjuna : “Polana bulâ anḍi’ firasat jhâ’ Prabu Danan Jaya terro ka

dhika.”

Sumbaddra : “Èngghi Kang Mas ! Abdhina bhâḍhi ngastètè

È laèn kennengngan Prabu Danan Jaya.”

Prabu Danan Jaya : “Hem....raddhin ongghu Sumbaddra, sèngko’ kodhu

ngaollè

Sumbaddra, so sèngko’ èghâbâyâ tang binè.”

Ta’ bârâmpa abiddhâ Prabu Danan Jaya nyamar dhâddhi Arjuna , dhinèng Arjuna sè

sokkla è buwâng ka somor sareng hulu balang Prabu Danan Jaya. Prabu Danan Jaya

mangkat ka naghârâ Amarta ka’angghuy alamar Sumbaddra.

Prabu Danan Jaya : “Bulâ ḍâteng ḍâ’ naghârâ Amarta ka’angghuy alamar dhika.”

(Sumbaddra ta’ ngaonèngè jhâ’ sè alamar abâ’na Prabu Danan Jaya sè asalèn robâ dhâddhi Arjuna). Sumbaddra : “Abdhina ghi’ terro atapa’a ḍhimèn, nyo’ona pètodhu ḍâ’

Batara Krishna. È ḍâlem atèna Sumbaddra ta’ partajâ ḍâ’ Arjuna.”

a. Sebbhuttaghi sè tamaso’ bâgiyânekstrinsik ghâlimpo’

biografineng carèta è attas!

b. Sebbhuttaghi sè tamaso’ bâgiyân ekstrinsik ghâlimpo’ sosial neng

carèta è attas!

c. Sebbhuttaghi sè tamaso’ bâgiyân ekstrinsikghâlimpo’ psikologi

carèta è attas!

Pakon 2.1

Pakon 2.2

Pakon 2.3


3. Lalampa’an

Neng lalampa’an kapèng 1 ampon èjhârbâ’aghi bhâb bâgiyân-bâgiyân

intrinsik ḍâlem Topèng Ḍhâlâng, saterrossèpon sampèyan kodhu ngaghâli

carana menganalisis teks Topèng Ḍhâlâng. Sabâb neng papangghiyân

sabellunna ampon jhârbâ. È bâbâ panèka namong maèmot bhâb bâgiyân

intrinsik Topèng Ḍhâlâng. Ngèrèng oladhi patètè.

Bâgiyân intrinsik èngghi panèka sèttong karya sastra sè è ḍâlemma abujud

sastra. Ompamana: tèma, tokoh, penokohan, alur/pengaluran,pelataran,pusat

pengisahan tor jhejjherrâ carèta.

- Tèma èngghi panèka pokeddhâ karya sastra.

- Tokoh èngghi panèka sè dhâddhi pelaku ḍâlem karya sastra.

- Jhejjherrâ carèta èngghi panèka tasambhungnga sèttong kadhâddhiyân sè

aghâḍhuwân sabâb pangghibhât kantos dhâddhi sèttong artè sè lerres.

- Bâbâtek Alur/pengaluran (panokohan)aèssè tokoh otama

- bisa jhughân è sambhât plot

- Pelataran kennengngan/pangghung

- Pusat pengisahan: è ka’ḍimma kadhâdhiyânna bâḍâ ḍâlem carèta.

Carana nyarè tema:

- Maos teks sè bâḍâ panèka !

- Sarè pok-para sè tombu ḍâlâm teks ! - Talèktèghi bhâsa sè è ghuna’aghi ponapa sorop kalabân teks Topèng

Ḍhâlâng.

Carana nyarè tokoh:

- Sarè nyamana tokoh sè bâḍâ è ḍâlem carèta

- Sarè bâtegghâ bhân-sabbhân tokoh sè bâḍâ ḍâlem carèta.

Carana nyarè alur:

- Alur maju = jhâlânna carèta ḍâri awwâl sampè’ akhèr.

- Alur mundur = èssèna pongkasân carèta èyallè ḍâ awwâl carèta

- Alur camporan = sè maos è ajhâk ngèmodhi carèta sè tapongkor, otamana

bâtek bhân-sabbhân panjhâk.

Carana nyarè palataran/kennengngan.

- Latar kennengngan = è ka’ ḍimma kadhâddhiyânna carèta

- Latar bâkto= bilâ èpon kâdhâddhiyân carèta( sèyang, malem, ghu-lagghu,

bââri’, lagghuna)

- Latar kabâḍâ’an = kadhi ponapa kabâḍâ’an panjhâk (sossa, ghumbhirâ,

cellep, seppè)

C. Menganalisis Unsur Intrinsik Cerita Topѐng Ḍhâlâng


Carana nyarè pusat pengisahan:

- È ka’ ḍimma kadhâddhiyânna carèta.

Maos Patètè!

Totogghâ carèta

È ḍâlem atèna Sumbaddra acaca

Sumbaddra : “Ma’ bhuruna Arjuna anḍi’ sèpat kasar tor abâu bâceng

Batara Krishna abèrri’ pètodhu ka Sumbaddra jhâ’ sè alamar dhibi’na

iyâ arèya Raksasa (Prabu Danan Jaya) sè nyamar dhâddhi Arjuna.”

È kennengngan laèn Pèttru’, Semar, Garèng alalana nyarè Arjuna. Serrèna la lesso

sè katello lajhu ngaso è bâbâna kajuwân sè è seddhi’na bâḍâ somor matè. Ḍâri

ḍâlem somor matè jârèya bâḍâ orèng lok-ologhân mènta tolong.

Arjuna : “Tolong... Tolong... Tolong...”

Pèttru’ : “Ma’ masè bâḍâ orèng sè asowara mènta tolong.”

Garèng : “Iyâ ongghu, maju congngo’ !”

Pèttru’ bân Garèng nyongngo’ ka ḍâlem somor

Pèttru’ : “Aduh... ma’ Ajunan ghustè !”

Arjuna : “Iyâ sèngko’ è buwâng ka ḍâlem somor bân Prabu Danan Jaya

(Raksasa). Satèya Danan Jaya èntar ka naghârâ Amerta ka’angghuy

alamar Sumbaddra.”

Pèttru’ : “Manabi kadhi ka’ ḍinto ghustè, ngèrèng areng-sareng mangkat ka

naghârâ Amerta.”

Pèttru’, Garèng bân Arjuna mangkat ka naghârâ Amerta. Jhujhuk ḍâ’ Darma

Kusuma (kaka’Sumbaddra)

Darma Kusuma : “Mon mara rèya sèngko’ ma’ pas bhingong Arjuna bâḍâ ḍuwâ’

mon bâriyâ bân sèngko’ èujiyâ.”

Prabu Danan Jaya bân Arjuna èyaddhu perrang, sè kaḍuwâ bhâ’bur.

Darma Kusuma : “Mon bâriyâ cobâ’ sèngko’ ngala’aghi ghenḍhi Tru’ !”

Pèttru’ : “Èbhâḍhiyâ ponapa ghustè ?”

Darma Kusuma : “Dhina bâ’na jhâ’enḍi nya’-tanya’an, ḍâgghi’ bâ’na bhâkal taowa

dhibi’.”

Pèttru’ ngala’ghenḍhi lajhu èyatorraghi ka Ghustèna (Lorana).

Tèma carèta è attas Arjuna Kembhâr

Tokoh ->Sumbaddra, Prabu Danan Jaya, Arjuna, Pèttru’ Garèng bân Darma Kusuma

Jhejjher -> Danan Jaya terro ka Sumbaddra kalabân cara nyamar dhâddhi Arjuna

Bâtek : - Sumbaddra -> bhâghus tatakramana

- Prabu Danan Jaya -> bhuta sè tama’ tor bhengngès

- Arjuna ->ksatria


- Drama Kusuma ->rato sè adhil tor bijak

- Pèttru’ bân Garèng -> kabulâ sè abhâktè ḍâ’ Ghustèna (lorana)

Alur : carètana Sumbaddra kakasèna Arjuna èkaterrowè

Prabu Danan Jaya (bhuta) kongsè’ bhuta ghellâ’ nyamar dhâddhi Arjuna.

Pelataran otabâ kennengngan : È naghârâ Amarta

Pusat pengisahan : È naghârâ kayangan

Totogghâ carèta.

Ghenḍhi ghellâ’ sareng Pèttru’ èyatorraghi ka Ghustèna

Pèttru’ : “Ka’ ḍinto Ghustè.”

Darma Kusuma : “Kanna’ ghibâ ḍâ’ dinna’ !”

Darma Kusuma acator : “Sapa’a bhâi sè bisa maso’ ka ghenḍhi rèya jârèya artèna

Arjunasè sokkla, jârèya tang èpar sè sa’ongghuna.”

Ghenḍhi gellâ’ lajhu èsabâ’ è nga’-tengnga’anna tanèyan.

Darma Kusuma : “Mara maso’ ghântèyan, sè ollè ghilirân ka-aḍâ’, Arjuna

(sokkla) Arjuna sè sokkla ( ghimeng, posang bârâmma

carana maso’ ka ḍâlem ghenḍhi).

Arjuna :”Abdhina ta’ bisa maso’ ka ghenḍhi ghâpanèka, nangèng

nyo’ona parcajâ ghustè Darma Kusuma jhâ’ abdhina ka’

ḍinto Arjuna sè salerressa”.

Darma Kusuma : “Mon bârinna’ bâ’na bânnè tang èpar sè saongghuna

sabâb bâ’na ta’ bisa maso’ ka ghenḍhi “.

Prabu Danan Jaya (bhuta = Arjuna palsu) : (talèbât

kominak amarghâ Arjuna (sokkla) ta’ bisa maso’ ka

ghenḍhi).

Prabu Danan Jaya : “Mon pèra’ maso’a ka ghenḍhi, sèngko’ cè’ bisana”.

(Ta’sa apa abiddhâ Prabu Danan Jaya maso’ ka ghenḍhi).

Darma Kusuma : “Dhuli totop ghenḍhi jârèya Tru’ ” !

Pèttru’ : “Èngghi Ghustè.

Darma Kusuma :”Mon bârinna’ bâ’na tang èpar sè sokla”.

(Darma Kusuma aḍhâbu ḍâ’ Arjuna sè sokkla, sabâb coma

bhângsana sètan otabâ jin sè bisa maso’ ka ghenḍhi rèya.

Kalamon manossa biyasa mostaèl sè bisa’a maso’ ka

ghenḍhi. Ghenḍhi rèya tatèng pas buwâng ka saghârâna).

(Pèttru’ alampa’aghi pakonna Ghustèna, pas ngoca’)

Pèttru’ :“Berrâ’ Ghustè, abdhina ta’ kowat.”

Darma Kusuma : “Mon mara jârèya, bhântèngngaghi bhâi !”


(Pèttru’ ngangka’ ghenḍhina lajhu èyonjheppaghi ka tana. Ta’ saapa abiddhâ, Prabu

Danan Jaya aobâ ka bujud soklana èngghi panèka Raksasa. Serrèna malo, raksasa

ghellâ’ abâli ka naghârâna).

Darma Kusuma : (Darma Kusuma sambi ngeppè’ Arjuna sè sokla).

“Mon bârinna’, ghân satèya bâ’na tang èpar.”

a. Sebbhuttaghi tèma carèta Topèng Ḍhâlâng è attas kalabân

aghuna’aghi bhâsa èngghi bhunten !

b. Sebbhuttaghi sadhâjâ tokoh/panjhâk sè bâḍâ è ḍâlem carèta

Topèng Ḍhâlâng!

c. Jhârbâ’aghi jhejjherrâ carèta Topèng Ḍhâlâng è attas.!

d. Jhâbâ’aghi bâtegghâ bhân-sabbhân sè amaèn/panjhâk sè bâḍâ

neng è carèta Topèng Ḍhâlâng ghâpanèka!

e. Jhârbâ’aghi jhâlânna carèta Topèng Ḍhâlâng è attas kalabân

aghuna’aghibhâsana dhibi’ tor aghuna’aghi bhâsa èngghi bhunten!

f. Èyatorè jhârbâ’aghi bhâbmaksod ḍâri Topèng Ḍhâlâng !

g. Èyatorè jhârbâ’aghi ḍâri ka’ ḍimma asalla carèta Topèng Ḍhâlâng

è attas !

Pakon 3.1

Pakon 3.2

Pakon 3.3

Pakon 3.4

Pakon 3.5

Pakon 3.6

Pakon 3.7


4. Lalampa’an

Neng lalampa’an kapèng 2 ampon èjhârbâ’aghi bhâb bâgiyân-bâgiyân

entrinsik ḍâlem Topèng Ḍhâlâng, saterrossèpon sampèyan kodhuna ngaghâli

carana menganalisis teks Topèng Ḍhâlâng. Sabâb neng papangghiyân

sabellunna ampon jhârbâ. È bâbâ panèka namong maèmot bhâb bâgiyân

entrinsik Topèng Ḍhâlâng. Ngèrèng oladhi kalabân saè jhâjhârbâ’ân è bâbâ

panèka.

Bâgiyânèkstrinsik èngghi panèka bâgiyân sè nyoson sèttong karya sastra sè

aghânḍhu’ bhâb sosial, biografi, psikologi, sareng salaènna.

Bhâb biografi, èngghi panèka angghiḍḍhân sè nodhuaghi jhâlânna odi’na

orèng

Sè nolès karangan bisa kapèncot ḍâ’ ka’oḍi’ânna abâ’na dhibi’ ḍâlem rè-

sa’arèna.

Bhâb psikologi, ènggi panèka karangan nodhuagi bhâb kajiwaan. Sè bisa

akaè’ sareng kaodi’ân, ompamana, kabâḍâânna sèttong orèng, masarakat

saè dâlem berpolitik otabâ part`engkan sosial laèn èpon.

Karangan bhâb sosial, èngghi panèka karangan salèng akanthè’na

kaoḍi’ânna masyarakat.

Sumbaddra


(Sombher:http://8020.photos.jpgmag.com/2081748/135846/216e83c1e8/l.jpg)

D. Menganalisis Unsur Entrinsik Cerita Topѐng Ḍhâlâng


Kacatora è sèttong naghârâ Amartapura bâḍâ orèng binè’ anyama Sumbaddra. È

naghârâ laèn bâḍâ sèttong rato sè anyama Papasroyo ènghi panèka rato raksasa. È

sèttong arè rato Papasroyo aḍhâbu ḍâ’ Papasegoro.(kabulâna)

Papasroyo : “Bha’ bhenḍerrâ è naghârâ Amartapura bâḍâ rèng binè’ sè talèbât

raddhin sè anyama Sumbaddra?”

Papasegoro : “Èngghi bâḍâ Ghustè rajina Arjuna sala sèttong ḍâri Panḍhâbâ.

Papasroyo : “Mon bârinna’, bârâmma jhâ’ sakènga bân sèngko’ èkaghâbâyâ

Ebhuna.”

Papasegoro : “Ampon Ghustè ka’ ḍinto’ rajina Arjuna.”

Papasroyo makonPapakentolo (kabulâna) ka naghârâ Amartapura ka’angghuy

alamar Sumbaddra.(nangèng Papasroyo loppa ḍâ’ nasèhat saè)

Totok lekkas panḍâ’na carèta...........

Papasroyo : “È..Papasegoro, olokaghi Papakentolo sèngko’ bâḍâ sè

èkarembhâghâ!

Papasegoro : ”Dhâlem ka’ ḍinto Ghustè.”

Papasegoro jhujhuk mangghi’i Papakentolo.

Papasegoro : “Dhika èdhikanè Ghustè Papasroyo.”

Papakentolo : “Bhâ’ bâḍâ napè Kang Mas?”

Papasegoro : “Bulâ ta’ tao kèya Lè’.”

Papakentolo jhujhuk mangghi’i Ghustèna.

Papakentolo : “Abdhi dhâlem ngaḍhep ka’ ḍinto Ghustè, bhâ’ bâḍâ pakon

ponapa?”

Papasroyo : “Sèngko’ terro ngotosa bâ’na ḍâ’ naghârâ Amartapura ka’angghuy

alamar Sumbaddra, bân sèngko’ èpadhâddhiyâ tang Ebhuna.”

Sè tamaso’ bâgiyânekstrinsik (biografi) carèta Topèng Ḍhâlâng è attas:

Bhâ’ bhenḍerrâ è naghârâ Amartapura bâḍâ rèng binè’ sè talèbât raddhin sè

anyama Sumbaddra ?

Sè tamaso’ bâgiyânekstrinsik (psikologi) carèta Topèng Ḍhâlâng è attas :

sèngko’ terro ngotosa bâ’na ḍâ’ naghârâ Amartapura ka’angghuy alamar ratona sè

anyama Sumbaddra, bân sèngko’ èpadhâddhiyâ tang Ebhuna. Sè tamaso’

bâgiyânekstrinsik (sosial) carèta Topèng Ḍhâlâng è attas :

mon bârinna’, bârâmma jhâ’ sakèngnga bân sèngko’ èkaghâbâyâ Ebhuna.

Totogghâ carèta

Papakentolo : “Kadhi ponapa ka’ into Ghustè jhâ’ rèng Sumbaddra panèka rajina

Arjuna, ka’ ḍinto pola tèngka sè korang saè.”

Papasroyo : “Sèngko’ ta’ tao jârèya, sè otama Sumbaddra kodhu dhâddhi tang


binè (Papakentolo narèma kalabân tapaksa narèma pakonna

lorana ḍâlem atènapegghel ta’ jhâma’) Pas aḍhâbu Papasroyo.”

Papasroyo : “Jhâ’ kaloppaè bâ’na ghibâ prajhurit ka’angghuy ngancaè bâ’na

ḍâlem parjhâlânan.”

Papakentolo : “Dhâlem ka’ ḍinto Ghustè, abdhina èngghâl mangkat asarengnga

Papasegoro.”

Papasroyo : “Iyâ nyaman, bâ’na ma’ ta’ patè ghângghu’ è parjhâlânan.”

Papasegoro, Papakentolo tor jhughân sapolo orèng prajhurit

jhujhuk ḍâ’ naghârâ Amartapura. Terros ngadhâp ḍâ arjuna.”

Papasegoro :”Panyabis ka’ ḍinto rato, abdhina sabhârunḍhut ngembhân pakon

ḍâri salèrana sè moljâ rato abdhina Papasroyo kalabân sèttong

tojjhuwân ka’angghuy alamar rajièpon ajunan, èngghi ka’ dinto

Sumbaddra, ka’angghuy èbhâḍhi Ebhuna sareng rato Papasroyo, tor

jhughân abdhina ngembhân pakon sopajâ maḍâpa’ tanḍhâ pangèsto

ḍâ’ ajunan malar moghâ tanḍhâ pangèsto ka’ ḍinto èkaghâli saè

sareng ajunan.”

a. Kalabân maos ghâncaran carèta è attas, sebbhuddhâghi bhâb sè

nodhuwâghi bâgiyânekstrinsik sè tamaso’ ghâlimpo’ biografi!

b. Kalabân maos ghâncaran carèta è attas, sebbhuddhâghi bhâb sè

nodhuwâghi bâgiyânekstrinsik sè tamaso’ ghâlimpo’ psikologi!

c. Kalabân maos ghâncaran carèta è attas, sebbhuddhâghi bhâb sè

nodhuwâghi bâgiyânekstrinsik sè tamaso’ ghâlimpo’ sosial!

5. Lalampa’an

Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli èssèna Topèng

Ḍhâlângsareng nyarè relevansinya kalabân kabâḍâ’ânna jhâman

Pakon 4.1

Pakon 4.2

Pakon 4.3

E. Memahami Isi Cerita Topѐng Ḍhâlâng dan Mencari

Relevansinya dengan Zaman Sekarang


samangkèn.Ka’angghuy ngaghâli saè, ngèrèng sampèyan maghut ḍâ’ pètodhu

sè bâḍâ è bâbâ panèka.

Nyarè ca’oca’ sè malarat

Carana nyarè ca’-oca’ sè malarat

Sarè ca’ oca’ sè malarat ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ lajhu tolès ponapa

artèna sè bâḍâ ḍâlem kamus, langkong ḍhimèn sarè mènorot abjad sè è

kabhuto. Manabi ta’ è pangghi ngèrèng èyatorè tanya’ aghi ḍâ orèng sè

langkong paham otabâ karembhâk sakanca’an.

Abhâdhi okara kalabân aghuna’aghi oca’ sè malarat kasebbhut.

Salastarèna nyarè oca’ sè malarat èngghâl bhâdhi okara sè samporna,

èngghi panèka okara sè aghânḍhu’ okara penjelas, jâjhârbâ’ân tor aropa rèncèyan

okara sè otama.

Abhâḍhi rèngkessan carèta Topèng Ḍhâlâng.

Carana arèngkes carèta

Maos carèta kalabân talètè, sarè bhâb sè èyangghâp parlo, pas molaè arèngkes

kalabân aghuna’aghi okara-okara sè bâḍâ

Nyarè okara sè aghanḍhu’ pessen carèta Topèng Ḍhâlâng.

Carana nyarè okara sè aghânḍhu’ pessen

Èyatorè sarè èssèna carèta sè aghânḍhu’ bâburughân beccè’, mongghu kaoḍi’ân

rè-saarè, kantos bisa èlampa’aghi ḍâlem kaoḍi’ân. Kalabân bâḍâna pessen

kasebbhut bisa ngobâ ḍâri tèngka pola sè jhubâ’ ḍâ’ tèngkapola sè langkong saè.

Maos Patètè conto è bâbâ panèka!

Totogghâ carèta

Arjuna : “Pola ratona bâ’na ta’ tao yâ,jhâ’ Sumbaddra rèya tang binè?”

Papasegoro : “Ampon ngaghâli ka’ into Ghustè.”

Arjuna : “Mon latao ma’ ghi’ maksa sè ngabina tang binè? sakadhâr bâ’na

tao, arèya aropa’aghi aèb mongghu ḍâ’ sèngko’,jârèya sè è koca’

mella’ matana gherrâng.”

Papasegoro : “Èngghi, sareng abdhina bhâḍhi èpaḍâpa’ salam tor ponapa

dhâddhi jâwâbhân mongghu lamaran ka’ ḍinto, abdhina nyo’on

èdhi ka’angghuy palèman ḍâ’ naghârâ Nusa Kambangan.”

Ḍâlem parjhâlânan, Papasegoro sareng Papakentolo tor sadhâjâ prajhurit

paḍâ nyanḍhâng sossa amarghâ lamarannèpon rajhâna (Papasroyo) ètolak sareng

rato Sumbaddra. Èḍâlem atèna, Papasegoro tor Papakentolo sabhârunḍhut paḍâ

angen-angen bhâkal bâḍâ’â perrang antar naghârâ. Totok lekkas, Papasroyo bân

Papakentolo tandhuk ḍâ’ naghâra Nusakambangan lajhu jhujhuk ngaḍhep ka

ratona.


Papasegoro : “Abdhina ngaḍhep ka’ ḍinto Ghustè.”

Papasroyo : “Iyâ, mara paḍâpa’ apa sen-pessenna Sumbaddra ka sèngko’?”

Papasegoro :”Saporana ka’ ḍinto Ghustè, abdhina ampon ngalampa’aghi sadhâjâ

pakon ḍâri Ajunan, nangèng rato Arjuna aparèng sèttong jâwâbhân

sè korang maghumbhirâ ḍâ’ ajunan Ghustè. Rato Amartapura,

aḍhâbu Ajunan ca’ èpon mella’ matana gherrâng.”

Papasroyo : “O... mon bârinna’ Arjuna kodhu èlorok perrang sopajâ sèngko’

bisa arebbhu’ Sumbaddra.”

Ca’-oca’ sè malarat

Nyambhâdhânè = matekka hajhât

Kasokan = ghellem/ enḍâ’, aghellâ’, abhâktè

Abhâktè = toro’ oca’

Abhâdhi okara kalabân aghuna’aghi okara sè malarat

- Saporana abdhina ta’ bisa nyambhâdhânè sè èkasokanè ajunan.

- Panjhennengngan kasokan mèyos ḍâ’ Sorbhâjâ pokol saponapa?

- Ḍâ’ ka orèng towa ḍuwâ’ kita wâjib abhâktè.

Rèngkessa carèta:

Arjuna talèbât pegghel tor aromasa abâ’na èkècè, sabâb rajina è katerrowè

Papasroyo (raksasa). Arjuna dhuka ḍâ’ otosan ḍâri naghârâ Nusakambangan,

mèlaèpon Ajuna pas aḍhâbu:”Papasroyo mella’ matana gherrâng.”

Carèta è attas sè aghânḍhu’ pessen= ḍhâbuna Papasegoro”Sumbaddra rajina

orèng, ka’ ḍinto bânnè pola tèngka sè saè”.

Totogghâ carèta:

Papasroyo : “O.. mon bârinna’ sèngko’ kodhu alorok perrang ḍâ’ naghârâ

amarta.”

Papasegoro : “Ponapa ta’ bhâkal bânnya’a ka’ ḍinto Ghustè maghârsarè tèbhâs.”

Papasroyo : “Enjâ’ ta’ kèra, sabâb tang maghârsarèna bânnya’ sè la saktè

dhikḍhâjâ.”

Papasegoro : “Manabi ka’ ḍinto ngèrèng kasokan.”

Kalabân bâkto sè ampon ètantowaghi, rato Papasroyo mangkat sareng prajhurit

èpon ḍâ’ naghâra Amartapura, nangèng naghâra Amartapura ampon ngaonèngè

jhâ’ bhâkal èloroghâ sareng naghârâ Nusakambangan, dhâddhi ampon ayâ-saḍiyâ

ka’angghuy aperrang.

Arjuna : “Hè.....tang prajhurit kabbhi mara apolong è manḍhâpa aghung,

sèngko’bhâdhi mabâḍâ’â papangghiyân.”


Prajhurit :(asaor mano’), “dhâlem ka’ into Ghustè.”

Arjuna :”Naghârâ ḍinna’ bâkal kaḍâtengngana moso ḍâri naghârâ

Nusakambangan, sè ratona kasambhât ”Papasroyo”, ngajhâk olorok

perrang Daniswara(sala sèttong prajhurit): aponapa ma’sampè’

bâḍâ moso ngajhâk aperrang?”

Arjuna : “Iyâ sapa’a bhâi bhâkal pegghâllâ kalamon binèna è ca-anca bân

norèng laèn.”

Daniswara : “Manabi ka’ ḍinto Ghustè rato kita kodhu asaḍiyâ, sâḍhâjâ

ghâghâman karajhâ’ân kodhu è ghângsè èpatajhem.”

Arjuna : “Sèngko’ mènta’a ḍâ’ bâ’na kabbhi tang prajhurit, kalamon ta’

Kapaksa, Sènga’moso jhâ’ patè’è.! Sabâb sèngko’ ta’ terro tang

naghârâ rèya bânjir ḍârâ, dhina prajhuriddhâ moso sè è kennèng

tangkep lajhu palebbhu ka bui, sèngko’ sè bhâḍhi motos.”

Prajhurit : “Ngèrèng kasokan ka’ ḍinto Ghustè!”

a. Sebbhuddhâghi ca’-oca’ sè malarat neng carèta è attas, sakonè’na

10 mègghi’!

1. ......................................

2. .....................................

3. ....................................

4. .........................................

5. .......................................

6. ....................................

7. ....................................

8. ............................................

9. ..................................

10. ...................................................

b. Èyatorè abhâḍhi okara ngangghuy ca’-oca’ neng pakon 5.1

kalabân aghuna’aghi bhâsa èngghi bhunten!

1. .............................................................................................................

2. ..............................................................................................................

3. ...........................................................................................................

4. ..............................................................................................................

5. ...............................................................................................................

6. ...............................................................................................................

.

Pakon 5.1

Pakon 5.2


7. ...............................................................................................................

..

8. ...............................................................................................................

........

9. ...............................................................................................................

10. ..........................................................................................................

c. Èyatorè rèngkes carèta è attas kalabân ngangghuy bhâsa èngghi

bhunten, sakonè’na 3 alinèya!

5. Lalampa’an

Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli carana

menginterprètasi èssèna carèta Topèng Ḍhâlâng. Ka’angghuy ngaghâli saè,

ngèrèng sampèyan maghut ḍâ’ jhâjhârbâ’ân sè bâḍâ è bâbâ panèka.

Menginterprestasi: èngghi ka’ḍinto sèttong kalakowan napsèr ponapa

pangaterrona/ tojjhuwânna sè nyerrat. Sopajâ bisa napsèr carèta bâḍâ 3

pantha’an sè kodhu è kaonèngè.

1. Abstrak

Nodhuwâghi bhâb sè nyalèndhâ ḍâlem carèta.

2. Orientasi

Bâgiyân sè nodhuwâghi kadhâddhiyânna carèta kalabân jhârbâ.

3. Coda

Pongkasanna carèta, sè nyalèndhâ tor jhughân aghânḍhu’ pokeddhâ carèta.

Oladhi tokèlan teks è bâbâ panèka!

Prajhuritdhâ naghârâ Nusakambangan tandhuk ḍâ’ naghâra Amartapura kalabân

aghibâ lèma ratos orèng prajhurit. È naghârâ Amartapura Sumbaddra nyamar

arasoghân lalakè’ lajhu noro’ alorok perrang alabân prajhuritdhâ Papasroyo.

Sumbaddra : “Maju...jhâ’ sampè’ bâḍâ sè ondhur ḍâri perrang rèya. Pa-sapa sè

buru bân sèngko’ bhâḍhi èyokoma patè.

Prajhurit asaor mano’, serbu...!”

Totok lekkas...

Pakon 5.3

F. Menginterpretasikan Isi Cerita Topeng Dalang


Perrang abiddhâ pèttong arè, prajhuritdhâ Papasroyo bânnya’ sè tèbhâs. Papasroyo

buru ka alas, prajuriddhâ Papasroyo sè ghi’ odi’ èpalebbhu ka ḍâlem (bui).

Arjuna : “Daniswara, sèngko’ mènta’a tolong ka bâ’na, prajhurit sè la

tèbhâs èngghâl bhenḍem, dhinèng sè ghi’ oḍi’ soro ngaḍhep ka

sèngko’, bân sèngko’ èberri’ana opa.”

Daniswara : “Mator èngghi ka’ ḍinto Rato, ponapa pakonna ajunan bhâḍhi

èlampa’aghiyâ.”

Sumbaddra mangkat ka alas nyarè Papasroyo, ta’ saapa abiddhâ Sumbaddra

tagheppok sareng Papasroyo sè teppa’na atapa è ḍâlem ghuwâ. Nangalè bâḍâ

orèng lalakè’ aghâlimbâ’ è aḍâ’na ghuwâ pas ngoca’ Papasroyo.

Papasroyo : “Sapa sè akalèmbâ’ è aḍâ’na ghuwâ ?”

Sumbaddra : “Kaulâ, sampèyan pasèra?”

Papasroyo :”O...sèngko’ Papasroyo, rato ḍâri naghâra Nusakambangan.

Sèngko’ kala perrang alorok ḍhâ’ naghâra Amartapura.”

Sumbaddra : “Aponapa ma’ pas sampè’ aperrang?”

Papasroyo : “Sèngko’ pegghel ta’ jhâma’ amarghâ tang lamaran ta’ ètarèma

kalabân Arjuna.”

(Papasroyo ta’ ngaonèngè jhâ’ sè agessa bân dhibi’na iyâ arèya Sumbaddra sè

nyamar dhâddhi lalakè’).

Sumbaddra : “Panjhânnengngan kalèro Ghustè, Sumbaddra ka’ ḍinto rajina

orèng.”

Papasroyo : “Sèngko’ ta’ tao jârèya, è ḍâlem tang pèkkèran apa’a bhâi sè

èkaterro bân sèngko’ kodhu tekka hajhât sabâb sèngko’ ta’ kennal

kalabân oca’ kala.”

Sumbaddra : “Manabi kadhi ka’ ḍinto, ajunan tamaso’ ḍâ’ orèng sè tama’.”

Papasroyo : “Sapa bâ’na ma’ pas lajhu korang ajhâr... bângal ngoca’è sèngko’

cara jârèya?”

Sumbaddra : “Sèngko’ Sumbaddra (sambi mokka’ songko’na sopajâ ètangalèya

bujud sokklana).”

Menginterprestasikan èngghi panèka carana maca kodhu pasaè kalabân

aghuna’aghi keterampilan maos sopajâ ngaonèngè pokeddhâ carèta.

Cem-macemma maca:

1. Maca aghuna’aghi bâca’an.

Èngghi ka’ ḍinto maca kalabân kacocoghân pèkkèran tor kompolanna bhâsa tor

jhughân aghuna’aghi èjhâ’ân sè lerres

2. Maca cerdas.


Èngghi panèka maos sèttong carèta ngotama’aghi èssèna bâca’an kalabân

aghuna’aghi pèkkèran, perasaan, tor kencengnga sè nolès, tor jhughân kodhu

ngaonèngè bhâb èssèna carèta.

3. Maca teknis.

Èngghi panèka maca kalabân maksod masondhuk keccabhân tor laghuna oca’.

4. Maca emosional.

Èngghi panèka maca mènangka pakakas ka’angghuy ngokor pèkkèran jhughân

ka’angghuy ngaonèngè kalèburânna èssè tor bhâsana.

5. Maca bhibhâs

Èngghi panèka maca kalabân taḍâ’ paksa’an ḍâri lowar, ompamana ghuru,

orèng towa, kanca bân salaènna.

a. Sarè pokeddhâ carèta è attas lajhu jhârbâ’aghi è aḍâ’na kellas.

Carana nyarè kodhu aghâlimpo’!

b. Sebbhuddhâghi okara-okara sè mènorot pamangghina sampèyan

malarat!

c. Jhârbâ’aghi è aḍâ’na kellas tokoh sè bâḍâ neng carèta Topèng

Ḍhâlâng tor sebbhuddhâghi bâtek bhân-sabbhân tokoh!

7. Lalampa’an

Sè mamolan, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka. Ngèrèng areng

sareng maos du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè ghuru. Saterrossèpon, sabellunna



o Ngarghâi hasèl bhuḍhâjâna bhângsa laèn aropa’aghi sèttong tèngka

ka’angghuy ngajhum bângsa matombu bhasa.

o Ajjhâ’ atokaran antarana sakanca’an, antarana satatangghâ’ân sopajâ tombu

sèpat rokon bân jhemjhem.

Pakon 6.1

Pakon 6.2

Pakon 6.3

G. Menanggapi isi cerita Topèng Ḍalang


Maos Patètè tokèlan è bâbâ panèka!

Papasroyo : “O... mon bâriyâ kabhenderrân sèngko’ pajhât andi’ parlo

ka bâ’na, maju bâ’na noro’ sèngko’ ka naghârâ

Nusakambangan bân sèngko’ bâ’na èkabinèya.”

Sumbaddra : “Èngghi ta’ aponapa abdhina ngèrèng, nangèng

sabellunna abdhina ngèrèng ajunan , abdhina bhâḍhi

ngajuwaghiyâ sèttong sarad.”

Papasroyo : “Iyâ mara, apa saraddhâ ? sèngko’ ta’ kèra nolak.”

Sumbaddra : “Manabi ajunan bisa makala abdhina, abdhina bhâḍhi

ngèrèng ḍâ’ naghârâ Nusakambangan.”

Papasroyo : “Ha..ha.. ha... pèra’ jârèya saraddhâ bâ’na, sèngko’

saroju’.Ta’ saponapa abiddhâ, Papasroyo sareng

Sumbaddra salèng serrang, sè kaḍuwâ paḍâ ngocol

kasaktèyanna. Totok lekkas, Sumbaddra bisa makala

Papasroyo. Sumbaddra noghel lè’èrra Papasroyo kongsè

kotthong’, sèrana Papasroyo sareng Sumbaddra

èbhundhu’ ḍâunna gheḍḍhâng èghibâ ka naghârâ

Nusakambangan. Tandhuk ḍâ’ Nusakambangan

Sumbaddra pas aḍhâbu.”

Sumbaddra : “È... maghârsarè Nusakambangan kakabbhi, sèngko’

bâḍa parlona, mara bâ’na akompol è lon-alon, sèngko’

bâḍâ sè bhâḍhi èpataowa ka bâ’na kabbhi.”

Ta’ sa apa abiddhâ kabbhi maghârsarè paḍâ akompol neng è lon-alon, Sumbaddra

lajhu ongghâ ka sèttong kennengngan sè palèng tèngghi pas aḍhâbu.

Sumbaddra : “Mara abâs ḍâ’ dinna’ kabbhi, apa sè èghibâ sèngko’ rèya

bân sèngko’ èbukka’a. On-laon Sumbaddra mokka’

bhungkosan sè èghibâ. Sadhâja maghârsarè naghâra

Nusakambangan paḍâ tapajâjâ’ amarghâ bhungkosan

ghellâ’ aèssè sèrana Papasroyo.”

Sumber: Adi Sutikno, S.Pd. (Ketua Rukun Pewaras, Slopèng-Sumenep)

Carana nyangghemmè carèta:

1. Mèrengngaghi otabâ maosPatètè kalabân tarongghu kantos bisa nyarèta’aghi

bhâb ponapa sè ampon èkaghâli otabâ èkaonèngè.

