Makalah Bahasa Jawa2
-
Upload
unyu-bagus-si-putra -
Category
Documents
-
view
206 -
download
4
description
Transcript of Makalah Bahasa Jawa2
MAKALAH BAHASA JAWA
TEMBUNG RINENGGAGuru Pembimbing :
Ari Mustafa, S.Pd.I / M. Ahsan Nasih, S.Pd.I
KELAS 8 I
Karacik Dening :
Novita Fatimatuz Zahro’
Nurul Hafizah
Suci Rahma Yunita
Susmita Kurniawati
KEMENTERIAN AGAMA
MADRASAH TSANAWIYAH NEGERI
(MTsN) TUNGGANGRI
Jl. Raya Tanjung Kecamatan Kalidawir Kabupaten Tulungagung
Kode Pos 66281
PAMBUKO
Kanthi ngaturaken kunjuk syukur dhumateng ngarsanipun gusti Allah ingkang
moho agung, kita saget rampungaken tugas saking bapak. Mugi-mugi makalah basa
rinengga puniko wonten guna pahedahipun tumprap rancangging soho kemajengan
piwucal basa jawi ing kalangan MTs Negri tunggangri.
Tulungagung, Maret 2014
PENGARTOSAN BASA RINENGGA
Tumrap para sutresna budhaya luhur, menawi badhe ngendikan, langkng-
langkung badhe hangayahi dados panatacara utawi pambiwara, prayogi tansah
ambudidaya murih saged amiluta makatsih dhumateng sagunging para tamu utawi
para pamiyarsa, prayogi migatosaken bab pamilihing basa amrih mujudaken salah
satunggaling sarana ingkang kenging kangge mbudidaya kacepengipun wicara
wirasa.
Ukara endah werdinipun ukara ingkang sae saha andudut manah, ukara
ingkang endah punika saged karacik kanthi angengeti kasusastraan, mapanipun saged
wonten ing sekar, ukara gancaran tuwin saksanes-sanesipun.
Kangge anjagi murih mboten anjuwarehi, penganggenipun ukara endah
punika kedah angengeti dugiprayogi, sampun ngantos kaduk, mindhak amboseni
dhateng para miyarsa utawi para rawuh, kedah empan papan.
Dene mapanipun ukara endah punika saged wonten ing perangan purwaka, isi
utawi purnaning wicara utawi saged ginelar ingkang arupi sekar, tembang, lelagon,
sulukan saha gancaran.
Tuladha Basa Rinegga :
Tuladha ingkang arupi ukara gancaran
Tuladha Basa Rinengga kang ngemu pituduh
Tuladha Basa Rinegga ingkang rinacik ing parikan
Tuladha Basa Rinengga kangge ing wangsalan
Tuladha Basa rinengga
Paribasan Bebasan lan Saloka 1
Paribasan Bebasan lan Saloka 2
Paribasan Bebasan lan Saloka 3
Kang dadi ancas (tujuan) digunakake basa rinengga yaiku kanggo nambahi
kaendahaning ukara(pepaes).
Tuladha: a. Wayang iku minangka budaya kang adi luhung.
b. Supaya Koperasi Sekolah maju, para pengurus kudu nggunakake akal
budi
Jenis-Jenis Tembung Rinengga yaiku :
TEMBUNG GARBA
Tembung garba yaiku tembung loro utawa luwih sing digandheng dadi siji sarana
nyuda cacahe wanda. Tembung garba diarani uga tembung sandi.
