Makalah Bahasa Bali Hasil Wawancara
-
Upload
shinsungyoung -
Category
Documents
-
view
222 -
download
7
description
Transcript of Makalah Bahasa Bali Hasil Wawancara
BAB I
PURWAKAA. Dadalan
Kasusastraan Bali pinih mabuat pinaka tetamian saking para leluhur tur madaging
pangweruh sane luihing utama sane sida ngwetuang wirasa lengleng ulangun pinaka
kamahatmian budaya Bali (Medera lan sawitra, 2005:5). Tiosan ring punika, kasusastraan
Bali kaanggen pinaka sesuluh miwah panuntun nincapang kauripan sajeroning nyanggra
aab jagate sane awor tan pawates (globalisasi).
Mawasana antuk kawentenan punika, ring warsa 1992 Pamerintah Daerah Bali
ngwetuang Perda No. 3 sane ngenenin indik Palestarian Basa, Aksara, lan Kasusastraan
Bali. Daging Perda punika: kapertama, basa Bali inggih punika basa daerah sane
kaanggen olih krama Bali sane kaupapira tur kalimbakang pinaka pangemban kabudayaan
Bali lan tata kahuripan Bali. Kaping kalih, aksara Bali inggih punika sistemortografi sane
marupa aksara (abjad) lan sistem pangaksaraan (ejaan), sane kaanggen nyurat basa Bali,
basa Kawi muah sane lianan. Kaping tiga, Sastra Bali inggih punika makasami kriya
sastra sesuratan utawi sastra gantian sane kaanggen, kaselamatang, kagenahang, lan
kaupapira yadiastun sane marupa gancaran (parwa, usada, babad, tutur, satua muah sane
lianan) lan mawentuk tembang (kakawin, kidung, geguritan muah sane lianan). Tatujon
perda punika kaanggen membina, ngajegang, lan ngalimbakang basa, aksara lan sastra
Bali sane kaduenang jagat Baline tur sampun kaagem olih para krama Bali saking dumun.
Jagat Bali pinaka genah mawisata sane sampun kaloktah ke dura negara. Sane
ngawinang jagat Bali kaloktah ke dura negara sinalih tunggil nenten ja sios inggih punika
kaseniannyane. Seni suara sinalih tunggil piranti sane kaanggen ngwetuang rasa manah
tur prasida ngicenin kaweruhan majeng ring sang sane mirengang. Ring Bali wenten sane
mawasta gending Bali sane kakaryanin saking manah sang pangawi sane prasida
ngwetuang rasa ring rerambangan tembang Bali. tembang Bali puniki ngranjing ring
sajeroning Dharma Gita.
Dharma Gita inggih punika lagu utawi nyanyian suci sane kaanggen ritatkala
wenten upacara agama Hindu, utawi kaanggen ritatkala ngelaksanayang Yadnya. Dharma
Gita puniki mawiwit saking basa Sansekerta, inggih punika kruna Dharma, sane maartos
kebecikan, kebenaran, utawi agama, lan kruna Gita sane maartos gending, lagu utawi
1
nyayian(Antara, 2006:21).
Wenten petang soroh gending sane ngranjing ring bacakan Dharma Gita, inggih
punika, Sekar Agung, Sekar Madya, Sekar Alit, miwah Sekar Rare. sane dados uratian
titing ring makalahe puniki wantah widang sekar alit. Sekar Alit inggih punika gending
Bali sane kaiket antuk pada Lingsa, gending sane ngranjing ri sajeroning sekar alit inggih
punika pupuh, pupuh sane lumbrah wenten ring jagat Bali wantah adasa akehnyane.
Sekar alit puniki madrebe makudang-kudang pepalihan, ring palih punika soang-
soang mawasta pupuh. Ring Bali ketahnyane sane kauningin wenten 10 soroh pupuh,
inggih punika pupuh Pucung, Mijil, Maskumambang, Pangkur, Ginada, Ginanti, Sinom,
Dangdang Gula, Semarandana, lan Durma. Nanging risampune wenten panglimbak,
malih wenten pupuh sane anyar sakadi pupuh Adri, Gambuh, Demung, lan Megatruh.
Soang-soang pupuh punika madue wirasa sane malian-lianan, sakadi sane kawedarang
puniki: (1) pupuh maskumambang nyihnayang kambang (rasa nerawang), (2) pupuh
pucung nyihnayang rasa guyu utawi ngaur, (3) pupuh ginanti/kinanti nyihnayang rasa
girang lan tresna, (4) pupuh mijil nyihnayang rasa alep, kawentenan kangkat taler
kaanggen nyihnayang rasa kasemaran, (5) pupuh ginada nyihnayang rasa sedih wiadin
jengah, (6) pupuh pangkur nyihnayang rasa teleb, (7) pupuh semarandana nyihnayang
rasa sedih ngun-ngun, (8) pupuh durma nyihnayang rasa bedos, brungas wiadin gedeg, (9)
pupuh dangdang gula nyihnayang rasa sane alus wiadin lues, (10) pupuh sinom
nyihnayang rasa plapan, susila, (11) pupuh magatruh nyihnayang rasa nyentil/ sesimbing,
(12) pupuh demung nyihnayang rasa nyantep, (13) pupuh adri nyihnayang rasa nyantep/
nyuksama, (14) pupuh gambuh nyihnayang rasa ulangun, (15) pupuh adri nyihnayang
rasa kasmaran (Gautama, 2007:51-52).