2. Mèrengngaghi otabâ maos sambi ngalampa’aghi nyerrat pokeddhâ carèta.

3. Bisa jhughân arekkam kalabân sèttong pakakas ompamana foto otabâ kamèra,

vidèotape recorder.


a. Maos patètè carèta Topèng Ḍhâlâng è attas, sala sèttong ḍâri

kancana pas nyangghemmè, kalabân aghuna’aghi bhâsana dhibi’!

b. Sarè ca’oca’ sè malarat neng teks Topèng Ḍhâlâng lajhu sarè

artèna neng ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ!

8. Lalampa’an





o Sakabbhinna ngangoḍâdhân kodhu malanggheng carèta kona sopajâ ta’

èlang ḍâri kabhuḍhâjân.

o Sabellunna ngalakonè kalakowan kodhuna bâ ’na biyasa’aghi maca

Bismilla.

Carana nyarèta’aghi carèta kalabân aghuna’aghi bhâsana dhibi’:

1. Bâca Patètè èssèna carèta.

2. Sarè pokeddhâ carèta.

3. Sarè cem-macemma tokoh tor bâthegghâ.

4. Jhâlânna carèta kodhu jhejjher.

a. Carèta’aghi kalabân rèngkes carèta Topèng Ḍhâlâng èattas kalabân

aghuna’aghi bhâsana dhibi’!

Pakon 7.1

Pakon 7.2

Pakon 8.1

H. Menuturkan kembali isi teks dalam cerita Topèng Ḍhâlâng


b. Èyatorè abhâḍhi carèta Topèng Ḍhâlâng, lajhu lakowaghi è aḍâ’na

kellas kalabân ghâlimpo’!

A. Pèlè sala sèttong jâwâbhân sè palèng lerres kalabân aparèng tandhâ

(x)!

1. Tokoh Papasroyo èngghi panèka .....

a. Bhuta

b. Rato

c. Punakabn

d. Kabulâ

e. Maghârsarè

2. Tokoh Papasroyo tamaso’ peran .....

a. Protagonis

b. Kalem

c. Antagonis

d. Prajhurit

e. Punakabân

3. Garèng bân Semmar tamaso’ tokoh .....

a. Protagonis

b. Kalem

c. Prajhurit

d. Antagonis

e. Punakabân

4. Naghârâna Garèng bân Semmar .....

a. Naghârâ Nusakambangan

b. Amartapura

c. Astina

d. Antahbranta

e. Parangkumaritis

5. Tokoh Arjuna tamaso’ tokoh .....

a. Protagonis

Pakon 8.2

Uji Kompetensi Pangajhârân 2


b. Kalem

c. Antagonis

d. Punakabân

e. Prajhurit

6. Sumbaddra iyâ arèya .....

a. Bhuta

b. Orèng binè’ raddhin

c. Punakabân

d. Prajhurit

e. Rato

7. Topèng Ḍhâlâng tamaso’ .....

a. Pramasastra

b. Drama

c. Mamaca

d. Tonil

e. Luḍruk

8. Papakentolo bân Papasegoro kabulâna .....

a. Arjuna

b. Sumbaddra

c. Papasroyo

d. Niwatakawaca

e. Semmar

9. Ḍrupaḍa ..... Ḍrupaḍi

a. Satarètanan

b. Lakè binèna

c. Rato bân kabulâna

d. Sapopona

e. Ramana

10. Prabu Danan Jaya, èsambhât.....

a. Bhuta

b. Punakabn

c. Prajhurit

d. Kabulâ

e. Rato

11. Topong sè abârna mèra nanḍhâ’aghi....


a. Sabbhâr

b. Peggellân

c. Bâlâtèr

d. Rato

e. Punakabân

12. Topong sè abârna potè nanḍhâ’aghi....

a. Sabbhâr

b. Peggellân

c. Punakabân

d. Rato

e. Bâlâtèr

13. Tokoh Topèng Ḍhâlângsè ta’ mabi sowarana ḍhâlâng, èngghi panèka....

a. Punakabân

b. Rato

c. Maghârsarè

d. Semmar

e. Pèttru’

14. Rajina Arjuna èsambhât....

a. Drupadi

b. Drupada

c. Arimbi

d. Asimbi

e. Sumbaddra

15. Nyamana Arjuna sè ta’ sokkla,èngghi panèka....

a. Janoko

b. Sumbaddra

c. Papasroyo

d. Danan jaya

e. Papakentolo

B. Jâwâb pètanya è bâbâ rèya kalabân bhenḍer !

1. Sebbuddhâghi sè tamaso’ Pandhâbâ Lema’ !

2. Bâremma carana arèngkes ghâncaran ?

3. Ponapa sè èmaksod alur? Jhârbâ’âghi !

4. Jhârbâ’âghi ponapa sè èmaksod Jhejjher?

5. Ponapa bhidhâna bâtek sareng tokoh?


Pangajhârân Tema: Kesenian

Kompetensi Dasar

3.3 Memahami karakteristik bahasa lisan dalam kegiatan bermain peran, dialog,

dan berdiskusi sesuai dengan tatakrama.

4.3 Bermain peran, berdialog, atau berdiskusi sesuai tatakrama.

Indikator

3.3.1 Menganalisis teks drama.

3.3.2 Mengidentifikasii ragam bahasa lisan dalam teks bermain peran.

3.3.3 Mendiskusikan teks drama.

4.3.1 Mengungkapkan isi naskah

4.3.2 Menemukan sifat – sifat tokoh di dalam naskah.

4.3.3 Menemukan urutan peristiwa dan konflik dalam naskah drama.

4.3.4 Memperagakan peran sesuai sifat – sifat tokoh yang sudahteridentifikasi.

4.3.5 Mendiskusikan relevansi isi teks drama dengan kehidupan sehari hari siswa.

Pangajhârân panèka mènangka bhâb pangajhârân kasennèyan Madhurâ sè

apandhuman ḍâ’ pan-saponapan teks hasèl panalèktèghân otabâ pamangghi.

Pangajhârân teks panèka aghânḍhu’ maksod sareng tojjhuwân ka’angghuy abhânto

morèd tor ghuru sopajâ matombu tor malanggheng pangaonèngan kasennèyan

Madhurâ anglèbâdhi sennè drama sopajâ kritis tor krèatif . Sabellunna sampèyan

maso’ ḍâ’ pangajhârân panèka. Èyatorè maos jhâjhârbâ’ân sareng pètodhu è bâbâ

panèka sabellunna nalèktèghi pakon sè ampon èsaḍiyâ’aghi!

1. Lalampa’an

Mènangka ator kabidhân, ngèrèng sabellunna ajhâr areng-sareng maos

du’a’ ḍhimèn. Saterrossèpon, sabellunna alampa’aghi pakon neng bhâb

panèka, sampèyan kodhu kaghâli carana menganalisisteks drama.

Sabellunnèpon, ngèrèng areng-sareng kagaghâli èssè’èpon bâburughân

beccè’ sè parlo dhâddhi lalampa’an rè-sa’arèna:

3

A. Menganalisis Teks Drama


o Ngangoḍâdhân kodhu malanggheng pa-ponapa sè ampon dhâddhi

pangarep bângaseppo ka’angghuy matombu tor majhurbhu

kasennèyan Madhurâ kantos bisa mamajhu naghârâ.

o Ghutong rojhung aropa’aghi sèpatta manossa sè kodhu

èlampa’aghi ḍâlem kaoḍi’ân.

Sabellunna menganalisis, ponapa sampèyan ampon ngaghâli artèna

drama? Manabi ghi’ ta’ ngaghâli, èyatorè maos jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!

Drama èngghi panèka ghâncaran sè aghâmbhârraghi kaoḍi’ânna tor

bâbâtegghâ manossa è ḍâlem tèngka pola sè èkalakon ḍâlem pan-

saponapan onḍhâghân. Sennè drama segghut èsambhât sennè teater.

Bâḍâ pan-saponapan pantha’an bhâb macemma drama sè

aghumantong ḍâ’ ḍhâsarra sè èghuna’aghi. Ḍâlem pantha’anna macemma

drama, biyasana èghuna’aghi tello’ ḍhâsar, èngghi ka’ ḍinto: aḍhâsar carana

alampa’aghi lakondrama, aḍhâsar pakakassa, tor aḍhâsar kabâḍâ’ân naskah

drama. Aḍhâsar carana alampa’aghi lakon, drama èpantha dhâddhi sanga’

macem, èngghi panèka:

(1) Tragedi: drama sè aghânḍhu’ èssè kaseḍḍhiyân.

(2) Komedi: drama sè aghânḍhu’ palegghirân otabâ aèssè loco.

(3) Tragekomedi: apadhuna antara drama sè aghânḍhu’ kadhâddhiyân sareng

palegghirân.

(4) Opera: drama sè kanḍhâèpon èlaghuwâghi tor èyèrèngè tabbhuwân.

(5) Melodrama: drama sè kanḍhâèpon kalabân èkoca’aghi aropa pètotor tor

èyèrèngè kalabân tabbhuwân.

(6) Farce: drama sè aropa lalocon tapè ta’ sakabbhinna aghânḍhu’ dagelan.

(7) Tablo: Macemma drama sè èyotama’aghi èngghi panèka coma aghuli, para

panjhâk ta’ aḍhâ-kanḍhâ namong aghulina bhâdhân sè èkaparlo.

(8) Sendratari: acampona antara sennè drama sareng sennè tandhâng.

(9) Sosiodrama: drama sè èlampa’aghi sareng PNS ka’angghuy nyebbâr politik

pamarènta.

Aḍhâsar pakakassèpon, macemma drama èpantha dhâddhi ennem macem, èngghi

panèka:

(1) Drama Panggung: drama sè èlampa’aghi sareng para lakon è pangghung.

(2) Drama Radio: drama radio ta’ bisa èyoladhi tor èraghâ, namong bisa

èpèyarsa’aghi.

(3) Drama Televisi: drama panèka mibis sareng drama pangghung, namong

bhidhâna drama televisi ta’ bisa èraghâ.

(4) Drama Film: drama film aghuna’aghi lajâr lèbâr tor biyasana èlampa’aghi

neng bioskop.

(5) Drama Wayang: drama sè èyèrèngè lakon bâjâng.

(6) Drama Boneka: sakabbhinna para tokoh drama èghâmbhârraghi kalabân

boneka sè èlakonnaghi sareng pan-saponapan orèng.


Sumber : http://www.pengertianahli.com/2013/10/pengertian-drama-dan-jenis-drama.html,

dialihbahasakan ke dalam bahasa Madura oleh Moh. Hafid Effendy untuk keperluan buku ajar

SMA/MA/SMK.

Sabellunna sampèyan nalèktèghi teks drama, sampèyan kodhu maghut ḍâ’

pandhuman sè ampon èsaḍiyâ’aghi, sopajâ maghâmpang è ḍâlem

nalèktèghi teks drama. È bâbâ panèka èjhârba’aghi carana nalèktèghi teks

drama.

È ḍâlem nalèktèghi teks drama, sampèyan kodhu ngaghâli bâgiyân-bâgiyân

sè bâḍâ neng è ḍâlem teks drama. Bâgiyân-bâgiyân kasebbhut è antarana

bâḍâ bâgiyân intrinsik sareng bâgiyân ekstrinsik.

Bâgiyân Intrinsik è antarana è bâbâ panèka:

a. Tema

Tema aropa’aghi pokeddhân idè otabâ kadhâddhiyân otama sè

aḍhâsar rontodhânna carèta è ḍâlem drama.

Tema ḍâlem karya fiksi èghâmbhârraghi sacara implicit. Ka’angghuy

nantowaghi tema carèta, sampèyan kodhu maos carèta kalabân

talètè, tor ghu-ongghu nalèktèghi pokpara sè nyebbâl è ḍâlem

naskah è bâbâ panèka bhâb tokèlan ḍâri teks drama sè abhul-

ombhul “orèng ta’ anḍi’ “. Carana nyarè tema

Drama bisa èpangghi anglèbâdhi jhâlânna carèta, tokoh, sareng bhâsa sè

èghuna’aghi panglako-panglako è ḍâlem drama è bâbâ panèka.

Carana:

Maos kalabân talètè tokèlan teks è bâbâ panèka!

Sarè pokpara sè tombu è ḍâlem teks è bâbâ panèka!

Talèktèghi bhâsa sè èghuna’aghi, ponapa akor sareng bhul-

ombhullâ teks “Orèng ta’ Anḍi’ “ panèka ponapa bhunten!

Conto: Analisis Teks Drama Carana Nantowaghi Tema

Bu’ ilyas : “Pa’, na’-kana’ ella para’ dhibâsa’a kabbhi, seḍḍheng sèngko’

bân’ sèḍâ Pa’ ghi’ lo’ anḍi’ pa-apa, pas ḍâ’ râmma rèya Pa’ ..?

Pa’ ilyas : “Dhina pasabbhâr ghâllu lè’. Marèna pas ḍâ’ râmma’a polè jhâ’

rèng kabâḍâ’ânna iya’ paḍâ so rèya. Alako panjhâk wa’ paḍina

kèpa’ kabbhi. Aḍḍoo lo’ tao sè ta’ apettha’a polè rèng.”

Bu’ ilyas : “Lakar iyâ ongghu Pa’, la-mala satèya pa-apa larang kabbhi,

bherrâs larang, cabbhi larang, mènnya’ larang, seḍḍheng na’-

kana’ ce’ dhujânna ajhâjhân kabbhi.”

Ruslan : “Èbhu.... Kaulâ terro nyo’ona obângnga kèng terro èkabelliyâ

jhâjhân ”.

Bu’ Ilyas : “Apa na’, mènta’a pèssè..? Ellu’ ghâllu ghi’ atanya’a ka bâpa’na


mè’ pola anḍi’ pèssè… Pa’ ḍâ’ râmma pa’, ponapa ba’na

anḍi’ pesse Pa’?”

Pa’ ilyas : “Ellu’ ghâllu ghi’ ètègghuwâ Lè’ pola mè’ bâḍâ. (sambi aghellu

kakanthong calanana) aḍu... ya’ bâḍâ Lè’, tapè ghun karè

sapoloèbu, taḍâ’polè!”

Bu’ ilyas : “Tapè sè èkabelliyâ bherrâs ḍâgghi’Pa’, apa bâḍâ?”

Mènorot conto è attas, carana nantowaghi tema sampèyan kodhumaos tokèlan

teks kalabân tètè, kalabân nyarè ca’-oca’ sè dhâddhi pokpara è ḍâlem teks

kasebbhut. Pokpara sè nyebbâl èngghi panèka baḍâ okara ḍhâbuna tokoh neng

tokèlan drama è attas, akadhi tokèlan è bâbâ panèka;

Ruslan : “Èbhu...kaulâ terro nyo’ona obângnga kèng terro èkabelliyâ

jhâjhân.”

Bu’ Ilyas : “Apa na’, menta’a pèssè? Ellu’ ghâllu ghi’ atanya’a ka bâpa’na

na’ mè’ pola anḍi’ pèssè… Pa’ ḍâ’ râmma Pa’, apa bâ’na anḍi’

pèssè Pa’..?”

Saellana mangghi’i okara sè dhâddhi pokpara kasebbhut, sampèyan mangghi’i

pokpara sè taponjhul ḍâlem tokèlan drama, akadhi pa-ponapa sè ampon

èḍhâbuwâghiBu’ Ilyas.

Ḍâri pamangghi è ḍâlem teks tokèlan ghi’ bhuru sè bisa èsambhât tema èngghi

panèka “Rèng towa kodhu tè-ngatè marajâ na’-kana’, sabâb na’-kana’ ta’ ngartè

ka kabâḍâ’ânna sè pè’-takèpè’ “.

Kabâḍâ’ân Kaoḍi’ân ”

b. Tokoh/Penokohan

Penokohan aparèng ghâmbhârân bâbâtek, sèpat, ka’angghuy tèngka pola

mongghu tokoh. Tèngka polana tokoh bisa èpangghi bâbâtegghâ ḍâri carana

abu-ḍhâbu otabâ ator-cator, cèrè fisik, sareng sakobhengnga compo’na. È

ḍâlem drama baḍâ pantha’anna tokoh, è antarana bâḍâ tokoh protagonis

(tokoh sè bâbâtegghâ bhâghus), antagonis (tokoh sè bâbâbtegghâ dhengghi),

sareng tritagonistokoh sè abhânto otabâ tokang alanglang.

Carana mangghi’i bâbâtegghâ tokoh è ḍâlem drama, bâḍâ 2 cara:

Cara sè jhujhuk otabâ analitik, èngghi panèka sè ngangghitajhârbâ’âghi

cara jhujhuklangsung bâbâtegghâ bhân-sabbhân tokoh sè bâḍâ neng ḍâlem

carèta.

Cara sè ta’ jhujhuk otabâ dramatik, èngghi panèka sè ngangghit ta’ jhujhuk

ngoca’aghi bâbâtegghâ tokoh carèta, ḍâri carèta panèka para maos kodhu

nantowaghi dhibi’ bâbâtegghâ bâng-sèbângnga tokoh carèta.

Conto: Akadhi ḍâlem tokèlan è bâbâ panèka:

Julèha :”Bulâ empon ta’ kowat Pa’ ajhâlânè oḍi’. Molaè sanonto

Bulâ mènta’a tellak. Bulâ empon ta’ kowat ka


dhika Pa’.”

Mohammad : “Ellu’ ghâllu lè’. Jhâ’ pas ḍâ’ iyâ bâ’na. Kèr-pèkkèr ghâllu

mon ngoca’ jârèya.”

Julèha :“Bulâ empon onèng kabbhi Pa’, jhâ’ dhika malolo

abhâreng orèng binè’ laèn.”

Bu Jailani : “Ambu rapa jhâ’ atokar malolo, bâ’na Lèha pasabbhâr.

Arèya sè èsebbhut ujiyân ḍâri Ghustè Allah.”

Mènorot tokèlan kasebbhut, bâḍâ tello tokoh sè aghâḍhuwi bâbâbtek

bhidhâ, bâḍâ sè sabbhâr, bâḍâ sè pegghellân. Tokoh bâng-sèbângnga bâḍâ

tokoh sè dhâddhi protagonis, antagonis, sareng tritagonis.

c. Latar otabâ setting èpantha dhâddhi setting bâkto, kennengngan, sareng

setting kabâḍâ’ân.

Opama:

Sulidah : “Mèyosa ḍâ’ ka’ḍimma sampèyan Bhuk Su?

Ponapa ta’ tapangghi sareng Salèh èngghi?”

Bhuk Sutina : “Kaulâ pokol pètto’ ghi’ bhuru tagheppok sareng

Salèh èaḍâ’na ghâlâḍhâk anyar Lè’.”

d. Plot

Alur/plot aropa’aghi kanthè’anna kadhâddhiyân ḍâlem drama. Jhâlânna

carèta èpantha 2 bâgiyân, èngghi panèka alur majhu (progresif) èngghi

panèka kadhâddhiyân sè ajhâlân kalabân ongrodhânna kadhâddhiyân nojjhu

ḍâ’ jhâlânna carèta. Seḍḍheng alur nyorot (flash back progresif) èngghi

panèka bâḍâ sambhunganna kalabân kadhâddhiyân sè parappa’na

kalampan.

e. Konflik

Parkara sè tombu ḍâri tokoh è ḍâlem carèta. Ponapa parkara sè tombu ḍâri

abâ’ dhibi’ otabâ kadhâddhiyân sè kalampan ḍâ’ saghâlimpo’na orèng.

f. Amanat

Amanat èngghi panèka sèttong pessen sè bhâḍhi èpaḍâpa’ sareng sè

ngangghit ḍâ’ para maos.

g. Sudutpandang

Sudutpandang èngghi panèka oca’ ghântèna orèng mènorot sè ngangghit,

ponapa aghuna’aghi oca’ ghântè orèng sè kapèng sèttong poanapa oca’

ghântè orèng sè kapèng tello’.

h. Gaya Bahasa

Gaya bahasa èngghi panèka gaya bhâsa sè palèng dominan ḍâlem naskah

drama.

Seḍḍheng bâgiyân ekstrinsik, akantha aspek historis, sosiologis, politis,

sareng bâgiyân-bâgiyân sosiokultural sè laèn, tamaso’ biografi.


Bâgiyân conto tokèlan è attas aropa’aghi bâgiyânpendekatanobjektif.

Manabi sampèyan terro nalèktèghâna otabâ menganalisis drama.sampèyan

jhughânan bisa aghuna’aghi pendekatan objektif sè èmaksod teks kasebbhut.

Pendekatan objektif èngghi panèka kajian sastra sè ngajhâri bâgiyân-bâgiyân ḍâlem

drama akor sareng bâgiyânsastra kalabân apandhuman ḍâ’ ka pendekatan, teori,

sareng cara panglakona.

Pendekatan objektif aropa’aghi pendekatan sè cè’ parlona marghâ ghâḍhuwân

sambhungan sè palèng poket sareng teori sastra modern, otamaèpon teori-teori sè

aghuna’aghi konsep sè aḍhâsar struktur(tema, alur/plot, setting, sudut pandang,

amanat, sareng gayabahasa).

Maos Patètè!

Ghâmbhâr: 3.1 Drama Madhurâ

Sumber:Metthèk ḍâri https://www.google.com/search=gambar+drama+madura

Orèng ta’ anḍi’

È ḍâlem sèttong kalowarga sè è antarana bâḍâ eppa’, embu’, tor ana’ sè ghi’

bhâji’ sè bâḍâ neng embhânanna eppa’ tor embu’. Embu’ sè kabâḍâ’ânna nyorot

nyandher ngembhân pottrana sè akarep ka’angghuy matèḍung pottrana.

Bu’ Ilyas : “(nyorot-nyandher sambi usaha ka’angghuy matèḍung ana’na,

tapè ana’na ta’ enḍâ’ tèḍung, tangèsa sajân ranyèng)Pa’…, Pa’.”

Pa’ Ilyas : “Iyâ bâḍâ apa Lè’ mè’ to-katowan?”

Bu’ Ilyas : “Ḍâ’ râmma rèya Pa’, kacongnga mè’ pas nangès malolo, lo’

ghellem tèḍung.”

Pa’ Ilyas : “Pola kèng ojâng, jhâjhâl engko’ sè ngembhâna.”

Bu’ Ilyas : “Iya’ Pa’..( sambi masra’aghi ana’na ).”


Pa’ Ilyas : “Tèḍung Cong, lalla ḍung- tèḍung Na’, satèya la malem.”

Bu’ Ilyas : “Mè’ pagghun nangès Pa’? Maju sambi kalowar tako’ kèng sowap.

Pa’ Ilyas : “Iyâ maju Lè’… (lajhu sè kaḍuwâ paḍâ toron ḍâri pangghung

sambi ngeppay ana’na).”

Lèma bellâs taon sa’amponna Pa’ Ilyas sareng rajina rabu kalabân abhakta pottrana

sè kaḍuwâ. Pottrana sè ḍhimèn ghi’ bhâji’ samangkèn ampon sajân dhibâsa tor

ampon ngaghungè alè’ binè’ sè anyama Mirna. (katengal Pa’ Ilyas kaleressan ngèbâ

lanḍu’, ropana bhuru molè ḍâri sabâ).

Bu’ Ilyas : “Pa’, na’-kana’ ella para’ dhibâsa’a kabbhi, seḍḍheng sèngko’ bân’

sèḍâ Pa’ ghi’ lo’ anḍi’ pa-apa, pas ḍâ’ râmma rèya Pa’?”

Pa’ Ilyas : “Dhina pasabbhâr ghâllu Lè’. Marèna pas ḍâ’ râmma’a polè jhâ’

rèng kabâḍâ’ânna iya’ paḍâ so rèya. Alako manjhâk wa’ paḍina

kèpa’ kabbhi. Aḍḍo... lo’ tao sè apettha’a polè.”

Bu’ Ilyas : “Lakar iyâ ongghu Pa’, la-mala satèya pa-apa larang kabbhi,

bherrâs larang, cabbhi larang, mènnya’ larang, seḍḍheng na’-

kana’ ce’ dhujânna ajhâjhân kabbhi.”

Ruslan : “Èbhu, kaulâ terro nyo’ona obângnga kèng terro mellèya jhâjhân”.

Bu’ Ilyas : “Apa na’, mènta’a pèssè? Ellu’ ghâllu ghi’ atanya’a ka bâpa’na

mè’ pola anḍi’ pèssè… Pa’ ḍâ’ râmma pa’, apa ba’naanḍi’ pessè

Pa’?”

Pa’ Ilyas : “Ellu’ ghâllu ghi’ ètègghuwâ lè’ pola mè’ bâḍâ. (sambi aghellu ka

kanthong calanana) aḍu... ya’ bâḍâ lè’, tapè ghun karè sapolo

èbu, taḍâ’polè!”

Bu’ Ilyas : “Tapè sè èkabelliyâ bherrâs ḍâgghi’ Pa’ ponapa bâḍâ?”

Pa’ Ilyas : “Ella dhina lè’ nèser kacongnga jârèya dhuli bâghi pèssèna,

parkara sè èkakana ghâmpang.Rowwa’ jhâghung ghi’ bânnya’ è

mengkang.

Bu’ Ilyas : “Lakar iyâ ongghu Pa’, dhina sèngko’ bân sèḍâ Pa’ sennengngan

ngakan nasè’ jhâghung.

Katello na’ kana’ ngangoḍâdhân ongghâ ka attas pangghung kalabân gâ’-magâgâ’

sambi apokpak mècè’ Hp-na.

Angga :”Aḍḍu... ḍâ’râmma ca tang facebook mè’ lo’ ghellem bisa?”

Dulla :”Iyâ maskè dhâlâ colpak kabbhi sè èpècè’ lo’ kèra bisa mon taḍâ’

pulsana.”

Coker :Iyâ lakar ca..., jhâ’ rèng mon ngèssè’è pulsa sataon sakalèyan,

pantes lo’ ghellem bisa.

Angga : “Lo’ bisa ca... tang pulsa satèya ghi’ akarè satos èbu … mon lo’

parcajâ iyâ’ tèngghu dhibi’ .”


Dulla : “(Sambi ngala’ Hp-na Angga ngèḍingngaghi sowarana operator)

aḍuiyâ ongghu, mè’cè’ bânnya’na Ga.Mon bâriyâ bâ’na bânya’

pèsèna.

Angga : “Iyâ mon lo’ toman ngèssè’è pulsa jhâ’ ko-mangako kana’, enjhâ’

ḍâ’ râmma kana’ tang facebook mè’ pagghun lo’ ghellem bisa,

ènghalè sèngko’ agher amaènna facebook bi’ tang ca-kanca. Aḍu

ḍâ’ râmma rèya… (ènalèka na’-kana’ jârèya rèpot kalabân Hp-na,

ḍâri jhâu Dulla ngabâs Ruslan ḍâteng).”

Dulla : “Hei Ruslan… Iya’ ḍâ’ ḍinna’ …!”

Ruslan : “Bâḍâ apa ca?”

Dulla : “Enjâ’ kèng sèḍâ ma’ lè apo-campo so kita-kita rèya. Ma’lè lo’

ekoca’ kurang pergaulan. O... iyâ dhuli kennallaghi tang ca-

kanca.... sè gântheng rèya ènyamaè ANGGA, mon sè gâgâ’

rèya ènyamaè COKER” .(na’-kana’ jârèya paḍâ salèngasalaman).”

Ruslan : “O iyâ, bâḍâ apa mè’ èpècè’ malolo Hp-na kana’ “?

Angga : “Bânnè Rus, arèya ènyamaè parappa’naamaèn facebook”.

Ruslan : “Apa, nyarè ghânta’ yâ, bâḍâ ghânta’na è ḍâlem Hp-na yâ kana’?

Coker : Bânnè ghânta’ ca… Masa’ ghânta’ bâḍâ è ḍâlem Hp, mon ghânta’

rowa’ bâḍâ è ḍâlem tana ca (sambi adhudhing ka ḍâlem tana)

bânnè ḍinna’... arèya nyamana facebook”…!

Ruslan : “O... facebook, terros facebook jârèya orèng ḍimma kana’ “?

Dulla : “Ḍâ’ iyâ Rus… facebook rèya bânnè nyamana orèng, tapè

nyamana situs internetka’angghuy nyarè kanca sè bânnya’… mon

terro taowa iyâ nèngghu tang anḍi’ “.

(Ruslan ngabâs faceboogghâ Dulla sambi sem-mèsem kadhibi’ân)

Ruslan : “Aḍḍu...Ella iyâ lèbur bro… sèngko’ terro amaenna facebook kèya

mon ḍâ’ iyâ.. rèya’ dhuli tang Hp daftarraghi”.

(Ruslan makalowar Hp blutuddhâ èpaaktip bân aberri’ ka Dulla

kalabân Spontan, kana’ jârèya aghellâ’ ḍâ’ Hp blutuddhâ Ruslan

kasebbhut).

Angga : “Hp apa jârèya Rus ? Hp-na sèḍâ jârèya HP kona, èghâbâyâ

apa?”

Coker : “Iyâ, jârèyaHp la matè taonna, alias kadhingghâlân seppor!”

Dulla : “Mon èghâbây facebookjârèyalo’ bisa Rus.”

Ruslan : “Aḍu... Engko’ cè’ toḍussâ ka ca-kanca. Hp-na na’-kana’ pan-

mapan kakabbhi, seḍḍeng tang Hp la kona kaḍi’ rèya.

Ella satèya engko’ kodhu mènta Hp sè bhâghus ka embu’, ma’ lè

lo’ kalabi’ anḍi’na ca-kanca sè laèn (Kana’ jârèya acaca kadhibi’

sambi toronon-laonan ḍâri pangghung kalabân akantha semmo

toḍus).


Angga : “Hè… ḍâ’ ḍimma’a Ruslan mè’ lajhu nyèngghâ … maju kanca kita

ajhâlân polè.”

“ Èmadhurâ’aghi sareng M. Hafid Effendy”

a. Èyatorè maos Patètèteks è attas kantos sampèyan ngaghâli

ponapa sè ènyamaè drama panèka. Ngèrèng jhârbâ’aghi polè

ponapa sè èmaksod drama panèka kalabân ngangghuy bhâsana

sampèyan dhibi’!

b. Èyatorè maos Patètè teks drama è attas kantos sampèyan

ngaghâli èssèna lajhu sarè ca’-oca’ sè malarat tor jhârbâ’aghi

artèna kalabân nyarè è ḍâlem kamus Bhâsa Madhurâ!

c. Èyatorè maos Patètèteksdrama è attas kantos sampèyan

ngaghâli èssèna lajhu analisis bâgiyân-bâgiyân intrinsik èssèna

teks drama è attas sè abhul-ombul “Orèng Ta’ Anḍi’. Bâgiyân

intrinsik kasebbhut èantarana; tema, plot/alur, setting,

penokohan, amanat, sareng sudutpandang!

d. Èyatorè lampa’aghi drama è aḍâ’na kellas akor sareng

onḍhâghânna bhâsa sè bâḍâ neng teksdrama “Orèng Ta’ Anḍi’ “,

Salastarèna panèka kanca sè laèn nyangghemmè!

e. Salastarèna sampèyan maos teks drama kalabân talètè. Èyatorè

abhâḍhi rengkessanna carètana drama kasebbhut kalabân

aghuna’aghi bhâsana dhibi’!

Pakon 1.1

Pakon 1.2

Pakon 1.4

Pakon 1.5

Pakon 1.3


2. Lalampa’an

Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli ragam bhâsa

lèsan teks drama. sampèyan kodhu maghut ḍâ’ pandhuman sè ampon

èsaḍiyâ’aghi è bâbâ panèka sopajâ maghâmpang è ḍâlem nantowaghi

ragam bhâsa lèsan teksdrama.

Macemma bhâsa lèsan aropa’aghi sèttong cara abu-ḍhâbu kalabân

pan-saponapan orèng sè anglèbâdhi parènta lèsan akadhi pakakas

pangocabhân kalabân sèttong bâgiyân, èngghi panèka carana alafallaghi

ḍâlem abu-ḍhâbu, tata bhâsa sareng ca’-oca’ sè asambhung sareng

kabâḍâ’ân tor bâkto kantos bisa abhânto ka’angghuy paham mènorot

sakobhengnga pènotor. È ḍâlem macemma bhâsa lèsan, èngghi panèka

èpantha dhâddhi ḍuwâ’ macem:

1. Ragam bahasa lisan formal atau standart, èngghi panèka macemma bhâsa

sè èghuna’aghi ka’angghuy abu-ḍhâbu oca’ sareng tata bhâsana tor carana

maḍâpa’ èyakorraghi sareng sakobhengnga è ka’ḍimma kita bâḍâ.

Conto ḍâri sèttong macemma bhâsa lisan, èngghi panèka: ènalèka orèng

apiḍato otabâ aparèng ḍhâ-ḍhâbuwân, ènalèka abu-ḍhâbu è kellas,

musyawarah, khotbâ, sareng salaènna.

2. Ragam bahasa lisan nonformal atau nonstandard

È ḍâlem macemma bhâsa lèsan panèka, pènotor bisa amanfa’attaghi

tèngghi mabâna sowara otabâ tekkeddhânna sowara, aobâna salèra,

ghulina tanang (gestur), otabâ isyaratka’angghuy abu-ḍhâbu maḍâpa’

pessen.

Cèrè macemma bhâsa lèsan

o È ḍâlem ator-cator, orèng èyarep bisa tapangghi jhujhuk kalabân orèng sè

laèn è ḍâlem ḍhâ- kanḍhâ otabâberkomunikasi ḍhep-aḍhebbhân

o Ta’ tapèngkot sareng èjhâ’ânna bhâsa, namong tasambhung sareng

kabâḍâ’ân è ḍâlem ḍhâ- kanḍhâkabiyasa’anna rè-saarèna akor sareng

kabâḍâ’ân.

o Okarana ḍâ’-panḍâ’ ḍâlem ḍon-janḍon.

o Okarana serrèng ghâ’-pegghâ’ tor ta’ jhângkep

Conto: Ongrodhânna nantowaghi bhâsa lèsan

o sampèyan sè mamolan kodhu nalèktèghi ca’-oca’ sè èyangghep ta’ formal.

B. Mengidentifikasi Ragam Bahasa Lisan dalam Teks Bermain Peran


o sampèyan kodhu nantowaghi okara sè ḍâ’-panḍâ’, manabi formal bhâsana

bisa èsambhât formal (saè tor lerres), manabi bhâsana korang saè tor

lerres, panèka èsambhât bhâsa lèsan sè nonformal.Conto:

Carana ngaghâli ragam bahasa lisan è ḍâlem teks drama, panjhennengngan

bisa nalèktèghi tokèlan drama è bâbâ panèka.Saterrossèpon Pangèran

Secoadiningrat adhikanan :

P. Secoadiningrat II : Pongghâbâ…, “ (ca’èpon P. Secoadiningrat

Kalabân sowara ranyèng).

Pongghâbâ : Bâḍâ ponapa sè Moljâ !

P. Secoadiningrat II : Dhuliyân olok Tabib!

Pongghâbâ : Èngghi sè Moljâ “

Mènorot tokèlan è attas, ampon moḍḍhâ neng okara sè aghâris bâbâ.

Ponapa sè èsambhât macemma bhâsa lèsan sè aghânḍhu’ nonformal. Sabâb

tokèlan drama kasebbhut aghânḍhu’ oca’ sè intonasi èpon bhidhâ sareng sè

ampon ḍhâ- kanḍhâ sè samasthèna. Akadhi ḍhâbuna P. Secoadiningrat ḍâ’

pongghâbâna: “Dhuliyân ngolok Tabib!. Parènta sè aghânḍu’ pakon nanḍhâ’âghi

tekkedhânna oca’ tèngghi bânnè kalabân sowara mabâ. Mèlana ragam bahasa

lisan kasebbhut èsambhât okaraminor.

Maos Patètè!

PANGERAN SECOADININGRAT II

Ghâmbhâr: 3.2 Drama Madhurâ

Sumber:Metthèk ḍâri https://www.google.com/search=gambar+drama+madura

Pangeran Secoadiningrat II anèka sareng sapopona èbhuna sè asmana Dewi

Sarini, lajhu ngaghungè pottra binè’ anyama Saini kalabân nyama jhuluk. Radhin

AjuPottrè Konèng, amarghâ kolè’na konèng ngamennyor. Pottrè Konèng tombu


jhurbhu dhâddhi orèng binè’ sè raddhin tèngkapolana (P. Secoadiningrat II

nyemma’ ḍâ’ Pottrè Konèng sè parappa’na alèngghi neng taman).

P. Secoadiningrat II : “Tang ana’….., apa sè èkalako bâ’na?, arapa ma’ ce’

Kominagghâ.

Pottrè Konèng : “Rama …, saporana sadhâjâna kacangkolangan abdhina

sè ta’ bisa matekka hajhât pa-ponapa sè èkasokanè Rama.

(Ca’èpon Pottrè Konèng kalabân sowara alos).”