Tuladha :
1. Sarwendah → sarwa + endah
2. Narendra → nara + indra
3. Prameswari → parama + iswari
Thuladha:
(01. aglis (såkå tembúng : age + gêlis
(02. anèng (såkå tembúng : ånå + ing
(03. aranèki (såkå tembúng : arané + ki
(04. dadyåwúh (såkå tembúng : dadi + éwuh
(05. dhêmênyar (såkå tembúng : dhêmên + anyar
(06. duparså (såkå tembúng : dupi + årså
(07. jalwèstri (såkå tembúng : jalu + èstri
(08. kadyå (såkå tembúng : kadi + kåyå
(09. kajwarèng (såkå tembúng : kajuwårå + ing
(10. kalokèng (såkå tembúng : kalokå + ing
(11. kapyarså (såkå tembúng : kapirêng + arsa
(12. kalyan (såkå tembúng : kalih + lan
(13. lagyantuk (såkå tembúng : lagi + antuk
(14. 1agyaníng (såkå tembúng : lagi + níng
(15. 1êbdhèng (såkå tembúng : lebdhå + ing
(16. lumakèng (såkå tembúng : lumaku + ing
(17. lumêbèng (såkå tembúng : lumêbu + ing
(18. maharjå (såkå tembúng : måhå + råjå
(19. maharsi (såkå tembúng : måhå + arsi
(20. mahamêru (såkå tembúng : måhå + mêru
(21. malebèng (såkå tembúng : malebu + ing
(22. mungging (såkå tembúng : munggúh + ing
(23. murbèng (såkå tembúng : múrba + ing
(24. murwèng (såkå tembúng : murwå + ing
(25. narendrå (såkå tembúng : nårå + indrå
(26. narpati (såkå tembúng : nårå + dipati
(27. narpéndah (såkå tembúng : nårå + éndah
(28. natèng (såkå tembúng : nåtå + ing
(29. nujwari (såkå tembúng : nuju + an
(30. praptèng (såkå tembúng : praptå + ing
(31. prawirèng (såkå tembúng : prawirå + ing
(32. prawirotåmå (såkå tembúng : prawirå + utåmå
(33. priyagúng (såkå tembúng : priyå + agung
(34. priyanggå (såkå tembúng : priyå + anggå
(35. ratwagung (såkå tembúng : ratu + agung
(36. ratwelok (såkå tembúng : ratu + élok
(37. sarotåmå (såkå tembúng : saru + utåmå
(38. sedyarså (såkå tembúng : sedyå + arså
(39. sinóm (såkå tembúng : isih + enóm
(40. sirèku (såkå tembúng : sirå + iku
(41. sitinggíl (såkå tembúng : siti + inggíl
(42. sugyartå (såkå tembúng : sugih + artå
(43. sumbangsíh(såkå tembúng : sumbang + asih
(44. surendrå (såkå tembúng : surå + indrå
(45. surêng (såkå tembúng : surå + ing
(46. surendrå (såkå tembúng : sutå + indrå
(47. taksyalit (såkå tembúng : taksih + alit
(48. tankocap (såkå tembúng : tanpå + ucap
(49. tumengèng (såkå tembúng : tumengå + ing
TEMBUNG SAROJA
Tembung saroja yaiku tembung loro kang padha utawa meh padha tegese dianggo
bebarenga. Tuladha:
a. Wayang iku minangka budaya kang adi luhung.
b. Supaya Koperasi Sekolah maju, para pengurus kudu nggunakake akal budi.
Tuladha tembung saroja liyane: iguh pretike,l lila legawa, jejel riyel, gemi setiti,
bagas waras, mubeng minger, tata karma, babak bundhas., edi peni, gilir gumanti,
gandhes luwes, ewuh pakewuh, grapyak semanak ,madhep manteb
Tuladha :
