Makalah Bahasa Bali Hasil Wawancara

12
BAB I PURWAKA A.Dadalan Kasusastraan Bali pinih mabuat pinaka tetamian saking para leluhur tur madaging pangweruh sane luihing utama sane sida ngwetuang wirasa lengleng ulangun pinaka kamahatmian budaya Bali (Medera lan sawitra, 2005:5). Tiosan ring punika, kasusastraan Bali kaanggen pinaka sesuluh miwah panuntun nincapang kauripan sajeroning nyanggra aab jagate sane awor tan pawates (globalisasi). Mawasana antuk kawentenan punika, ring warsa 1992 Pamerintah Daerah Bali ngwetuang Perda No. 3 sane ngenenin indik Palestarian Basa, Aksara, lan Kasusastraan Bali. Daging Perda punika: kapertama, basa Bali inggih punika basa daerah sane kaanggen olih krama Bali sane kaupapira tur kalimbakang pinaka pangemban kabudayaan Bali lan tata kahuripan Bali. Kaping kalih, aksara Bali inggih punika sistemortografi sane marupa aksara (abjad) lan sistem pangaksaraan (ejaan), sane kaanggen nyurat basa Bali, basa Kawi muah sane lianan. Kaping tiga, Sastra Bali inggih punika makasami kriya sastra sesuratan utawi sastra gantian sane kaanggen, kaselamatang, kagenahang, lan kaupapira yadiastun sane marupa gancaran (parwa, usada, babad, tutur, satua muah sane lianan) lan mawentuk tembang (kakawin, kidung, geguritan muah sane lianan). Tatujon perda punika kaanggen membina, ngajegang, lan ngalimbakang basa, aksara 1

description

laporan hasil wawancara mengenai sekar alit di desa munggu

Transcript of Makalah Bahasa Bali Hasil Wawancara

Page 1: Makalah Bahasa Bali Hasil Wawancara

BAB I

PURWAKAA. Dadalan

Kasusastraan Bali pinih mabuat pinaka tetamian saking para leluhur tur madaging

pangweruh sane luihing utama sane sida ngwetuang wirasa lengleng ulangun pinaka

kamahatmian budaya Bali (Medera lan sawitra, 2005:5). Tiosan ring punika, kasusastraan

Bali kaanggen pinaka sesuluh miwah panuntun nincapang kauripan sajeroning nyanggra

aab jagate sane awor tan pawates (globalisasi).

Mawasana antuk kawentenan punika, ring warsa 1992 Pamerintah Daerah Bali

ngwetuang Perda No. 3 sane ngenenin indik Palestarian Basa, Aksara, lan Kasusastraan

Bali. Daging Perda punika: kapertama, basa Bali inggih punika basa daerah sane

kaanggen olih krama Bali sane kaupapira tur kalimbakang pinaka pangemban kabudayaan

Bali lan tata kahuripan Bali. Kaping kalih, aksara Bali inggih punika sistemortografi sane

marupa aksara (abjad) lan sistem pangaksaraan (ejaan), sane kaanggen nyurat basa Bali,

basa Kawi muah sane lianan. Kaping tiga, Sastra Bali inggih punika makasami kriya

sastra sesuratan utawi sastra gantian sane kaanggen, kaselamatang, kagenahang, lan

kaupapira yadiastun sane marupa gancaran (parwa, usada, babad, tutur, satua muah sane

lianan) lan mawentuk tembang (kakawin, kidung, geguritan muah sane lianan). Tatujon

perda punika kaanggen membina, ngajegang, lan ngalimbakang basa, aksara lan sastra

Bali sane kaduenang jagat Baline tur sampun kaagem olih para krama Bali saking dumun.

Jagat Bali pinaka genah mawisata sane sampun kaloktah ke dura negara. Sane

ngawinang jagat Bali kaloktah ke dura negara sinalih tunggil nenten ja sios inggih punika

kaseniannyane. Seni suara sinalih tunggil piranti sane kaanggen ngwetuang rasa manah

tur prasida ngicenin kaweruhan majeng ring sang sane mirengang. Ring Bali wenten sane

mawasta gending Bali sane kakaryanin saking manah sang pangawi sane prasida

ngwetuang rasa ring rerambangan tembang Bali. tembang Bali puniki ngranjing ring

sajeroning Dharma Gita.