P. Secoadiningrat II :”Aḍhâsar apa bâ’na ngoca’ paḍâ moso jârèya?.

(Kadhâddhiyân panèka ampon kalampan abit sè akhèrra Pottrè Konèng amèt ḍâ’

Rama tor èbhuna ka’angghuy atapa neng Ghuwâ Pajhuḍḍhân).

Pottrè Konèng : “Rama…, abdina nyo’on kalabân bellâs kanèserrè

abdhina.” Abdhina atapa’aneng Ghuwâ Pajhuḍḍhân

(Sa’amponna na-ngarèna tor èbhâng-tèmbhâng akhèrra orèng seppona Pottre

Konèng ngèdhinè kalabân syarat èbhârengngè sareng kabulâna).

P. Secoadiningrat II : “Kèbâ kabulâna bâ’na!”

Pottrè Konèng : “Èngghi Rama.”

Ebhuna : “Tè-ngatè Na’.(Ebhuna kobâter dâ’ Pottrè Konèng)

(Pottrè Konèng mangkat adhina’aghi karaton nojjhu ghuwâ Pajuḍḍhân. Pottrè

Konèng ajhâlânè masa patapa’anna kalabân ta’ ngakan, ta’ ngènom, tor ta’ tèḍung.

È sèttong arè tangghâl pa’ bhellâs Pottrè Konèng tatèḍung, sè è ḍâlem tèḍungnga

ghi’ bhuru Pottrè Konèng atemmo moso orèng lakè’ ngoḍâ sè gântheng tor gâgâ’).

Pottrè Konèng : “Sapa bâ’na?.”

Adi poday : “Sèngko’ Adi Poday.”

(Ta’ sabetara abiddhâ, Pottrè Konèng abâli ka karaton kalabân èyèrèngngè

kabulâna. Bit- abit,Bâḍâ sèttong kajunèlan ḍâ’ Pottrè Konèng, iyâ arèya, neng

tabu’na sajân rajâ. Nalèkana abhâreng èbhuna bân Pongghâbâna sè parappa’na

lân-jhâlânan neng taman, kalabân dhâdhâghânPottrè Konèng modhâr).

Ebhuna : “Na’, arapa bâ’na? Apa bâ’na sakè’ ?”

Pottrè Konèng : “Ta’ onèng èbhu ! Abdhina ta’ onèng aponapa.”

(Ebhuna abhâkta Pottrè Konèng sè kalerresan èghidhing sareng kabulâna nojjhu

ḍâ’ kamarra).

P. Secoadiningrat II : “Bâḍâ apa? “ (Pètanyana jhughân ghetton)

Ebhuna : “Abdhina korang onèng !”

Saterrossèpon P. Secoadiningrat ngolok Pongghâbâna :

P. Secoadiningrat : “Pongghâbâ…, “ ca’èpon P. Secoadiningrat kalabân

sowara


ranyèng.”

Pongghâbâ : “Bâḍâ ponapa sè Moljâ !

P. Secoadiningrat : “Ceppet olok tabib.”

Pongghâbâ : “Èngghi sè Moljâ “

Saellana abit aḍântè’, akhèrra tabibbhâ ḍâteng.

Tabib : “Bâḍâ ponapa ajunan adhikanè abdhina ? Ca’èpon tabib

P. Secoadiningrat : “Sèngko’ mènta’a tolong parèksa’aghi Pottrè Konèng “

Tabib : “Èngghi sè Moljâ !”

Tabib èdhikanèka’angghuy marèksa Pottrè Konèng

Ebhuna : “Kadhiponapa kabâḍâ’ânna ana’ Kaulâ, Tabib” Pètanyana

Ebhuna

Tabib : “Saporana sè Moljâ Ebhuna, saèstona Ebhuna ta’

Songkan,tapè parappa’na kabâḍâ’ân bhubhut.”

P. Secoadiningrat : “Pottrè Konèng …!! Apa sè èkalako bâ’na?! Bâ’na ella

aghâbây aib pokpara sè rajâ, iyâ arèya bâ’na ella

nganḍung è lowar nèka. Bân ella marosak nyamana

kalowarga. Ca’èpon Pangèran P. Secoadiningrat.”

Bân samarèna arosak nyama bhâghussâ Keraton panèka”.

Ca’èpon Pangeran Saccadiningrat.

Pottrè Konèng : “Ponapa !!!... Nganḍung ? Bhunten, ta’ maso’ akal Rama!

abdhina ta’ angrasa ngalakonè (aghili aèng mata)”

P. Secoadiningrat : “Apa Ca’na bâ’na ?, ceppet mangkat ḍâri karajhâ’ân arèya

!!! ca’na Ghir-maghighir” sèngko’ ta’ terro ngabâssâ ana’

poto .

Ebhuna : “Ampon ajjhâ’ angen-angen sè paḍâ moljâ, Pottrè ponapa

ana’ kodhu èyojuk ?”

P. Secoadiningrat :”Ḍiyem !! ajjhâ’ mon ana’ rowa !! jarèya ella aghâbây kèya

toḍus.”

Pongghâbâ :”Tapè sè Moljâ ?”

P. Secoadiningrat :“Ceppett !! Apa bâ’na kèya terro èyojughâ ḍâri

kennengngan rèya?. “Lajhu najhâ’ tanangnga Pottrè

Konèng kalabân paksa, maju noro’ Pottrè Konèng.

Pottrè Konèng : “Bhunten Rama ! Bhunten “

P. Secoadiningrat : “Ḍiyem !! Ceppet nyèngghâ bâ’na :”

***

Sajjhegghâ èyojuk ḍâri karajhâ’ân Pottrè Konèng sè ngennengngè bengko

abhâreng kabulâna sampè’ ia ana’na bhâbhâr. Lajhu Pottrè Konèng nyoro kabulâna

ka’angghuy mowang ana’ kasebbhut.

Pottrè Konèng : “Sèngko’ sanget senneng bân nèser ka ana’, saporana


èbhu !” ca’èpon Pottrè Konèng.”

Kabulâ : “Pottrè…, ampon Pottrè ! “ ca’èpon”.

Pottrè Konèng : “Bu’-embhân! Sèngko’ ta’ tèghâ ngallè bhâji’ rèya, bân apa

arèya cara sè palèng bhâghus.” Ca’èpon sang Pottrè

ajhârbâ’aghi.

Kabulâ : “Ponapa maksoddhâ towan Pottrè?” pètanyana bu’-

embhân kalabânatè sè ghetton.”

Pottrè Konèng : “Sabâ’ tang ana’ jârèya neng kennengngan sè jhâu ḍâri

aman. Ca’na sang Pottrè. Kakobâtèranna.”

Kabulâ : “Èngghi Towan Pottrè abdhina poron alampa’aghi

sadhâjâna pangaterro towan Pottrè tor ka’angghuy

kasalameddhânna

towan Pottrè. Jâwâbbhâ bu’-embhân.”

Kalabân atè sè sanget berrâ’ tor ètoro’ènyapcabbhâ aèng socana sang pottrè

masra’aghi bhâji’ kasebbhut ḍâ’ ka bu’-embhân. Maka mangkaddhâ bu’-embhân ka

alas tor nyabâ’ bhâji’ kasebbhut neng kennengngan sè ella èyangghep aman. Bhâji’

kasebbhut è sabâ’ è bâbâna ka’ bhungka’an sè naong bân è totobhi kalabân un-

ḍâunan, saellana alampa’aghi pakon jârèya. Maka kabulâ abâli ḍâ’ ka karaton.

***

Saponapa taon ka bingkèng arè neng karaton P. Secoadiningrat abhâḍhi

parjhânjiyân sè èyomommaghi ḍâ’ sakabbhina maghârsarè Songennep.

P. Secoadiningrat :”Pasèra sè bisa makala Dempo Abâng ḍâgghi’ bhâkal

èyangkat dhâddhiRato neng Karaton panèka.”

Ngèḍingngaghi jhânjhi P. Secoadiningrat, bânnya’ ngangoḍâdhân sè nyacak

ka’angghuy ènalèka dempo bânnya’ para Ngangoḍâdhân sè taḍâ’ sala sèttong sè

bisa makala, ènalèka bâḍâ kadhâddhiyân perrang Jokotole ḍâteng ka’angghuy

abhânto P. Secoadiningratka’angghuy makala Dempo Abâng.

Dempo abâng : “Sapa bâ’na na’-kana’ ngoḍâ ! jhâ’ noro’ acampor!”ca’na

Dempo Abâng dhuka.”

Jokotole : “Ajjhâ’ bânnya’ caca ! Aḍhebbhi sèngko’” Ca’na Jokotole

Jokotole sambi alabân.”

Paperranganna kalampan antarana Jokotole sareng Dempo Abâng sè lajhu Jokotole

èyangghep mennang ḍâlem paperrangan. P. Secoadiningrat senneng ngabâs bân

ngolok Jokotole ka’angghuy masemma’.

P. Secoadiningrat :”Sapa nyamana bâ’na kana’ sè ngoḍâ! “ ca’na P.

Secoadiningrat

Joko tole :”Sembhâna ḍâ’ sè moljâ, nyama kaulâ Jokotolè “ sambi

nyongkem.

P. Secoadiningrat :”Asabâb bâ’na tekka makala Dempo abâng, maka bâ’na

èyangkat èpadhâddhiRato neng Karaton arèya.


Ghi’ ta’ sempat ajâwâb, lajhu Mpu kelleng rabu.

Mpu kelleng : “Saporana abdhina sè moljâ, amarghâ lancang rok-ngèrok

sè Moljâ”. Ca’na Mpu kelleng sacara dhâdhâghân.

Jokotole : “Rama….” Ca’na Jokotole kalabân rassa takerjhât.

P. Secoadiningrat : “Ponapa ka’ ḍissa Ramana ?” Pètanyana ḍâ’ Joko tolè

Joko tole : “Èngghi sè Moljâ”

P. Secoadiningrat : “Pottrana sanget hèbat “ Ca’na P. Secoadiningrat kalabân

mojhi.”

Mpu kelleng : “Mator sakalangkong sè Moljâ. Sè Moljâ saèstona abdhina

bâḍâ sè parloèyatorraghiyâ!“

P. Secoadiningrat : “Apa sè èkoca’aghiyâ? “

Mpu kelleng : “Saèstona abdhina bânnè orèng towana Joko. Orèng towa

Jokotole sè lerres ènggghi panèka…... “ Ca’na Mpu kelleng

kalabân ngètèk, Nerrossaghi cap-ocabhânna “ Sè Moljâ,

Jokotole èngghi panèka pottrana sè moljâ Pottrè

Konèng“.

P. Secoadiningrat : “Ponapa ?, bhenḍer ?” ḍhâbuna P. Cakrdiningrat

pètanyana.”

Mpu kelleng : “Sè Moljâ.”

P. Secoadiningrat : “Mèlana bâ’na rèya tang kompoy Jokotole “ ca’èpon P.

Secoadiningrat ngepkebbhi jokotole.

Jokotolè : “Emba …! “ ḍâlem kepkebbhânna embana

P. Secoadiningrat : ”Satèya è ḍimma tang ana’ sè anyama Pottrè Konèng ? “

Pètanyana P. Secoadiningrat ḍâ’ Mpu kelleng

Laju Pottrè Konèng ḍâteng asareng Ebhuna tor

kabulâna.

Pottrè Konèng : “Hamba panèka Rama kaulâ ! “ Ca’na Pottrè Konèng.

P. Secoadiningrat : “Pottrè.”

Jokotole : “Èbhu…”

“Èmadhurâ’aghi sareng M. Hafid Effendy”

a. Èyatorè maos Patètè teks drama è attas kantos sampèyan

ngaghâli èssèna lajhu sarè ca’-oca’ sè malarat tor jhârbâ’aghi

artèna kalabân rembhâk sakanca’an!

Pakon 2.1


b. Èyatorè panjhennengngan maos teks drama è attas kantos jhârna’,

lajhu tantowaghi ragam bhâsa lèsan ponapa neng teks drama

“Pangèran Cakradingrat III” kalâbân nyerrat tokèlanna!

c. Èyatorè lampa’aghi sareng ghâlimpo’na bâng-sèbâng è aḍâ’na

kellas drama sè abhul-ombhul Pangèran Secoadiningrat III akor

sareng bâbâtegghâ bâng-sèbâng!

d. Èyatorè carèta’aghi èssèna drama sè abhul-ombhul “Pangèran

Secoadiningrat II kalabân aghuna’aghi bhâsana dhibi’ sè saè tor

sè lerres!

e. Èyatorè carèta’aghi pessen sè bâḍâ neng drama sè abhul-ombhul

“Pangèran Secoadiningrat III kalabân aghuna’aghi bhâsa èngghi

bhunten! Salastarèna kancana nyarèta’aghi, kanca sè laèn

nyangghemmè!

f. Saalastarèna sampèyan nyarèta’aghi pessen sè bâḍâ neng ḍâlem

teks drama kasebbhut. Èyatorè sampèyan rembhâk sareng

sakanca’an bhâb sè akor sareng tokoh/ penokohan sè bâḍâ neng

teks drama “ Pangèran Secoadiningrat III”. Ghâlimpo’ sè laèn

nyangghemmè!

3. Lalampa’an

È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi abhâk-

rembhâk bhâb teks èssèna drama. Kodhu èkaghâli saè bhâb ponapa sè

C. Mendiskusikan Teks Drama

Pakon 2.3

Pakon 2.4

Pakon 2.5

Pakon 2.6

Pakon 2.3


èmaksod abhâk-rembhâk. È bâbâ panèka aropa’aghi jhâjhârbâ’ânna abhâk-

rembhâk sareng atoran tartèbbhâ lalampa’an ḍâlem abhâk-rembhâk.

Oca’ abhâk-rembhâk asallèpon ḍâri oca’ discussus (Latin) oca’

laènna abhâk-rembhâk. Abhâk-rembhâk aghânḍhu’ tojjhuwân ka’angghuy

ngaollè pemahaman sè lebbi saè parkara kadhâddhiyân ka’angghuy aparèng

pètodhu sè saè ka’angghuy kamofakadhân. Abhâk-rembhâk aropa’aghi sala

sèttong bujhud komunikasi duaarah sè aropa bujhud ka’angghuy salèng

aparèng pamangghi akor sareng parkara sè èkarembhâk ka’angghuy

mangghi’i kamofakadhân anglèbâdhi musyawarah.

Tojjhuwânna Abhâk-Rembhâk

1. Ka’angghuy ngaollè pamangghi bhâb sè alalabânan sareng pamangghi

sè aghânḍhu’ papaḍâna.

2. Mabâḍâ kamofakadhân.

3. Ka’angghuy ngaollè kamofakadhân ḍâlem sèttong pokpara.

4. Ka’angghuy ngaollè pangajhârân ḍâri orèng laèn sè bânnya’ aghânḍhu’

kadhâddhiyân.

5. Ngollè’è pamangghina orèng laèn.

6. Ngusullaghi pamangghi bi’-dhibi’ ka’angghuy èyuji lerres ponapa bhunten

kadhâddhiyânna.

Sè kabhubbhuwân ḍâlem lalampa’an abhâk-rembhâk

1. Moderator : Sè nyeppowè abhâk-rembhâk, pakonnèpon

ka’angghuymokka’, ngator jhâlânna abhâk-rembhâk,

maghâlimpo’ pètanya ḍâri audience, sareng marèngkes

sadhâjânajâwâbhân ḍâri sè aparèng jhâjhârbâ’ân

(narasumber).

2. Sè noro’ abhâk-rembhâ (audience): ghâlimpo’ otabâ ellit sè ngèrèng

abhâk-rembhâk, pakonnèpon ka’angghuy mèyarsa’aghi

jhâjhârbâ’ânna narasumber, aparèng pètanya, sareng

nyangghemmè pamangghina ghâlimpo’ laèn.

4. Tokang catehet (Notulèn): tokang cathet otabâ jhurtolès. Pakonnèpon

ka’angghuy nyerrat sadhâjâna pètanya, jâwâbhân, tor

rèngkessanna è ḍâlem abhâk-rembhâk.

4. Narasumber/penyaji : sè ngatorraghi jhâjhârbâ’an sè parlo èkarembhâk.

Kabhubbhuwân pakon ka’angghuy aparèng jhâjhârbâ’ân

sareng ajâwâb pètanyana audience.

Carana alampa’aghi abhâk-rembhâk è ḍâlem kellas:

È ḍâlem alampa’aghi dikusi (bhâk-rembhâk) kalabân aghâlimpo’, bâḍâ pan-

saponapan ghâlimpo’ sè salèng aparèng pamangghi akor sareng bhâb sè

èkarembhâk nojjhu kamofakadhân ka’angghuy nyarè pamangghi sè langkong


saè. Akadhi carana abu-ḍhâbu è ḍâlem abhâk-rembhâk, kodhuna; aghuna’aghi

bhâsa sè saè tor sè lerres sareng maso’ akkal, ta’ mabi pegghel otabâ tombu

pamangghi jhubâ’ è ḍâlem abu-ḍhâbu, ta’ mabi mamabâ orèng laèn è ḍâlem abu-

ḍhâbu, tor è ḍâlem abu-ḍhâbu kodhu aparèng pamangghi sè saè. Salaèn ḍâri

panèka, ca’-oca’ sè parlo èghâli ka’angghuy èghuna’aghi ḍâlem nyangghemmè

pamangghina orèng laèn akadhi; oca’ korang saroju’, pamangghina parlo

ètalèktèghi polè, abdhina korang narèma pamangghina, pamangghina korang akor

sareng sè èkarembhâk, mè’ pola bâḍâ pamangghi sè laèn, sareng salaènna.

È bâbâ panèka aropa’aghi contona ca’-oca’ sè bisa èghuna’aghi ka’angghuy narèma

pamangghina orèng laèn ḍâlem abhâk-rembhâk:

1. Pamangghina sampèyan ampon akor sareng pamangghina sè laèn.

2. Kaulâ saroju’.

3. Pamangghina sampèyan cè’ saèna.

4. Pamangghina sampèyan obyektif.

5. Pamangghina sampèyan aropa’aghi cara sè saè.

a. Èyatorè sampèyan maos Patètè teks drama sè abhul-ombhul

“Pangèran Secoadiningrat III” , lajhu karembhâk sareng kanca

sabângkuna ka’angghuy nyarè ca’-oca sè malarat tor jhârbâ’âghi

artèna kalabân nyarè neng kamus bhâsa Madhurâ!

b. Èyatorè sampèyan abhâḍhi okara kalabân aghuna’aghi ca’-oca’ sè

ampon èjhârbâ’aghi kasebbhut mènorot bhâsana sampèyan dhibi’!

c. Èyatorè sampèyan aghâlimpo’, bâng sèbângnga palèng sakonè’

tello orèng. Salastarèna aghâlimpo’. Sala sèttong ghâlimpo’ majhu

ka aḍâ’na kellas ka’angghuy ajhârbâ’aghi èssèna teks drama

Pangèran Secoadiningrat III sè akor sareng bâgiyân intrinsik sè

bâḍâ è ḍâlem drama kasebbhut!

Pakon 3.1

Pakon 3.2

Pakon 3.3


d. Salastarèna èkarembhâk èssèna teks drama sè abhul-ombhul

“Pangèran Secoadiningrat III”, ghâlimpo’ sè laèn nyangghemmè

kalabân anyata’aghi saroju’ ponapa bhunten ḍâ’ paponapa sè

ampon èkarembhâk?

4. Lalampa’an

È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi pakon

mengungkapkan isi naskah, sampèyan kodhu ngaghâli saè bâgiyân-bâgiyân sè

bâḍâ è ḍâlem teks drama.

Sabellunna ngalakonè panglako sè bâḍâ neng drama, lalampa’an sè

kabidhân sè parlo èkalako èngghi panèka maos tor ngaghâli èssèna teks drama.

Teks drama èngghi panèka karangan otabâ tolèsan sè aèssè ma-nyamana

panglako, ḍhâ-kanḍhâ sè èḍhâbuwâghi, latar pangghung sè èkabhuto, sareng

pakakas sè laèn akadhi (kostum, lighting, sareng tabbhuwân sè ngèrèngè).

Ḍâlem teks drama, sè èyotama’aghi èngghi panèka tèngka pola (acting)

sareng (ḍhâ-kanḍhâ) otabâ kanḍhâna para tokoh/panglako. Kantos sè

ngoladhipaham ḍâ’ sakabbhina èssèna carèta sè èlampa’aghi neng atas

pangghung. Pramèla ḍâri panèka, kalakowan maca teks drama èkalako kantos

bisa èkobâsanè teks drama sè bhâkal èlampa’aghiyâ.

Ḍâlem teks drama sè parlo èkaghâli saè èngghi panèka sen-pessen sareng

nèlay-nèlay sè èkalako sareng panglako-panglako (tokoh). È ḍâlem alakonnaghi

sen-pessen sareng nèlay-nèlay kasebbhut, panglako (tokoh) bhâkal akanthè’

ḍâlem pokpara (konflik) sè alalabânan. Dhâddhi sè parlo èmaos tor èpahamè

èngghi panèka kanthè’anna kadhâddhiyân sè andhâddhiyâghi tombuna carèta

sareng pokpara (konflik-konflik) sè taghântong neng ḍâlem teks.

Conto: Carana Memahami Drama: Ngèrèng maos Patètè!

Maryam bân Samsul :” Assalamu’alaikum Pa’!”

Kapala Sekolah : “Wa’alaikum salam !”

Maryam : “Saporana Pa’, abdhina morèd kellas tello’ pa’, maksod

sareng tojjhuwân terro apètanya’a parkara Ujiân

Nasional sè ampon kalampan sabbhân taon

sakalèyan. Kadhiponapa manabi èpataḍâ’ Unas Pa’,

mènorot ajunan kadhiponapa?”

D. Mengungkapkan Isi Naskah

Pakon 3.4


Kapala Sekolah :”Mon èpataḍâ’ Unas, bhân-sabbhân sakola’an sa

Indonèsia ta’ bisa èyokor kamampowanna, sabâb Unas

jârèya ka’angghuy nantowaghi mampo enjâ’na morèd è

ḍâlem ngobâsanè pangajhârân. Mèlana naghârâ lajhu

mabâḍâ katantowan kalabân mabâḍâ Unas.

Samsul :“Aponapa Pa’, ma’ sabbhân taon nèlay Unas ka’ḍinto

sajân tèngghi katantowannèpon ?”

Kepala Sekolah : “Sabâb noro’è kabâḍâân è naghârâ kita bân nèlay sè

èpadhâddhi pandhuman jârèya tantona èpotos saellana

èpangghi hasèl Unas sabellunna. Tantona sè motos

jârèya Bapa’-bapa’ kita ḍâri mentri pendidikan tor

salaènna. Dhâddhi bhân-sabbhân sakolaan kodhu atoro’

pato !”

Maryam :”Kadhiponapa mènorot pamangghièpon Bapa’ manabi

Unas èoba UAS Pa’ “?

Kepala Sekolah :”Iyâ sèngko’ rèya sala sèttong pongghâbâna pamarènta

sè wâjib ngalampaaghi parèntana. Bân sèngko’ dhibi’ yâ

satuju Na’, sabâb kalabân bâḍâna Unas rèya bisa

ètemmo ghân ḍimma tèngghi mabâna pangajhârân sè

bâḍâ è Indonèsia. Lamon ta’ kantha jârèya bârâmma

carana nantowaghi pendidikan rèya majhu otabâ enjâ’na.

Dhinèng UAS, jârèya ka’angghuy ngokor pangajhârân sè

bâḍâ è kabupatèn . Mèlana beccè’na bâ’na ajhâr kalabân

tarongghu sopajâ bâ’na dhâddhi orèng Indonèsia sè

aghuna mongghu ḍâ’ naghârâna bân bhângsana !”

Bu Guru : “Arapa bâ’na Cong mè’ atanya unas mon èpataḍâ’â?”

Samsul : “Bhunten Bu, namong terro èpataḍâ’â, sopajâ ta’

malengleng ka pèkkèran”.

Bu Guru : “ Iyâ mon katantowan ḍâri pamarènta ta’ ghâmpang

èpataḍâ’ na’, dhina rapa, maju paḍâ ajhâr bâ’na

kakabbhi sopajâ tammat kalabân hasèl sè bhâghus!”

Maryam bân Samsul :”Èngghi mator sakalangkong Pa’ tor èbhu, moghâ

dhâddhiyâ tambânâ pangaonèngan !”

Kepala Sekolah :”Iyâ paḍâ sakalangkong na’. Mara sèngko’ nolongana

adua’ moghâ è kaollèya ngen-angenna bâ’na kabbhi !”

Mènorot tokèlan drama è attas, sampèyan kodhu bisa ngaghâli èssèna kalabân aghuna’aghi cara-cara è bâbâ panèka: carana ngaghâli èssèna teks drama, sampèyan kodhu:

a. maos teks Patètè kalabân èli-bâli;

b. nyarè pokedhânna okara è ḍâlem teks drama;


c. nyarè okara sè andhâddhiyâghi pokpara è ḍâlem teks;

d. tantowaghi jhâlânna carèta kalabân saè.

“Lakè Lako Loka”

Pangkèng petteng calèmodhân. Monyèna kèbân bhit-sambhidhân.

Dhâmar dhep-keddhebbhân è paddhuna pangkèng oḍi’ lè’-mellè’. Èsolet bâbinè’

koros ngangghuy pangepplo’. Dhâmar sè nalpè’ è tabing lajhu èkala’. Ètampa èkèbâ

ka tengnga’an. Ka tengnga’anna kennengnganna mèjâ bân korsè seppè ghun coma

èsaksèè dhâlubângnga buku apek car-kalacèr. Bâbinè’ koros sè ghi’ abâk ngoḍâ pas

nyandher ka tomppo’anna dhâlubângnga buku. Èkaot mèlè sè car-kalacèr. Ètompo’

èyajhum neng attas mèja.

Sumber: http://sosbud.kompasiana.com/2011/07/30/ludruk-karya-budaya-launching-lakon-baru/

Ghâmbhâr: 3.3 Lalampa’an Drama

Umma : (È paddhu bâgiyân kacèr. Nyekketbingkèng, nanḍhâ’aghi mamabâ

martabaddhâ ana’na sè èkoca’ ta’ toro’ oca’)

”Kan iyâ apa ca’na engko’, Bhing, mon nyarè lakè jhâ’ bân-

sarombân. Jhâ’ kor nemmo pas mènta kabin. Tèngghu ghâllu mè’

ta’ kasta.

Isa : “Bu, ampon ta’ kèngèng kadhi Pa’ḍinto. Pa’ Mas’ot ampon dhâddhi

lakè bhâdhân kaulâ. Sossa senneng ampon dhâddhi tarowanna

kaulâ kaḍuwâ’ân.”

Umma : “Taḍâ’ rèng towa tèghâ ngabâs ana’na oḍi’ nyangsara.”

Èyatorè maos Patètè tokèlan teks drama è bâbâ panèka!


Isa : “Kaulâ senneng. Abhâreng Pa’ Mas’ot kaulâ ta’ nyangsara.”

Umma : “Ta’ kellar mellè bherrâs sè èkakanna bhâlâkka Pa’ ghi’ ngoca’ ta’

nyangsara, ngoca’ senneng.”

Isa : “Lapar tabu’ bisa ètangèsè. Lapar atè èkèba matè. Tapè, ta’

manglo, ghi’bânnya’ orèng sè ta’ ngartè.”

Umma : (nyandher abhângon bhâdhân paḍâna cèrèt è semma’na ISA)

“Apa? Engko’ èrèken ta’ ngartè? È jhâman satèya ghi’ bâḍâ ropana

orèng sè acaca atè. Kacaca atè ma’ rajâ otang sampè’ matè mon ta’

alako sabbhân arèna. Kacaca atè mè’ malarat sampè’ matè mon

oḍi’na ta’ negghu’ pèssè.”

Isa : “Pèssè lakar parlo. Sadhâjâ orèng bhuto. Ta’ kajhâbhâna kaulâ

sareng Pa’ Mas’ot. Nangèng, ta’ kèngèng pas madhâddhi obâng

mèmangka tojjhuwân tongghâl ḍâlem oḍi’.”

Umma : “So’ pènter ropana ella bâ’na, Bhing…”

Isa : “Kan panjennengngan sè masakola. Sabellunna asakola, lamba’

rama lako adhungngèng bân panebbhâ è astana sampèyan pas

ḍâpa’ ka pokang manabi kaulâ ta’ asakola.”

Umma : “Tapè oḍi’ pagghun bhuto pèssè. Bhuto dhunnya…”

Isa : “Èngghi lerres. Nangèng, carana ngaollè rajhekkè bâng-sèbângnga

orèng sè ta’ paḍâ.”

Umma : “Apa sè èyarep bâ’na ḍâri Mas’ot? lakona pèra’ nolès rè-saarè. Oḍi’

bân dhâlubâng bukuna. Apa ollèna? Masoghi, apa? Maḍâteng pèssè,

apa?”

Isa : “Oḍi’ panèka pèlèyan. Oḍi’ panèka kasangghubhân. Bânnè

paksa’an.”

Umma : “Bâ’na tao, tèngka sajân bânnya’, kabhutowan oḍi’ tambâ abit

tambâ atompo’. Mon ta’ alako ḍimma ollèya?”

Isa : “Nyatana kaulâ sareng Pa’ Mas’ot oḍi’ kantos samangkèn….

(aghella’)”

Umma : “Lakar iyâ. Tapè ta’ kappra.”

Isa : “Bâli’ nyalèndhâ’â ètèmbhâng kappra tapè sala.”

Umma : “Mon-semmonan, ropana (mandheng kalabân ropa sè palèng ta’

senneng).”

Ḍâri jhâuna sowarana na’-kana’ sajân semma’. Alir-ghilir ḍâteng ḍâri kacèr. Aorak.

Arâk-ḍârâk. Nyorak, pèrak:

ès lilin cabbhi

ayu` bhi

bitthas ngennyer

ayu` nyer

nyerra otang


ayu` tang

tanggal ennem

ayu` nem

nembhung pètè`

ayu` tè`

tèkos jhuling

ayu` ling

lèngker olar

ayu` lar

lar bârâso

ayu` so

somor topa`

ayu` pa`

pa` salamet

ayu` met

metto talè

ayu` lè

lèbur mètong

ayu` tong

tongkol gheḍḍhâng

ayu` ḍhâng

ḍângḍâng rajâ

ayu` jâ

jhâman kona

ayu` na

narèma sè bâḍâ

ayu` ḍâ

ḍâḍâ palegghâ

ayu` ghâ

ghâmpang nangès

ayu` ngès

ngèstowaghi

ayu` ghi:

ghi, bilâ pon ḍâpa` bâktona, pasèra sè bhâkal dhâddhi lang-ngalang?

ghi, jhâ` lakar pangèsto ta` kèra co-ngoco

ghi, manossa ajhâlân bâḍâ koḍhâlina

ghi, sè asengnga` coma sè ta` karè nyengngè`

ghi, bânnè 'ghi dhinapon'

Isa : “Obâng bânnè tojjhuwân, Bu. Obâng mènangka papakassa oḍi’.”

Umma : “Mon ta’ alako ḍimma ollèya pèssè?”


Isa :”Sadhâjâna manossa tanto terro oḍi’â senneng. Nangèng,

kasennengnganna bâng-sèbângnga orèng ta’ paḍâ sareng orèng sè

laèn. Panjennengngan ngoladhi bhâdhânna kaulâ sareng Pa’ Mas’ot

oḍi’ malarat, nangèng mènorot bhâdhân kaulâ dhibi’, bhunten.

Pangaterro ḍâ’-paḍâ’â sareng manossa tor tatangghâ sè laèn.

Nangèng pangaro sè ta’ paḍâ.”

Umma : “Ḍu, paḍâ’â ḍâ’râmma mon ta’ alako. Alakè ta’ alako paḍâ bhâi

bân sè aghâbây nompo’ loka.”

Na’-kana’ alènglèng, aènter dhâddhi sapangkèng. Aènter. Aghuser. Aoleng. Pas

kalowar kangkangan.

Umma : “Hè hè hè... (aca’-kènca’ sokona sè ngalanga na’-kana’ sè

alènglèng) Cong, Bhing apa maksoddhâ bâ’na kabbhi? Sapa nyoro,

ha? Molè...molè...molè. ondhur...ondhur...ondhur.. (kalowar ngojâ

na’-kana’).”

Metthèk ḍâri kompolanna puisi Lukman Hakim AG. sè abhul-ombhul

“Pancong Pangarang”.

a. Èyatorè sampèyan maos Patètè teks drama sè abhul-ombhul “Lakè

Lako Loka”, lajhu sarè ca’-oca’ sè malarat kalabân nyarè artèna è

ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ!

b. Salastarèna sampèyan maos kalabân talètè teks tokèlan è attas,

Èyatorè carèta’aghi polè tokèlan tèks kasebbhut è aḍâ’na kellas

mènorot bhâsana dhibi’!

5. Lalampa’an

È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi mangghi’i

sèpat-sèpaddhâ tokoh è ḍâlem drama. Parlo èkaghâli jhâ’ tokoh-tokoh ḍâlem

ḍrâma kodhu aghânḍhu’ bâbâtek. Cap-ocabhân bâbâtek aghânḍhu’ artè

E. Menemukan Sifat – Sifat Tokoh di dalam Naskah

Pakon 4.1

Pakon 4.2


sèpaddhâ sareng tèngka polana para tokoh. Bâtek tokoh akor sareng kualitas

kepribadiannya è ḍâlem drama. Bâtek tokoh èjhârbâ’âghi ḍâlem tello’ dimensi,

èyantarana (1) dimensi fisik, (2) dimensi psikis, (3) dimensi sosial. Ghâmbhârrâ

bâtegghâ tokoh panèka aḍhâsar kabâḍâ’ân fisik (fisiologis), kondisi kejiwaan

(psikologis), sarengkondisi sosial (sosiologis). Kabâḍâ’ân fisik tokoh, akadhi:

omor, bhidhâna kabâḍâ’ânnakelamin, cèrèna bhâdhân, cacat jasmani, ciri khas

yang menonjol, bentuk tubuh, dan roman muka. Bâbâtek bisa èpangghi

anglèbâdhi ca’-oca’ sè èḍhâbuwâghi ḍâlem (ḍialog). Conto teks è bâbâpanèka:

Maos Patètè!

Petugas I : Waker, èya’ kuncina.

waker : Èngghi, Pak.

Petugas I : Sènga’, mon sampè’ labâng arèya èbukka’ Pa’ bân bâ’na, bânnè

coma malèngsè èyokom neng ḍâlem kamar rèya. Maskè bâ’na

paḍâ kèya.

Waker : Ta’ bisa èbukPa’ èngghi Pa’?

Petugas I : Iyâ bhenḍer ta’ bisa, jhâ’ rèng koncina arèya?

Waker : Lerres, Pa’ḍissa koncina Pa’. Ngabidhi ḍhimèn ampon èpapolong

sareng kaulâ Pa’. Èngghi nomerra 13. Ngeppasèngghi, Konci sè

ka’ḍissa jhughân konci nomer. 13. tapè ...

Okoman : Konci sè ḍimma’a bhâi ta’ kèra bisa mokka’ Pa’ labâng rowa Pa’ .

Petugas I : He! Maksoddhâ bâ’na apa?

Petugas II : Ngènyè yâ?

Petugas I : Ḍântos ghâllu(kepada petugas I)Hè, okomanmaksoddhâ bâ’na

apa? Ngènyèsèngko’ kakabbhi.

Mènorot teks è attas, nanḍhâ’âghi tokoh sè bâḍâ. Èngghi panèka bâḍâ tokoh

protagonis èngghi panèka petugas I, okoman sareng petugas II èsambhât tokoh

sampingan otabâ figuran. Seḍḍheng tokoh antagonis èngghi panèka waker.

Petugas I ngaghunè bâbâtek disiplin, teggas, sareng kobâtèr ngaḍhebbhi orèng

sè èyangghep korang saè. Manabi waker aghânḍhu’ bâbâtek renḍâ atè, manot,

sareng ngarghâi orèng laè. Seḍḍheng okoman bâbâtegghâ ta’ ngarghâi orèng

laèn, tokang ngènyè, sareng bângal. Conto kasebbhut nanḍhâ’aghi kadhiponapa

carana nantowaghi bâbâtegghâ panglakon sè bâḍâ neng drama.


a. Èyatorè nyarè ca’-oca’ sè malarat neng ḍâlem tokèlan teks drama è

attas, lajhu sarè artèna è ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ!

Pakon 5.1


b. Salastarèna èjhârbâ’aghi artèna ca’-oca’ kasebbhut, cacak abhâḍhi

okara kalabân aghuna’aghi ca’-oca’ kasebbhut neng pakon 1

mènorot bhâsana dhibi’!

c. Okara sè ampon èsoson ghi’ bhuru, cacak paterros bhâḍhi paragraf

sè saè tor lerres!

d. Èyatorè tantowaghi bâbâtegghâ tokoh sè bâḍâ neng tokèlan teks

drama sè abhul-ombhul “ Pangèran Secoadiningrat III”è attas

lajhu jhârbâ’âghi bâbâtek-bâbâtegghâ neng bâng-sèbângnga!