1. Sajake warga desa padha katon ayem tentrem lan sayuk rukun mbangun desa.
Ayem = tentrem
Sayuk = rukun
2. Susilowati olehe mlaku gandheng renteng karo kancane
Tuladha:
1. Adi luhung
2. Ajur mumur
3. Amrik minging
4. Andhap asor
5. Angkat junjung
6. Arum wangi
7. Asih tresna
8. Babak belur
9. Babak bundhas
10. Bagas waras
11. Bala koswa
12. Baya pakewuh
13. Bayu bajra
14. Bibit kawit
15. Bojana andrawina
16. Budi pakarti
17. Campur adhuk
18. Campur bawur
19. Candhak cekel
20. Colong jupuk
21. Dana driyah
22. Dana weweh
23. Dhawuh
pangandika
24. Dhawuh timbalan
25. Dhedhep tidhem
26. Dhodhok seleh
27. Donga puji
28. Edi peni
29. Gagah prakosa
30. Galap gangsul
31. Gandhes luwes
32. Gendhon rukon
33. Gilir gumanti
34. Girang gumuyu
35. Godha rencana
36. Guyub rukun
37. Iguh pratikel
38. Jalma manungsa
39. Japa mantra
40. Jebat kasturi
41. Jejel riyel
42. Jungkir walik
43. Kadang kadeyan
44. Kadhang kala
45. Kajen karingan
46. Kasep lalu
47. Kepalu kepenthung
48. Kepalu ketutu
49. Kesampar
kesandhung
50. Kocap kacarita
51. Kongas ngambar
52. Kukuh bakuh
53. Labuh labet
54. Lagak lageyan
55. Lagak lagu
56. Lalu lunges
57. Lega lila
58. Lir pendah
59. Malang megung
60. Mobah mosik
61. Mudha dama
62. Mudha pinging
63. Mudha punggung
64. Mudha taruna
65. Mukti wibawa
66. Mula buka
67. Mulang muruk
68. Murub mubyar
69. Nistha papa
70. Njarah rayah
71. Nyampar
nyandhung
72. Owah gingsir
73. Papa cintraka
74. Pasang rakit
75. Puji pandonga
76. Rahayu slamet
77. Rame gumuruh
78. Rebut dhucung
79. Reka daya
80. Remuk rempu
81. Sabar drana
82. Sambat sebut
83. Sapa aruh
84. Sato kewan
85. Sayuk rukun
86. Sembah sujud
87. Sembah sungkem
88. Setya tuhu
89. Sisik melik
90. Sisip sembir
91. Solah bawa
92. Solah tingkah
93. Sotya retna
94. Suka rena
95. Tambal sulam
96. Tandang grayang
97. Tandang tanduk
98. Tanem tuwuh
99. Tapa brata
100.Tata karma
101.Tata rakit
102.Tata trapsila
103.Tedheng aling-
aling
104.Teguh santosa
105.Tepa palupi
106.Tepa tuladha
107.Terang trawaca
108.Tindak tanduk
109.Tingkah laku
110.Ubeng inger
111.Undha usuk
112.Utang selang
113.Wadya bala
114.Watak wantu
115.Welas asih
116.Wiring isin
117.Wor suh
118.Wulang wuruk
TEMBUNG ENTAR
Tembung entar ing bahasa Indonesia diarani kata bermakna kiasan (konotasi).
Tembung entar (tembung silihan) iku tembung sing wis oncat saka tegese sing baku
utawa tembung sing ora kena ditegesi mung sawantahe.
Tuladha :
1. Yen kowe melu wong aja pisan-pisan dawa tangane
Dawa tangane sing dikarepake gelem nyolong
2. Yen wong tuwamu repot ya aja digegem tangane.
Digegem tangane sing dikarepake ora gelem tandang gawe
Kanthi tuladha iku bisa disimpulake yen tembung entar iku tembung sing tegese ora
sabenere.