sekar alit puniki wiakti keonengin pisan oleh krama Baline sane nyarengin
pesantian, duaning sekar alit puniki wantah gending sane dahat ngulangunin pisan sang
sane mirengang, tiosan ring punika ring sajeroning sekar alit puniki taler wenten piteket-
piteket sane dahating mautama ri sajeroning Kauripan. punika mawinan titiang ring
makalah puniki jaga nguningayang kahanan Sekar Alit ring desa Munggu, Kecamatan
Mengwi, Kabupaten Badung. nguninayang penglimbak sekar alit ring desane punika,
napike panglimbaknyane becik napike nenten. punika mawinan dawege puniki titiang
nyelehein kahanan sekar alit ring jerone bapak Gede Putu Winasa , sane wenten ring
banjar Dukuh Sangguan, desa munggu, kecamatan Mengwi , kabupaten Badung.
2
B. Reragragan Pikobet 1. Punapi kahanan sekar alit ring desa Munggu ?
2. Punapi penglimbak sekar alit ring ring desa Munggu ?
C. Tetujon 1. Mangdane uning kahanan sekar alit ring desa Munggu
2. Mangdane uning penglimbak ring desa Munggu
3
BAB II
KAHANAN SEKAR ALIT RING WEWIDANGAN RING DESA MUNGGU
Narawakya sane wawancarain titiang inggih punika Bapak I Gede Putu Winasa.
Bapak I Gede Putu Winasa embas ring Banjar Dukuh Sangguan, Desa Munggu, Kecamatan
Mengwi, Kabupaten Badung, tanggal 31 Desember 1960. Bapak Winasa serahina makarya
dados sopir truk. Bapak I Putu Gede Winasa puniki wantah pinaka pendiri pesantian Jaya
Smerti sane sampun mauwah aran dados pesantian puja angga. inggih sane mangkin, ngiring
uratiang wawancara titiang sareng Bapak I Putu Gede Winasa.
Daweg titiang wawancara sareng bapak Putu Winasa. titiang sareng sareng sami rauh
duk galah sane nenten tepat, duaning daweg titang merika pesantiane punika nenten je
masanti utawi nenten ja nglaksanayang latiahan masanti sekadi nembangang dharma gita.
sakewanten titiang marasa aget pisan duaning titiang kantun prasida matemu sareng bapak
Putu Winasa sane pinaka pendiri saking pasantian Jaya Smerti sane mangkin sampun
mauwah aran dados pasantian Puja Angga. sane ngawinang titiang prasida ngamolihang
informasi indik kawentenan pesantian sane wenten ring desane irika utamannyane pisan
ngeninin sekar alit.
Pak Putu Winasa serahina-rahina wantah dados supir truk sane banget oneng ring
dharma gita sedaweg anak alit Pak Putu Winasa kantun alit. Pak Putu maosang indik ipun
oneng ring darma gita , kakawiting saking malajah newek tur yening wenten sane nenten
kauningin ritatkala nembangang , pak put pacang nakenang ring anak tua sane sampun waged
ring dharma gita. sampun akeh buku sane anggen ipun referensi sane anggen ipun malajahin
dharma gita. siosan ring buku, Pak Putu taler miarsayang dharma gita saking kaset, vcd/dvd,
miarsayang dharma gita saking kaset manut baos Pak Putu, mangda iraga uning punapi
carane nembangan dharma gitane punika.
Ngantos mangkin Pak Putu kantun oneng ring dharma gita, utamanipun sekar alit, ri
sajeroning Pak Putu malajah sekar alit, pupuh sane pinih meweh kaplajahin inggih punika
pupuh dangdang, manut Pak Putu nembangang pupuhe punika wiakti meweh tur dahat sukil.
4
sakewanten Pak Putu nenten naenin putus asa, Pak ngantos mangkin terus malajahin pupuh
dangdange punika. Pak Putu marasa kemad yening nembangan pupuh dangdang sakadi ring
pura tur ring genah anake madrue karya, duaning pak putu jejeh yening ragane iwang
ritatkala nembangang pupuh dangdange punika, pak putu wantah wanen tur nenten kemad
yening nembangang pupuh dangdange punika ring umah ragane kewanten. siosan ring pupuh
sane pinih sukil tur meweh katembangang, pak putu taler madrue pupuh sane kaonengin
pisan, inggih punika pupuh sinom, duaning pupuh sinome punika wiakti anut tur pas sareng
vocal Pak Putune.