6. Lalampa’an

Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi

pakononḍhâghân tombuna pokpara sè aropa’aghi terrosanna onḍhâghân sè

mamolan mongggu tokang sè aghâmbhârraghi tokoh neng onḍhâghân panèka.

Pokpara-pokpara otabâ kadhâddhiyân-kadhâddhiyân sareng konflik sè

andhâddhiyâghi konflik tombu tor nyebbâl. Dhâddhi onḍhâghân panèka

aropa’aghioḍhâghân sè awwâl tombuna pokpara. Lajhu èterrossaghi ḍâ’

onḍhâghân sè awwal tombuna konflik.

Saterrossèpon, konflik panèka bisa èpajhurbhu dhâddhi konflik-konflik sè

langkong rajâ è ḍâlem onḍhâghân saterrossa, ngèrèng oladhi tokèlan conto è

bâbâ panèka antaranaRomeo bân Julietsè sanget kalonta è bâbâ panèka:

Romeo : Lè’, demmi bulân sèngko’ asompa ḍâ’ bâ’na.

Juliet : Ajjhâ’ asompa ka bulân Pa’, sabâb bulân aobâ bhân-sabbhân

bâkto. Bisa-bisa rassa tarèsnana bâ’na Pa’ aobâ kèya.

Romeo : Terros ḍemmi apa sèngko’ bisa asompa Lè’

F. Menemukan Urutan Peristiwa dan Konflik dalam Naskah

Drama

Pakon 5.2

Pakon 5.4

Pakon 5.3


Juliet : Ajjhâ’ asompa Pa’. Otabâ ènalèka bâ’na tarèsna ka sèngko’ Pa’,

asompa ka abâ’na dhibi’. Sèngko’ ghu-ongghu bhuru parcajâ,

jhâ’ bâ’na cè’ tarèsnana ka sèngko’.

Romeo : Ḍâ’ râmma carana asompa ka abâ’na dhibi’ Lè’?

Juliet : Iyâ mon ḍâ’ iyâ Pa’ ta’ osa asompa. Cokop bhuktè sè nyata Pa’,

malar mandhâr dhâddhiyâ kembhâng malathè sè ro’om Pa’.

Tokèlan teks drama kasebbhut, jhâlân carètana ajhârbâ’âghi kennalla Romeo

sareng Juliet sè èpaterros kalabân tarèsnana atè mongghu sè kaḍuwâ. Rassa

tarèsna ghâpanèka ollè pamangghi sè alalabânan ḍâri orèng towana sè kaḍuwâ.

Kaḍuwâ kaluwarga salèng amoso. carètatarèsnana Romeo asareng Juliet panèka

sè dhâddhi konflik. awwallâ ḍâlem drama tor terros ḍâ’ konflik sè laèn ḍâlem

kanthè’anna kadhâddhiyân.

Konflik sè tombu neng onḍhâghân sabellunna sanajjân ropek.

Kadhâddhiyân-kadhâddhiyân dramatik sè dhâddhi pokeddhâ carèta sanajjân

tajhem tor andhâddhiyâghi tegang nojjhu ḍâ’ klimak. Klimaks ḍâlem drama

bhâkal dhâddhi èlakonè sareng tokoh otama sè kabhubbhuwân mènangka

panglako otama sareng sè nyangsara dhâddhina konflik kasebbhut.


Maos Patètè!

Prolog I

“.........Nèmor kara aèng talèbât malarat sabâb sombher asat bân songay paḍâ

kerrèng.... manossa bân èbin obuwânna patang rebbhu’ aèng....

Prolog II

“ Hè .... Ronggosukowati, taowa dhibi’na....arapa ma’ satèya nèmor kara....Sè bâriyâ

jârèya marghâ è alas rabâ ḍissa bâḍâ rèng atapa kaḍuwâ paḍâ mènta mandhâr ta’

ojhâna....” (ènalèka mèyarsa’aghi kabhâr kasebbhut, Rato Ronggosukowati

takerjhât lajhu adhikana kabulâna.

Raja Ronggosukowati : (bertepuk tangan tiga kali)

Patih Pamekasan : (kalowar ngaḍhep Rato)

Raja Ronggosukowati : Hè Kè patè dhuliyâ bâ’na èntar ka alas rabâ, è ḍissa

bâḍâ rèng tapa kaḍuwâ, rèng tapa sè kaḍuwâ jârèya paḍâ

mènta ka sè Aghung nyopprè ta’ ojhâna. Tanya’aghi

arapa ma’ ta’ enḍâ’ bâḍâna ojhân, dhinèng ojhân rèya

maoḍi’ bhumè.

Patih Pamekasan : (sambil menyembah lalu berkata: mator èngghi Ghustè

lalu pergi, rajapun pergi).


Prolog III

(suasana pentas-hutan, dan orang pertapa duduk tafakkur tangannya tengadah

sambil berdoa. Yâ Allah moghâ èkabbhulâna du’a abdhi dhâlem....) Patih

Pamekasan datang mendekatikedua orang pertapa:

Patih Pamekasan : Hèi, orèng kaḍuwâ sè atapa....napè sanyatana sè èkaterro

dhika bândhika kabbhi ḍâri ghu’imma asalla?

Penapa : Kaulâ Abdurrahman pottrana kèyaè Abdullah Modhin

Tèjhâ, panèka ponakan kaulâ nyamana Bhindhârâ Bungso.

Kaulâ kaḍuwâ èpakon maddhek pasantrèn è kennengngan

panèka sareng kèyaè Aji Gunong è Sampang.

Patih Pamekaan : Hèè.... orèng sè kaḍuwâ, bulâ nèko papatè Pamekasan,

bulâ èpakon rato marèksanè dhika kaḍuwâ. Ca’na berta

dhika kaḍuwâ paḍâ nyo’on ḍâ’ Ghustè Allah mandhâr ta’

ojhânna, napè kabhâr nèko bhenḍer? Mon lakar bhenḍer

napè parlona dhika ma’ ta’ terro ojhân?

Pertapa : Èngghi, berta ghâpanèka pajhât lerres, sè sapanèka sabâb

kaulâ sareng panakan kaulâ ta’ ghâḍhuwân compo’.

(Suasana pentas, di kraton terlihat raja Ronggosukowati mondar-mandir gelisah,

tidak lama kemudian patihnya datang)

Patih Pamekasan : (sambi nyembhâ) Abdhi dhâlem bhâḍhi ngaḍhep

Ghustè....

Raja Ronggosukowati : Iyâ bârâmma apa sè èkaollèbâ’na?

Patih Pamekasan : Rèng tapa sè kaḍuwâ akarep maddhegghâ pasantrèn,

ca’èpon. Marghâ èpakon ghuruwèpon, Kèyaè Ajigunong.è

Sampang èpakon maddhek pasantrènè Alas Rabâ. Sè n

sèttong asmaèpon Abdurrahman, pottraèpon Modhin Tèjhâ,

Kèyaè Abdullah. Sè ennoman ponakannèpon asmana,

Bhindhârâ Bungso kaḍuwâ pajhât nyo’on ḍâ’ sè Aghung

nyopprè ta’ èpaojhânna marghâ ghi’ ta’ ghâḍhuwân

bâbengkon ka’angghuy pangaobhân...

Raja Ronggosukowati : Mon bâriyâ mara dhuli bhâḍhiyâghi bengko ma’ lè nèmor

rèya dhuli marè...maghârsarè ma’ dhuli nemmo aèng.

Patih Pamekasa : Mator èngghi Ghustè (sambi nyembhâ pas dhuli jhâghâ

adhina’aghi raja) kabâḍâ’ân pentas terlihat banyak orang

sibuk bekerja membangun rumah ...setelah selesai..) Kèyaè

ngèrèng sampèyan kaḍuwâ samangkèn ampon ghâḍhuwân

compo’;ngèrèng ambu ḍhimèn sè nyo’on ta’ ojhân.

Abdurrahman : Èngghi mator sakalangkong (lajhu lebbhu ka romana

seketika itu hujanpun turun membasahi bumi Pamekasan.

Ojhân...ojhân sakabbhinna orèng sujud syukur.

(Metthèk ḍâri buku Sangkolan, angghidhân A.Sulaiman Sadik)


a. Èyatorè sampèyan aghâlimpo’ kalabân bâng-sèbângnga lèma’

alampa’aghi bisaos, salastarèna aghâlimpo’ lampa’aghi neng

aḍâ’na kellas maghut ḍâ’ tokèlan teks è attas panèka!

b. Salastarèna ghâlimpo’ kasebbhut alampa’aghi tokèlan tèks drama

è attas. Èso’ona ghâlimpo’ laèn nyangghemmè kalabân aparèng

pamangghi kakoranganna lalampa’an alakonnaghi teks kasebbhut!

c. Èyatorè bhân-sabbhân ghâlimpo’ abhâk-rembhâk sakanca’an

ka’angghuy nyerrat jhâlânna carèta sè aghânḍhu’ pokpara ḍâlem

kadhâddhiyân tèks drama è attas!

7. Lalampa’an

Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi Memeragakan

peran sesuai sifat – sifat tokoh yang sudah teridentifikasi. Sampèyan kodhu

ngaghâli saè pètodhu è bâbâ panèka.

Ḍâlem kaoḍi’ân neng sabbhân arè, kita ta’ lopot ḍâri kadhâddhiyân bermain

peran. Ènalèka èyathokkaghi ḍâ’ sabâgiyân ḍâlem kabâḍâ’ân, kita bhâkal

ngakorraghi sopajâ ètarèma sareng sadhâjâna orèng sè èyajhâk ator-cator.

Kadhâddhiyân sapanèka sè èsambhât bermain peran. Sabelluna alampa’aghi

bermain peran, kita parlo ngaghâli saè artèna tor hakikat bermain peran.

MaksoddhâBermain Peran

Hakikattèpon, bermain peranaropa’aghiketerampilan ator-catorsè

tojjhuwânnèpon ka’angghuymengeksplorasi perasaan, tèngka, nèlai kalabân cara

nyontowaghi abâ’na dhibi’ ka’angghuy dhâddhi orèng laèn. Panglako neng drama

otabâ aktor ḍâlem lalampa’an bermain peran ghâḍhuwân tugas ka’angghuy

G. Memperagakan Peran Sesuai Sifat – Sifat Tokoh yang Sudah

Teridentifikasi

Pakon 6.1

Pakon 6.2

Pakon 6.3


ngoḍi’i èmosina panglako sè laèn ḍâlem drama sè aghâmbhârraghi sè nolès

anglèbâdhi pa-apa sè èkoca’aghi ḍâlem bujhud ḍhâ-kanḍhâ.

Sabellunna alampa’aghi drama, kita parlo paham ḍâ’ bâbâtegghâ para

tokoh. Ponapa sè parlo èkalako ka’angghuy ngaonèngè bâbâtegghâ tokoh?

Bâbâtegghâ tokoh bisa èpangghi anglèbâdhi (1) carètana sè ngarang, (2) ḍhâ-

kanḍhâ-ḍhâ-kanḍhâ ḍâlem teks drama, (3) sangghemman otabâ ḍhâbuna tokoh

sè laèn mongghu tokoh sè laèn, tor (4) kennengngan sè anyata’aghi bâbâtegghâ

tokoh.

Anglèbâdhi penghayatan sè kalabân ghu-ongghu, sampèyan bisa

ngalakonè peran kalabân saè. Bâtegghâ tokoh bisa diekspresikan anglèbâdhi

carana tokoh mèkkèr sareng èsa’-ghârâssa’aghi, carana aḍhâbuwâghi oca’,

sareng tèngka polana, akantha ḍâlem kaoḍi’ân sabbhân arèna neng masyarakat.

Pa-ponapa sè palèng parlo ḍâlem alampa’aghi drama èngghi panèka ḍialog.

Mèlana panglako (tokoh) kodhu sangghup:ngoca’aghi ḍhâ-kanḍhâ kalabân lafal

sè moḍḍhâ, maos ḍhâ-kanḍhâ kalabân ngaghâli rajâ kènè’nasowarana, sareng

maos ḍhâ-kanḍhâ kalabân tekkeddhân (tekanan) sè lerres.

Pa-ponapa sè kodhu èparèksanè ḍâlem maḍâpa’ ḍhâ-kanḍhâ drama, èngghi

panèka:

1. Aghuna’aghi bhâsa sè saè, maksoddhâ ḍâlem pelafalan sareng intonasi kodhu

akor sareng teks. Logat sè èghuna’aghi kodhu akor sareng ḍaèra asalla sareng

status sosial tokoh sè dhâddhi panglakona.

2. Ekspresi ghulina bhâdhân sareng ghulina mowa, kodhuna èyakorraghi sareng

ḍhâ-kanḍhâ. Manabi ḍhâ-kanḍhâ anyata’aghi bhellis, maka ekspresi bhâdhân

sareng ghulina mowa kodhu nodhuwâghi bhellis.

3. Ka’angghuy lebbi rammè sareng èndhâna kabâḍâ’ân ḍâlem ḍhâ-kanḍhâ. Para

panglako tokoh bisa improvisasi è lowar teks drama.

Èyatorè oladhi conto è bâbâ panèka:

Ampon Ngartè

Ama : Ti, ḍâ’ ḍimma’a ma’ masè cora’ cè’ kabhuruna , cora’ prang-

takapprang?

Sitti : lakar kabhenḍerrân ce’ repoddhâ Ma!

Ama : Apa bhâi sè èkarèpot?

Sitti : Sèngko’ ka pasara abâlanjhâ’â, è bengko malako orèng,

mateppa’ ḍâpor.

Ama : Mon mara jârèya kabhenḍerran sèngko’ matoro’a jhuko’, polana

sèngko’ rèya parappa’na ngandhel biddhâng.

Bâḍâ tamoy. Marè jârèya ghi’ nyèkodhâ kalambhi ka Bu Yati.


Sitti : Iyâ kemma pèssèna ? Aḍu ma’ ngennyer sakalè pèssèna. Ta’

burung ollèna sè namen bhâko.

Ama : Ha...ha...ha lakar iyâ . Lalla kat-mangkat ka pasar ma’ ta’ sampè’

narè’. (Muakmam)

Carana ator-cator ḍâlem tokèlan è attas, sampèyan kodhu ngaghâli, ra-kèra sè

ka’ḍimma tokèlan sè parlo intonasi tèngghi, mabâ, sareng alos. Mèlana ghulina

bhâdhân sareng ghulina mowa è ḍâlem alampa’aghi kodhu sorop.

a. Morèd èpantha ḍâlem ghâlimpo’ sè bâng-sèbângnga bâḍâ 5

mègghi’ ḍâlem sèttong ghâlimpo’. Salastarèna panèka morèd

èpakon ka’angghuy alampa’aghi otabâ memperagakan peran akor

sareng sèpat-sèpaddhâ sè bâḍâ neng teks drama sè abhul-ombhul

Pangèran Secoadiningrat III è attas kalabân saè!

b. Salastarèna alampa’aghi teks drama kasebbhut, ghâlimpo’ laèn

èpakon nyangghemmè kalabân aparèng panèlayan otabâ

pamangghi kakoranganna lalampa’an kasebbhut!

8. Lalampa’an

Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi abhâk-

rembhâk akorra èssèna teks drama kalabân bâḍâna kaoḍi’ân samangkèn.

Sampèyan kodhu ngaghâli atoran-atoran ḍâlem abhâk-rembhâk.

È ḍâlem alampa’aghi abhâk-rembhâk kalabân aghâlimpo’, bâḍâ pan-

saponapan ghâlimpo’ sè salèng aparèng pamangghi akor sareng pokpara sè

èkarembhâk nojjhu kamofakadhân ka’angghuy nyarè jhâlân kalowar sè

langkong saè. Akadhi carana abu-ḍhâbu è ḍâlem abhâk-rembhâk, kodhuna;

aghuna’aghi bhâsa sè saè tor sè lerres sareng maso’ akkal, ta’ mabi pegghel

otabâ tombu pamangghi jhubâ’ è ḍâlem abu-ḍhâbu, ta’ mabi mamabâ orèng

laèn è ḍâlem abu-ḍhâbu, tor è ḍâlem abu-ḍhâbu kodhu aparèng jhâlân kalowar

otabâ pamangghi sè saè. Salaèn ḍâri panèka, ca’-oca’ sè parlo kaghâli

H. Mendiskusikan Relevansi Isi Teks Drama dengan Kehidupan

Sehari – Hari Siswa

Pakon 7.1

Pakon 7.2


ka’angghuy èghuna’aghi nyangghâ tor nyangghemmè pamangghina orèng laèn

akadhi; oca’ korang saroju’, pamangghina parlo ètalèktèghi polè, abdhina

korang narèma pamangghina, pamangghina korang akor sareng sè

èkarembhâk, mè’ pola bâḍâ pamangghi sè laèn, sareng salaènna.

Carana nantowaghi akor sareng sorop bhuntenna èssèna drama sareng

kabâḍâ’ânna morèd ḍâlem kaoḍi’ân sabbhân arèna. Sampèyan kodhu maos

Patètè maghut ḍâ’ teks drama sè ampon èsaḍiyâ’âghi, sampèyan marèksanè

pokeddhâ kadhâddhiyân kalabân ngathokkaghi sareng kabâḍâ’ân samangkèn.

ponapa èssèna drâma ghi’ sorop kalabân jhâman samangkèn ponapa bhunten.

Mèlana sampèyan kodhu Patètè nyarè pokeddhâ sareng jhâlânna carèta,

akadhi conto è bâbâpanèka:

MIRAS

Mohammad : ”Sanonto pon bâḍâ PERDA Ka’angghuyalanglang MIRAS

(Minuman Keras)

Karmin :”Sanyatana Ghustè Allah empon alanglang miras ghânèko.’ Kabit

ḍhimèn bâkto toronna Al Qur’an ḍâ’ Kanjeng Nabbhi”..

Mohammad :”Engghi, anapè rèng-orèng ghi’ maksa sè ngènoma miras sè

mamabu’ ghânèko. Ḍhâbuna Ghustè Allah neng Al Qur’an ; Rèng

– orèng jârèya atanya ḍâ’ bâ’na (Muhammad), bhâb towa’ bân

judi, kabâlâ jhâ’ towa’ bân judi jârèya maḍâteng dhusa rajâ bân

coma sakone’ manfaaddhâ ka manossa. Mèla ḍâri jârèya

ètèmbhâng ḍâri manfaaddhâ ghi’ arajâân modhâraddhâ .Bân rèng-

orèng jârèya atanya ḍâ’ ka bâ’na (Muhammad) parkara bhârâng

apa sè mostè èbelli Koca’aghi ḍâ’ rèng–orèng jârèya Abâlânjhââ

bâ’na bhârâng sè palèng èkabhuto bi’ bâ’na. Bâriyâ, Allah, SWT

ajhârbââghi ayat-ayatta ḍâ’ ka bâ’ na (nyopprè manossa mèkkèr)

Karmin :”Engghi, ḍhâbuna Allah sè èsebbhuttaghi bi’ dhika ghânèko bân

para ḍokter sareng filosuf towa’ bhuru èbirjhi’ : (1) ta’ bisa

maèlang pelka’ la-mala sajân mapelka’(2) bilâ èyènom ta’

maḍâteng faèdâ (3) mamacet akal ka’angghuy mèkkèr (4)

makenḍhur ḍâ’ hajhât sè pon tarongghu (5) mataḍâ’ ghulina ka

abâ’ kadhi orèng è bius (6) nombuwaghi panyakèt neng

paḍhâ’ârân (7) sarta marabeng tèngal (8) marosak bhârâ tor

masengka ḍâ’ ḍhâ’ârân laènna (9) mon sakè’ malarat bârâsâ (10)

nombuwaghi palengngen tor bisa ghilâ (11) bâkto mosèm cèllep

ghâmpang ètèngghâ’i panyakèt panas (12) andhâddhiyâghi

Maos Patètè tokèlan ḍhâ-kanḍhâ è bâbâ panèka!


jhâlânna ḍârâ ta’ lancar (13) ora’ bisa pecca bisa maḍâteng

panyakèt ngetter (14) maceppet rosakka bhâdhân (15) ta’

maseggher oḍi’ tapè mamalarat”.

Mohammad :”Engghi pon patot bilâ PEMKAB matoron PERDA

ka’angghuyalanglang miras ghânèko”.

“Sombherrâ Carèta: A.Sulaiman Sadik”

a. Morèd èpantha aghâlimpo’ sè bâng-sèbângnga bâḍâ tello’ kantos

lèma’ angghuta, salastarèna èpantha ghâlimpo’ sampèyan abhâk-

rembhâk sakanca’an ka’angghuy ajhârbâ’aghi tokèlan tèks drama

bhâb “Miras” è attas. Sè parlo èkarembhâk èngghi panèka

nantowaghi akor sareng sorobbhâ èssèna teks sareng kabâḍâ’ân

samangkèn neng sakobhengnga sampèyan!

b. Èyatorè sampèyan nyarè ca’-oca’ neng teks sè abhul-ombhul

“Miras” è attas sè aghânḍhu’ oca’ bhârâng, oca’ ghâbây, sareng

oca’ sèpat. Sè bâng-sèbângnga lèma’ bisaos!

c. Èyatorè sampèyan nyarè oca’ obâ’ân sè ollè ter-ater, sessellan,

sareng panotèng 5 mègghi’ bisaos neng teks tokèlan drama MIRAS

pas bhâḍhi okra kalabân aghuna’aghi bhâsa èngghi bhunten!

d. Èyatorè sampèyan abhâḍhi teks drama sareng ghâlimpo’na bâng-

sèbâng, èssèna teks drama sè ampon èbhâḍhi kodhuna maghut tor

akor sareng kabâḍâ’ânna sampèyan è jhâman samangkèn!

Pakon 8.1

Pakon 8.2

Pakon 8.3

Pakon 8.4


A. Èyatorè pèlè jâwâbhân sè palèng lerres ḍâri al-soal è bâbâ panèka!

1. È bâbâ panèka cem-macemma drama mènorot pakakassèpon, kajhâbhâna....

a. drama pangghung

b. drama televisi

c. drama radio

d. drama tragèḍi

e. drama komedi

2. Macemma drama sè kanḍhâèpon èlaghuwâghi tor èyèrèngè tabbhuwân,

èsebbhut drama....

a. opera

b. tablo

c. radio

d. sendratari

e. komedi

4. È bâbâ panèka aropa’aghi sala sèttong drama Madhurâ, kajhâbhâna....

a. sindèn

b. topèng ghettak

c. terbhâng

d. luddruk

e. saronènan

5. Bâgiyân-bâgiyân intrinsik ḍâlem drama sè tamaso’ ḍâ’ cèrè bâbâtek tokoh

èsambhât....

a. Setting

b. tema

c. Alur

d. Amanat

e. Penokohan

6. Tokoh otama ḍâlem panglakon drama èsebbhut....

a. Protagonis

b. Figuran

c. Antagonis

d. kolaboratif

e. Campuran



7. Maos Patètè tokèlan è bâbâ panèka!

“ ...............Somor jârèya engghunna è ra-ara, È seddhi’na ètombuwi

palèmbhâng. Tèngghina palèmbhâng bhuru ḍukalè sapamanjhengnganna

orèng. Palèmbhâng jârèya cangkana ḍâḍuwâ’, cè’ mapanna ka’angghuy

panongko’anna ghunḍâl. Ḍâunna jhurno ngabhiru nanḍhâ’aghi jhâ’ lakar

èyopènè ongghu....” (Arah jamali, Konkonan:1990). (Asas)

Mènorot tokèlan teks è attas, bâgiyân intrinsik sè palèng moḍḍhâ, èngghi

panèka....

a. setting

b. tokoh

c. tema

d. amanat

e. sudut pandang

8. Maos Patètè!

Pangeran Secoadiningrat anèka sareng sapopona èbhuna sè ngaghungè asma

Dewi Sarini, sè akhèrra panèka ngaghungè pottra binè’ anyama Saini kalabân

nyama jhâjhuluk. R.A. Pottrè Konèng, amarghâ kolè’na sè tèra’ tor ngernyap

Pottrè Konèng tombu jhurbhu dhâddhi orèng binè’ sè raddhin tèngkapolana (P.

Secoadiningrat) nyemma’ ḍâ’ Pottrè Konèng sè parappa’na ju’-toju’ neng

taman.

Mènorot tokèlan teks è attas, nanḍhâ’aghi ghâmbhârân....

a. prolog

b. epilog

c. dialog

d. ḍhâ-kanḍhâ

e. psikolog

9. Sala sèttong bujud komunikasi duaarah sè aropa bujhud ka’angghuy salèng

aparèng pamangghi akor sareng parkara sè èkarembhâk ka’angghuy mangghi’i

kamofakadhân anglèbâdhi musyawarah. Jhâjârbâ’ân kasebbhut èsambhât....

a. ḍhâ-ḍhâbuwân

b. luddruk

c. pidato

d. abhâk-rembhâk

e. musyawarah

10. È bâbâ panèka aropa’aghi contona pètotor sè bisa èghuna’aghi ka’angghuy

narèma pamangghina orèng laèn ḍâlem abhâk-rembhâk, kajhâbhâna....

a. Pamangghina sampèyan ampon akor sareng pamangghina sè laèn.

b. Kaulâ saroju’.


c. Pamangghina sampèyan cè’ saèna.

d. Pamangghina kaulâ narèma kalabân saè.

e. Pamangghina sampèyan ta’ maso’ ka pèkkèr.

11. Pa’ Ghuru :”Sèngko’ ngèra rèd-morèd ella tao apa sè ènyamaè

drama. Tapè sèngko’ ghi’ atanyaa Ariel ma’ lè

jhârna’. Ariel.., apa sè ènyamaè drama ?”

Ariel :”Drama èngghi panèka carèta bhâb lalampaanna

manossa sè ghâmbhârrâ neng attas pèntas!”

Pa’ Ghuru :”Bhàghus, jâwâbhânna bâ’na bhenḍer. Drama

aghuna’aghi naskah, naskah jârèya èyajhâri tor è

afalaghi bânnè ghun bâriyâ dhâddhi sè ella maca

naskah drama kodhu bisa nèroaghi. Cara nèro

ngoca’aghi naskah drama kodhu jhârna’ bân na’na

sarta keccap sè ekaparlo kodhu èpakajâ tor mon parlo

tanang soko bân bhâdhân èpaghuli. Satèya abâs

sèngko’ nolèsa è papan. Ca’ oca’ sè è tolès mèrèng

artèna oca’ bhuru kodhu koca’aghi pakajâ “.

(Guru lajhu nolès è papan )

Pa’ Ghuru : “ Èḍimma Sale San ?”

Sano : ”Abdhina ta’ onèng!”

Pa’ Ghuru : ”Ba’na tao Min ?”

Mina : ”Bhunten!”

Pa’ Ghuru : ”Ella telloarè Salè ta’ asakola !” Mènorot tokèlan drama è attas, pètanyana Pa’ Ghuru ḍâ’ Ariel, èngghi

panèka....

a. Apa bâ’na perna aghâbây drama?

b. Apa sè ènyamaè drama?

c. Sebbhuttaghi macemma drama!

d. Cacak aghâbây drama!

e. Sapa sè ngalakonè drama?

12. Pasèra sè ta’ maso’ è bâktona Pa’ Ghuru molang neng tokèlan drama è attas?

a. Amin

b. Mina

c. Ariel

d. Sale

e. Sano


13. Sèpaddhâ Indra neng tokèlan drama kasebbhut, èngghi panèka....

a. mella’ atè

b. bhuḍhu

c. pengko d. cengkal e. adhâp

14. È bâbâ panèka aropa’aghi cem-macemma cara ka’angghuy ngaghâli èssèna teks drama, kajhâbhâna.... a. Maos teks Patètè kalabân èli-bâli.

b. Nyarè pokedhânna okara è ḍâlem teks drama.

c. Nyarè okara sè andhâddhiyâghi pokpara è ḍâlem teks.

d. Tantowaghi jhâlânna carèta kalabân saè.

e. Maos drama sakarebbhâ.

15. È bâbâ panèka sè tamaso’ jhâjhârbâ’ânna drama, èngghi panèka....

a. Carèta bhâb lalampaannamanossa sè èghâmbhârrâghi neng attas

pèntas.

b. Carèta loco sè èpaḍâpa’.

c. Carètana kèbân bân manossa.

d. Carèta sè aghânḍhu’ bâburughân beccè’.

e. Carètana asal mowasal kennengngan.

B. Èyatorè jhârbhâ’âghi pajharna’ !

1. Sebbhuttaghi lajhu jhârbâ’âghi macemma drama aḍhâsar carana alampa’aghi

lakon!

2. Ponapa sè èmaksod drama?

3. Sebbhuttaghi cem-macemma bâgiyânna intrinsik ḍâlem drama!

4. Èyatorè parèngè conto paragraf sè nanḍhâ’aghi latar kabâḍâ’ân!

5. Èyatorè parèngè conto ḍhâ-ḍhâbuwân carana mokka’ abhâk-rembhâk!


Pangajhârân Tèma: Budaya

Kompetensi Dasar

3.4 Mengidentifikasi, memahami, danmenganalisisteksberaksaraJawa/ carakan

Madurasesuai kaidah.

4.4 Menyusun paragraf menggunakan aksara Jawa/carakan Madura sesuai

kaidah.

Indikator

3.4.1 Mengidentifikasi tata tulis carakan Madura dalam wacana.

3.4.2 Menganalisis isi teks carakan Madura.

3.4.3 Memahami isi teks carakan Madura.

4.4.1 Menyalin kalimat yang tertulis dalam ejaan bahasa Indonesia ke dalam

carakan Madura sesuai kaidah.

4.4.2 Menyusun kalimat acak yang tertulis dalam carakan Madura menjadi

paragraf yang sempurna sesuai kaidah.

Pangajhârân kapèng 4 panèka, bhâb bhuḍhâjâ Madhurâ. Bhuḍhâjâ Madhurâ

salaènna bhuḍhâjâ sè sokkla bâd̩â jhughân sè mènḍâ’ ḍâri bhuḍhâjâ lowar akadhi

abhudhâjâ’âghi tembhâng. Tembhâng asallèpon ḍâri bhhudhâjâ Jhâbâ, jhughân

bhâsa Madhurâ salaènna sokkla oca’ Madhurâ bâḍâ oca’ serrebbhân ḍâri oca’ lowar

Madhurâ akadhi: aèng, tono, tongkèng (Malaju), bâllu’, pètto’, sampèyan,

panjennengngan (Jhâbâ) sareng salaènnèpon. Pangajhârân 4 panèka bhâb sennè

bhuḍhâjâ èngghi panèka bhâb Sapè Taccek, Sapè Sono’, sareng pan – saponapan

bhudhâjâ pangorèbhân tor lalampan jhughâ bhângonna compo’ kona Madhurâ.

Ngèrèng sabellunna kita ngabidhi pangajhârân empa’ panèka ngèrèng areng-sareng

adu’a ḍâ’ Sè Amorbâjhâghât nyopprè kita kaparèngan sekken neng pangghâliyân

sadhâjâ sè èlampa’aghi.

4


1. Lalampa’an


du’a’ ḍhimèn. Sabellunnèpon, ngèrèng areng-sareng ngaghâli èssèèpon

bâburughân beccè’ sè parlo dhâddhi lalampa’an rèn-saarèna:

o Orèng sè palèng bhâghus è antarana sakabbhinna orèng, iyâ arèya

orèng sè aberri’ manfa’at ḍâ’ ka sè laèn.

o Ajjhâ’ wa-matowa mon ta’ tao èlmona.

o Pongpong ghi’ ngoḍâ pabhâjheng nyarè èlmo.

Sabellunna ngaghâli bhâb carakan Madhurâ neng bhâb panèka, è bâbâ ampon

èsaḍiyâ’âghi jhâjhârbâ’ânna bhâb carana mengidentifikasi carakan Madhurâ

ḍâlem bâca’an.Saterrossèpon, manabi sampèyan nalèktèghi bhâb tatacaraèpon

nyerrat carakan Madhurâ ḍâlem bâca’an, sampèyan kodhu maghut ḍâ’

pandhuman sè ampon èsaḍiyâ’aghi, sopajâ maghâmpang sampèyan

ka’angghuynantowaghi tatacaraèpon nyerrat carakan Madhurâ. Kodhu

èyèmodhi jhâ’ è ḍâlem bâca’an serradhân carakan Madhurâ.

padhâ lèngsa :,(Mènangka koma)

padhâ longsè :,,(Mènangka titi’)

padhâ dhek-adhek : ?(Mènangka mamolan nyerrat okara)

padhâ pangkat :;;(Mènangka tanḍhâ ḍâlem angka)

Kodhu èyèmodhi jhâ ‘ pètodhu / tatacaraèpon nyerrat carakan Madhurâ

èngghi panèka :

a. Bhân-sabbhân nyerrat okara Carakan Madhurâ kodhu èkabidhi sareng

dhek-adhek ta’ mabi paragrap akadhi serratan latèn,

conto:?[n=gu$[p[$o[noh.

b. Teknis menulis aksara Carakan Madhurâ:

A. Mengidentifikasi Tata Tulis Carakan Madura dalam Wacana


1. aghâttong ka ghâris.....®..

2. tebbel tèpès .....®..

c. ka attas tèpès ka bâbâ tebbhel...µ..

Pangaonèngan BhâbAksara Rajâ

Sa = $ Bâ/bhâ = *

Gâ/Ghâ= & Ta =#

Ka = @ Na =!

Pa = % Nya =^

Ghântonganna Ca = ....C...

Pangaonèngan Aksara Swara

A = A I = I U=U È=E O=O

Maos Patètè!

?$[p[$o[noh,,

?$[p[$o[noh,m[molnNpz

[lzu/r[r=t[n[afisde[m ²o


p[s[s/dj[s[pha[phaneD[m²o

%[syn\,mek¯snS#=de[m ²o8[s=o

[sobn\, [$ozenNe[pMyrs[pbi[nh

Mènorot tokèlan tèks carakan Madhurâ è attas, èyatorè

sampèyan nalèktèghi aksara rajâ sè bâḍâ neng teks

kasebbhut, lajhu salèn ḍâ’ tolèsan latèn!

2. Lalampa’an

Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli carana nalèktèghi

èssèna teks carakan Madhurâ ḍâlem wacana “Sapè Sono’ “, sampèyan kodhu

maghut ḍâ’ pandhuman sè ampon èsaḍiyâ’âghi sopajâ maghâmpang ka’angghuy

abirjhi’ èssèna teks carakan Madhurâ. Macemma birjhi’ânna bisa aḍhâsar

pamokka’, èssè, sareng panotop. Manabi abirjhi’ teks carakan Madhurâ,

sampèyan kodhu onèng ḍâ’ macemma aksara rajâ, aksara rèka’an, sareng

aksara sowara.

Maos patètè teks bâca’an carakan è bâbâ panèka tor talèktèghi

cem-macemma aksara sè bâḍâ neng ḍâlem teks!

B. Menganalisis Isi Teks Carakan Madura

Pakon 2

Pakon 1


Sapè Sono’

Ghâmbhâr: 4.1 Sapè Sono’

(Sumber: Kontes Sapè Sono’ è Kecamadhân Bhâru, Asas)

?$[p[$o[noh,,



p[s[s/dj[s[pha[phaneD[m²o

%[syn\,mek¯snS#=de[m ²o8[s=o

[sobn\, [$ozenNe[pMyrs[pbi[nh

[s[arbtHkfizrbfis[pp

jneTnThgu[nHpffiFs[pke/rpnP[nk


sha[mPonNs[pbi[nhburu[tomB|

ju/buakfis[pke/rpnLju[apj=

[ap[po[l=os#=s[pbi[nhl[anN,,

[ab[koTgp[nk[apj=[apjj/,

[ko[nTsGp[nklju[avm[a$[p#cCek\,

pz[lbu/dh$[p#cCekGp[nk

lju[a[to[rohs#=[r=t[n[as

[kob_z,b[nNn[m=o[lb/u[myrs[p

bi[nhkha=gu[yHpj=bis[aos\,

dri$[p#ceCkLju[a[cpTpz[lb/uav/

[a=gip[nkzfF|kbzlnNs[ppjznG

p[nkkha=gu[yLb[tHotb[vo[noh

n_[s[t=Tolb=s[kq=[aotbglidig[nS

[ap=p=z[aps[zkcrs,,mnbis[p

[sthzejJitZ[tlj=bjznNs[pburu


ljute/[rosiBs[ao[sLb[tHotb[vo[noh

lb=s[k[q=[aotbglidignS[pgp

[nk [avthagimenN=,,[a=gimnbi

girsKj=bjznNp[sVo[rotThffiF[s

[lbf[aotb[vo[noha,s[pburu

[avm[akl,,

bitHbitKbiysha[nHotb

pz[lbu/dh$[p[$o[nohgp[nk

a[mPonFfFipz[lbu/r[ao[r=t[n

k[nTosDi[lowrnN[po[lomfur,,

m[molnNafF|wn±[p[$o[noh[ak

bifi[mn=ktnD[molhanNze/rpN[l

knb[kToke/rbnPial[p]si[dn\,

n[mo=sm=[knKsm=B|t[lbtBnVh[ao[r=

t[n[s[myr$[p[$o[noh[mln


afF|wn±[p[$o[nohlju[abdhagi

n_kenN_znL[anB[nNn_pze/rbnT[p

biys[a[pon_Nlpznµ[k/owil\;4;

mnur[ame@sn\,b[kTo[a[poneT[lLo

a[rsbelÓunNke/rbnG|b_[aotbke/rbnPi

al[%]si[dn\,

3. Lalampa’an

Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli carana nalèktèghi

èssèna teks carakan Madhurâ ḍâlem wacana “Pèyara'an Sapè è Madhurâ“.