Thuladha :
Tembung Entar
1. Bocah kuwi pancen ora duwe kanca. Mrana-mrene mesthi dhewe, amarga
dheweke menawa omongan kerep ngumukake kasugihane wong tuwane. Iku
kang njalari kanca-kancane ora seneng dolan bareng dheweke. Tembung entar
kang nggambarake carita ing dhuwur yaiku: gedhe endhase
2. Menawa omong-omongan karo kanca-kancane dheweke mesthi mencla-
mencle. Esuk iku dheweke janji marang kanca-kancane menawa dina Setu
arep padha dijajakake, nanging ora sida diundur dina Minggu. Dina Minggu,
ana-ana wae alasane kang njalari ora sida maneh. Nganti dheweke lali marang
janjine. Iku ndadekake kanca-kancane rumangsa gela lan ora seneng marang
dheweke. Tembung entar kang nggambarake carita ing dhuwur yaiku: lunyu
ilate
3. Saben ana pitakonan, Supri mesthi bisa mangsuli, ora mung pitakonan
babagan wulangan Basa Jawa, nanging kabeh wulangan, dheweke bisa. Supri
kuwi klebu bocah kang: jembar kawruhe
4. Suwe-suwe gunung muntab lan nesu. Awake ndrodhog dadi lindhu. Saka
cangkeme metu latu kang panas. Kaanan mau njalari ratune macan lan kewan
liyane wedi banjur mudhun menyang desa golek slamet. Saperangan wong
padha salang tunjang lunga ngungsi. Tembung entar kang cocog karo kaanane
gunung manut carita kasebut yaiku: panas atine
5. Saiki Budi mung manggon bareng adhine, amarga wis setaun iki bapak lan
ibune seda. Saben dina kanggo nyukupi kabutuhan urip dheweke lan adhine,
Budi nyambut gawe saka esuk tekan bengi, saka gawean siji pindhah gawean
liyane, nganti kadhang kala lali mangan lan ngombe. Iku kabeh supaya adhine
bisa tetep nerusake sekolahe lan bisa kacukupan uripe. Tembung entar kang
nggambarake carita ing dhuwur yaiku: adus kringet
6. Ing pekarangan buri daleme Pak Broto, ana wit pelem, saben peleme awoh,
ora let suwe entek gari godhonge. Awoh siji loro entek, awoh akeh uga entek.
Manut Bu Kartiyem, tanggae Pak Broto, kerep ana bocah-bocah cilik kang
padha ngopeki peleme Pak Broto, nalika Pak Broto meneri pas ora ana ing
dalem. Jebul miturut Pak Broto, bocah-bocah kuwi ora padha
nembung.Tembung entar kang nggambarake carita ing dhuwur yaiku: dawa
tangane
7. Dheweke pancen ora duwe isin, wis dikandhani bola-bali karo bapak ibu guru
menawa saben upacara bendera kudu nganggo topi, nanging dheweke ora. Ora
mung sepisan nanging prasasat saben ana upacara bendera. Menawa dirasa-
rasakke bocah iku pancen sengaja, bok menawa supaya dadi kondhang
jenenge amarga mesthi ditimbali maju ing tengah-tengahing lapangan kang
kanggo upacara bendera. Pancen ora duwe isin tenan. Ora wigah-wigih,
sekolah banjur paring ukuman kanggo bocah kang nerak pranatan. Tembung
entar kang nggambarake carita ing dhuwur yaiku: rai gedheg
8. Babagan panganan, Adam senengane mangan nganggo lawuh kang enak-enak
kepara tempe lan tahu iku klebu pangan kang ora enak miturut dheweke.
Saben arep mangan dheweke nyuwun nganggo lawuh iwak. Tembung entar
kang nggambarake carita ing dhuwur yaiku: mogel ilate
9. Pawarta menawa dheweke ora munggah kelas wis sumebar tekan tangga
teparone. Ana sing rumangsa mesakake marang dheweke nanging uga akeh
sing padha nyokurke, “Memper wae dheweke ora munggah, lha ora tau sinau,
senengane dolan, lan malah karo wong tuwane wani!.”Tembung entar kang
nggambarake carita ing dhuwur yaiku: kembang lambe
10. Sinaoso panjenengan nipun dipun awonaken tiang sanes piyambakipun
mboten nate duka, mboten nate nggresula. Piyambakipun tansah sabar lan
narimah. Kepara malah ndongakaken ingkang sae dhumateng tiang ingkang
sampun nyariosake awon dhumateng panjenenganipun. Tembung entar kang
nggambarake carita ing dhuwur yaiku: sabar ususe
11. Lare menika tansah wantun kaliyan tiang sepuh. Kamangka rikala rumiyin
lare menika tansah mbangun miturut kaliyan tiang sepuh. Tembung entar kang
nggambarake carita ing dhuwur yaiku: ora ndalan
TEMBUNG PARIKAN
Kang diarani parikan Yaiku unèn-unèn mawa paugeran telung warna yaiku :
kadédan saka rong ukara kang dhapukaké nganggo purwakanthi guru swara
saben saukara kadedan saka rong gatra ukara kapisan mung minangka purwaka; déné
isi utawa wosé dumunung ing ukara kapindho.