Dharma Gita inggih punika lagu utawi nyanyian suci sane kaanggen ritatkala

wenten upacara agama Hindu, utawi kaanggen ritatkala ngelaksanayang Yadnya. Dharma

Gita puniki mawiwit saking basa Sansekerta, inggih punika kruna Dharma, sane maartos

kebecikan, kebenaran, utawi agama, lan kruna Gita sane maartos gending, lagu utawi

1

Page 2: Makalah Bahasa Bali Hasil Wawancara

nyayian(Antara, 2006:21).

Wenten petang soroh gending sane ngranjing ring bacakan Dharma Gita, inggih

punika, Sekar Agung, Sekar Madya, Sekar Alit, miwah Sekar Rare. sane dados uratian

titing ring makalahe puniki wantah widang sekar alit. Sekar Alit inggih punika gending

Bali sane kaiket antuk pada Lingsa, gending sane ngranjing ri sajeroning sekar alit inggih

punika pupuh, pupuh sane lumbrah wenten ring jagat Bali wantah adasa akehnyane.

Sekar alit puniki madrebe makudang-kudang pepalihan, ring palih punika soang-

soang mawasta pupuh. Ring Bali ketahnyane sane kauningin wenten 10 soroh pupuh,

inggih punika pupuh Pucung, Mijil, Maskumambang, Pangkur, Ginada, Ginanti, Sinom,

Dangdang Gula, Semarandana, lan Durma. Nanging risampune wenten panglimbak,

malih wenten pupuh sane anyar sakadi pupuh Adri, Gambuh, Demung, lan Megatruh.

Soang-soang pupuh punika madue wirasa sane malian-lianan, sakadi sane kawedarang

puniki: (1) pupuh maskumambang nyihnayang kambang (rasa nerawang), (2) pupuh

pucung nyihnayang rasa guyu utawi ngaur, (3) pupuh ginanti/kinanti nyihnayang rasa

girang lan tresna, (4) pupuh mijil nyihnayang rasa alep, kawentenan kangkat taler

kaanggen nyihnayang rasa kasemaran, (5) pupuh ginada nyihnayang rasa sedih wiadin

jengah, (6) pupuh pangkur nyihnayang rasa teleb, (7) pupuh semarandana nyihnayang

rasa sedih ngun-ngun, (8) pupuh durma nyihnayang rasa bedos, brungas wiadin gedeg, (9)

pupuh dangdang gula nyihnayang rasa sane alus wiadin lues, (10) pupuh sinom

nyihnayang rasa plapan, susila, (11) pupuh magatruh nyihnayang rasa nyentil/ sesimbing,

(12) pupuh demung nyihnayang rasa nyantep, (13) pupuh adri nyihnayang rasa nyantep/

nyuksama, (14) pupuh gambuh nyihnayang rasa ulangun, (15) pupuh adri nyihnayang

rasa kasmaran (Gautama, 2007:51-52).

sekar alit puniki wiakti keonengin pisan oleh krama Baline sane nyarengin

pesantian, duaning sekar alit puniki wantah gending sane dahat ngulangunin pisan sang

sane mirengang, tiosan ring punika ring sajeroning sekar alit puniki taler wenten piteket-

piteket sane dahating mautama ri sajeroning Kauripan. punika mawinan titiang ring

makalah puniki jaga nguningayang kahanan Sekar Alit ring desa Munggu, Kecamatan

Mengwi, Kabupaten Badung. nguninayang penglimbak sekar alit ring desane punika,

napike panglimbaknyane becik napike nenten. punika mawinan dawege puniki titiang

nyelehein kahanan sekar alit ring jerone bapak Gede Putu Winasa , sane wenten ring

banjar Dukuh Sangguan, desa munggu, kecamatan Mengwi , kabupaten Badung.

2

Page 3: Makalah Bahasa Bali Hasil Wawancara

B. Reragragan Pikobet 1. Punapi kahanan sekar alit ring desa Munggu ?

2. Punapi penglimbak sekar alit ring ring desa Munggu ?

C. Tetujon 1. Mangdane uning kahanan sekar alit ring desa Munggu

2. Mangdane uning penglimbak ring desa Munggu

3

Page 4: Makalah Bahasa Bali Hasil Wawancara

BAB II

KAHANAN SEKAR ALIT RING WEWIDANGAN RING DESA MUNGGU

 Narawakya sane wawancarain titiang inggih punika Bapak I Gede Putu Winasa.