Sampèyan kodhu maghut ḍâ’ pandhuman sè ampon èsaḍiyâ’aghi èngghi

ka’ḍinto sopajâ maghâmpang è ḍâlem abirjhi’ èssèna teks carakan Madhurâ.

Birjhi’ânna ka’ḍinto bisa aḍhâsar pamokka’, èssè, sareng panotop. Manabi

abirjhi’ teks carakan Madhurâ, sampèyan kodhu ngaghâli pokeddhâ bâca’an

Sumber:https://www.google.com/search?q=gambar+sapi madura

Ghâmbhâr: 4.1 Sapè Madhurâ

C. Memahami Isi Teks Carakan Madura


Pèyara'an Sapè È Madhurâ

Ca’ na orèng, rèng tanè Madhurâ akanca bân sapèna. Para’ rè-saarèna rèng

tanè Madhurâ pajhât akaèt bân sapèna. È talon bân è sabâna sapè owananna

malolo è kabhâreng. Ghi’ ghu - lagghu mon mangkat ka talonna iyâ abhâreng

sapèna, bâriyâ kèya pamolèna. Sanyatana sapè mongghu ḍâ’ orèng tanè Madhurâ

ghi’ bânnya’ gunana. Madhurâ la kaalok mènangka tokang mèyara sapè sè pèlak.

Salaèn sapè èpèyara ka’angghuy kaparlowan atanè , bâḍâ polè sè èpèyara

ka’angghuy kerrapan.

Sapè sono’, mamolanna pangalèburrâ rèng tanè è Dhisa Ḍempo pasèsèr ḍâjâ

sè pè’-apè’an Ḍempo Pasèyan, Mekkasan sareng Ḍempo Pasongsongan, Songennep

mèyara sapè binè’ sè èrabât akadhiyâ ngarabâdhi sapè pajhânten ka’ angghuy

èpadhâddhi sapè kerrapan Sa’amponna sapè binè’ bhuru tombu jhurbhu akadhi

sapè kerrapan lajhu èpajhâng èpapolong sareng sapè binè’ laènna. Ė bâkto

ghâpanèka èpajhâng èpajhâjhâr, kontès macem ghâpanèka lajhu ènyamaè sapè

taccek.

Pangalèbur ḍâ’ Sapè Taccek ghâpanèka lajhu ètoro’ sareng rèng tanè è

sakobhengnga .Bânnè namong lèbur mèyara sapè binè’ ka’angghuy èpajhâng

bisaos. Ḍâri sapè taccek lajhu ècèpta pangalèbur anyar èngghi panèka ngaddhu

kabângalanna sapè pajhângan ghâpanèka ka’angghuy lèbât otabâ nyono’ neng

sèttong labâng sakèthèng ( ghâlidhighân) sè è pangpangnga èpasangè kaca rasa .

Manabi sapè sè ta’ ngejjhit ngatèla jâng-bâjânganna sapè kasebbhut lajhu terros

bisaos lèbât otabâ nyono’ labâng sakèthèng ( ghâlidhighân) sapè ghâpanèka

ènyata’aghi mennang. Ėngghi manabi ghirâs ka jâng-bâjânganna pas nyorot ta’

dhâddhi sè lèbâdhâ otabâ nyono’a, sapè kasebbhut lajhu ènyamaè kala.

Bit-abit kabiyasa’an addhuwân otabâ pangalèbur ḍâ’ sapè sono’ ghâpanèka

ampon dhâddhi pangalèburrâ orèng tanè kantos dilowaranna polo Madhurâ.

Mamolanna addhuwân sapè sono’ è kabidhi mènangka tanḍhâ mola’anna ngerrap

nalèkana bâkto krerrabhân piala presiden . Namong samangkèn kasambhung

talèbat bânnya’ rèng tanè sè mèyara sapè sono’ mèlana addhuwân sapè sono’ lajhu

èbâḍâ’âghi neng kennengngan laèn bânnè neng pangerrabhân tapè biyasaèpon

neng lapangankantor Bakorwil 4 Madhurâ è Mekkasan. Bâktoèpon tello arè

sabellunna Kerrapan Gubeng otabâ Kerrabhân Piala Presiden.

(ASAS, 2014)

a. Èyatorè Salèn bâca’an kasebbhut namong sèttong paragrap bisaos

ḍâ’ serradhân Carakan Madhurâ, lajhu oladhi patètè panapa

ampon lerres panyabâ’na padhâ lèngsa, longsè, dhek-adhek

jhughâ panapa bâḍâ paddhâ pangkattèpon?

Pakon 3.1


b. Èyatorè talèktèghi ca’-oca’ sè malarat mongghu ka sampèyan,

lajhu sarè artèna neng ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ!

d. Ngèrèng pakompol sadhâjâ ca’-oca’ sè malarat mongghu ka

sampèyan ghâpanèka.

e. Èyatorè sarè artèèpon ca’-oca’ sè malarat sè ampon èkaollè ḍâri

pakon 3.3 neng ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ!

f. Ngèrèng sadhâjâ paḍâ ngoddhi arèngkes bâca’an mènorot

pangartèyanna sampèyan bâng-sèbâng!

g. Salastarèna èrèngkes, lajhu maos ollèna rèngkessanna!

Pasar Sapè

Orèng ajhuwâl-belli sapè la biyasa. È taon 1903 è Madhurâ la bâḍâ pasar

sapè bânnya’ na 40. Sapè sè è jhuwâl bhuru è ghiring ḍâri pasar sèttong ka pasar

sapè laènna , dhâddhi oḍi’ na sapè dhâghângan bhuru alèng-lèng ḍâri pasar ka

pasar sa Madhurâ. Bhân-sabbhân pasar bisa masarraghi sapè bânnya’ na ḍâri 300

kantos 400

sapè.

Pakon 3.2

Pakon 3.3

Pakon 3.4

Pakon 3.5

Pakon 3.6

Maos patètè bâca’an è bâbâ panèka!


Molaè ghi’ jhâman Bâlândhâ dhâghâng sapè sè ajhuwâlâ sapèna ka lowar

Madhurâ mosthè anḍi’ sorat èdhi. Sorat èdhi jârèya ènyamaè Sorat Kanḍhâng .

Ta’ sakabbhinna orèng sè ajhuwâl belli sapè jârèya dhâghâng sapè. Sè bâriyâ

jârèya sabâb bâḍâ sè è nyamaè dhâghâng bin-sambin iyâ arèya kabiyasa’an

mellè pè’-empè’ san la ollè ḍuwâ’ otabâ tello bulân lajhu è jhuwâl polè. Dhâghâng

bin-sambin rèya ènyamaè kèya dhâgâng panggher.Bilâ empè’ sè è belli bhuru ta’

èyowan dhibi’ tapè èpaowan ka orèng laèn , orèng bhuru ènyamaè tokang owan

bilâ è jhuwâl polè lajhu paron bhâthè artèna , saparo bhâthèna anḍi’ na

dhâghâng panggher,saparona anḍi’ na tokang owan. Bilâ empè’ bhuru ta’

èjhuwâl kantos rajâ bân abuḍu’ neng tokang owan, kaontonganna tokang owan iyâ

arèya paron buḍu’.

Mon abuḍu’ ḍuwâ’

sèttong èbâng, mon abuḍu’ coma sèttong, èmpè’ bhuru lajhu è jhuwâl lajhu ollèna

èparo ḍuwâ, tokang owan bân dhâghâng panggher, sè anḍi’ sapè. Ghi’ bâḍâ polè

pangkatta orèng pasapèyan iyâ arèya sè è nyamaè tokang ngèbhir iyâ arèya

orèng sè nyemma’ è orèng anḍi’ sapè sè èjhuwâlâ lajhu nabâr sapèna. Bilâ la akor

regghâna, tokang ngèbhir bhuru lajhu aberri’ pèssè panjher, pas sapèna lajhu è

kèbâ ka dhâghâng sapè. Tapè sapè bhuru ta’ è jhuwâl ka dhâghâng sapè , tapè

èjhuwâl ka tokang ngobhing . Dhinèng tokang ngobhing rèya , iyâ arèya orèng

sè mellè sapè ḍâri tokang ngèbhir. Saellana jârèya bhuru tokang ngobhing ajhuwal

sapè bhuru ka dhâghâng sapè. Lalakon neng jhuwâl-belli sapè sè mara kacator

bhuru ḍâri pasar sapè sè nèng coma 40 pasar sa Madhurâ kantos satèya sè

pasarra sapè la ḍâpa’ ka ḍi lowaranna Madhurâ kantha è tha-kottha rajâ è

Inḍonèsia sè rè-sa’arèna marlowaghi dhâghingnga sapè sè kabhenḍerrân Madhurâ

tamaso’ polo sè ngasèllaghi sapè. Sanyatana pè-sapè sè bâḍâ è salèbârrâ polo

Madhurâ rèya ca’ na orèng asalla ḍâri polo Poḍây, sabâb è Polo Poḍây è ḍâlem

alassa bâḍâ arcana ratona sapè. Pajhât mènorot lèghènḍâ, sè ngajhâri mèyara

sapè arèya ḍâ’-aḍâ’ na Pangèran Bribin, ramana Jokotolè sè dhâddhi pangrajâna

Polo Poḍây sè marènta ḍâri taon 1386 kantos taon 1399 . Ca’ na rato , ngobu sapè

rèya paḍâ so nyèmpen pèssè. Mèla ḍâri jârèya rèng tanè sè ta’ anḍi’ sapè lajhu

èsoro ngala’ ghâḍhu. ḍâ’ rèng tanè sè anḍi’ sapè kantos tello pasang, è soro


maghâḍhu sapèna ka orèng tanè sè ta’ anḍi’ sapè. Carana rèng Podây sè mara

jârèya lajhu è tèro bân rèng-orèng Madhurâ sè bâḍâ è dhârâdhân Polo Madhurâ

(Nokèl dâri Madura 4 zaman : De Jonge ditambah ref. Lain )

h. Èyatorè makompol ca’-oca’ sè malarat neng bâca’an è attas!

i. Èyatorè jhârbâ’âghi ca’- oca’ è bâbâ panèka kalabân aghuna’aghi

Kamus Madhurâ!

akanca bân sapèna

Sorat Kanḍhâng

dhâghâng bin-sambin,

dhâgâng panggher,

tokang owan

paron bhâthè

tokang ngèbhir

tokang ngobhing

arcana ratona sapè

lègènḍa

dhârâdhân

4. Lalampa’an

Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli carana

nyalèn okara ḍâri èjhâ’ân bhâsa Indonesia ḍâ’ carakan Madhurâ. Sampèyan

kodhu maghut ḍâ’ pandhuman sè ampon èsaḍiyâ’aghi è bâbâ panèka

sopajâ maghâmpang è ḍâlem ngalakonè carana nyalèn okara ḍâri èjhâ’ân

bhâsa Indonesia ḍâ’ carakan Madhurâ.

Carana nyalèn èngghi panèka: Kodhuna sampèyan paham ḍâ’ aksara

ghâjâng, rèka’an, aksara swara, ghântongan sareng ḍhâmpènganna.

Pakon 3.7

Pakon 3.8

D. Menyalin Kalimat yang Tertulis dalam Ejaan Bahasa Indonesia ke dalam Carakan Madura Sesuai Kaidah


a. Èyatorè tèks è bâbâ panèka salèn ḍâ’ tolèsan carakan Madhurâ

kalabân saè tor lerres!

“Kongres Bhâsa Indonesia sè kapèng ḍuwâ’, sè èsèppowè Menteri

Moehammad Yamin, èlampa’aghi è Medan neng taon 1954. Bhâb èjhâ’ân

meddhâl polè menangka sala sèttong materi è papangghiyân panèka.Kongres

ghâpanèka monḍhut potosan sopajâ bâḍâ Badan sè nyoson pratoran èjhâ’ân

sè parktis mongghu Bhâsa Indonesia”.

Maos patètè bâca’an è bâbâ panèka!

Orèng Madhurâ Orèng Lajârân

È ḍâlem cator sejarah Rèng Madhurâ kaalok mènangka Orèng Lajârân,

Rèng-orèng paraowan Madhurâ ampon kabhuktè bânnya’na sè aghuna’aghi parao

kangghuy adhâghâng ḍâ’ saantèro lo-polo è Indonesia, sapanèka jhughân rèng

majângan Madhurâ.Ḍâri sennengnga ka parao bubungan compo’ adhât Madhurâ

èsèkot abhângon haluan sareng buritan parao. Bânnya’ orèng nyangka sè

sèkodhân sè abhângon haluan sareng buritan parao ghâpanèka jhângghârrâ

ajâm bâḍâ jhughân sè nyangka tanḍu’na sapè.

Roma panombhâk (kacèr) roma lajhârân (kangan)

Neng taon 1952 parao pajang Madhurâ bânnya’èpon 8250 langkong bânnya’

sareng sadhâjâna parao pajang sa Jhâbâ Tèmor ta’ tamaso’parao pajang Madhurâ

èpasèttong sè bânnya’ èpon namong 6.822 parao.

Pakon 4.1


Sumber: ASAS

Kennengngan mabeccè’ parao è Bânyuwatès, Sampang (kangan)

Palabbhuwân parao pajâng, Pasèan (kacèr)

Namong neng bhuḍhâjâ Madhurâ bâḍâ roma sè bubunganna èsèkot

abhângon bighina tombhâk para seppo Madhurâ nerrangngaghi jhâ’ roma sè macem

ghâpanèka compo’na katoronanna komandan parjhurit panombhâk. .

Laèn ghâpanèka Rèng Madhurâ pojhur ongghu sabâb tasè’ sè ngalèlèngè

polo Madhurâ aghânḍhu’ kadar garam sè saè ka’angghuy èbhâdhi bujâ ,

otamaèpon è ghir-sèrèng lao’ Madhurâ.ghi’ jhâman kolonial Madhurâ èsebbhut

jhughâ Pulau Garam..(ASAS, 2006 )

Paḍârân, pabujâ’ân

b. Èyatorè nyarè ca’-oca’ sè malarat neng teks bâca’an è attas lajhu

sarè artèna neng ḍâlem kamus!

Pakon 4.1


c. Èyatorè sampèyan monḍhut sa paragraf bisaos ka’angghuy

nyalèn bâca’an sè abhul-ombhul “Orèng Madhurâ Orèng Lajârân”

ka carakan Madhurâ!

d. Èyatorè rèngkes èssèna paragraf 1, 2 sareng 3 artikel budaya è

bâbâ panèka!

Sapè sono’, mamolanna pangalèburrâ rèng tanè è Dhisa Ḍempo pasèsèr

ḍâjâ sè pè’-apè’an Ḍempo Pasèyan, Mekkasan sareng Ḍempo Pasongsongan,

Songennep mèyara sapè binè’ sè èrabât akadhiyâ ngarabâdhi sapè pajhânten ka’

angghuy èpadhâddhi sapè kerrapan. Sa’amponna sapè binè’ bhuru tombu jhurbhu

akadhi sapè kerrapan lajhu èpajhâng èpapolong sareng sapè binè’ laènna . Ė bâkto


taccek.

Pangalèbur ḍâ’ Sapè Taccek ghâpanèka lajhu âtoro’ sareng rèng tanè è




sèttong labâng sakèthèng ( ghâlidhighân) sè è pangpangnga èpasangè kaca rasa .

Manabi sapè sè ta’ ngejjhit ngatèla jâng-bâjânganna sapè bhuru lajhu terros bisaos

lèbât otabâ nyono’ labâng sakèthèng ( ghâlidhighân) sapè ghâpanèka ènyata’aghi

mennang. Ėngghi manabi ghirâs ka jâng-bâjânganna pas nyorot ta’ dhâddhi sè

lèbâdhâ otabâ nyono’a, sapè bhuru lajhu ènyamaè kala..


ampon dhâddhi pangalèburra orèng tanè kantos dilowaranna polo Madhurâ.


nalèkana bâkto kerrabhân piala presiden . Namong samangkèn kasambhung talèbat

bânnya’ rèng tanè sè mèyara sapè sono’ mèlana addhuwân sapè sono’ lajhu

èbâḍâ’âghi neng kennengngan laèn bânnè neng pangerrabhân tapè biyasaèpon

neng lapangankantor Bakorwil 4 Madhurâ è Mekkasan. Bâktowèpon tello arè


e. Nyoson artikel bhuḍhâjâ sè èkaollè ḍâri arèngkes paragraf 1, 2 ,

sareng 3 kasebbhut è attas!

Pakon 4.2

Pakon 4.3

Pakon 4.4


f. Èyatorè jhârbhâ’âghi artikel bhuḍhâjâ è bâbâ panèka mabi

bhâsana dhibi’ !

Sapè sono’, mamolanna pangalèburrâ rèng tanè è Dhisa Dempo pasèsèr

ḍâjâ sè pè’-apè’an Ḍempo Pasèyan, Mekkasan sareng Ḍempo Pasongsongan,

Songennep mèyara sapè binè’ sè èrabât akadhiyâ ngarabâdhi sapè pajhânten ka’

angghuy èpadhâddhi sapè kerrapan. Sa’amponna sapè binè’ bhuru tombu jhurbhu

akadhi sapè kerrapan lajhu èpajhâng èpapolong sareng sapè binè’ laènna . Ė bâkto


taccek.

Pangalèbur ḍâ’ Sapè Taccek ghâpanèka lajhu âtoro’ sareng rèng tanè è




sèttong labâng sakèthèng ( ghâlidhighân) sè è pangpangnga èpasangè kaca rasa

. Manabi sapè sè ta’ ngejjhit ngatèla jâng-bâjânganna sapè bhuru lajhu terros

bisaos lèbât otabâ nyono’ labâng sakèthèng ( ghâlidhighân) sapè ghâpanèka

ènyata’aghi mennang. Ėngghi manabi ghirâs ka jâng-bâjânganna pas nyorot ta’

dhâddhi sè lèbâdhâ otabâ nyono’a, sapè bhuru lajhu ènyamaè kala.


ampon dhâddhi pangalèburra orèng tanè kantos dilowaranna polo Madhurâ.


nalèkana bâkto krerrabhân piala presiden . Namong samangkèn kasambhung

talèbat bânnya’ rèng tanè sè mèyara sapè sono’ mèlana addhuwân sapè sono’ lajhu

èbâḍâ’’âghi neng kennengngan laèn bânnè neng pangerrabhân tapè biyasaèpon

neng lapangan kantorBakorwil 4 Madhurâ è Mekkasan. Bâktoèpon tello arè


g. Sala sèttongnga ghâlimpo’ maca jhâjhârbâ’ân artikel bhuḍhâjâ

sè ampon mabi bhâsana dhibi’ kasebbhut è attas! Ghâlimpo’ sè

laèn nyangghemmè!

Pakon 4.6

Pakon 4.5


5. Lalampa’an

È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi

nyoson okara sè ta’ rontot kantos dhâddhi paragraf . Sampèyan kodhuna

ngaghâli saè bhâb tata carana nyoson. È bâbâ panèka aropa’aghi carana

nyoson sopajâ okara dhâddhi samporna. Sampèyan kodhu nyoson okara

sèttong sareng sèttongnga akor, akanthè’ sareng rontot ḍâlem sèttong

tèma.

a. Okara Carakan Madhurâ è bâbâ panèka ghi’ ta’ samporna

sosonanna, ngèrèng èyatorè soson padhâddhi okara sè lerres

sosonanna!

?[so[arbtHkfizrbfis[pp

jneTnThgu[nHpffiFs[pke/rpn.


[lzu/r[r=t[n[afisde[m ²o.

Pangalamanna Orèng Madhurâ

Laèn polè pangalamanna orèng Madhurâ sè alako è persèl è tana Jhâbâ otabâ

è Sumatra, kantha sè alako è persèl otabâ kebbhun bhâko. Samolèna rèng-orèng

bhuru ḍâ’ Madhurâ lajhu ngoddhi namen belta (sebbhudhân mongghu tamennan

E. Menyusun Kalimat Acak yang Tertulis dalam Carakan Madura

Menjadi Paragraf yang Sempurna Sesuai Kaidah

Pakon 5.1

Maos Patètè bâca’an è bâbâ panèka!


bhâko). Tamennan bhâko è Madhurâ molaè è coba’ neng taon 1830. Tapè lajhu

èyambuwaghi marghâ, korangnga aèng, sarta tana Madhurâ sè ta’ lanḍhu. Bhidhâ

so è polo Jhâbâ, tamennan bhâko sabbhân taon èsak, ngasèllaghi. È polo Jhâbâ è

nalèka jârèya ngasèllaghi bhâko rajhângan ḍâri belta jennis jheppon. Nangèng ḍi-

buḍina bânnya’ ngallè namen bhâko virgènia. Para’ sakabbhinna rèng sè alako

bhâko neng polo Jhâbâ è paḍâteng ḍâri Madhurâ.

Bilâ la mosèm metthèk bân masat, sajân bânnya’ rèng Madhurâ sè èpaḍâteng

otabâ ḍâteng dhibi’ alakowa. Neng kebbhun bhâko, è Jhâbâ Tèmor ,sakabbhinna sè

alako bhâko , iyâ arèya orèng ḍâri Madhurâ. Neng taon 1861, bâḍâ orèng Èropa

nyobâ’ namen bhâko è Madhurâ sè ngasèllaghi 300 pèkol, ḍi-buḍina ta’ èpaterros

marghâ rogi. Bhâko Madhurâ molaè èbelli kangghuy pabbrik roko’ è Polo Jhabâ,

mârghâ neng Polo Jhâbâ molaè kakorangan bâko kangghuy pabbrik roko’ sè palèng

bânnya’ anḍi’na Orèng Bhângsa Cèna, sè kapaksa mellè bhâko Madhurâ. Nangèng

ḍi-buḍina bhâko sigarèt Madhurâ dhâddhi alonca’ nyarè pasarra dhibi’, kantos rèng

tanè bhâko sarta sè adhâghâng bhâko è Madhurâ tapapak bi’ nè’ matta

kaontongan ḍâri bhâko. Coma bhâi kaontongan bhuru ta’ sabârâmpa mongghu rèng

tanè bhâko Madhurâ, sè bâriyâ jârèya sabâb regghâna bhâko ta’ ètantowaghi bi’

rèng sè anḍi’ bhâko , tapè ètantowaghi bi’ pabbrik roko’ lebât pangaḍâ’ na è

Madhurâ iyâ arèya sè ènyamaè guḍâng.Guḍâng anḍi’ orèng tokang nyarè bhâko

iyâ arèya sè ènyamaè banḍul.

Ghi’ jhâman sè abâk ngaḍâ’ banḍul nabur pessèna guḍâng ka rèng tanè

bhâko. Iyâ arèya mellè bhâko neng è bâkto bhungka sè ghi’ kènè’. Sè bâriyâ jârèya

ènyamaè cara otabâ sistem Ijon sè talèbât marogi rèng tanè bhâko. Ḍhâng -

kaḍhâng rèng tanè bhâko, coma tebbâs alako sabâb sè ollè ontong orèng laèn iyâ

arèya banḍul bân orèng guḍâng.Coma rèng Madhurâ sè ta’ dhuli agârunggung,

sanarè coma tebbâs lessona , sè bâriyâ jârèya la èyanggep papasthènna. Parènta

kennengngan panamennan bhâko iyâ arèya Songennep bân Mekkasan la paḍâ

ngalowarraghi atoran ḍaèra sè ngator bârâmma bhâko mosthè èbelli ḍâri rèng

tanè.

Cebbudhân conto sè kongsè 2 kg berrâ’ na èbatessè coma palèng bânnya’ 1

kg. Sanyatana rèng anḍi’ guḍâng taḍâ’ rogina ḍâlem jhuwâl-belli bhâko. Ḍâri

cebbudhân bân ghurghur bhâi la cokop ka’angghuy gâjina palakona ghuḍâng ḍâlem

samosèm. Dhâddhi ollèna kaontongan ḍâri pabbrik , la nyata kaontonganna sè anḍi’

guḍâng. Seḍḍheng orèng tanè ta’ tao atebbâs marghâ malolo èco-koco bandul.


Sumber: dokumen ASAS

Bhâko molaè èsènglaè marghâ marosak kasèhadhân

Tapè saellana Rèng Madhurâ ella ngartè ka kasèhadhân satèya ella ta’ bânnya’,

rèng atanè bhâko mara lambâ’na. Apa polè pabrik roko’ ella bânnya’ sè ètotop

marghâ rogi malolo sabâb ella bânnya’ orèng sè ambu aroko’. Mènorot èlmo

kasèhadhân roko’ pajhât marosak ḍâ’ bhâdhân mongghu ḍâ’ orèng sè dhujân roko’.

b. Èyatorè paghimpo’ bâḍâna teks sè bâḍâ kaèdhânna sareng

bhuḍhâjâ!

c. Bâca’an è attas sampèyan monḍhut sèttong paragrap bisaos

ka’angghuy èsalèn ḍâ’ carakan Madhurâ!

d. Ngèrèng aghenna’è okara neng bâng-sèbângnga paragraf sopajâ

paragraf sè ètambâi okara ghâpanèka dhâddhi paragraf sè

samporna. Lajhu salèn ḍâ’ Carakan Madhurâ!

Conto :

Sapè sono’, mamolanna pangalèburrâ rèng tanè è Dhisa Dempo

pasèsèr ḍâjâ sè pè’-apè’an Ḍempo Pasèyan, Mekkasan sareng Ḍempo

Pakon 5.2

Pakon 5.3

Pakon 5.4


Pasongsongan, Songennep mèyara sapè binè’ sè èrabât akadhiyâ

ngarabâdhi sapè ka’ angghuy èpadhâddhi sapè kerrapan sapè binè’ bhuru

tombu jhurbhu akadhi sapè kerrapan lajhu èpajhâng èpapolong sareng sapè

binè’ laènna Ė bâkto ghâpanèka èpajhâng èpajhâjhâr, kontès macem

ghâpanèka lajhu ènyamaè sapè taccek. Kontès sapè taccek èbâḍâ’âghi

mènangka marammè sarta makombhirâ nalèkana masyarakat è sèttong

kampong akompol marghâ arèsan, otabâ namong sakadhâr masenneng

sakanca’an.

Aghenna’è okara è attas kantos bisa abhâḍhi paragraf anyar

Sapè sono’, mamolanna pangalèburrâ rèng tanè è Dhisa Dempo pasèsèr

ḍâjâ sè pè’-apè’an Ḍempo Pasèyan, Mekkasan sareng Ḍempo

Pasongsongan, Songennep. Mamolanna mèyara sapè binè’ sè èrabât

akadhiyâ ngarabâdhi sapè pajhânten ka’ angghuy èpadhâddhi sapè

kerrapan

Sa’-amponnapè-sapè binè’ bhuru tombu jhurbhu akadhi sapè kerrapan

lajhu èpajhâng èpapolong sareng sapè binè’ laènna Ė bâkto ghâpanèka

èpajhâng èpajhâjhâr, kontès macem ghâpanèka lajhu ènyamaè sapè taccek.

Kontès sapè taccek èbâḍâ’âghi mènangka ka’angghuy marammè

sarta makombhirâ nalèkana masyarakat è sèttong kampong akompol

marghâ arèsan, otabâ namong sakadhâr aneng-senneng makombhirâ

sakanca’an.

e. Èyatorè abhâdhi paragraf sè èssèna bhâb bhuddhâjâ kalabân

tolèsan Carakan Madhurâ!

f. Paragrap sè ghi’ bhuru lastarè èbhâdhi ngèrèng samangkèn

pajhâng neng tabingnga kellas. Hasèl bhâḍhiyân bhuru tantona

ampon mènangka pèlèyan siswa dhibi’ èngghi panèka tantona

mèlè paragraf sè èkasennengngè, ompama akadhi è bâbâ

panèka!

Pakon 5.5

Pakon 5.6


?$[p[$o[noh,,



p[s[s/dj[s[pha[poaneD[m²o

%[syn\,mekKsnS#=%e[m ²od Ýs=o

[sobn\,[$ozenNe[pMyrs[pbi[nh

[s[arbtHkfizrbfis[pp

jneTnThgu[nHpffiFs[pke/rpn.

sha[m\onNs[pbi[nhbubu[tomB|

ju/buakfis[pke/rpnLju[apj=

[ap[po[l=os#=s[pbi[nha[anN,,

[ab[koTgp[nk[apj=[apjj/,

[ko[nTsGp[nklju[avm[a$[p#cCek\,


A. Lèngkerrè horop a, b, c, d, otabâ e mènangka jâwâbhân sè

palèng lerres ḍari soal è bâbâ panèka !

1. Macemma aksara ghâjâng bâḍâ.... a. 10 b. 15 c. 20 d. 30 e. 50

2. Aksara Carakan ènyamaè jhughân, aksara ....

a. Jhâbân b. Latèn c. Rèka’an

d. Swara e. Pèghu

3. Kerrap piala prèsidèn, èngghi panèka kerrap.......

a. Bhupatèn b. Arisan c. Odḍhiyân d. Gubeng e. Tangghâ’ân

4. Manabi nyerat angka aghuna’aghi carakan Madhurâ neng mamolan

okara aghuna’aghi tanḍhâ.... a. Lèngsa b. Longsè c. Pangkat d. dhek-adhek sareng pangkat e. longo

5. Ka’angghuy nyerrat okara anyar neng Carakan Madhurâ mabi ......

a. dhek-adhek b. lènge-longo c. lèngè d. soko e. lèngsa



6. Bhângonna dhek-adhek èngghi panèka....

a. .

b. ?

c. \

d. /h

e. *

7.Mamolanna Rèng Tanè èka’ ḍimma sè lèbur mertè sapè sono’, èngghi panèka.... a. pasèsèr Bârânta b. pasèsèr Tanjhungbhumè c. pasèsèr Pasèyan d. pasèsèr Ambhunten e. kalimo’o’

8. Paddhâ lèngsa, paddhâ longsè, paddhâ ḍhek-aḍhek neng Carakan

Madhurâ èsebbhut.... a. tata bhâsa b. tata tolès c. ondhâgghâ bhâsa d. pèghu

e. lèngè-longo

9. Orèng mèyara sapè bânnè anḍi’na dhibi’, èsebbhut.... a. tokang owan b. dhâghâng panggher c. kèbhir d. jhârâghân e. sorat kanḍhâng

10. Ahèrra okara neng carakan Madhurâ sè keccap pongkasanna

abukka’ kodhuna è pasangè tanḍhâ .... a. Lèngsa b. Longsè c. papatèn d. dhek-adhek


e. soko

11. .....u....panèka sè ènyamaè....

a. cèthak

b. soko

c. petpet

d. longo

e. lèngè

12. ....../......... panèka ènyamaè....

a. pangangghuy swara

b. pangangghuy panyèghek

c. pangangghuy panamba

d. pangkon

e. metpet

13. .....4........ ènyamaè....

a. pangkon

b. Pangangghuy panyeghek

c. pangangghuy swara

d. pangangguy panambâ

e. angka

14.......\... ènyamaè....

a. pangangghuy swara b. pangangghuy panyèghek c. pangangghuy panamba d. pangkon e. lèngsa

15. ....., .....ènyamaè....

a. pangangghuy swara

b. pangangghuy panyèghek


c. pangangghuy panamba

d. pangkon

e. lajâr

B. Jâwâb pètanya è bâbâ panèka kalabân jhârna’!

1. Jâbhârraghi kadhiponapa mamolanna sapè sono’ !

2. Ponapa bhidhâna paragraf sareng dhek-adhek ?

3. Kadhiponapa pamangghina sampèyan bhâb arca ratona

sapè è Polo Poḍây ?

4. Kadhiponapa pamangghina sampèyan bhâb kerrapan sè

ampon èpadhâddhi obyèk wisata nasional ?

5. Kadhiponapa pamangghina sampèyan bhâb bâḍânaKurikulum 2013 muatan

lokal bhâsa daerah sè ampon èpasekken sareng PERGUB NO 19 Taon 2014

sè

nyebbhuttaghi wâjibbhâ Bhâsa Daerah èyajhârraghi è sakola’an sareng

madrasah è Jhâbâ Tèmor.

A. Lèngkerrè horop a, b, c, d, otabâ e mènangka jâwâbhân sè palèng

lerres ḍari soal è bâbâ panèka !

1. Paragraf sè aghâmbhârrâghi sèttong parkara kantos sè maos acora’ bisa

ngoladhi, mèrengngaghi, otabâ apangrasa katèbhânan ka bhâdhânna dhibi’

èsambhât paragraf....

a. Narasi

b. Persuasi

c. Deskripsi

d. Argumentasi

e. Eksposisi

2. È bâbâ panèka tamaso’ ḍâ’ cèrè ḍâri paragraf eksposisi, kajhâbhâna....

a. Tolèsan sè aparèng tambâna pangaonèngan.

b. Ajâwâb pètanya: ponapa, kadhi ponapa, bilâèpon tor aponapa.

c. Èpaḍâpa’ kalabân jârbâ tor jhejjer.

d. Asèpat netral (ta’ maksa sè maos ka’angghuy noro’ ponapa kasokanna sè

nyerrat).

e. Aparèng sèttong jhâjhârbâ’ân bhâb pokeddhâ berta è aropa bârna, okoran,

tor salaènna.

Latèyan Akhèr Semester Ghânjhil


3. Pasèsèr Lombâng sè bâḍâ neng mongghing ḍâjâ bâgiyân tèmor kabhupatèn

Songennep tamaso’ pasèsèr sè serrèng èkaghâbây kennengngan apalessèr

sareng maghârsarè Madhurâ otabâ ḍâri lowar Madhurâ. Pasèsèr Lombâng sè

ghumbhus kalabân ka’-bhungka’an comara oḍâng aghânḍhu’ artè sè matarentem

ka atè, pasèsèr sè bhersè sareng tompo’anna beḍḍhi sè alos andhâddhiyâghi sè

apalessèr perna sareng senneng sabâb maènḍhâ sareng mabhunga ka atè.

Mènorot teks è attas, bâca’an kasebbhut tamaso’ ḍâ’ paragraf....

a. Deskripsi

b. Persuasi

c. Argumentasi

d. Eksposisi

e. Narasi

4.È bâbâ panèka sè ka’ḍimma sè tamaso’ ḍâ’ aksara reka’an ....

a.!

b.A.....

c.k+

d.m

e. O

5. È bâbâ panèka aropa’aghi tangghâl ka’angghuy ngèmodhi Hari Pahlawan.... a. 10 Oktober b. 10 Asyura c. 10 Nopember d. 28 Oktober e. 30 November

6. Empa’ tokoh è bâbâ , pasèra sè asal Madhurâ ? a. Moh. Yamin b. Bung Tomo c. Mohammad Tabrani d. Aru Palaka e. Sisinga Maharaja


7. Sè ka’dimma sè tamaso’ aksara sowara è bâbâ panèka....

a. j+

b. I......

c. l

d. w

e. %

8.Tokoh è bâbâ panèka sè ka’dimma sè Pahlawan Nasional

a. Trunojoyo b. Halimperdanakusuma c. Moh. Tabrani d. Cakraningrat IV e. Cakraningrat III

9.Oca’ sè ka’dimma è bâbâ panèka sè nodhuwaghi “ keterampilan “ a. kaalok b. sokkla c. anyanyè d. èyangghep e. tollèn

10. Oladhi Carakan è bâbâ panèka, ra-kèra sè sala sè ka’ dimma....

a.*=kln \

b. @e [mMs \

c.[s [ro[kt\

d.[$or

e. kr


11. Ra-kèra sè ka’ ḍimma carakan è bâbâ paneka sè sala....

a. mnmi

b. ImmsMIl\

c. gbf#li

d. Aes±|m\

e. spAgr

12. È bâbâ panèka ra-cara ka’angghuy nyarètèma neng teks Topèng Ḍhâlâng,

kajhâbhâna....

a. Maos teks sè bâḍâ.

b. Sarè pokpara sè tombu ḍâlem teks.

c. Talèktèghi bhâsa sè èghuna’aghi ponapa sorop kalabân teks Topèng

Ḍhâlâng.

d. Nyarè oca’ rangkebbhân.

e. Nyarè tombuna pokpara.

14. Unsur (bâgiyân) sè nyoson sèttong karya sastra sè è ḍâlemma aghânḍhu’ bhâb sosial, biografi, psikologi, sareng salaènna èsambhât ....

a. Unsur ekstrinsik b. Unsur intrinsik c. Unsur ghâbâyân d. Unsur sè abhângon sastra e. Unsur khayalan

14.Maos Patètè!