Tuladha: Tawon madu, ngisep sekar. (Ukuran kapisan, 2 gatra). Calon Guru, kudu
sabar (ukuran Kapindho, 2 gatra). Gunane purwaka (ukuran kapisan) mung dianggo
narik kawigatené wong kang nedya sikandhani utawa dipituturi, Perluné, supaya ing
sadurungé ukara kang isi utawa “wosé” dikandhakaké, wong sing nedya dikandhani
wis ketarik atiné, satemah banjur nggatekaké, bisa ngerti temenan marang maksudé
ukuran kang isi “ngese” (ukara kapindho).
Thuladha :
1. Sepet sepet, Sawone mentah
- Diempet empet, selak ra betah
2. wedang bubuk, gula jawa.
- Yen kepethuk, ati lega
3. Wajik klethik, gula abang
- Aja suthik, yen tumandhang
4. Kembang jagung, dipethik Cina
- barang wis kadhung, dikapakna
5. Godhong kecipir, mrambat kawat
- Najan gak mampir, nanging liwat
6. Manuk kutut, manggunge ngganter
- yen ra nurut, bisa keblinger
7. Manuk emprit, menclok godhong tebu
- Dadi murid, sing sregep sinau
8. Yen kembang kembange lamtara, dudu kembang wora wari
- Mumpung sira isih mudha, sing taberi ngati ati
9. Esuk nyuling sore nyuling, sulinge arek Yogyakarta
- Esuk eling sore eling, sing dieling ora rumangsa
10. Awan awan aja keluyuran, ana pak mantri numpak sekuter
- kapan kapan aku keturutan, duwe kanca sinaune pinter
11. Yen kembang kembange kacang, dudu kembange puspa nyidra
- Sih cilik dikudang kudang, bareng gedhe gawe rekasa.
12. Esuk nembang sore nembang, tembange asmaradana
- esuk ngadhang sore ngadhang, sing diadhang ra teka teka
Tuladha parikan
Parikan (4 wanda + 4 wanda) x 2
a. Pitik blorok, manak siji. Jare kapok, malah ndadi
b. Wajik klithik, gula Jawa. Luwih becik, sing prasaja.
c. Nyangking ember, kiwa tengen. Lungguh jejer, tamba kangen.
d. Plesir sore, dina ahad. Naksir kowe, kakehan ragat.
e. Plesir sore, dina minggu. Naksir kowe ora kewetu.
Tuladha parikan kang liyane :
Abang-abang gendera landa, Ana sing ijo kok milih putih, Bujang maneh ora
ngluyura, sing wes duwe book ora tau mulih
Ana brambang sasen llima, Berjuang labuh Negara
Awan-awan aja kluyuran, Ana pak mantra numpak sekuter, Kapan-kapan aku
keturutan, Duwe kanca sinaune pinter
Wedang bubuk gula jawa, yen kepethuk ati lega
Sepet-sepet sawone mentah, Diempet-empet selek ora betah
Bisa ngendhang ora bisa nyuling, Bisa nyawang ora wani nyanding
Bibi Surip tuku klobot, Pethuk Encik tawa roti, Uwong Urip pancen abot,
mula becik ngati-ati
Wajik klethik, gula abang, Aja suthik, yen tumandang
Godhong kecippir mrambat kawat, Najan gak mampir nanging lewat
Jambu apa jeruk, Aku melu apa entuk
Jemek-jemek gula jawa, aja ngenyek karo kanca
Kembang jagung dipethik cina, Barang wes kadung dikapakna
Manuk emprit menclok godhong tebu, Dadi murid sing sregep sinau
Kutha Kendal Kali wungu, Ajar kenal karo aku
Manuk kutut manggunge ngganter, Yen ra nurut bias keblinger
Esok nyulingsore nyuling, Sulinge arek Surabaya, Esok eling sore eling, sing
dieling ora rumangsa
Esok nembang sore nembang, tembange asmaradana, esok ngadhang sore
ngadhang, sing diadhang ra teka-teka
Nembang mlathi, warna peningganda wangi, Watak putri kudu setiti angati-ati
Korek gambar klenthing, kula ndherek wonten wingking
Wedang jeruk tanpa gula, Aja sok umuk tanpa guna
Wajik klethik gula jawa, Luwih bejik sing prasaja
Tawon madu ngisep sekar, Dadi guru kudu sabar
Semarang kaline banjir, Aja sumelang ora dipikir
Manuk emprit, nucuk pari, Dadi murid, sing taberi.