Bapak I Gede Putu Winasa embas ring Banjar Dukuh Sangguan, Desa Munggu, Kecamatan

Mengwi, Kabupaten Badung, tanggal 31 Desember 1960. Bapak Winasa serahina makarya

dados sopir truk. Bapak I Putu Gede Winasa puniki wantah pinaka pendiri pesantian Jaya

Smerti sane sampun mauwah aran dados pesantian puja angga. inggih sane mangkin, ngiring

uratiang wawancara titiang sareng Bapak I Putu Gede Winasa.

Daweg titiang wawancara sareng bapak Putu Winasa. titiang sareng sareng sami rauh

duk galah sane nenten tepat, duaning daweg titang merika pesantiane punika nenten je

masanti utawi nenten ja nglaksanayang latiahan masanti sekadi nembangang dharma gita.

sakewanten titiang marasa aget pisan duaning titiang kantun prasida matemu sareng bapak

Putu Winasa sane pinaka pendiri saking pasantian Jaya Smerti sane mangkin sampun

mauwah aran dados pasantian Puja Angga. sane ngawinang titiang prasida ngamolihang

informasi indik kawentenan pesantian sane wenten ring desane irika utamannyane pisan

ngeninin sekar alit.

Pak Putu Winasa serahina-rahina wantah dados supir truk sane banget oneng ring

dharma gita sedaweg anak alit Pak Putu Winasa kantun alit. Pak Putu maosang indik ipun

oneng ring darma gita , kakawiting saking malajah newek tur yening wenten sane nenten

kauningin ritatkala nembangang , pak put pacang nakenang ring anak tua sane sampun waged

ring dharma gita. sampun akeh buku sane anggen ipun referensi sane anggen ipun malajahin

dharma gita. siosan ring buku, Pak Putu taler miarsayang dharma gita saking kaset, vcd/dvd,

miarsayang dharma gita saking kaset manut baos Pak Putu, mangda iraga uning punapi

carane nembangan dharma gitane punika.

Ngantos mangkin Pak Putu kantun oneng ring dharma gita, utamanipun sekar alit, ri

sajeroning Pak Putu malajah sekar alit, pupuh sane pinih meweh kaplajahin inggih punika

pupuh dangdang, manut Pak Putu nembangang pupuhe punika wiakti meweh tur dahat sukil.

4

Page 5: Makalah Bahasa Bali Hasil Wawancara

sakewanten Pak Putu nenten naenin putus asa, Pak ngantos mangkin terus malajahin pupuh

dangdange punika. Pak Putu marasa kemad yening nembangan pupuh dangdang sakadi ring

pura tur ring genah anake madrue karya, duaning pak putu jejeh yening ragane iwang

ritatkala nembangang pupuh dangdange punika, pak putu wantah wanen tur nenten kemad

yening nembangang pupuh dangdange punika ring umah ragane kewanten. siosan ring pupuh

sane pinih sukil tur meweh katembangang, pak putu taler madrue pupuh sane kaonengin

pisan, inggih punika pupuh sinom, duaning pupuh sinome punika wiakti anut tur pas sareng

vocal Pak Putune.

Pak Putu Winasa lebih sering ngewacen daripada menjadi peneges karena

menurutnya menjadi peneges sangatlah sulit , apabila tidak mengetahui arti yang sebenarnya

peneges itu tidak akan terlihat bagus atau menjiwai mengenai apa yang mereka artikan itu.

itulah sebabnya pak putu winasa lebih sering menjadi pengwacen karena beliau tidak terlalu

paham mengenai arti dari kalimat – kalimat yang biasanya sudah dituliskan di naskah yang

lengkap dengan tembangannya juga. pak putu winasa sebenarnya sangat ingin mengajarkan

para remaja sekar alit tetapi banyak para remaja yang sudah menolak duluan karena banyak

dari mereka yang menganggap sekar alit sangat kuno dan hanya orang tua saja yang

menekuni bidang tersebut. tetapi ada anak – anak yang terkadang datang ke rumah pak putu

winasa untuk belajar mageguritan dan hal itu dilakukan apabila mereka akan mendapatkan

ujian praktek metembang , tetapi setelah itu selesai mereka tidak mempelajari dharma gita

lagi.