Totogghâ carèta

È ḍâlem atèna Sumbâddrâ acaca

Sumbâddrâ : ma’ bhuruna Arjuna anḍi’ sèpat kasar tor abâu bâceng

Batara Krishna abèrri’ pètodhu ka Sumbâddrâ jhâ’ sè alamar dhibi’na iyâ arèya

Bhuta (Prabu Danan Jaya) sè nyamar dhâddhi Arjuna.

È kennengngan laèn Pèttru’, Semar, Garèng alalana nyarè Arjuna. Serrèna la

lesso sè katello lajhu ngaso è bâbâna kajuwân sè è seddhi’na bâḍâ somor matè.

Ḍâri ḍâlem somor matè jârèya bâḍâ orèng lok-olokghân mènta tolong.

Arjuna : Tolong... Tolong... Tolong...


Pèttru’ : “Ma’ masè bâḍâ orèng sè asowara mènta tolong.”

Garèng : “Iyâ ongghu, maju congngo’ !”

Pèttru’ bân Garèng nyongngo’ ka ḍâlem somor.

Pèttru’ : “Adu... ma’ Ajunan ghustè !”

Arjuna : “Iyâ sèngko’ è buwâng ka ḍâlem somor bân Prabu Danan

Jaya

Mènorot tokèlan teks è attas, bâtegghâ Sumbâddrâ èngghi panèka.... a. Pegghellân b. Angko c. Tatak d. Jhubâ’ tèngkana e. Bhâghus tatakramana

15. Maca sèttong carèta sè ngotama’aghi èssèna bâca’an kalabân aghuna’aghi

pèkkèran, perasa’an, kencengnga sè nolès, tor jhughân kodhu ngaonèngè bhâb

èssèna carèta èsambhât maca....

a. Bèbas

b. Teknis

c. Cerdas

d. Emosional

e. Ceppet

16. Carana nyarèta’aghi bâcâ’an kalabân aghuna’aghi bhâsana dhibi’ bâḍâ pan-

saponapa cara, kajhâbâna ....

a. Bâca patalètè èssèna carèta.

b. Bâcâ sabâgiyân.

c. Sarè pokeddhâ carèta.

d. Sarè cem-macemma tokoh tor bâthegghâ.

e. Jhâlânna carèta kodhu jhejjher.

17. Parkara sè tombu ḍâri tokoh è ḍâlem carèta. Ponapa parkara sè tombu ḍâri abâ’

dhibi’ otabâ kadhâddhiyân sè kalampan ḍâ’ saghâlimpo’na orèng, èsambhât .... a. Plot b. Konflik c. Amanat d. Sudut pandang e. Tema


18. È bâbâ panèka aropa’aghi Cèrè macemma bhâsa lèsan, kajhâbhâna ....

a. È ḍâlem ator-cator, orèng èyarep bisa tapangghi jhujhuk kalabân orèng sè

laèn è ḍâlem aḍon-janḍon otabâ apangghi ḍhep-aḍhebbhân.

b. Ta’ tapèngkot sareng èjhâ’ânna bhâsa, namong tasambhung sareng

kabâḍâ’ân è ḍâlem aḍon-janḍon kabiyasa’anna rè-sa’arèna akor sareng

kabâḍâ’ân.

c. Ca’-oca’na aghânḍhu’ parsemmon.

d. Okarana ḍâ’-panḍâ’ ḍâlem ḍon-janḍon.

e. Okarana serrèng ghâ’-pegghâ’ tor ta’ jhângkep.

19. Sala sèttong tojjhuwân ḍâlem ngalakonè bhâk-rembhâk, èngghi panèka .... a. Ka’angghuy ngaollè pamangghi bhâb sè alalabânan sareng pamangghi sè

aghânḍhu’ papaḍâna.

b. Ka’angghuy nyarè kakalèrowanna orèng.

c. Ka’angghuy pènter acaca

d. Kaanngghuy mabânnya’ kanca.

e. Ka’angghuy malanjhâng pokpara.

20. Sabellunna alampa’aghi drama, kita parlo paham ḍâ’ bâbâtegghâ para tokoh.

Bâbâtegghâ tokoh bisa èpangghi anglèbâdhi ra-cara è bâbâ panèka, kajhâbhâna

....

a. Carètana sè ngarang.

b. Ḍhâ-kanḍhâ-ḍhâ-kanḍhâ ḍâlem teks drama.

c. Sapa sè ngangghit.

d. Angghemman otabâ ḍhâbuna tokoh sè laèn mongghu tokoh sè laèn.

e. Kennengngan sè anyata’aghi bâbâtegghâ tokoh.


Pangajhârân Tema: Kasusastraan

Kompetensi Dasar

3.5 Mengidentifikasi, memahami, dan menganalisis penggunaan bahasa

dalam teks sastra dan non sastra secara lisan dan tulis.

4.5 Membandingkan penggunaan bahasa dalam teks sastra dan non sastra

secara lisan dan tulis.

Indikator

3.5.1 Mengidentifikasi karakteristik bahasa dalam teks sastra lalongèt.

3.5.2 Memahami makna lalongèt dalam teks.

3.5.3 Menganalisa jenis lalongèt seperti parèbhâsan, rora bhâsa.

3.5.4 Mengidentifikasi karakteristik bahasa dalam teks sastra opini seperti

tajuk rencana, iklan.

4.5.1 Menemukan kata-kata yang bermakna konotatif.

4.5.2 Menjelaskan maksud dari kata kata yang bermakna konotatif .

4.5.3 Membandingkan penggunaan bahasa dalam teks sastra yang bersifat

konotatif dengan teks non sastra yang denotatif.

4.5.4 Membuat kalimat yang memuat lalongèt.

4.5.5 Menulis paragraf yang memuat lalongèt.

1. Lalampa’an

2.


du’a’ ḍhimèn . Saterrossèpon, sabellunna alampa’aghi pakon, sampèyan kodhu

ngaghâli carana Mengidentifikasi Karakteristik Bahasa dalam Teks Sastra

Lalongèt. Sabellunnèpon, ngèrèng areng-sareng ngaghâli èssè’èpon bâburughân

beccè’ sè parlo dhâddhi lalampa’an rèn-saarèna:

o Sabellunna mangkat ka sakola’an jhâ’ loppa nyèom astana orèng

seppona sèkaḍuwâ.

o Sampèyan kodhu malanggheng sastra Madhurâ nojjhu bhângsa sè

jhumambhâr

5

A. Mengidentifikasi Karakteristik Bahasa dalam Teks Sastra Lalongèt


Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Sampèyan kodhuna

maghut ḍâ’ jhâjhârbâ’ân lalongèt è bâbâ panèka.

Maos Patètè!

Lalongèt

Sastra Madhurâ aropa’aghi bâgiyân ḍâri kabhuḍhâjân Madhurâ sala

sèttong bâgiyân ḍâri sastra Madhurâ èngghi panèka lalongèt. Ponapa lalongèt ?

Lalongèt ḍâri oca’ asal longèt, èrangkep aḍâ’ aobâ swara, dhâdḍhi lalongèt. Longèt

artèna pènter otabâ pèlak bây-ghâbâyân. Hasèlla bhâghus katèngalanna

nyennengngaghi tor èndhâ, Anom kaulâ abhâḍhi parabhut compo’ aropa korsè,

lomarè, korongnga mano’, sareng samacemma, bhâghus, ènḍhâ, nyennengngaghi

katèngalanna. Anom lakar longèt.

Oca’ lalongèt bâḍâ kaè’anna sareng sastra Madhurâ, èngghi panèka neng

ḍâlem okara, sè aghânḍhu’ pan-saponapan oca’ sè èndhâ, kantos kapèrengnganna

nyennengngaghi, arassa malèpor atè.

Macemma Lalongèt neng sastra Madhurâ bâḍâ 11, èngghi panèka :

1. Bhâk-tebbhâghân

2. Okara kakanthèn

3. Bhângsalan

4. Rora bhâsa

5. Kèrata bhâsa

6. Parèbhâsan

7. Ėbhârât

8. Saloka

9. Parlambhâng

10. Oca’ sarojâ

11. Oca’ camporan tabhâlik

(Metthèk ḍâri buku lalongèt bân oca’ kèyasan, Muakmam 2003)

a. Ėyatorè maos teks è attas patètè kantos sampèyan ngaghâli

ponapa sè ènyamaè lalongèt panèka. Samangkèn, ngèrèng

jhârbââghi polè ponapa sè èsebbhut lalongèt panèka ngangghuy

bhâsana sampèyan dhibi’!

Pakon 1.1


b. È attas ghellâ’ ampon èsebbhuddhâghi macem-macemmèpon

lalongèt. È antarana Bhâk-tebbhâghân, okara kakanthèn,

bhângsalan, sareng rora bhâsa. Ngèrèng sebbhuddhaghi pètto’

sè laèn ma’lè ghenna’ sabellas!

2. Lalampa’an

Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli artèna lalongèt

ḍâlem teks. sampèyan kodhu maghut ḍâ’ pètodhu sè ampon èsaḍiyâ’aghi è

bâbâ panèka sopajâ maghâmpang è ḍâlem ngaghâli ma’na lalongèt ḍâlem teks.

Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Èyatorè maos

jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!

Lalongèt panèka bannè namong aghânḍhu’ ca’-oca’ sè èndha bisaos, nangèng

jughân aghânḍhu’ maksod. Sopajâ ngartè ḍâ’ maksottèpon lalongèt, sampèyan

kodhu ngaonèngè pan-saponapan oca’ sè malarat artèna. Opamaèpon oca’

“Ana’ bhâghus ropana akantha ghumo’”. Orèng sè maos okara ka’ḍinto ta’ bisa

ngartè ḍâ’ maksottèpon okara manabi salèrana ta’ ngartè ḍa’ oca’ “ghumo’”.

Dhinèng ghumo’ ka’ḍinto artèna tana sè marojun marghâ èkennengngè raprap.

a. Èyatorè talèktèghi lalongèt sè aropa Bhâk-tebbhâghân è bâbâ

panèka. Saamponna ghâpanèka, sarè ca’-oca’ sè malarat neng

teks panèka pas sarè artèna.

Bhâk-tebbhâghân

Ana’ bhâghus ropana akantha ghumo’

Rèng sè senneng taḍâ’

Kabbhi orèng paḍá jhitjhit

Ana’ nyemma’ dhing orèngnga atangèsan

Sè è aḍâ’ lakona nyaronèn terros

È èrèng aghenḍhâng

Bâḍâ peccot neng è buḍi

Maḍḍhâ tebbhâk ghânèko napè artèna

Pakon 1.2

B. Memahami Makna Lalongèt dalam Teks

Pakon 2.1


b. Lalongèt sè laèn èngghi panèka okara kakanthèn. Ngèrèng maos

okara kakanthèn è bâbâ paneka!

“Mon nojjhunè palang èsangka malèng, ènghalè coma apolong. Okara

ghellâ’ aghânḍhu’ maksod jhâ’ orèng sè ètèbhânè papasthèn jhubâ’,

sanaosa coma abhâreng saos sareng orèng sè ta’ saè bâtegghâ, pas

kabubbhuwân jhughân kajhubâ’ânna”.

È ḍâlem okara kakanthèn “Mon nojjhunè palang èsangka malèng, ènghalè

coma apolong” aghânḍhu’ keccap lang lèng long sè bâḍâ neng oca’

palang, malèng, sareng apolong.

c.Èyatorè sampèyan abhâḍhi okara kakanthèn sè aghânḍhu’

keccap: par pèr por, nang nèng nong, dâr dir dur, sareng sa sè

so !

d. Lalongèt aghânḍhu’ bâtek ponapa? Jhârbâ’ânna sarè neng teks

lalongèt!

c. Maos teks è attas sarè ca’ – oca’ sè malarat kaghâbây okara!

bânnya’ na 5 okara!

d. Okara sè èbhâḍhi neng pakon 2.4 , èyatorè bhâḍhi paragrap!

3. Lalampa’an


nalèktèghi bhâb teks macemma lalongèt. Kodhuna èkaghâli saè pètodhu

carana nalèktèghi akadhi conto è bâbâ panèka.

Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Èyatorè

maos jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!

Pakon 2.2

C. Menganalisa Jenis Lalongèt seperti Parèbhâsan, Rora Bhâsa

Pakon 2.4

Pakon 2.5

Pakon 2.3


Bâḍâ polè lalongèt sè laèn èngghi panèka parèbhâsan. Parèbhâsan èngghi

panèka okara sè èyangghit samacem oca’ parsemmon sè marlowaghi artè.

Conto:

Sitti ènggharowa manabi ghuy-nganggghuy ponapa’a bisaos abâ’ sampayan.

Abâ’ sampayan artèna èkoca’aghi ḍâ’ orèng ngangghuy ponapa’a bisaos

patot otabâ pantes. Manabi ètalèktèghi neng parèbhâsan: abâ’ sampayan,

abâ’ ka’ ḍinto sè èmaksod èngghi panèka orèng. Dhinèng sampayan panèka

bhârâng ḍâri tampar, talè, kabâ’, ghâlâ sè èpasang ka’angghuy ajhemmor

sassa’an otabâ ghuy-angghuy. Panapa’a bisaos sè èjhemmor otabâ èsabâ’ è

sampayan panèka, katèngal pantes.

a. Èyatorè talèktèghi akadhi conto è attas parèbhâsan è bâbâ

panèka:

1. Nèddhâ’â manco’ ta’ lessa artèna èkoca’aghi ḍâ’ orèng sè talèbât koros.

2. Bhelling kaojhânan, artèna èkoca’aghi ḍâ’ orèng sè ta’ meḍḍhâs

bâburughân.

b. Nyebbuttaghi parèbhâsan laèn sarè artèna pas talèktèghi akadhi

conto è attas!

4. Lalampa’an


mengidentifikasi karakteristik bahasa dalam teks sastra opini. Kodhuna

sampèyan ngaghâli saè pètodhu carana mengidentifikasi akadhi jhâjhârbâ’ân è

bâbâ panèka.


jhughân jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!

È bâbâ panèka bâḍâ iklan neng sorat kabhâr sè abhul-ombhul: Perusahaan

manufactur bhuto:

1. accounting

2. admin penjualan

3. admin gudang

D. Mengidentifikasi Karakteristik Bahasa dalam Teks Sastra Opini

seperti Tajuk Rencana, Iklan

Pakon 3.2

Pakon 3.1


Saraddhâ

1. Lakè’ / binè’.

2. Omor palèng towa 35 taon

3. Ka’angghuyaccounting palèng mabâ D-1

4. Kabbhi panglako sè sangghup kor-akoran ḍâlem ghâlimpo’ bân panglako

kasar. Lamaran kèrèm ḍâ’ jhâlân Bangkingan No 16 Sorbhâjâ.

(Nokèl ḍâri sorat kabhâr Jawa Pos tangghâl 19 Oktober 2014)

a. Èyatorè sampèyan nyebbhuttaghi otabâ nyerrat iklan laèn sè

samacem sareng conto è attas, nokèl ḍâri sorat kabhâr ponapa’a

bisaos!

b. Macem laèn ḍâri iklan sè bâḍâ neng koran èngghi panèka: iklan

bhâris, bhâris ghâmbhâr, cem-macemma kabhutowan. Radar

Madura, tangghâl 30 Oktober 2014.

Èyatorè nyebbhuttaghi macemma iklan sè laènna!

5. Lalampa’an


nantowaghi oca’ sè aghânḍhu’ ma’na konotatif. Sampèyan kodhu maghut ḍâ’

pètodhu sè aropa’aghi conto è bâbâ panèka ka’angghuy dhâddhi pandhuman

sabellunna alampa’aghi pakon.



Neng rèn-arèn orèng ḍhâ-kanḍhâ , orèng acaca, kaḍhâng aghuna’aghi oca’ sè

asèpat konotatif otabâ anḍi’ artè konotatif. Pan-saponapan conto:

1. Nurul ka’ḍissa è dhisana palèng raddhin. Mèlana sareng rèng-orèng pas

èkoca’ :Nurul dhâddhi kembhangnga dhisa.

2. Èsakola’an, Sekkar manabi èyajhâri ponapa’a bisaos lekkas ngartè.

Manabi ulangan segghudhân kèngèng 100. Dhâddhi sareng na’-kana’

Sekkar èkoca’ mella’ atè.

Pakon 4.1

Pakon 4.2

E. Menemukan Kata-Kata yang Bermakna Konotatif


Ḍâri ḍuwâ’ okara è attas, ca’-oca sè anḍi’ artè konotatif, èngghi panèka

kembhangnga dhisa sareng mella’ atè.

a. Èyatorè sampèyan arembhâk sakanca’an mapolong ca’-oca’ se

andi’ artè konotatif bânnya’na 5 mègghi’!

b. Ca’-oca’ sè anḍi’ artè konotatif neng pakon nomer sèttong è attas

èyatorè bhâḍhi okara!

6. Lalampa’an

Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi pakon

ka’angghuy ajhârbâ’âghi maksoddhâ ḍâri ca’-oca’ sè aghânḍhu’ ma’na konotatif,

sampèyan kodhuna maghut ḍâ’ pètodhu sè aropa’aghi conto è bâbâ panèka

ka’angghuy dhâddhi pandhuman sabellunna alampa’aghi pakon.



Sa’amponna sampèyan makompol ca’-oca’ sè anḍi artè konotatif tor ampon

abhâdhi okara sè aghânḍhu’ ca’-oca’ sè anḍi’ artè konotatif akadhi neng

lalampa’an 5, samangkèn ngèrèng èstowaghi patètè ponapa maksottèpon :

1. Nurul dhâddhi kembhângnga dhisa. Ca’-oca’ kembhângnga dhisa panèka

aghânḍhu artè sè ta’ saongghuna otabâ aghânḍhu’ artè kèyasan. Amarghâ

Nurul sakalangkong raddhin pas èsambhât kembhângnga dhisa.

2. Sekkar èkoca’ mella’ atè. Sekkar panèka manabi èyajhâri pangajhârân

panapa’a saos lekkas ngartè. Otabâ èkoca’ jhughân tarbhuka amarghâ

Sekkar pènter tor tarbhuka. Pas èsambhât mella’ atè jhâ’ atè panèka taḍâ’

socana.

3. Dhâddhi ca’-oca’ sè aghânḍhu’ artè konotatif panèka paḍâ sareng oca’

kèyasan.

Pakon 5.1

Pakon 5.2

F. Menjelaskan Maksud dari Kata Kata yang Bermakna Konotatif


Èyatorè jharbhâ’aghi pajhârna’ ca’-oca’ sè anḍi’ artè konotatif sè

ampon èpapolong sareng sampèyan è lalampa’an lèma’ pakon 5.1!

7. Lalampa’an


ka’angghuy abhânḍingngaghi oca’ sè aghânḍhu’ ma’na konotatif sareng

dènotatif, sampèyan kodhuna maghut ḍâ’ pètodhu sè aropa’aghi conto è bâbâ

panèka ka’angghuy dhâddhi pandhuman sabellunna alampa’aghi pakon.



Bâḍâ bhidhâna antara ca’-oca’ sè anḍi’ artè konotatif sareng ca-oca’ sè anḍi’

artè dènotatif.

Artè konotatif ampon èjharbhâ’aghi neng lalampa’an 6 Manabi dènotatif

èngghi panèka ca’-oca’ sè lakar saongghuna. Dhâddhi manabi konotatif ta’

saongghuna dhineng dènotatif saongghuna. Talèktèghi ra-okara è bâbâ

panèka:

1. Nurul molong kembhâng malathè.

2. Nurul nyèram kembhâng mabâr.

3. Nurul ajhemmor kembhâng kamboja.

4. Sekkar mellè atè sakilo.

5. Sekkar nyojjhin satèna atè.

Ḍâri conto lèma’ mègghi’ è attas ampon langkong jhârna’ jhâ’ manabi oca’ sè

anḍi’ artè dènotatif panèka asèpat saongghuna.

Èyatorè abhâḍhi okara sè aghânḍhu’ oca’ dènotatif bânnya’na lèma’

mègghi’ rembhâk sakanca’an!

Pakon 6

G. Membandingkan Penggunaan Bahasa dalam Teks Sastra yang

Bersifat Konotatif dengan Teks Nonsastra yang Denotatif

Pakon 7


8. Lalampa’an

Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi abhâḍhi

okara sè aghânḍhu’ lalongèt. Kodhuna sampèyan ngaghâli pètodhu neng

bhâb panèka. Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon.

Èyatorè maos jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!

Akadhi sè ampon èjhârbhâ’âghi neng lalampa’an 1, bhâb macemma lalongèt

sè bânnya’ èpon 11 mègghi’ manabi è bhâḍhi okara, ompama èpon:

1. Mara tebbhâk mon ajhâlân asoko ḍuwâ’ mon ambu asoko ennem, apa ?

2. Manossa mon parappa’na parlo pèssè ta’ mèkkèr lesso.

3. Ngembhâng nyamplong ka bârâ’ ka tèmor apa sè èsarè, Buk?

4. Satèya orèng Madhurâ ta’ bânnya’ sè namen bhâko bân sa macemma.

Salaènna okara sè kasebbhut è lalampa’an nomer 8 è attas, èyatorè

abhâḍhi okara sè aghânḍhu’ lalongèt laènna bâng-sèbângnga

sèttong okara!

9. Lalampa’an


ka’angghuy nolès paragraf sè aghânḍhu’ lalongèt. Kodhuna sampèyan

ngaghâli pètodhu sè aropa’aghi conto è bâbâ panèka.

Mangkadhâ Asakola

Nurul morèd SMAN 1 Mekkasân kellas X, saamponna ranta sadhâjâ pakakas

sakola’anna èpamaso’ ka ḍâlem ettasa amèdhâ ka eppa’na sareng èbhuna.

Nyongkem ka eppa’ èbhuna sambi mator: mangkadhâ Pa’, Bhu!

Èbhuna aḍhâbu “ Iyâ Bhing pateppa’, pasèpa’ bân pasalpa’, è jhâlân perrèng

malang è songay , tè-ngatè patètè pangastètè , ajjhâ’ ngalowang kènè’

ajhâlân ru-kabhuru bân-sarombân , ngaḍhebbhi pangajhârân bâto kènè’

èpèkkèrra lebbi ghâllu. Nurul mator: “ Ėngghi , Pa’, Bhu ! Assalamu’alaikum.

Pakon 8

H. Membuat Kalimat yang Memuat Lalongèt

I.Menulis Paragraf yang Memuat Lalongèt

Èyatorè oladhi patètè teks è bâbâ panèka!


È tèks è attas bâḍâ 2 paragraf neng paragraf sè nomer 2 okarana aropa

lalongèt bhâb okara kakantèn sareng bhângsalan.

Sè tamaso’ okara kakantèn:

Pateppa’, pasèpa’ bân pasalpa’

Sè tamaso’ bhângsalan:

1. Perrèng malang è songay

2. Ngalowang kènè’

3. Bâto kènè’

Aḍhâsar conto teks è attas, èyatorè sampèyan abhâḍhi paragrap sè

aghânḍhu’ lalongèt ḍuwâ paragrap bisaos!

10. Lalampa’an


mendemonstrasikan penggunaan teks lalongèt. Kodhuna sampèyan ngaghâli

pètodhu neng jhâjhârbâ’ân sabellunna.

Teks lalongèt neng lalampa’an 9 kèngèng èlakonnaghi orèngnga katello,

èngghi panèka Nurul, Eppa’na sareng Èbhuna sè abhul-ombhul mangkadhâ

asakola.

Èyatorè sampèyan sakanca’an bânya’na tello orèng ngalakowaghi

partèngkan sè bâḍâ neng teks lalampa’an 9 kasorang mènangka nurul

kasorang, mènangka eppa’na nurul kasorang, mènangka èbhuna nurul

kasorang lakonaghi è aḍâ’na kellas!

A. Èyatorè pèlè jâwâbhân sè palèng lerres ḍâri al-so’al è bâbâ panèka!

1. Bâgiyânna sastra sè maso’ lalongèt bâḍâ saponapa mègghi’ ?

a. 10

b. 11


Pakon 9

J. Mendemonstrasikan Penggunaan Teks Lalongèt

Pakon 10


c. 12

d. 13

e. 14

2. Kabârâ’ ghâdhep ka tèmor ghâdhep ḍâlem lalongèt èsebbhut....

a. parèbhâsan

b. bhâk- tebbhâghân

c. bhângsalan

d. okara kakanthèn

e. saloka

3. Ėssè’è ti’-titi’ ḍâlem okara è bâbâ panèka kantos okarana samporna !

Patèḍungnga na’ – kana’ jârèya malang ....

a. Sara

b. Mojhur

c. Mèghung

d. Sara’

e. Onjhur

4. Tamoyya pa’ Sumar ondhur ḍâteng. maksodokara kasebbhut, èngghi panèka....

a. Tè- ghântè , bâḍâ sè molè bâḍâ sè ḍâteng

b. Bânnya’ ḍâteng sakalèngngaḍâ’

c. Lakè’ binè’ bânnya’na paḍâ

d. Bânnya’ lè-ollèna acem-macem

e. Rammè aghighirân

5. Bâḍâ rebbhâ neng è tabunna sabâ., orèng laèn ta’ ollè ngarè’ kajhâbâna abâ’na

dhibi’ sè masang tora. Maksod oca’ tora, èngghi panèka....

a. Ėbhârât

b. Kèrata bhâsa

c. Bin-sabin

d. Parèbhâsan

e. Rora bhâsa

6. Pa’ Sora mon ngangghuy kalambhi bârna apa’a bhâi pantes. Biyasana Pa’

Sora ghâpanèka èkoca’ ...

a. Abâ’ sampayan

b. Kabâ’ sampayan

c. Nyabâ’ sampayan

d. Aghântong è sampayan

e. Aghâbây sampayan


7. Juḍhânaghârâ potos.

Okara macem panèka biyasana ènyamaè ....

a. Saloka

b. Rora bhâsa

c. Kèrata bhâsa

d. Abhâsa

e. Parèbhâsan

8. Nompa’ jhârân apajungan , ponapa artèna okara ghâpaneka ?

a. Ollè kaontongan

b. Ontong ḍukalè

c. Nyaman ta’ panas

d. Sè anḍi’ orèng soghi

e. Cè’ lanyona

9. Sè ka’ḍimma okara è bâbâ panèka sè kèrata bhâsa ?

a. Songko’ sè kosong nongko’

b. Nyanglè, dhing kennyang pas molè

c. Cèthak sala bincè bhuthak

d. Kèpa’ kèyaè bân eppa’

e. Nyaman nyannya bi’ paman

10. Sè ka’ḍimma okara è bâbâ panèka sè tamaso’ rora bhâsa ?

a. Mellè kalambhi

b ngangghuy kalambhi

c. Nyassa kalambhi

d. Nyèkot kalambhi

e. ngènjhâm kalambhi

11. Okara è bâbâ panèka sè tamaso’ contona okara kakanthèn, èngghi panèka....

a. Manossa coma ḍhârma

b. Nang, nèng, nong monyèna ejjhâm

c. Kerras ta’ akerrès

d. Bhuppa’ bhâbhu’ ghuru rato

e. Ta’ ngèḍing monyèna ejjhâm

12. Sè tamaso’ contona okara bhângsalan, èngghi panèka ....

a. Sèngko’ satèya ella kellas X

b. Ma’la ka bârâ’ ka tèmor apa sè è sarè ?

c. Ma’ anghedḍhâng tèpès kolè’na kasusu sè molèya bâ’na Lè’ ?


d. Tè -ngatè mon asapèḍâ’ân èrammèna

e. jhâ’ lanyala ḍâgghi’ èsengnga’ kala

13. Oca’ tompang tènḍi ḍâlem lalongèt ènyamaè ....

a. oca’ kèyasan

b. oca’ tanḍhuk

c. oca’ sarojâ

d. oca’ anuswara

e. oca’ papadânan

14. Namen cabbhi molong cabbhi . Okara panèka ḍâlem lalongèt ènyamaè ....

a. parlambhâng

b. saloka

c. èbhârât

d. parèbhâsan

e. rora bhâsa

15. Sabellunna pangajhârân èkabidhi, èyawwâli sareng kalakowan ....

a. Nembhâng

b. Maca puisi

c. Akopa’

d. Adu’a’

e. abhâris

B. Èyatorè Jhârbhâ’âghi Pajharna’ !

1. Ponapa sè èmaksod lalongèt ?

2. Ėyatorè abhâḍhi parèbhâsan sareng artèna aghuna’aghi oca’ “ molè “

3. Ponapa bhidhâna parèbhâsan sareng èbhârât, parèngè , conto !

4. Parèngè conto oca’ saroja 3 mègghi’ !

5. Sè tamaso’ lalongèt bânnya’na 11 èyatorè sebbhuttaghi paghenna’!


Pangajhârân Tema: Kepahlawanan

Kompetensi Dasar 3.6 Mengidentifikasi, memahami, danmenganalisisteksberaksaraJawa/ carakan Madura sesuai kaidah. 4.6 MenyusunparagrafmenggunakanaksaraJawa/carakan Madurasesuai

kaidah. Indikator 3.6.1 Mengidentifikasi tatacara penulisan Aksara Rajȃ dalam carakan

Madura.

3.6.2 Menganalisis tata cara penulisan Aksara Swara carakan Madura.

3.6.3 Memahami tatacara penulisan aksara rèkaan carakan Madura.

4.6.1 Memperbaiki tulisan carakan Madurayang tidak menggunakan kaidah

penulisan yang benar.

4.6.2 Menyalin kalimat yang tertulis dengan ejaan bahasa Indonesia menjadi

teks yang menggunakan Aksara rajȃ carakan Madura.

4.6.3 Menulis kalimat yang mengandung Aksara Swara carakan Madura.

4.6.4 Menulis kalimat yang mengandung Aksara rèkaan carakan Madura.

Pangajhârân sè kapèng 6 panèka bhâb kapahlawanan , maksot

sareng tojjuwân pangajhârân bhâb kapahlawanan panèka nyopprè para

siswa aghâdhuwân ide / pangaterro otabâ Bâburughânn sâ bisa aghuna ḍâ’

bhângsa sareng naghârana.Ngèrèng sabelunna kita ngabidhi pangajhârân 6

panèka rassana saè mnanabi èkabidhi sareng du’a areng-sareng nyopprè

kèngèng pètodhu d͎âri Sè Aghung.

Maos Patètè!

Mohammad Tabrani Soerjowitjitro

Mohammad Tabrani Soerjowitjitro sè langkong kaalok èsebbhut

Tabrani , sokklaèpon bârghâ Mekkasan. Mohammad Tabrani Soerjowitjitro

èbhâbhârraghi è Mekkasan lerres neng tangghâl 10 Oktober 1904. Ė

Mekkasan salèrana onèng èyadhili neng Pangadhilân kottha Mekkasan.

Marghâèpon ènalèka èyonjhâng ḍâ’ HUT èpon Rato Wilhilmèna , nalèka

6


sadhâjâ paḍâ aparèng hormat kalabân alaghuwâghi laghu Kabhângsa’an

Bâlândhâ : Wilhilmus , Tabrani pagghun toju’ sarta ta’ noro’ anyanyi. Sè

sapanèka Tabran¡ aromasa bânnè orèng Bâlândhâ. Mèlana sareng

pangrajâ è Mekkasan bâkto ghâpanèka Tabrani èyangghep èthès tor

ngèna Rato Bâlândhâ. Ė Pangadhilân Tabrani mennang tapè èyangghep

ghilâ, mèlana lajhu èmaso’aghi ka Roma Sakè’ èpapolong sakamar

sareng orèng ghilâ. Ė ghika’iyâ Tabrani ngajhâri orèng ghilâ è kamarra

anyanyi Indonesia raya. Sèyang malem kamar ghilâ rammè sè anyanyi

Indonesia raya. Ahèrra Tabrani èpakalowar. Tabrani ngallè ka Bandung

(1923). Taon 1926 ngallè ka Betawi(Jakarta) è ghika’iyâ lajhu akaèt sareng

Moh. Yamin mabâḍâ kongres pemuda. Neng taon 1928 mabâḍâ kongres

Pemuda sè kapèng ḍuwâ’. Neng kongres taon 1928 ghâpanèka ètoro’è

Sompa sè samangkèn kaalok anyama Sumpah Pemuda. Tabrani

mènangka sè nyeppoè. Sokklana sumpah Pemuda kasebbhut sapanèka :

Kita bertumpah tanah satoe yaitoe tanah Indonesia

Kita berbangsa satoe yaitoe bangsa Indonesia

Kita berbahasa satoe yaitoe bahasa Indonesia

Ghâmbhâr: 6.1 Dhâlemma Mohammad Tabrani Soerjowitjitro

Dhâlemmèpon Tabrani sè aengghun neng Jhâlan Sèrsan Mèsrul no 1,

Pamekasan kantos samangkèn ghi’ pagghun ta’aobâ. Ė compo’ panèka

Tabrani è bhâbbhârraghi lerres neng tangghâl 10 Oktober 1904


Ngèrèng talèktèghi serradhân è attas mabi aksara Carakan

Madhurâ akadhi è bâbâ panèka

? [mo@+mMf°bRni$/u[yowisiÝtRo ,,

? [mo@+mMf°bRni$u/[yowiÝtRo[sl=

[k=oka[lo[kHsebB|t°bRni¾

[sok\kL[a[ponB/gmek¯sn\,

?#bRni$u/[yowiciÝtRo[al[k/rgi

[amek¯sne/L#sN_t=gl\g0;wF[k°obe/ ;1904;

?[amek¯snS[lrn[ao[n=[ay

nili n_%zfil[nKoqQmek ¯s\,m/g

[a[po[nHn[lk[a[yon=Jdh

@+,zF,#,[a[ponR[towil+i¯ [lM !,

n[lksfjpda[k+/ omtKl

bnHlguwgilgu@b=shanµlnF

wil+i¯lM|s\#bRnipgG|[nTojuhs/

tth[no[rohavvi,,[ssp


[nk#bRnia[romsb[nN[ao

[r=*lnF,,[mln[ao[r=p=rj[a

mek¯snB[kTogp[nk#bRni[a

y=ge[pH[q[sTo/[znr[#o*lnF,,

[apzfiln°bRnimenN=t[p[ay=gipGil,[mlnlju

[y[soh

agik[roms[kh[ap[po[loh

skm/s#=[ao[r=gil,,[agikhai

y#bRnizjri[ao[r=gil[akm/

ravviq [nDo[!siAry,,[s

y=mzNmKm/gilr[mM[savviq[nDo[!siAry,,

?a[k+/r#bRni[apk[low/,,#bR

niljuzlLk*n=D|;1923;t

[aon\gynNE;z[lLk*twij

@/t[agikhaiyljuak[atS[rsPe


#=[mok+YminLjumbd[k=o[rsPe

mud,,n_t[aon\gyzN%;mbd[k=o

mud,,#bRni[mn=kk[town,,

[sok\kLn[somP%emudk

sebB|tSp[nk.

?kitbe/tumPk+Tnk+Stu

yaitutnk+ [nDo!siA,,

?kitbe/b=sstuyaitub=

sq [nDo[!siA,,

?kitbe/bk+sstuyai

tubk+sI [nDo[!siA,,

2. Lalampa’an

3.

Mènangka kabidhân, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka. Ngèrèng

areng sareng maos du’a’ ḍhimèn. Saterrossèpon, sabellunna sampèyan

alampa’aghi pakon. Bâburughân beccè’ kodhu sampèyan lampa’aghi ḍâlem

kaoḍi’ân, èantarana:

A. Mengidentifikasi Tatacara Penulisan Aksara Rajȃ, Aksara

Sowara, Aksara Rekaan dalam Carakan Madura


o Sabelluna mangkat ka sakola’an jhâ’ loppa nyèyom astana orèng

seppona sèḍuwâ’.

o Bâ’na kodhu segghut abhersè’è bengkona sopajâ ènḍhâ bân èjhâuwi ḍâri

panyakèt.

Bhângonna Teks è attas ampon ghenna’ ḍâri cem-macemma aksara akadhi sè

èjhâbhârrâghi bhâb aksara rajâ, aksara sowara sareng aksara rèka’an è attas.

Maos Tèks Carakan

Aksara rajâ Carakan

Ta’ sadhâjâ aksara ghâjâng bâḍâ aksara rajâna. Ḍâri 20 macem aksara

ghâjâng coma 8 sè bâḍâ aksara rajâna., ètambâi sèttong ghântongan

aksara ‘ ca ’, èngghi panèka :

Na = ! Sa = $ Ca = ...C.

(Ghântonganna)

pa = % Ka = @

Ta = # Nya = ^

Gâ/ghâ = & Bâ / bhâ = *

Tata caraèpon nyerrat: Aksara rajâ. Aksara rajâ ghâḍhuwân pasangan èngghi panèka:

Na = ....®.

Sa = ....±.

Pa = ²

Ka = ....K


Ta =....°.

Gâ/ghâ = ....´.

Bâ/bhâ = ...µ..

Ca =....C.

Aksara rajâ : nya: ....^. taḍâ’ ghântonganna manabi dhâddhi pasangan

abâli ka, asalèpon èngghi panèka ...³.