Manuk tuhu, mencok pager, Yen sinau, dadi pinter.
Gudheg manggar, bumbune mrica ketumbar. Lamun sabar, bisa lejar sarta
bingar.
Kembang kencur, tinandur tepining sumur. Sapa jujur, bakal luhur klawan
makmur
Esuk nakir sore nakir, sing ditakir godhong plasa. Esuk mikir sore mikir, sing
dipikir mung golek bandha.
Jangan kacang jangan kara, kaduk uyah kurang gula, Piwelingku mring pra
mudha, aja wedi ing rekasa.
Yen kembang kembang cempaka, dudu kembang arum dalu, Mumpung sira
isih mudha, den asregep ngudi ngelmu
Wedang bubuk, tanpa gula, Ja sok ngantuk, gelis tuwa
PANGERTEN PURWAKANTI
Purwakanthi utawa aliterasi iku unen-unen utawa ukara kang runtut basa
utawa sastrane. Purwakanthi kang runtut basane jenenge purwakanthi basa, dene yen
ing sastra sinebutpurwakanthi sastra. Purwakanthi bisa awujud ukara lumrah, bisa
uga ngamot paribasan, saloka, utawa tembang. Purwakanthi bisa digolongake dadi
telu, yakuwi: Purwakanthi guru swara, Purwakanthi guru sastra lan Purwakanthi
Lumaksita.
Purwakanthi memper tegese karo sajak utawa rima. Sabenere, jinis lan
jenenging purwakanthi uga ora akeh, yaiku: purwakanthi guru swara, manawa kang
runtut swarane (lumrahe swara aksara menga/vokal); purwakanthi guru sastra,
manawa kang runtut aksarane; purwakanthi guru basa lan purwakanthi lumaksita.
Utawa isih akeh istilah liya kanggo tetenger araning purwakanthi:
Purwakanthi iku sukukata utawa wanda kang swarane padha utawa meh
padha, kang dumunung ing gatra utawa lariking tembang utawa puisi liyane. Ing basa
Indonesia swara kang padha utawa meh padha disebut sajak, persamaan bunyi utawa
rima. Wanda kang swarane padha iku ing basa Indonesia disebut sajak penuh, dene
kang swarane meh padha diarani sajak paruh. Ing pantun, parikan, singir, lan lagu
dolanan sajak kang dumunung ing pungkasing larik nduweni kalungguhan kang
wigati, awit pungkasaning gatra iku mungkasi kesatuan wirama. Ananging ana
tembang, swara kang padha utawa meh padha ing pungkasing larik-larik iku ora
dienggo, awit saben lagu iku wis ana aturane mungguh vokal-vokal kang dumunung
ing akiring gatra.