Manut Pak Putu Winasa, panglimbak pesantian sane wenten ring desannyane nenten

ja maju pesat, duaning kirangnyane kesadaran para remaja Bali sareng kebudayaan Bali

sekadi darma gita, utamanipun sekar alit puniki. Pak Putu Winasa sampun mautsaha

nyarengin ngajahin alit-alit SD, sekadi ngajahin sekar alit, sakewanten akehan sane

maplalianan HP. duaning manut saking Pak Putu Winasa, maplalianan HP punika wiakti

lebih menarik bandingang ring malajahin dharma gita. yadyastun dharma gitane punika

makeh madaging piteket-piteket sane becik, akehan para remaja Baline nenten oneng

malajahin dharma gita. kadang-kadang wenten anak alit sane malajah mupuh, sakewanten

nenten ja lami, duaning akehan kecanduan maen HP. Pak Putu naler nenten uning napi sane

ngawingang akeh anak alit sane oneng mai HP risedek Pak Putu ngajahin mupuh, sane sakadi

punika sane ngawinang pak putu marasa kuciwa ritatkala ngajahin darma gita ring alit-alite.

Akeh para remajane mangkin nenten madrue niat pacang malajahin dharma gita, sane

ngawinang Pak Putu merasa meweh ngajahin anak alite mangkin, duaning yening sampun

5

Page 6: Makalah Bahasa Bali Hasil Wawancara

nenten wenten niat, pacang meweh malajahin darma gita punika. manut Pak Putu anak alit-

alite mangkin, kadirasa orahiana mirengang kewanten sampun nenten kayun, napi malih jagi

malajahin. anak alit-alite mangkin manut Pak Putu akehang nyakitang duur yening mirengan

darma gita , duaning tembang darma gitane kabaosang prasida ngawinang suara uyut.

Sane mangkin ring desa Munggu wantah kantun wenten adasa diri sane waged ring

sajeroning dharnma gita tur yusan nyane sampun lingsir-lingsir. pesantian sane wenten

mangkin, nenten wenten pengurusnyane. duaning pesantiane punika wantah aktif yening

wenten upacara agama. nenten wenten generasi muda sane kayun nyarengin pesantiane

punika, duaning akehan generasi muda mangkin nenten oneng malajahin dharma gita. sane

mangkin Pak Putu Winasa taler marasa sungsut, duaning nenten wenten generasi muda Bali

ring desane punika sane kayun malajahin utawi nembangang dharma gita, ritatkala wenten

upacara agama.

6

Page 7: Makalah Bahasa Bali Hasil Wawancara

BAB IIIPAMUPUT

A. PamicutetPamicutet sane polihang titiang inggih punika akeh truna trun sane nenten seneng

nelebang sekar alit , duaning manut sakadi atur bapak Winasa , anak alite mangkin

wantah maosang sekar alite punika kuno tur ketinggalan jaman. tiosan ring punika anak

alite punika nenten oneng mirage sekar alit sane katembangang olih nak lingsir ,

yadyastun tembange punika ngulangunin.

B. Pangapti Titiang mapangapti ring para truna truni mangda nelebang sekar alit , duaning sekar alite

punika wantah sinalih tunggil budaya sane patut kalestariang lan ngupapira kebudayaan

Bali puniki mangda nenten kaambil olih bangsa sane siosan.

7

Page 8: Makalah Bahasa Bali Hasil Wawancara

KAPUSTAKAAN Gautama, W.B. 2007. Kasusastraan Bali: Cakepan Panuntun Mlajahin Kasusastraan Bali.

Surabaya: Paramita.

Antara, IGP. 2006. Teori Apresiasi Sastra Bali Anyar. Singaraja: Undiksha.

Medera, I N. 2005.Kasusastraan Bali.Denpasar: Dinas Kebudayaan Provinsi Bali.

Ginarsa I K.lan sawitra. 1982. Struktur Geguritan Pakang Raras. Denpasar: Pusat Pembinaan

dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.

8