Aksara rajâ neng carakan Madhurâ ka’angghuy nyerrat nyamaèpon orèng , nyamaèpon kennengngan, sadhâjâ nyama sè ènyama’aghi akadhi nyamana arè ( Kemmès ), bulân( Sappar), taon (Alip) manabi sè ḍâ’- aḍâ’ taḍâ’ aksara rajâna kodhu sè nomer ḍuwâ’ sareng saterrossa. Manabi sadhâjâ paḍâ taḍâ’ cokop aksara kènè’ bisaos , conto :

Nasir = !si/

Bhângkalan = *=kln \

Kemmès = @e [mMs \

Sora = [$or

Sè Rokèt = [$[ro[@t\


a. Èyatorè talèktèghi neng paragraf è bâbâ panèka, sarè sè

aghânḍhu’ aksara raja neng carakan Madhurâ!

?ketbe/mPk+Tnk+Stu,,

?kbe/b=sstuyaitub=sI[nQo[gsi4S,,

?#bRni$u/[yowici[tRo[al[k/rgi

[amisnLe/#sNt=gl\10;wF[k°obi/;1904.

2. Lalampa’an

È ḍâlem pangajhârân panèka, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb

nalèktèghi aksara swara neng carakan Madhurâ, sampèyan kodhuna ngaghâli

jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka.

Aksara Sowara, neng carakan coma bâḍâ 5 èngghi panèka:

a = A

i = I

u = U

è = E

B. Menganalisis Tata Cara Penulisan Aksara Swara

Pakon 1.1


o= O

Aksara Sowara bânnè aksara rajâ. Neng sèttong nyama otabâ oca’

kèngèng èpasangè langkong d͎âri sèttong aksara sowara. Sè bâḍâ

pasanganna coma:

a =...A..... i = .......I......

conto:

A!mi - k[lowrn/j$.

ImmsMIl\ - gbryn#le.

Aksara sowara ta’ kennèng èpasangè pet-pet ompama bâd͎â nyamaèpon

orèng sè parlo èpabâli ka aksara ghâjâng opama :

Essum= aes±|m\ bânnè = Aes±|m

a. Èyatorè sampèyan abhâḍhi okara sè aghânḍhu’ aksara

sowara, palèng sakonè’ tello’ okara!

b. Èyatorè sampèyan abhâḍhi sèttong paragraf sè aghânḍhu’

aksara sowara!

Pakon 2.1

Pakon 2.2

4S


3. Lalampa’an

È ḍâlem pangajhârân panèka, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb nalèktèghi

aksara rèka’an neng carakan Madhurâ, sampèyan kodhuna ngaghâli

jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka.

Aksara Reka’an è carakan Madhurâ bâḍâ 5, èngghi panèka:

ga = g+ dza =f+

fa = p+ ha =k+ za = j+

Tata caraèpon nyerrat Aksara Reka’an

Aksara Reka’an ta’ kèngèng èsoson ḍuwâ’ . Manabi bâḍâ aksara

rekaan ka’angghuy nyamaèpon orèng otaba laènnèpon sè ḍuwâ’ân apolong

ka’angghuy horop matè kodhu aghuna’aghi papatèn:

[mof+\k+/ = Mudzhar

Aj+\j+m\ = Azzam

Aj+\k+/ = Azhar

Maos teks è bâbâ panèka kalabân talètè!


Mohammad Tabrani Soerjowitjitro sè langkong kaalok èsebbhut Tabrani ,

sokklaèpon bârghâ Mekkasan. Mohammad Tabrani Soerjo-witjitro èlahèrraghi è

C. Memahami Tata Cara Penulisan Aksara Rèkaan Carakan Madura


Mekkasan lerres neng tangghâl 10 Oktober 1904. Ė Mekkasan salèrana onèng

èyadhilineng Pangadhilan kottha Mekkasan. Marghâèpon ènaleka èyonjhâng ḍâ’

HUT èpon Rato Wilhilmèna , nalèka sadhâjâ paḍâ aparèng hormat kalabân

alaghuwâghi laghu Kabhângsa’an Bâlândhâ : Wilhilmus , Tabrani pagghun toju’

sarta ta’ noro’ anyanyi. Sè sapanèka marghâ Tabran¡ aromasa bânnè orèng

Bâlândhâ. Mèlana sareng pangrajâ Bâlândhâ è Mekkasân bâkto ghâpanèka

Tabrani èyangghep èthès tor ngèna Rato Bâlândhâ. Ė Pangadhilân Tabrani

mennang tapè èyangghep ghilâ, mèlana lajhu èmaso’aghika Roma Sakè’

èpapolong sakamar sareng orèng ghilâ. Ė ghika’iyâ Tabrani ngajhâri orèng ghilâ

è kamarra anyanyi Indonesia raya. Sèyang malem kamar ghilâ rammè sè

anyanyi Indonesia raya. Ahèrra Tabrani èpakalowar. Tabrani lajhu ngallè ka

Bandung (1923). Taon 1926 ngallè ka Betawi(Jakarta) è ghika’iyâ lajhu akaèt

sareng Moh. Yamin lajhu mabâḍâ kongres pamuda. Neng taon 1928

mabâḍâkongres pamuda sè kapèng ḍuwâ’. Neng kongres taon 1928 ghâpanèka

ètoro’è Sompa sè samangkèn kaalok anyama Sumpah Pemuda. Tabrani

mènangka katowana. Sokklana sompa Pemuda kasebbhut sapanèka :

Kita bertumpah tanah satoeyaitoe tanah Indonesia Kita berbangsa satoeyaitoe bangsa Indonesia Kita berbahasa satoe yaitoe bahasa Indonesia

( Catatan Keluarga : ASAS, 2014)

a. Talèktèghi èssèna Tèks kasebbhut è attas, ra-kèra tema kasebbhut

ponapa? Jhârbâ’aghi nyarè polè pahlawan sè bisa ècarèta’aghi

sareng sampèyan, para siswa.

b. Panapa para siswa bâḍâ sè senneng ḍâ’ tema laèn salaènna tema

kapahlawanan akadhi kasebbhhut è attas, manabi bâḍâ tema

panapa? Èyatorè jhârbâ’aghi!

Teknik tata caraèpon nyerrat paragraf neng serradhân

Carakan Madhurâ saèstona ta’ aghuna’aghi paragraf. Bhân-sabbhân

serratan anyar èmolaè otabâ aghuna’aghi dhek-adhek (?)

Paragraf saèstona bâgiyân ḍâri bhâb. Artèèpon bhân-sabbhân bhâb Ka-dhâddhiyân

ḍâri pan-saponapan paragaf. Namong paragraf bânnè namong tandhâ aghântèna

tolèsan, maksoddhâ ka’angghuy nolès okara anyar. Kadhi èsebbhut è attas tandhâ

Pakon 3.1

Pakon 3.2


mola’anna nolès anyar, paragraf jhughâ noḍhuwaghi bhâdhi nolès sè aghândhu’

pamèkkèran anyar. Kabânnya’an samangkèn orèng nyebbhut alinea. Alinea dhibi’

aropa’aghi sebbhudhân sè nodhuwaghi jhâ’ sè teppa’na nyerrat amolaè ghâris

anyar. Manabi neng carakan nyerrat kodhu èmolaè sa’amponna nyerrat dhek-

adhek.

Tema bhâb panèka kapahlawanan. Saèstona sebbhudhân “ pahlawan “

mènorot bhâsa èngghi panèka bhâbhuto sè ghâdhuwân sèpat bângal. Sè èmaksot

bângal mongghu pahlawan èngghi panèka aghâdhuwân sèpat parcajâ ḍâ’

kamampowanna bhâdhânna tor jhughâ parcajâ jhâ’ orèng laèn jhughân ghâdhuwân

kamampowan akadhi abâ’na. Ka’angghuy ngaollè kaparcajâ’ân macem ghâpanèka

orèng kodhu jhujhur. Jhujhur ka abâ’na dhibi’ jhughân jhjur dâ’ ka orèng laèn.

Dhinèng pahlawan panèka anap-ènap, èngghi panèka bâḍâ pahlawan lokal daerah

jhughâ bâdâ pahlawan nasional. Orèng Madhurâ sè ampon èyakonè mènangka

pahlawan nasional èngghi panèka Halim Perdana Kesuma. Dhinèng Radhin

Trunojoyo coma pahlawan lokal, Madhurâ sareng Jhâbâ Tèmor.

a. Ponapa sampèyan sadhâjâ ampon onèng mèreng nyama Tabrani sè

mèmpèn Kongres Pemuda è taon 1926. Manabi mèreng , mèreng ḍâri

pasèra ?

b. Ponapa sampèyan sadhâjâ onèng, apanapa neng kongres pemuda

taon 1926 ta’ èbâḍâ’âghi ikrar otabâ sumpah pemuda?(sumpah

pemuda yang sudah tersusun pada tahun 1926 tersebut disusun oleh

Tabrani, namun baru disepakati oleh Moh Yamin untuk diikrarkan

pada Kongres Pemuda ke-2 pada tahun 1928 )

c. Ca’ èpon orèng Sumpah Pemuda taon 1928 kasebbhut mènangka

Kebangkitan Nasional kapèng 2, apanapa ma’ èsebbhut sapanèka ?

4. Lalampa’an

Mènangka sè kabidhân, Sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka.

Ngèrèng areng sareng maos du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè ghuru.

Saterrossèpon, Sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Bâburughân beccè’

kodhu sampèyan lampa’aghi ḍâlem kaoḍi’ân:

Pakon 3.3

D.Memperbaiki Tulisan Carakan Madura yang tidak Menggunakan Kaidah Penulisan yang Benar


o Ngangoḍâdhân kodhu malanggheng pa-ponapa sè ampon dhâddhi

pangareb bângaseppo ka’angghuy matombu tor majhurbhu

kasennèyan Madhurâ kantos bisa mamajhu naghârâ.

o Ghutong rojhung aropa’aghi sèpatta manossa sè kodhu èlampa’aghi

ḍâlem kaoḍi’ân.

Contoh: tolèsan carakan sè ta’ aghuna’aghi pandhuman sè lerres

Malerres tolèsan Carakan Madhurâ sè ta’ aghuna’ aghi pandhuman carana

nyerrat Carakan Madhurâ sè lerres. Nyalèn okara sè èserrat kalabân aghuna’aghi

èjhâân bhâsa Indonesia sè saropa teks sè aghuna’aghi Carakan Madhurâ.

snm aentr k Jab Bar=

snk sake

Okara è attas conto sè kalèro, ta’ maghut ḍâ’ tata cara nolès sè sè saè. Mèlana

sampèyan kodhu paham ḍâ’ tata carana nolès carakan sè saè tor sè lerres.

a. Èyatorè salèn okara è bâbâ panèka kalabân apandhuman ḍâ’

èjhâ’ân carakan sè saè tor sè lerres!

1. Rama mèyor ka Bhângkalan.

2. Nom Pardi rabu ḍâri Bândabasa.

3. Èbhu ngobângè la’ang ka Songennep.

4. Nom Sahrawi mogher bhungkana pao.

5. Lalampa’an


nyalèn tolèsan ḍâri èjhâ’ân bhâsa Indonèsia ḍâ’ aksara carakan Madhurâ,

sampèyan kodhuna ngaghâli jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka mènangka

pètodhu ka’angghuy cetthana nolès.

Jhâjhârbâ’ân:

Artikel aropa’aghi sala sèttong ḍâri macemmèpon tolèsan èkorran otabâ

majalah sè nyatorraghi bhâb tokoh akadhi sè kacator neng teks è

E. Menyalin Kalimat yang Tertulis dengan Ejaan Bahasa Indonesia Menjadi Teks yang Menggunakan Aksara Rajȃ Carakan Madura

Pakon 4.1


attas.Namong jhughâ bâḍâ artikel sè akaè’ artèèpon sareng pasal Dhâng-

ondhâng jhughâ bâḍâ sè takaè’ sareng bunyi Anggaran Dasar sebuah

Organisasi, jhughâ mènangka bunyi ḍâri Anggaran Dasar kasebbhut.

Sè aropa katantowan.

Conto : Sanksi pelanggaran Pasal 44

Undang-undang nomor 12 Tahun 1997

Tentang perubahan atas undang-undang Nomor 6 Tahun 1982

Tentang Hak Cipta.

1. Barang siapa dengan sengaja dan tanpa hak mengumumkan atau

memperbanyak ciptaan atau memberi izin untuk itu dipidana dengan pidana

penjara paling lama 7 (tujuh(tahun dan / atau denda paling banyak

Rp100.000.000,00 ( seratus juta rupiah.)

2. barang siapa dengan sengaja menyiarkan , memamerkan, mengedarkan

atau menjual kepada umum atau ciptaan dan barang hasil pelanggaran

hak cipta, sebagaimana dimaksud ayat 1 dipidanadengan pidana paling

lama 5(lima)tahun dan atau denda paling banyak Rp 50.000.000,00 ( lima

puluh juta rupiah )

a. Èyatorè morèdnyarè karangan sè abhujut artikel tamaso’ jhughân monyèna ḍhâng-onḍhâng otabâ ketentuan Anggaran Dasar ḍâri organisasi kemasyarakatan!

b. Èyatorè morèdnyalèn artikel sè èkaollè ka Bhâsa Madhurâ. Saamponna ghâpanèka artikel sè èkaollè tor ampon èsalèn ka bhâsa Madhurâ lajhu atorè salèn ḍâ’ serradhân Carakan Madhurâ!

b. Ajhârbâ’aghi artèna ca’-oca’ è bâbâ panèka tor nyarè

papaḍânanna, sarta mabiyasa siswa aghuna’aghi kamus Bhâsa

Madhurâ

1. kaalok

2. sokkla

Pakon 5.1

Pakon 5.2

Pakon 5.3


3. èyadhili

4. nalèka

5. anyanyi

6. pangrajâ

7. bâkto

8. èthès

9. ngèna

10. èyangghep

11. èmaso’ aghi

12. èpapolong

13. ngajhâri

14. akaèt

15. kongres pemuda

16. sumpah pemuda

17. satoe

18. yaitoe

19. bertumpah tanah

20. Mohammad Yamin

d. Talèktèghi bhâsa Indonesia neng taon 1920-wan sareng bhâsa Indonesia neng abad sè kapèng 21, samangkèn lajhu salèn ḍâ’ carakan Madhurâ okara è bâbâ panèka!

1920-an > Kita bertumpah tanah satoeyaitoe tanah Indonesia Kita berbangsa satoeyaitoe bangsa Indonesia Kita berbahasa satoe yaitoe bahasa Indonesia

Abad XXI > Kami bertanah air satu, tanah air Indonesia

Kami berbangsa satu, bangsa Indonesia Kami berbahasa satu bahasa Indonesia

e. Èyatorè salèn ca’-oca’ è bâbâ panèka ḍâ’ carakan Madhurâ!

Kaalok = ............................

Sokkla = ...........................

Èyadhili = ..........................

Nalèka = ..........................

Anyanyi = ..........................

Pangrajâ = ..........................

Pakon 5.5

Pakon 5.4


Bâkto = ..........................

Èthès = ...........................

Ngèna = ..........................

Èyangghep = ...........................

Èmaso’ aghi = ..........................

Èpapolong = ..........................

Ngajhâri = ..........................

Akaèt = ..........................

Kongres pemuda = .........................

sumpah pemuda = .........................

satoe = .........................

yaitoe = ..........................

bertumpah tanah = ...........................

Mohammad Yamin = ..........................

f. Èyatorè nyoson ca’-oca’ otabâ okara sè akor sareng pètodhu neng

KD, èngghi panèka ghâlimpo’ Pengetahuan sareng ghâlimpo’

keterampilan !

Ghâlimpo’ pengetahuan:

1. ....................................................

2. ....................................................

3. ....................................................

4. ....................................................

5. ....................................................

6. ....................................................

Ghâlimpo’ keterampilan

1. .................................................

2. .................................................

3. .................................................

4. .................................................

5. .................................................

6. .................................................

7. .................................................

8. .................................................

Pakon 5.6


Arèngkes èssèna Tèks!

1. Kennengnganna Tabrani èlahèrraghi

2. Tabrani èyadhili neng pangadhilan kottha Mekkasan

3. Tabrani èmaso’aghi ka roma sakè’ èpapolong sareng orèng ghilâ.

4. Tabrani sakalowarra ḍâri roma sakè’ Mekkasan lajhu ngallè ka Bandung pas

ngallè polè ka Betawi ( Jakarta ) lajhu mabâḍâ Kongres Pemuda neng

taon 1926. Neng Kongrès Pemuda sè kapèng duwâ’ neng taon 1928

Tabrani maca ikrar sè kantos samangkèn ikrar bhuru pagghun èbâca è

bhân-sabbhân pakèlèngan Hari Sumpah Pemuda sè lerres neng tangghâl

28 Oktober sabbhân taon.

g. Èyatorè ngator sosonanna Tèks kasebbhut kalabân aparèng

paragrap, akadhi conto è bâbâ panèka!

Èyatorè maos Patètè!


Mohammad Tabrani Soerjowitjitro sè langkong kaalok èsebbhut Tabrani

,sokklaèpon bârghâ Mekkasan. Mohammad Tabrani Soerjowitjitro èlahèrraghi è

Mekkasan lerres neng tangghâl 10 Oktober 1904.

È Mekkasan salèrana onèng èyadhili neng Pangadhilan kottha Mekkasan.

Marghâèpon ènaleka èonjhâng ḍâ’ HUT èpon Rato Wilhilmèna , nalèka sadhâjâ sè

èonjhang paḍâ aparèng hormat kalabân alaghuwaghi laghu Kabhângsa’an

Bâlândhâ: Wilhilmus , Tabrani pagghun toju’ sarta ta’ noro’ anyanyi. Sè

sapanèka Tabrani marghâ aromasa bânnè orèng Bâlândhâ. Mèlana sareng

pangrajâ Bâlândhâ è Mekkasan bâkto ghâpanèka Tabrani èangghep èthès tor

ngèna Rato Bâlândhâ. Ė Pangadhilân Tabrani mennang tapè èyangghep ghilâ,

mèlana lajhu èmaso’aghi ka Roma Sakè’ èpapolong sakamar sareng orèng ghilâ.

È ghika’iyâ Tabrani ngajhâri orèng ghilâ è kamarra anyanyi Indonesia

raya. Sèyang malem kamar ghilâ rammè sè anyanyi Indonesia raya.

Ahèrra Tabrani èpakalowar. Tabrani lajhu ngallè ka Bandung (1923). Taon

1926 ngallè ka Betawi(Jakarta) è ghika’iyâ lajhu akaètsareng Moh. Yamin lajhu

mabâḍâ kongres pamuda. Neng taon 1928 mabâḍâ kongres pamudasè kapèng

ḍuwâ’. Neng kongrestaon 1928 ghâpanèka ètoro’è Sompa sè samangkèn kaalok

anyama Sumpah Pemuda. Tabrani mènangka katowana. Sokklana sompa

Pemuda kasebbhut sapanèka:

Kita bertumpah tanah satoeyaitoe tanah Indonesia

Kita berbangsa satoeyaitoe bangsa Indonesia

Kita berbahasa satoe yaitoe bahasa Indonesia

Pakon 5.7


h. Èyatorè talèktèghi èssèna Tèks kasebbhut, aghânḍhu’ tèma

ponapa? Jhârbâ’aghi!

i. Èyatorè Nyangghemmè èssèna Tèks è ttas!

6. Lalampa’an


nolès okara sè aghânḍhu’ aksara swara carakan Madhurâ, sampèyan

kodhuna èmot ḍâ’ jhâjhârbâ’ân sabellunna neng lalampa’an 2.

1 Nyerrat okara Carakan Madhurâ sè è d͎âlemanna aghânḍhu’ Aksara Swara.

2 Nyerrat okara Carakan Madhurâ sè è d͎âlemanna aghânḍhu’ Aksara Rekaan

a. Èyatorè nyoson Tèks bâng-sèbâng sè tèmaèpon mènorot pèlèyan

siswa bâng- sèbâng!

b. Èyatorè nyarè Contona Tèks sè bâḍâ è pan-sapona pan media sè

aghândhu’ tema sosial – ekonomi !

c. Èyatorè Maghimpo’ pan-saponapan oca’ bhârang ḍâri macemma

Komunikasi sè akor sareng teks!

Pakon 5.8

F. Menulis Kalimat yang Mengandung Aksara Swara Carakan

Madura

Pakon 6.1

Pakon 6.2

Pakon 6.3

Pakon 6.4


d. Èyatorè è bâbâ panèka panjhennengan monḍhut lèma’ oca’ ka’angghuy salèn ḍâ’ carakan Madhurâ kalabân saè tor

lerres!

Èjhâ’ân 2004

Èjhâ’ân 2011

1. karajhâân 2. mèarsa 3. saamponna 4. asoara 5. ṭa’-kanṭaa 6. èajhâk 7. parcajââ 8. ka’angghuy 9. marajjhââ 10. koṭṭa 11. kanṭa 12. bhântoan

1. karajhâ’ân 2. mèyarsa 3. sa’amponna 4. asowara 5. tha’-kantha 6. èyajhâk 7. parcajâ’â 8. ka’angghuy 9. marajjhâ’â 10. kottha 11. kantha 12. bhântowan

7. Lalampa’an


nyerrat okara aghuna’aghi aksara rèka’an carakan Madhurâ. Sampèyan kodhu

ngaghâli carana nyerrat okara sè saè, è ḍâlem okara ka’ḍinto kodhu

aghânḍhu’ jhejjher, carèta, sareng lèsan.

Maos Patètè! Majhâpaè’ Èrancang è Madhurâ

G. Menulis Kalimat yang Mengandung Aksara Rèkaan Carakan Madura


Ḍâri dhisa Kodadu Radhin Wijayã nyabbhrâng ka Madhurâ, ngaḍhep ka Aryawiraraja , adipati

Madhurâ è Songennep taon 1292 Saterrossa , Madhurâ pagghun bhâi èbhut-sebbhut è Polo Jhâbâ bi-lebbi

nalèkana Karajhâân Majhâpaè' molaè maddhek.

Sanyatana Karajhâân Majhâpaè’ èrancang neng è polo Madhurâ bi’ Radhin

Wijaya labân Arjâ Wiraraja. È nalèkana , Jayakatwang , rato Kaḍiri alorok bân

makala Singasari kantos nyèdhâi rato Kertanegara, mantona rato Kertanegara sè

anyama Radhin Wijaya nyèngkèr ḍâ’ ka Madhurâ , ka’angghuy mènta bhântowan. È

bulletin KONKONAN 1990 sè terbi’ è Songennep nyatoraghi bâriyâ :

“ Arjâ Wiraraja atanya ḍâ’ Radhin Wijaya sè ghi’ bhuru tandhuk ḍâri Singasari “

Napa Radhin lakar bângal alabân ḍâ’ Rato Jayakatwang ?” Mèreng bâriyâ Radhin

Wijaya mèsem , lajhu ḍhâbuna: “ …bulâ nèko pon aperrang bân bhâlâ Kaḍiri , jhâ’

sènga bulâ anḍi’ bhâlâ prajhurit paḍâ bânnya’ na bân bhâlâ Kaḍiri tantona sanonto

paman Jayakatwang pon bâḍâ è tanang bulâ. Tapè sanajjhân bhâlâ bulâ sakone’

bânnya’ matato moso . Bulâ pas èkarembhâk ka’angghuy nyarè bhântowan ka

Madhurâ engghi nèko ḍâ’ dhika. È tengnga tasè’ bulâ ghi’ sempat makala tello’

parao sè èḍâlemma aèssè orèng sapolo è tong-sèttongnga parao. Tellopolo orèng

alabân bulâ kalèma sabhâlâ , bulâ ta’ tako’ nyatana bulâ ghi’ oḍi’ sanonto bâḍâ èko’

iyâ…” Saellana ranta sè abhâk-rembhâk , Radhin Wijaya bân Arjâ Wiraraja lajhu

mangkat ka Kaḍiri , ngadhebbhâ ḍâ’ rato Jayakatwang.Arjâ Wiraraja mènta’aghiyâ

sapora Radin Wijaya ḍâ’ Rato Jayakatwang sè sanyatana ghi’ majhâḍi’na Radhin

Wijaya. Dhinèng Arjâ Wiraraja sanyatana talèbât semma’ ḍâ’ Rato Jayakatwang

mèla ḍâri jârèya Kertanegara abâk ta’ parcajâ ḍâ’ Arjâ Wiraraja kantos èpajhâu ḍâri

Singasari sanarè èangkat dhâddhi Aḍipati.

“ Apa kaḍâtengnganna bâ’na rèya ngèbâ pasakèdhân ?” Patanyana Rato

Jayakatwang ḍâ’ Arjâ Wiraraja saellana sè kaḍuwâ tandhuk ka kraton bân asèbâ ḍâ’

rato.

“ Bhunten abdhi dhâlem acabis bânnè abhâkta pasakèdhân nangèng

ngadheppaghiyâ pottra junan dhâlem Radhin Wijaya sè terro nyo’ ona dhâbu sareng

kabellasân junan dhâlem.” Atorra Arjâ Wiraraja abâk tè-ngatè. Mèyarsa atorra

Arjâ Wiraraja bâriyâ , rato mèsem sarta adhâbhu :

“Sèngko’ talèbât senneng bilâ atorra bâ’ na jârèya bhenḍer , tapè è bâkto

satèya rèya tang parjhurit parappa’ na nyarè’ è tang panakan sè satèya èkèbâ bâ’

na ḍâ’ ḍinna’. Ca’ na Pangèran Ardharaja, tang ana’ sè dhâddhi lowayya tang

panakan sè èkèbâ bâ’ na satèya rèya, tang panakan jârèya bânnya’ matato tang

parjhurit , apa mènorot pamangghina bâ’ na sèngko’ mosthè anyapora ? “

“ Saèngghâ ta’ dhâddhiyâ dhukana junan dhâlem , kaulâ apamangghi , junan

dhâlem bhâḍhi dhâddhiyâ rato sè palèng aghung saamponna rato Aghung


Wisnuwarddhana è bhumi Jhâbâ panèka manabhi nyapora ḍâ’ orèng sè onèng

dhâddhi mosona junan dhâlem.” Samarèna Arjâ Wiraraja mator bâriyâ , rato lajhu

kasokan sarta lajhu meddhet ta’ abu-ḍhâbu. Sakabbhinna orèng se asèbâ bâriyâ

kèya, tako’ sè asowara , mala ta’ bângal aonga’ bhâlâkka’. Tapè pas lajhu bâḍâ

sowara tha’-kantha’a mènta kabellasân :

“ Ḍu , paman Prabu, sanyatana bilâ kaulâ pagghun amosowa sareng paman prabu

kaulâ ta’ poron èajhâk paman Wiraraja ḍâ’ ka’ ḍinto. Kaula bângo’ an ngamoka

bhâlâ Kaḍiri sabâb kaulâ ta’ tako’ sè matèya. Tapè kaulâ poron èyajhâk paman

Wiraraja ka’ kanto kaulâ polana ampon ngakonè jhâ’ kala , bân pamangghi kaulâ

ngabdhi ḍâ’ rama prabu Kertanegara sareng ngabdhi ḍâ’ paman prabu mongghu ḍâ’

kaulâ paḍâ saos . Asal paman prabu paḍâ mama’ mora sarta majhâjâ’â tana Jhâbâ

panèka kaulâ poron abhânto paman prabu. “

Mèyarsa atorra Radhin Wijaya bâriyâ Rato mèsem polè , lajhu aḍhâbu :

“ Bâ’ na kaḍuwâ pajhât paḍâ pènter acaca sarta bibirra mara sè ètaburi

maddhu, sèngko’ ella cè’ ngartèna ḍâ’ bâtegghâ bâ’ na kaḍuwâ , tapè sèngko’ terro

parcajâ âḍâ’ bâ’ na kaḍuwâ maskè tang atè sanyatana ghi’ acaca jhâ’ bâ’ na ḍâ’

kanna’ rèya anḍi’ maksot sè satèya sèngko’ ghi’ ta’ tao. Tapè mon bâ’ na bi’

sèngko’ è sapora , apa sanyatana sè èkaparlo bâ’ na acabis ka sèngko’ ?” Satèya

patanyana Rato ètojjhuaghi ḍâ’ Radhin Wijaya.

“Kaulâ terro nyo’ona kennengngan ka’angghuy ngolok makompola bhâlâ

Singasari , kaulâ bâdhi nerrangngaghiyâ jhâ’ mon ghi’ alabâna ḍâ’ paman prabu pon

taḍâ’ gunana , mèlana kaulâ bhâḍhi ngajhâk rèng-orèng ghâpanèka alako abhânto

Kaḍiri, abhânto paman prabu… marajjhâ’â Kadiri.”

“ Pola bâ’ na apangarep maddhegghâ kraton?”

“ Bhunten…, “ Satèya Arjâ Wiraraja sè ajâwâb. “ Panapa sè è atorraghi pottra junan

dhâlem , abdhi dhâlem sè nyoro , nyopprè bhumi Jhâbâ ceppet tremtem polè kadhi

mèn-ḍhimènna. “

“ È ḍimma sè è katerrowè bâ’ na ?” Partanyaan bhuru è tojjuwaghi ḍâ’ Radhin

Wijaya.

“ Kaulâ ngèrèng kasokanna paman prabu , mongghu ḍâ’ kaulâ è ka’ ḍimma a bisaos

paḍâ…”

“ Mènorot abdhi dhâlem , kennengngan sè ghi’ aropa alas…manabhi ḍâgghi’ ampon

dhâddhi kottha tantona bisa nambâi rajjhâna Kaḍiri. “ Satèya Arjâ Wiraraja sè

ajâwâb.

“ I yâ , bhenḍer atorra bâ’ na jârèya bân atorra Wijaya mabhunga ka sèngko’

sabâb ta’ mamèntanè, èḍimma ra-kèra sè nyaman ?” Rato kantha atanya ḍâ’

salèrana dhibi’.

“ Mon saèrèng sareng kasokanna junan dhâlem , kadhiponapa manabi alas Tri’ ?”

Atorra Arjâ Wiraraja dhi-kadhiyâ orèng sè sambi mèkkèr .”

“ Alas Tri’….?, wah jârèya tajhâu dhillu ḍâri ḍinna’ , apa kèrana bâ’ na ta’

makompola parjhurit è ḍissa lajhu alorok ḍâ’ ḍinna ‘ ?”


“ Alas Tri’ coma alas majhâ sè korang paèdâna mongghu ḍâ’ karajhâ’ân, tana sè

laèn sadhâjâna tana bhâghus mongghuḍâ’ paperghin, tapè è ka’ ḍimma

pamangghina junan dhâlem?”

“ Iya la mara…sèngko’ ngèdhinè… “

Neng carèta laèn bânnya’ bhâb Madhurâ tamaso’ mabhingong Sarḍâḍu

Bâlândhâ sè ngeppos è Mekkasan . Bhingong marghâ è tangghâl 16 Agustus

1947 pasukan Republik Indonesia sè bâḍâ è Madhurâ ngeppong kottha Mekkasân

kantos sarḍâḍu Bâlândhâ mènta bhântowan ḍâ’ markassa è Sorbhâjâ. Ca’ èpon

sapalè ḍâri wartawan Bâlândhâ dhibi’, nyebbhuttaghi jhâ’ serrangan neng tangghâl

16 Agustus 1947 è kottha Mekkasan . ghâpanèka perrang palèng rajâ mongghu

sarḍâḍu Bâlândhâ sa’amponna perrang Dunia ke-2.....( AS.SADIK, 2006)

a. Èyatorè nyarè ca’oca’ sè malarat è ḍâlem teks è attas, saamponna è

pakompol lajhu bhâḍhi okara artè’è ngangghuy kamus Madhurâ!

b. Salastarèna oca’ kasebbhut èyartè’è, Èyatorè sampèyan bhâḍhi

okara kalabân aghuna’aghi ca’-oca’ kasebbhut!

c. Salastarèna abhâḍhi okara, sampèyan monḍhut lèma’ okara

ka’angghuy salèn ḍâ’ carakan Madhurâ!

A. Lèngkerrè horop a, b,c otabâ d mènangka jâwâbhân sè palèng lerres

ḍari soal è bâbâ panèka !

1. Tabrani sareng Mohammad Yamin akaèt, maksoddhâ oca’ akaèt èngghi

ka’ḍinto

a. Akanca rapet b. Atarètan c. Sabhâlâ’ân d. Sabhârengngan e. Satatangghâ

2. Tabrani sabelunna ka Betawi bâḍâ è Mekkasan, Tabrani orèng ka’dịmma?

a. Ambon


Pakon 7.1

Pakon 7.2

Pakon 7.3


b. Madhurâ

c. Sulawesi

d. Sumattra

e. Jhâbâ

3. Apanapa Tabrani ma’ èmaso’aghi ka Roma Sakè’ Ghilâ ?

a. Ghilâ

b. Èkabâjhi’i pangrajâ è Mekkasan

c. lakar mènta dhibi’ terro ngajhârâna anyanyi laghu Indonesia Raya ka

orèng ghilâ è Roma Sakè’ Mekkasan

d. Coma lâ-maghilâ

e. Settrès

4. Apanapa Tabrani ma’ èpakalowar dâri Roma Sakè’?

a. Polana ampon bârâs

b. Èsoro nyèngghâ dâri Mekkasan

c. Polana ngajhâri Rèng Ghilâ anyanyi Indonesia Eaya

d. Tabrani mènta kalowar dhibi’

e. Tabrani sèdhâ

5. Lalampa’anna Trabrani panèka aropa’ aghi wujud dâri ...

a. kadhengghiyânna ka bhângsana

b. kacinta’ana ka bhângsa

c. Kabâjhi’ ânna ka pamarènta jhâjhâ’ân

d. Nèserran

e. Èsto

6. Sè nyeppowèKongres Pemuda taon 1928 èngghi panèka..

a. Sukarno

b. Hatta

c. Tabrani

d. Yamin

e. Soeharto

7. Kongrès Pemuda sè kapèng ḍuwâ’ èlampa’aghi neng tangghâl...

a. 16-4-1928

b. 28-01-1928

c. 28-10-1928

d. 17-8-1945

e. 17-7-1946

8. Kongrès Pemuda sè kapèng ḍuwâ’ èlampa’aghi neng kottha ...


a. Mekkasan

b. Jakarta

c. Sampang

d. Betawi

e. Sorbhâjâ

9. Kongrès Pemuda sè kapèng sèttong èlampa’aghi neng...

a. Batavia

b. Bandung

c. Semarang

d. Sorbhâjâ

e. Medan

10. Bânnya’èpon aksara ghâjâng Carakan Madhurâ, èngghi panèka...

a. 5

b. 10

c. 20

d. 25

e. 35

11. Aksara Carakan Madhurā sè ghâḍhuwân aksara rajâ namong coma bâḍâ

a. 8

b. 7

c. 9

d. 10 ètambâi 1 , ghântongan .

e. 11

12. c,r,k,fPanèka Aksara...

a. Rajâ

b. ghântongan

c. Sowara

d. Rekaan

e. Ghâjâng

13. Ka’angghuy mènangka tandhâ jhâ’ sè èserrat “ tolèsan anyar “ , tandhâ

ghâpanèka èsebbhut...

a. Paragrap

b. Padhâ lèngsa

c. dhek-adhek


d. alinea

e. Longsè

14. Nalèka Radhin Wijaya maddhegghâ kraton anyar, Radhin Wijaya arembhâk

Sareng...

a. Soerjowitjitro

b. Jayakatwang

c. Ronggosukowati

d. Arrya Wiraraja

e. Trunojoyo

15. Pahlawan nasional sè ḍâri Madhurâ èngghi panèka...

a. Kè’ Lèsap

b. Halim Perdana Kusuma

c. Radhin Trunojoyo

d. Sakèra

e. Radhin Sunarto

C. Jâwâb pètanya è bâbâ panèka kalabân jhârna’!

1. Kadhipanapa carana sampèyan mahamè teks bāca’an sè è sadiyâ’âghi neng

pangajhârân 6 panèka. ?

2. Sala sèttong dâri 3 bâtek Rèng Madhurâ èngghi panèka malolo ngangghuy

bhâsa Madhurâ bilâ bâdâ è po’-compo’ na asa-ghessa sabhâlâ’ân. Panapa

sampèyan ngèstowaghi bâbâtek ghâpanèka?

3. Panapa sampèyan onèng mèreng panapa sabâbbhâ neng taon 1927 tadâ’

KongresPemuda ? Panapa lakar Kongres Pemuda èbādā’ ādghi èbhān-

sabbhān dutaon sakalèyan ?

4. Kaulâ mèreng sampèyan pènter maca sareng nyerrat Carakan Madhurâ ,

mè’ kantos sapanèka kadhipanapa carana ?

5. Paham panapa sè è yanot Tabrani sareng Mohammad Yamin kantos

makompol para ngangodhâdân neng taon 1926.


Pangajhârân Tema:Pandidikan

Kompetensi Dasar 3.7 Mengidentifikasi, memahami, dan menganalisis puisi tradisional atau

modern sesuai dengan karakteristik. 4.7 Membaca, mencipta, dan mempublikasikan puisi tradisional atau

modern.