Ing tembang macapat ana aturan bab pira cacahing gatra saben sapadane,
pira cacahing wanda ing gatraning tembang mau, Ian vokal apa bae sing dumunung
ana pungkasaning gatra. Ing tembang macapat ana aturan bab guru wilangan Ian guru
lagu utawa dhong-dhing. Swara ing pungkasing gatra ana aturane, mula purwakanthi
iku gegayutan karo swara ing sajroning gatra. Swara ing sajroning gatra iku sing
padha utawa utawa meh padha ora mung loro, tarkadhang sok dumunung ing
sadawaning larik, mula ing kasusastran Indonesia disebut deret utawa runtun. Deret
utawa runtun mau ana sing arupa konsonan, ana sing arupa vokal, mula banjur diarani
runtun vokal utawa purwakanthi swara, sing tembung mancane asonansi; lan runtun
konsonan utawa purwakanthi sastra, basa mancane aliterasi.
PURWAKANTHI GURU SWARA
1. Ana catur mungkur, ana bapang nyimpang.
2. Gliyak-gliyak tumindak, alon-alon waton kelakon. Aja banter-banter mundhak
keblinger.
3. Watake putri kudu gemi, nastiti, lan ngati-ati.
4. Yen gelem obah bakal mamah.
5. Anak polah bapa kepradhah (paribasan)
6. Apik kemripik nancang kirik (paribasan).
7. Ati bengkong oleh oncong (paribasan)
8. Bacin-bacin iwak, ala – ala sanak (paribasan).
9. Bandhol ngrompol (paribasan).
10. Buntel kadut ora nginang ora udut (paribasan).
11. Calak cangkol, kendhali bol, cemethi tai (paribasan).
12. Ciri wanci lelai ginawa mati (paribasan).
13. Gajah ngidak rapah (paribasan).
14. Gemblung jinurung, edan kuwarisan (Paribasan).
15. Keplok ora tombok.
16. Kumenthus ora pecus (paribasan).
17. Mengkak – mengkok ora wurung ngumbah popok. (paribasan).
18. Opor bebek mentas awake dhewek.
19. Londho – londho walang sangit nggendhong kebo (paribasan).
20. Sadawa – dawane lurung isih dawa gurung (paribasan).
21. Tuna satak bathi sanak (paribasan).
22. Tunggak jarak mrajak, tunggak jati mati.
23. Wastra bedhah kayu pokah (paribasan).
24. Anut grubyug ora ngerti ing rembug (paribasan).
25. Wong busuk ketekuk, wong pinter keblinger.(paribasan).
26. gumarenggeng anggereng anggeng gumrunggung (Wedhatama)
PURWAKANTHI GURU SASTRA
1. Para mudha kudu nduweni watak tata titi tatag tutug lan tanggon.
2. Dhasare wong jejodhoan yaiku bobot, bibit, bebed.
3. Sing sapa salah bakale seleh.
4. Durung acundhuk acandhak (paribasan).
5. Garang nanging garing (paribasan).
6. Sanajan ora keris yen keras (paribasan).
7. Sluman slumun slamet.
8. Yen tan mikani rasa, yekti sepi asepa lir sepah samun (Wedhatama).
9. Saya elok alangka longkanganipun, si wasis waskitha ngalah, ngalingi marang si
pingging (Wedhatama).
10. Kadi ta guwa kang sirung, sinerang ing maruta, (Wedhatama).
PURWAKANTHI LUMAKSITA
1. Lela lela linali saya kadriya, driyasmara marang risang kadi Ratih, Ratih ratu
ratuning wong Cakrakembang, kembang wijayakusuma asih mring kula.
2. Bung – bung pait bung pait kuwihe maha, maha-maha lintrik cah cilik digondhol
kirik, kirik-kirik belang nyang pawon kesiram wedang, wedang – wedang bubuk
kemriyuk gulane remuk.
3. Carang wreksa, wreksa wilis tanpa patra. Nora gampang wong urip neng alam
donya. (wangsalan).
4. Witing klapa, klapa mudha saupama. Salugune mung mardi reh raharja.
(wangsalan).
5. Bayem arda, ardane ngrasuk busana. Mari anteng besuse saya ketara (wangsalan).
6. Begja-begjane kang lali, isih begja kang eling lawan waspada (Kalatidha).
1. Kolik priya, priyagung anjani putra. ( priya,priyagung )
2. Witing klapa, kalapa kangmaksih mudha. ( klapa,kalapa )