Pak Putu Winasa lebih sering ngewacen daripada menjadi peneges karena
menurutnya menjadi peneges sangatlah sulit , apabila tidak mengetahui arti yang sebenarnya
peneges itu tidak akan terlihat bagus atau menjiwai mengenai apa yang mereka artikan itu.
itulah sebabnya pak putu winasa lebih sering menjadi pengwacen karena beliau tidak terlalu
paham mengenai arti dari kalimat – kalimat yang biasanya sudah dituliskan di naskah yang
lengkap dengan tembangannya juga. pak putu winasa sebenarnya sangat ingin mengajarkan
para remaja sekar alit tetapi banyak para remaja yang sudah menolak duluan karena banyak
dari mereka yang menganggap sekar alit sangat kuno dan hanya orang tua saja yang
menekuni bidang tersebut. tetapi ada anak – anak yang terkadang datang ke rumah pak putu
winasa untuk belajar mageguritan dan hal itu dilakukan apabila mereka akan mendapatkan
ujian praktek metembang , tetapi setelah itu selesai mereka tidak mempelajari dharma gita
lagi.
Manut Pak Putu Winasa, panglimbak pesantian sane wenten ring desannyane nenten
ja maju pesat, duaning kirangnyane kesadaran para remaja Bali sareng kebudayaan Bali
sekadi darma gita, utamanipun sekar alit puniki. Pak Putu Winasa sampun mautsaha
nyarengin ngajahin alit-alit SD, sekadi ngajahin sekar alit, sakewanten akehan sane
maplalianan HP. duaning manut saking Pak Putu Winasa, maplalianan HP punika wiakti
lebih menarik bandingang ring malajahin dharma gita. yadyastun dharma gitane punika
makeh madaging piteket-piteket sane becik, akehan para remaja Baline nenten oneng
malajahin dharma gita. kadang-kadang wenten anak alit sane malajah mupuh, sakewanten
nenten ja lami, duaning akehan kecanduan maen HP. Pak Putu naler nenten uning napi sane
ngawingang akeh anak alit sane oneng mai HP risedek Pak Putu ngajahin mupuh, sane sakadi
punika sane ngawinang pak putu marasa kuciwa ritatkala ngajahin darma gita ring alit-alite.
Akeh para remajane mangkin nenten madrue niat pacang malajahin dharma gita, sane
ngawinang Pak Putu merasa meweh ngajahin anak alite mangkin, duaning yening sampun
5
nenten wenten niat, pacang meweh malajahin darma gita punika. manut Pak Putu anak alit-
alite mangkin, kadirasa orahiana mirengang kewanten sampun nenten kayun, napi malih jagi
malajahin. anak alit-alite mangkin manut Pak Putu akehang nyakitang duur yening mirengan
darma gita , duaning tembang darma gitane kabaosang prasida ngawinang suara uyut.
Sane mangkin ring desa Munggu wantah kantun wenten adasa diri sane waged ring
sajeroning dharnma gita tur yusan nyane sampun lingsir-lingsir. pesantian sane wenten
mangkin, nenten wenten pengurusnyane. duaning pesantiane punika wantah aktif yening
wenten upacara agama. nenten wenten generasi muda sane kayun nyarengin pesantiane
punika, duaning akehan generasi muda mangkin nenten oneng malajahin dharma gita. sane
mangkin Pak Putu Winasa taler marasa sungsut, duaning nenten wenten generasi muda Bali
ring desane punika sane kayun malajahin utawi nembangang dharma gita, ritatkala wenten
upacara agama.
6
BAB IIIPAMUPUT
A. PamicutetPamicutet sane polihang titiang inggih punika akeh truna trun sane nenten seneng
nelebang sekar alit , duaning manut sakadi atur bapak Winasa , anak alite mangkin
wantah maosang sekar alite punika kuno tur ketinggalan jaman. tiosan ring punika anak
alite punika nenten oneng mirage sekar alit sane katembangang olih nak lingsir ,
yadyastun tembange punika ngulangunin.
B. Pangapti Titiang mapangapti ring para truna truni mangda nelebang sekar alit , duaning sekar alite
punika wantah sinalih tunggil budaya sane patut kalestariang lan ngupapira kebudayaan
Bali puniki mangda nenten kaambil olih bangsa sane siosan.
7
KAPUSTAKAAN Gautama, W.B. 2007. Kasusastraan Bali: Cakepan Panuntun Mlajahin Kasusastraan Bali.
Surabaya: Paramita.
Antara, IGP. 2006. Teori Apresiasi Sastra Bali Anyar. Singaraja: Undiksha.
Medera, I N. 2005.Kasusastraan Bali.Denpasar: Dinas Kebudayaan Provinsi Bali.
Ginarsa I K.lan sawitra. 1982. Struktur Geguritan Pakang Raras. Denpasar: Pusat Pembinaan
dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.
8