Indikator 3.7.1 Mengenal macam – macam tembang macapat 3.7.2 Mengidentifikasi tembang macapat 3.7.3 Menganalisis ciri-ciri tembang macapat 3.7.4 Mengungkapkan isi tembang macapat. 4.7.1 Mengarang tembang macapat. 4.7.2 Mempublikasikan tembang macopat hasil karya sendiri. 4.7.3 Mengomentari tembang macapat hasil karya siswa. 4.7.4 Menceritakan isi tembang macapat karya sendiri 4.7.5 Melagukan tembang macapat karya sendiri di depan kelas.lala

Ghâmbhârrâ: 7.1 Orèng parappa’na nembhâng/mamaca

1. Lalampa’an

7

A. Mengenal Macam – Macam Tembang Macapat



du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè sareng ghuru. Saterrossèpon, sabellunna

alampa’aghi pakon neng bhâb panèka, sampèyan kodhuna kennal ḍhimèn

ḍâ’ cem-macemma tembhâng macapat. Sabellunnèpon, ngèrèng areng-

sareng ngaghâli èssè’èpon bâburughân beccè’ sè parlo dhâddhi lalampa’an

rèn-saarèna è bâbâ panèka:

o Morèd wajib ngabhâktè ḍâ’ ghuru.

o Sopajâ pènter kodhu bhâjheng ajhâr.

Maos Patètè!

Tembhâng Macapat Asal molana Tembhâng Macapat panèka èyangghit sareng para wâli è bakto jhâman Kawâliyân. Tembhâng kasebhut èghuna’aghi mènangka pakakas (sarana) ka’angghuy nyebhârraghi ajhârân agama Islam. Dhinèng Tembhâng macapat panèka bâḍâ 9 macemma: 1. Tembhâng Artatè angghidhânna Sunan Kalijaga

Conto :

Sorabhâjâ Kamal labân Pèḍèng

Ka Bhângkalan Nyronḍung Tanamèra

Talèngko’ Jhâtè rongkangè

Bhâlighâ Jrengngè’ Torjhun

Kottha Sampang labân Nyamplongè

Bhândhârân labân Brânta

Pamekasan tandhuk

Arsojhi labân Dhuwara

Paraghâ’ân Kapèḍi lajhu Èngḍâkè

Srongghi Kolor Pakotthan

(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)

2. Tembhâng Maskumambang angghidhânna Sunan Kudus Conto : Aḍu ana’ kènga’ana ongghu atè Jhujhur rèya moljâ

Ḍâ’ bhâdhân ta’ amberrâ’i La-mala ḍhâmmang kèbâna



3. Tembhâng Sènom angghidhânna Sunan Muria Conto : Patè-ngatè sè acaca

Ma’ ta’ dhâghâ kabhâlâi Dhing cacana wa’ ngalanyar Tanto ḍâgghi’ conè masthè Wa’ sènga’ jhâ’ngangènthèng Jhubâ’ nyama dhâdhi malo Bi’ kaghâliyâ sènga’ Batek ketthâng ta’ tèrowè Masthè paḍâ yâ bânnya’ ngajhagha bhunga


4. Tembhâng Kasmaran angghidhânna Sunan Giri Conto : Neng jhâlân maḍḍhâ tè-ngatè

Ma’ ta’ mangghi aral dhika Nyèsè kacèr nèko masthè Tatompa’anna napèya Nyèmpang kacèr kodhuna Brinto nagara sè ngator Ma’ lè slamet kadhâddhinna

(Angghidhânna H. Sastro)

5. Tembhâng Slangèt ( Kènanthè ) angghidhânna Sunan Muria Conto : Bhungkana kalangkong loros

Ranca’ bi’ tolop ḍhâ – anḍhi Ḍâunna bi’ tamèng paḍâ Buwâ bânnya’ kompol kabbhi Towa – towa salèn roba Asal bhiru obâ konèng


6. Tembhâng Pangkor angghidhânna Sunan Muria Conto : Manossa è dhunnya rèya Angengghunè bâgiyânna bi’-dhibi’ Bâḍâ palang bâḍâ pojhur Sè mèskèn maso’ palang

Dhing sè soghi gulungan sè ontong Bâḍâ apes bâḍâ moljâ Sè kobâsa nantowaghi



7. Tembhâng Dhurma angghidhânna Sunan Bonang Conto : Tembhâng Dhurma aghânḍhu’ sèttong nasèhat Nasèhaddhâ rèng alèm Katonna jhâ-majjhâ

Tapè èssèna merras Klamon toro’ ghâtèyaghi Manfaat rajâ Masthè ta’ ngocèbânè


8. Tembhâng Mèjhil angghidhânna Sunan Kudus Conto : Bhârâng wâjib ta’ ghâmpang lakonè Marghâ sengka tombu Sengka rèya pangghuḍhâna iblis Ḍhinèng iblis lèbur lang-ngalangè

Ḍâ’ rèng lako wajib Nyopprè ta’ alako


9. Tembhâng Pucung angghidhânna Sunan Giri Conto : Bapa’ pucung ropana amènḍhâ ghunong

Taḍâ’ sè lèburrâ Mala kabbhi paḍâ bâjhi’ Dhing kangghunan èlos-ellos nges-prengngessen


Katerrangan: Ka’angghuy ceppet onèng (apal) ḍâ’ macemma tembhâng sè 9, ngèrèng parèksanè rèngkessan è bâbâ panèka !

S ènom M askumambang P angkor

S langèt ( Kènanthè ) M èjhil A rtatè

P ucung D hurma K asmaran

1. Èyatorè jhârbâ’aghi asal molana tembhâng macapat panèka,

pasèra sè ngangghit? 2. Bâḍâ saponapa macem tembhâng macapat panèka? Cacak

sebbhuttaghi!

Pakon 1


2. Lalampa’an Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli carana mangghi’i

tembhâng macapat . Sampèyan kodhu maghut ḍâ’ pandhuman sè ampon èsaḍiyâ’aghi è bâbâ panèka sopajâ maghâmpang è ḍâlem carana mangghi’i tembhâng macapat.

Tong- sèttongnga tembhâng macapat bâḍâ sè paḍâ tor bâḍâ sè ta’ paḍâ bannya’na okara (ghâtra) ḍâlem sapadḍhâ anḍhegghân (sabaiddhâ) 1. Tembhâng Artatè bâḍâ 10 okara (ghâttra)

Conto : 1. Sorabhâjâ Kamal labân Pèḍèng

2. Ka Bhângkalan Nyronḍung Tanamera

3. Talèngko’ Jhâtè rongkangè

4. Bhâlighâ Jrengngè’ Torjhun

5. Kottha Sampang labân Nyamplongè

6. Bhândhârân labân Brânta

7. Pamekasan tandhuk

8. Arsojhi labân Dhuwara

9. Paraghâ’ân Kapèḍi lajhu Èngḍâkè

10. Srongghi Kolor Pakotthan


2. Tembhâng Maskumambang bâḍâ 4 okara ( ghâttra )

Conto : 1. Aḍu ana’ kènga’ana ongghu atè 2. Jhujhur rèya moljâ 3. Ḍâ bhâdhân ta’ amberrâ’i 4. La-mala ḍhâmmang kèbâna

(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat

B. Mengidentifikasi tembang macapat


Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)

3. Tembhâng Sènom bâḍâ 9 okara (ghâttra) Conto :

1. Patè-ngatè sè acaca 2. Ma’ ta’ dhâghâ kabhâlâi 3. Dhing cacana wa’ ngalanyar 4. Tanto ḍâgghi’ conè masthè 5. Wa’ sènga’ jhâ’ ngangènthèng 6. Jhubâ’ nyama dhâddhi malo 7. Bi’ kaghâliyâ sènga’ 8. Batek ketthâng ta’ tèrowè 9. Masthè paḍâ yâ bânnya’ ngajhâghâ bhunga


4. Tembhâng Kasmaran bâḍâ 7 okara ( ghâttra ) Conto :

1. Neng jhâlân maḍḍhâ tè- ngatè 2. Ma’ ta’ mangghi aral dhika 3. Nyèsè kacèr nèko masthè 4. Tatompa’anna napèya 5. Nyèmpang kacèr kodhuna 6. Brinto nagara sè ngator 7. Ma’ lè slamet kadhâddhinna

(Angghidhânna H. Sastro )

5. Tembhâng Slangèt ( Kènanthè ) bâḍâ 6 okara ( ghâttra ) Conto :

1. Bhungkana kalangkong loros 2. Ranca’ bi’ tolop ḍhâ – anḍhi 3. Ḍâunna bi’ tamèng paḍâ 4. Buwâ bânnya’ kompol kabbhi 5. Towa – towa salèn roba 6. Asal bhiru obâ konèng


6. Tembhâng Pangkor bâḍâ 7 okara ( ghâttra ) Conto :

1. Manossa è dhunya rèya


2. Angengghunè bâgiyanna bi’ – dhibi’ 3. Bâḍâ palang bâḍâ pojhur 4. Sè mèskèn maso’ palang 5. Dhing sè soghi gulungan sè ontong 6. Bâḍâ apes bâḍâ moljâ 7. Sè kobâsa nantowaghi

7. Tembhâng Dhurma bâḍâ 7 okara ( ghâttra ) Conto :

1. Tembhâng Dhurma aghânḍhu’ sèttong nasèhat 2. Nasèhaddhâ rèng alèm 3. Katonna jhâ- majjhâ 4. Tapè èssèna merras 5. Klamon toro’ ghâtèyaghi 6. Manfaat rajâ 7. Masthè ta’ ngocèbânè


8. Tembhâng Mèjhil bâḍâ 6 okara ( ghâttra )

Conto : 1. Bhârâng wâjib ta’ ghâmpang lakonè 2. Marghâ sengka tombu 3. Sengka rèya pangghuḍhâna iblis 4. Ḍhinèng iblis lèbur lang- ngalangè 5. Ḍâ’ rèng lako wajib 6. Nyopprè ta’ alako


9. Tembhâng Pucung bâḍâ 4 okara ( ghâttra ) Conto :

1. Bapa’ pucung ropana amènḍhâ ghunong 2. Taḍâ’ sè lèburrâ 3. Mala kabbhi paḍâ bâjhi’ 4. Dhing kangghunan èlos-ellos nges-prengngesen


Pakon 2


Talèktèghi bâng- sèbângnga tembhâng macapat è attas lajhu jâwâb pètanya è bâbâ panèka! 1. Tembhâng Macapat ponapa sè palèng bânnya’ okarana ḍâlem sapaddhâ

andhegghân ? 2. Tembhâng Macapat ponapa sè palèng sakonè’ okarana ḍâlem sapaddhâ

andhegghân ? 3. Tembhâng Macapat ponapa’an sè paḍâ bânnya’na okara ḍâlem sapaddhâ

andhegghân ?

3. Lalampa’an

È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi nalèktèghi

cèrèna tembhâng macapat, sampèyan kodhuna ngaghâli saè cèrèna tembhâng.

È bhâb panèka aropa’aghi jhâjhârbâ’ânna cèrèna tembhâng sareng katantowan-

katantowanna lalampa’an ḍâlem ngalakonè pakon.

Cèrè-cèrèna tembhâng Macapat salaèn ḍâri bânnya’na okara è bhân-

sabbhânna paḍḍhâ anḍhegghân akadhi kasebbhut è attas bâḍâ jhughân :

a. Bânnya’na keccap è bhân-sabbhân bhiri (okara) sè ènyamaè ghuru

bilângan.

Contona:

Neng jhâlan maḍḍhâ tè-ngatè. (ghuru bilânganna bâḍâ 8)

Nyèmpang kacèr kodhuna. (ghuru bilânganna bâḍâ 7)

b. Monyè otabâ vokal ahèr è bhân-sabbhân bhiri ènyamaè ghuru laghu.

Contona:

Neng jhâlan maḍḍhâ tè-ngatè. (ghuru laghuna è)

Nyèmpang kacèr kodhuna. (ghuru laghuna a)

Katerrangan:

Vokal ahèr è bhân-sabhânna bhiri bisa jhughân ètotop sareng konsonan.

Nangèng, ghuru laghuna bhiri ka’ḍinto pagghun èyangghep monyèna vokal

sè bâḍâ.

Contona:

Sengka rèya pangghuḍhâna iblis (ghuru laghuna pagghun èyangghep “i”) Bâḍâ palang bâḍâ pojhur (ghuru laghuna pagghun èyangghep “u”)

Ka’angghuy jhârna’na èyatorè marèksanè katantowan è bâbâ panèka :

1. Tembhâng Artatè (10) = 10è/i, 10a, 8è/i, 7o/u, 9

è/i, 7a, 6o/u, 8a, 12è/i, 7a.

2. Tembhâng Maskumambang (4) = 12è/i, 6a, 8è/i, 8a

3. Tembhâng Sènom (9) = 8a, 8è/i, 8a, 8è/i, 7è/i, 8

o/u, 7a, 8è/i, 12a

C. Menganalisis Ciri-Ciri Tembang Macapat


4. Tembhâng Kasmaran (7) = 8è/i, 8a, 8è/i, 8a, 7a, 8o/u, 8a

5. Tembhâng Slangèt (6) = 8o/u, 8è/i, 8a, 8è/i, 8a, 8è/i

6. Tembhâng Pangkor (7) = 8a, 11è/i, 8o/u, 7a, 12o/u, 8a, 8è/i

7. Tembhâng Dhurma (7) = 12a, 7è/i, 6a, 7a, 8è/i, 5a, 7è/i

8. Tembhâng Mèjhil (6) = 10è/i, 6o/u, 10è/i, 10è/i, 6

è/i, 6è/i

9. Tembhâng Pucung (4) = 12o/u, 6a, 6è/i, 12a

Jhâjhârbâ’ân:

(10) - (4) - (9) ... bst = bânnya’na okara ḍâlem sapaddhâ anḍhegghân (bait).

10, 8, 7, 6 ... bst = bânnya’na keccap è bhân-sabbhân okara (ghuru bilangan).

a, o/u, è/i = monyè otabâ vokal ahèr è bhân-sabbhân okarana (ghuru laghu).

Dhinèng o/u = bisa ngangghuy vokal o otabâ u

Dhinèng è/i = bisa ngangghuy vokal è otabâ i

Salaèn ḍâri katantowan otabâ cèrè è attas, jhughân tembhâng Macapat panèka

ghâḍhuwân bâtek bi’-dhibi’ :

1. Artatè anḍi’ bâtek lemmes tor mamanès. Saèna aghânḍhu’ bâburughân.

2. Maskumambang artèèpon prèyatèn sanget sossa, ngennes.

3. Sènom artèèpon ompossa ḍâunna accem. Saèèpon ka’angghuy bâburughân

sè aghânḍhu’ parsemon.

4. Kasmaran artèèpon asmara otabâ nèser.

5. Kènanthè/Slangèt artèèpon pajhât “kanthè” ka’angghuy bâburughân,

karokonan.

6. Pangkor oca’ pangkor anḍi’ artè “bunto’ “ ngaḍebbhi parpadhun, perrang.

7. Dhurma artèèpon “macan”. Angghuyyâ èbâktona anakso, seḍḍhi, dhâddhina

perrang.

8. Mèjhil artèèpon kalowar. Angghuyyâ kagândrungan, kasossa’an.

9. Pucung artèèpon “kalowa’ “bâk-abâk rarèngennan. Parjhughâ èyangghuy è

bhâk-tebbâghân.

PAKON 3.1

Èyatorè talègtèghi tor birjhi’aghi tembhâng Pucung è bâbâ panèka !

Pucung

Maḍḍhâ tebbhâk malèng lèma’ bânnya’ èpon

Kampa lebbhu roma

È labâng malèng sè cèccèr

Malèng kalowar orèngnga ota’an ḍârâ

1. 4 okara (bhiri) tembhâng Pucung èsebbhut ponapa?

2. Okara sè nomer 4, ghuru bilanganna bâḍâ saponapa?

3. Cacak birjhi’aghi ghuru laghuna bhân-sabbhân okarana!

Pakon 3


4. Lalampa’an

È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi memahami

isi tembang Macapat, sampèyan kodhu ngaghâli saè tokèlan conto è bâbâ

panèka sabellunna ngalakonè pakon.

Èyatorè maos Patètè tembhâng Pucung panèka !

Pucung

Bapa’ Pucung ropana amènḍhâ ghunong

Taḍâ’ rèng sè lèburrâ

Mala kabbhi paḍâ bâjhi’

Ḍhing kangghunan èlos-ellos nges-prengngessan.

Tembhâng Pucung è attas aèssè Bhâk-tebbhâghân sè aghânḍhu’ artè

“orèng anḍi’ panyakèt Poro Sèghi, Budhun, otabâ Telpo’ “

PAKON 4.1

Èyatorè maos patètè polè tembhâng Pucung è bâbâ panèka.

Saamponna ka’ḍinto jâwâb pètanya panèka!

Pucung

Maḍḍhâ tebbhâk malèng lèma’ bânnya’ èpon

Kampa lebbhu roma

È labâng malèng sè cèccèr

Malèng kalowar orèngnga ota’an ḍârâ

1. Ponapa èssèna tembhâng Pucung è attas ?

2. Ponapa artèna tembhâng Pucung è attas ?

3. Ponapa bisaos sè èmaksod malèng lèma’ bânnya’ èpon ?

4. Ponapa sè èmaksod “ḍârâ” ḍâlem tembhâng kasebbhut ?

Pakon 4

E. Mengarang Tembang Macapat

D. Mengungkapkan Isi Tembang Macapat


5. Lalampa’an

Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna ngarang tembhâng

macapat. sampèyan kodhu ngaghâli saè Syarat-syaraddhâ abhâḍhi tembhâng

akadhi è bâbâ panèka.

Syarat-syaraddhâ abhâḍhi tembhâng :

1. Tantowaghi macem tembhângnga (bhul-ombhullâ).

2. Bânnya’na okara (bhiri) ḍâlem sapaddhâ anḍhegghân.

3. Bânnya’na keccap è bhân-sabbhân okarana (ghuru bilânganna).

4. Monyè otabâ vokal ahèr è bhân-sabbhân okara (ghuru laghuna).

5. Ḍâri okara nomer 1 kantos sè pangabisan kodhu salèng takanthè’ kantos

aropa’aghi sèttong carèta.

PAKON 5.1

Èyatorè sampèyan abhâḍhi sala sèttong tembhâng Macapat

kalabân aghuna’aghi pandhuman otaba syarat è attas!

6. Lalampa’an

È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan alampa’aghi ka’angghuy majhâng

tembhâng sè ampon èkaghâbây neng papangghiyân sabellunna.

PAKON 6.1

Èyatorè ghântèyan, tèks tembhâng Macapat hasèl karanganna

pajhâng è aḍâ’na kellas !

7. Lalampa’an

Pakon 5

Pakon 6

F. Mempublikasikan Tembang Macopat Hasil Karya Sendiri

G. Mengomentari Tembhâng Macapat Hasil Karya Siswa


Neng lalampa’an panèka, sampèyan alampa’aghi ka’angghuy ajhârbâ’aghi

sareng nyangghemmè kadhâddhiyân èssèna tembhâng sè ampon è pajhâng

sareng sakanca’an. È ḍâlem nyangghemmè, sampèyan kodhuna ajjhâ’ sampè’

apamangghi jhubâ’ ḍâ’ angghidhânna kancana. Sabâb kodhuna aparèng

jhâjhârbâ’ân akor sareng tèngka pola ḍâlem nyangghemmè pamangghina orèng

laèn, kantos bisa ngaghâli saè èssèna tembhâng sè èsangghemmè.

PAKON 7.1

Èyatorè jhârbâ’âghi Tembhâng Macapat hasèl karanganna ngèngèngè

:

Paddhâ anḍhegghânna.

Ghuru bilanganna.

Ghuru laghuna.

8. Lalampa’an

È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan kodhuna nyarèta’aghi

tembhâng sè ampon èyangghit sakanca’an. ka’angghuy nyarèta’aghi èssèna

tembhâng è attas, sampèyan kodhu ngaghâli èssèna tembhâng kalabân

saè, kantos sampèyan bisa nyarèta’aghi kalabân rontot ngabidhi awwâl

kantos akhèr.

PAKON 8.1

Èyatorè carèta’aghi kadhi ponapa èssèna tembhâng kasebbhut !

9. Lalampa’an

È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan èpakon ka’angghuy alaghuwâghi

tembhâng kalabân cèngko’ sareng intonasi sè saè akor sareng notasi sè bâḍâ

neng tembhâng. Parlo èkaghâli saè jhâ’ tembhâng sè èlaghuwaghi masyarakat

Madhurâ kantos samangkèn tolèsanna aropa tolèsan Arab Pèghu tor bhâsana

Pakon 7

Pakon 8

D. Melagukan Tembhâng Macapat Karya Sendiri di Depan Kelas

H. Menceritakan isi Tembhâng Macapat Karya Sendiri


ngangghuy bhâsa Jhâbâ Kabi. Mèlaèpon sampèyan kodhu onèng ḍâ’ èssèna

tembhâng sabelluna alaghuwâghi.

Contona layang kalabân ngangghuy tolèsan Arab Pèghu

Ghâmbhârrâ: 7.2 layang kalabân tolèsan Pèghu

Saterrossèpon, serrèna aghuna’aghi bhâsa Jhâbâ Kabi, mèlana mamaca

Madhurâ kodhu èyatè'è ḍâ’ bhâsa Madhurâ sareng tokang tegghes nyoprè

pamèyarsa ngartè ḍâ’ èssèna tembhâng kasebbhut.

Carana alaghuwaghi tembhâng Macapat.

1. Notasina kodhu èmaos kalabân bhâsa Jhâbâ.

Conto : 1 2 3 4 5 6

jhi ro lu pat mo nem

2. Kobâsanè ongghâ toronna sowara mètorot notasi (Tangga Nada)

6

5

4

3

2

1

3. Laghuwaghi tèks notasi tembhâng kasebbhut.

4. Laghuwaghi tèks bâca’an tembhâng kasebbhut.

5. Kodhu aghâḍhuwi pal-apalan sapaddhâ anḍhegghân ḍâri bâng-sèbângnga

tembhâng Macapat.


. . . .

. . . .

Conto:

Slendro Pth. Sanga

4 2 3 4 2 2 2 3 1 1 5 4

Ba -pa’ Pu- cung ro - pa – na a mèn - ḍhâ ghu - nong

2 2 2 3 2 1

Ta - ḍâ’ sè lè - bu - râ

5 4 3 2 2 3 2 1

Ma - la kab - bhi pa - ḍâ bâ - jhi’

1 2 3 4 3 3 2 1 2 3 4

3

Dhing kang - ghu - nan è los - el - los nges - preng -

nge-san

Slendro Manyoro

4 4 4 12 1 2 3 1 1 5 5

4

A - ḍu a - na’ kè - nga’ - a - na ong - ghu a-

tè

1 2 2 3 2 1

Jhu - jhur rè - ya mol - jâ

5 4 3 2 3 3 2 1

Ḍa’ bhâ - dhân ta’ am - ber - râ’ - i

1 2 3 4 3 2 4 3

La - ma - la ḍhâm - mang kè - bâ - na

Slendro Manyoro

Pucung

Maskumambang

Kasmaran


1 2 3 4 4 4 4 4

Mon bhâ - jheng kan - thè dhâ - lâ - tèn

1 2 2 3 1 4 45 32

Ngang- ghuy a - kal so - ko ta - nang

2 3 2 4 3 2 2 2

Nyam - bhut la - ko rè - sa - a - rè

1 2 3 4 5 1 454 3.2

Bu - lâ bâ - ngal a - ta - ro - wan

1 2 2 2 3 2 1

Ha - sèl - la mas - thè paḍ - ḍhâng

1 2 3 3 3 3 23 4.32

Ta - o ma - jhâ - u pa - kè - bu

1 2 2 2 2 3 2 1

Ma - ḍâ - teng bhu - nga bân bheg - ghâr

Èpetthèk ḍâri buku karanganna

OEMAR SASTRODIWIRJO

PAKON 9.1

a. Èyatorè ghântèyan laghuwaghi tembhâng Macapat karanganna

dhibi’ è aḍâ’na kellas !

I. Lèngkerrè horop a, b, c, d otabâ e mènangka jâwâbhân sè palèng


1. Sè ngangghit tembhâng macapat ḍâ’ – aḍâ’na èngghi panèka ....

a. Wali Songo

b. Bhujhângghâ

c. Para wali

d. Seniman

e. Sastrawan

2. Angghidhânnatembhâng macapat aghuna’aghi bhâsa ....


Pakon 9.1


a. Madhurâ

b. Jhâbâ kabi

c. Malaju

d. Sangsakerta

e. Indonesia

3. Tembhâng macapat sè èkaanḍi’ rèng Madhurâ bâḍâ ... macem.

a. 4

b. 7

c. 9

d. 11

e. 12

4. È antarana tembhâng macapat sè palèng bânnya’ okarana ḍâlem sapaddhâ

anḍhegghân èngghi panèka tembhâng ....

a. Kasmaran

b. Artatè

c. Maskumambang

d. Pucung

e. Sènom

5. Sabânnya’na okara ḍâlem tembhâng macapat èsebbhut ....

a. Ghuru bhilângan

b. Ghuru sastra

c. Ghuru laghu

d. Paddha anḍhegghan

e. Ghâttra

6. Monyè otabâ vokal ahèr è bhân – sabbhân okara èsebbhut ....

a. Ghuru bhilângan

b. Ghuru laghu

c. Ghuru sastra

d. Ghuru lumaksito

e. Ghuru sowara

7. Sabânnya’na keccap è bhân – sabbhân okara èsebbhut ....

a. Ghuru bhilângan

b. Ghuru lumaksito

c. Ghuru laghu

d. Ghuru sastra

e. Ghuru sowara


8. Sè ngartè’è orèng nembhâng ḍâ’ bhâsa Madhurâ èsebbhut ....

a. Najhâghâ

b. Sindèn

c. Bhujhângghâ

d. Panjhâk

e. Tokang tegghes

9. Ghuru laghuna neng okara nomer 2 tembhâng kasmaran èngghi panèka ....

a. è/i

b. i

c. a

d. o/u

e. o

10. Ghuru bilângan neng okara nomer 7 tembhâng Kasmaran èngghi panèka bâḍâ

....

a. 7

b. 8

c. 9

d. 10

e. 12

11. Bannya’na ghuru bilângan neng okara nomer 1 tembhâng Maskumambang

bâḍâ ....

a. 7

b. 8

c. 10

d. 11

e. 12

12. Ghuru laghuna neng okara nomer 3 ḍâri tembhâng Maskumambang èngghi

panèka ....

a. o

b. a

c. o/u

d. o/i

e. è/i

13. Bukuna orèng mamaca otabâ nembhâng èsambhât ....

a. Kètab

b. Al – Qur’an


c. Layang

d. Buku

e. Korran

14. Bânnya’na okara sapaddhâ anḍhegghân neng tembhâng Maskumambang bâḍâ

..... okara / ghattra

a. 4

b. 5

c. 6

d. 7

e. 8

15. Bârnana sowara ḍâlem tembhâng macapat èsambhât ....

a. Layang

b. Laras

c. Popowan

d. Pathet

e. pèntatonik

II. Jâwâb pètanya è bâbâ panèka kalabân jhârna’!

1. Jhârbâ’aghi kadhiponapa kadhaddiyânna tembhâng macapat !

2. Sebbhutaghi cem – macemma tembhâng macapat !

3. Ponapa’an syarat pandhuman orèng abhâḍhi tembhâng macapat?

Sebbuttaghi.

4. Aponapa orèng nembhâng / mamaca neng masyarakat ma’ lajhu bâḍâ tokang

tegghes sè ngartè’è tembhâng kasebbhut ?

5. Ponapa bhidhâna tembhâng sareng kèjhung ?

A. Lèngkerrè horop a, b, c, d, otabâ e mènangka jâwâbhân sè palèng


1. Ana’ bhâghus ropana akantha ghumo’. Oca’ ghumo’ neng okara kasebbhut

aghânḍhu’ artè...

a. Tana sè marojun marghâ èkennengngè raprap.

b. Tana sè lèca’ amarghâ kaaèngan.

c. Tana lempong sè ghâli marghâ kerrèng.

Latèyan Akhèr Semester Ghânep


d. Tana ḍâri angko’anna raprap.

e. Tana tegghâl sè marojun.

2. Bâḍâ nangghinang abârna konèng èbâḍḍhâi tènong. È ḍâlem okara kakantèn

kasebbhut aghânḍhu’ keccap....

a. Ras rès ros

b. Tar tèr tor

c. Nang nèng nong

d. Nong nang nèng

e. Nèng nong nang

3. Sèttong bhâsa sè sanyatana kalèro manabi ètèngalè ḍâri sosonan ca’-oca’na, ta’ cocok sareng sè èmaksot. Jhâjhârbâ’ân kasebbhut èsambhât.... a. Bhâk-tebbhâghân b. Rora bhâsa c. Kèrata bhâsa d. Èbhârât e. bhângsalan

4. Sè ènyamaè Kerrapan Piala Presiden èngghi panèka kerrapan......

a. Kerrapan sè èrabuwi prèsdèn

b. Kerrabhân gubeng

c. Sè ngoladhi bâḍâ sè ḍâri manca naghârâ

d. marghâ prèsidèn sè aparèng piala

e. Kerrabhân kacamadhân

5. Etnik Madhura segghut èsebbhut pelaut , maksoddha....

a. Orèng paraowan

b. Orèng Lajârân

c. Orèng majângan

d. Oreng pasèsèr

e. Orèng nyarè jhuko’

6. Roma adhât Reng Madhurâ bubunganna abhângon .........

a. Jhângghârrâ ajâm

b. Tanḍu’na sapè

c. haluan – buritan parao

d. Coma sakadhâr rarengghân

e. Parao

6. Bubungan roma sè ngangghuy rarengghân amacem konnco’na tombhâk,

nandhâ’âghi sâ aghâdhuwi roma ghâpanèka èngghi panèka toronna ...........


a. pandhi

b. kapala perrang

c. kapala (komendan)panombhâk

d. dhâghâng ghâghâman

e. pabujâ’ân

8. .............. èngghi panèka parao sè è ghuna’aghi kangghuy majhâng

a. prao dhâghâng

b. prao mancèngan

c. prao pajâng

d. prao songay ( brânta )

e. prao pakajuwân

9.?[mokRit[rtnSknN[mokRmC\

Serratan Carakan è attas ta’ samporna , ghi’ ta’ ghenna’ sabâb korang .....

a. taḍâ’ dhek-adhegghâ b. padhâ longsè c. padhâ lèngsana d. taḍâ’ aksara rajâna e. taḍâ’ ghâtonganna

10. Ḍhimèn Rèng Madhurâ èsebbhut akanca bân sapèna, sabâb ....

a. lèbur ngerrap sapè b. bânnya’ ngobu sapè c. bânnya’ ngowan sapè d. atanè aghuna’aghi sapè e. bânnya’ buḍu’ sapèna

11. Kennengnganna rèng atanè bujâ èsebbhut ....

a. pabujâ’ân b. pamadhegghân c. pad̩ârân d. nambhâkor e. pamengkang

12. Asal molana Tembhâng Macapat panèka èyangghit sareng....

a. Para ustad b. Para wali c. Para sastrawan d. Para budayawan e. Para tokoh Madura


13. Tembhâng Maskumambang èyangghit sareng ....

a. Sunan Bonang b. Sunan Giri c. Sunan Kudus d. Sunan Kalijaga e. Sunan Ampel

14. Macemma tembhâng macapat, èngghi panèka bâḍâ ....

a. 4 b. 6 c. 7 d. 8 e. 9

15. Maos Patètè!

1. Patè-ngatè sè acaca 2. Ma’ ta’ dhâghâ kabhâlâi 3. Dhing cacana wa’ ngalanyar 4. Tanto ḍâgghi’ conè masthè 5. Wa’ sènga’ jhâ’ ngangènthèng 6. Jhubâ’ nyama dhâddhi malo 7. Bi’ kaghâliyâ sènga’ 8. Batek ketthâng ta’ tèrowè 9. Masthè paḍâ yâ bânnya’ ngajhâghâ bhunga

16.Tembhâng macapat è attas, tamaso’ ḍâ’ tembhâng....

a. Maskumambang b. Artatè c. Pucung d. Sènom e. Kasmaran

17. Ka’angghuy jhârna’na èyatorè marèksanè katantowan è bâbâ panèka sè tamaso’ ḍâ’ tembhâng sènom, èngghi panèka ....

a. (10) = 10è/i, 10a, 8è/i, 7o/u, 9

è/i, 7a, 6o/u, 8a, 12è/i, 7a. b. (6) = 8o/u, 8

è/i, 8a, 8è/i, 8a, 8è/i

c. (7) = 12a, 7è/i, 6a, 7a, 8è/i, 5a, 7è/i

d. (4) = 12o/u, 6a, 6è/i, 12a

e. (9) = 8a, 8è/i, 8a, 8è/i, 7è/i, 8

o/u, 7a, 8è/i, 12a

18. Tembhâng Macapat maskumambang panèka ghâḍhuwân bâtek ....

a. prèyatèn sanget sossa, ngennes

b. asmara otabâ nèser

c. Saèna aghânḍhu’ bâburughân


d. bâburughân sè aghânḍhu’ parsemon

e. bâburughân, karokonan

19. È bâbâ panèka aropa’aghi syarat-syaraddhâ abhâḍhi tembhâng, kajhâbhâna....

a. Tantowaghi macem tembhângnga (bhul-ombhullâ).

b. Bânnya’na okara (bhiri) ḍâlem sapaddhâ anḍhegghân.

c. Bânnya’na keccap è bhân-sabbhân okarana (ghuru bilânganna).

d. Monyè otabâ vokal ahèr è bhân-sabbhân okara (ghuru laghuna).

e. Keccap pongkasanna laghu.

20. Carana alaghuwaghi tembhâng Macapat. Akadhi è bâbâ panèka, kajhâbhâna ....

a. Kobâsanè ongghâ toronna sowara mètorot notasi (Tangga Nada)

b. Kobâsanè ongghâ toronna sowara mètorot notasi (Tangga Nada)

c. Kodhu aghâḍhuwi pal-apalan sapaddhâ anḍhegghân ḍâri bâng-sèbângnga

tembhâng Macapat.

d. Laghuwaghi kalabân sowara nyarèng.

e. Laghuwaghi tèks notasi tembhâng sè ampon ètantowaghi.


DAFTAR PUSTAKA

Anis Aminoedin, et al. 1984. Kata Tugas Bahasa Madura. Jakarta Pusat:

Penelitian dan Pengembangan Bahasa.

Atmodjo. 1989. Masalah Hari Jadi Sumenep. Sumenep: Pemda

Kab.Sumenep.

Dinas Pendidikan dan Kebudayaan. 2011. Ejaan Bahasa Madura Yang telah

disempurnakan. Surabaya: Balai Bahasa Surabaya.

Chandra Likayana. 1996. Prospek Perkembangan Kesenian Runnang di Desa Larangan Dhalem Kec. Larangan Kab. Pamekasan Madura (Skripsi). IKIP Surabaya (Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni).

De Jonge. Huub. 1989. Madura Empat Jaman; Suatu Studi Antropologi

Ekonomi Jakarta: PT Gramedia.

Dinas P dan K Provinsi Jatim. 1987. Ensiklopedi Seni musik dan Seni Tari

Daerah. Surabaya:Laporan penelitian dan pencatatan

kebudayaan daerah Jawa Timur.

Effendy, Moh.Hafid. 2012. Gramatika Bahasa Madura. Pamekasan:STAIN

Press.

Muakmam.2012. Lalongèt bân Saloka. Pamekasan: Bina Pustaka Jaya.

_____________. 2010. Carakan Madhurâ. Surabaya:CV. Karunia.

Pemkab Pamekasan. 2010. Ensiklopedia Pamekasan, Jokyakarta: UGM.

Sastrodiwirjo. Oemar.2013. Tembhâng Macapat. Surabaya: CV. Karunia.

Sadik, A.Sulaiman. 2006. Sangkolan. Surabaya:CV.Karunia.

_______________.2012. Selintas tentang Bahasa dan Sastra Madura.

Surabaya:CV.Karunia.

______________.1996. Madura dalam Sebuah Potret. Pamekasan: Bina

Pustaka Jaya.


Satuan materi sajian mata kuliah tambahan keahlian/muatan lokal Bahasa

Madura FKIP/BI UNIRA SEMESTER GENAP Materi Sastra Modern Madura

dan selintas kearifan lokal Madura.

Tim Pekem Maddhu.2008. Kamus Madura-Madura-Indonesia. Pamekasan: Pemkab Pamekasan.

_______________. 1952. Penyeddha’. Kementrian Pendidikan, Pengajaran, dan Kebudayaan.

http://www.pengertianahli.com/2013/10/pengertian-drama-dan-jenis-

drama.html

https://www.google.com/search=gambar+drama+madura.

http://sosbud.kompasiana.com/2011/07/30/ludruk-karya-budaya-launching-

lakon-baru/

Malathè Sataman - nos.jkt-1.neo.id

Documents

Transcript of Malathè Sataman - nos.jkt-1.neo.id