lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang...

65
a 8i .*l '.*' ,:f-a is,c *" tlt 'iF t .l 'l*: ':iq:: lih ih3rs i" li 3A,,, ::i*treeefgrll- Teri nregrasi Pendidikan Karakter dan Antikorupsi ;*i; m # e

Transcript of lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang...

Page 1: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

a

8i .*l '.*',:f-a is,c *"

tlt'iF

t .l

'l*:':iq::

lihih3rs

i"

li

---

I

i

3A,,,::i*treeefgrll-

Teri nregrasi Pendidikan Karakterdan Antikorupsi

;*i;

m#

e

Page 2: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

s{tr .. t,

ffi*'::rl

ir j::ii :

'Mr'ii

Er':::il

HS.'ii::

Buku sebagai salah satu media pembelajaran yang berperan penting

dalam meningkatkan sumberdaya manusia khususnya pamSiswa. Dalam

perkembangannya buku bukan hanya sebagai media penyampai informasi

kepada siswa melainkan juga sebagai media yang mengajak siswa untuk

secara aktif mengembangkan potensi dirinya.

Sebagai bentuk partisipasi kami dalam memajukan pendidikan di

lndonesia kami berusaha menerbitkan buku yang mengacu pada tingkat

kebutuhan guru dan siswa dengan tetap berpedoman pada standar isi

kurikulum 2013.

Dalam buku ini kami menyajikan Materi Pembelajaran,AKivitas Mandiri,

Aktivitas Kelompok, Uji Kompetensi, Perbaikan, Pengayaan, dan Latihan

Akhir Semester sebagai tolok ukur keberhasilan siswa dalam belajar, Di

samping itu kamijuga menyajikan Jendela lnformasi sebagai wawasan

tambahan siswa dalam melihat kaitan ilmu yang dipelajari dengan

perkembanganhya di dunia luar.

Kami mengucapkan terima kasih kepada para guru dan siswa yang

telah memilih dan menggunakan buku ini. Semoga, setelah menggunakan

buku ini dapat men ingkatkan hasil proses belajar*rengajar yang maksimal

dalam upaya peningkatan mutu Sumber Daya Manusia melalui Sekolah

Menengah Atas.

Selamat Belajar

' Hormat kami,

Tim Redaksional

Page 3: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

lritI ilr{IFJ

EFiEJ l

!ii

liiIilld

!tj

{ij;rd

IIiiFdlliItl

I[itrJ

trjlFt

IIj

!ii

trrj

Eil

lFi

lrd

irjlrilrllFi

iIj

Fitr,1

li

EI

rlr{

il

r{F;

[1t:l

r;E"t1&r

IiLl

Er

ilE!

WULANGAN4 TEKSEKSPOSISI

BABAGAN

GAMELANIAWA

A. Teks Eksposisi ........36

Gladhen Mandhiri 8 ...................... .......................... 37

B. Nemokake Pokok-Pokok Wos

Teks Eksposisi .................... .............27

C. Nyusun lan Nyunting Teks Eksposisi............... 38

Gladhen Mandhiri 9 ............................................... 39

Puagkasan... ................... 39

Pandadaran ................... 40

WULANGAN5 PAITAGRAFAKSARA

JAWAMAWAAKSARASWARA

A. Maca Paragrap "\ksara Srvara .............................. ,14

Gladhen \lar-rcll-rrri 10............................................. 17

B. Nulis Paragraf \ggunakake Aksara Sr.r.ara ..... 49

Gladhen\laniihiri11 .......... .........................51

C. Teknik Nvunting Paragraf -\ksara Jarva ..........51

Pungkasan... .................. 53

Pandadaran ................... 5.1

Pandadaran Pulrgkasan Semester ............................. 60

Kapustakan ........ ..........64

,,.

.,...... ,,,,,,,.i:. ttl, .

ti:iiiiiii;i:i:iiiiiiiiti:u;,;ii;ii::iiiiiiiiltiiii

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xtt - 1

Page 4: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

ii,:lr!1

t:

t;81

iIItilv-

&1

EI

iqrt

Aq

e,1

a1

Iti$

;$

a{

Ir

iii{3:,;

4r

ttIt[1

illi{l

IrlhtlItl

tlll!

II

Ii

}I

ri

It

IIirIr

*rrt

irt,!

!ltlIIll

IrT;

Eq

!l$r

*{

hl

i{

ffiA

i:'.'::ltili]i::,::,,:,,,:,:iii.i:ii

ffia

PUPUH KINANTHI

Kompetensi lnti:

1. Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang

dianutnya

2. Menghayati, mengamalkan perilaku jujur. disiplin,

tanggung jawab, peduli (gotong royong, kerjasama,

toleran, damai), santun, responsif dan proaktif dan

menunjukkan sikap sebagai bagian dari solusi atas

berbagai permasalahan dalam berinteraksi secara efektif

dengan lingkungan sosial dan alam serta dalam

menempatkan diri sebagai cerrninan bangsa dalam

pergaulan dunia.

3. Memahami, menerapkan, menganalisis dan

mengevaluasi pengetahuan faktual, konseptual,

prosedural, dan metakognitif berdasarkan rasa

ingintahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni,

budaya, dan humaniora dengan wawasan

kemanusiaan, kebangsaan. kenegaraan, dan peradaban

terkait peryebab fenomena dan kejadian, serta

mdnerapkan pengetahuan prosedural pada bidang kajian

yang spesifik sesuai dengan bakatdan minatnya untuk

memecahkan masalah

4. Mengoiah,menalar,menyaji,danmenciptadalamranah

konkretdan ranah abstrak terkaitdengan pengembangan

dari yang dipelajarinya di sekolah sebara mandiri serta

bertindak secara efektif dan kreatif. dan mampu

menggunakan metoda sesuai kaidah keilmuan.

Kompetensi Dasar:

1.1 Menerima, niensyukuri, menghayati, dan

mengamalkan anugerah Tuhan berupa bahasa Jawa

dalam bentuk teks Serat Wedhatama pupuh Kinanthi.

2.1 Menunjukkan perilaku jujur. disiplin, tanggung jawab

peduli (gotong royong, kerjasama, toleran,,damai),

santun. responsif. dan proaktif dalam menggunakan' bahasa Jawa melalui teks SerrtWedhatama pupuh

Kinanthi.

3. 1 Menelaah teks Sent Wed hatama pupJft finantfri.

4 1 Menanggapi isiseratWedhatama pupuh KinanBridan

meoulis, serta menyajikan syaii tembang Kinanthi,

dengan bahasa sendiri.

J

ATAMA

Akeh seratan Jawa kang ngandhut ngelmu lan piwulang

kang kasimpen sajroning serat Jawa klasik. Tuladha

paling gampang, nganti saikinaskah serat Jawa klasik

kuna isih kasimpen ing perpustakaan Leidhen Belanda.

Akeh wong saka negara manca sinau bab naskah

Jawa. Mula kita minangka pewans kabudayaan Jawa

kudu gelem nyukuri kanugrahaning Gusti Kang

Mahamurah kanthi nyinau kabudayan Jawa secara

tumemen.

Mula ing wulangan iki, para siswa diajak nyinau bab

kabudayan Jawa Serat Wedhatama mligine pupuh

Kinanthi. Serat Wedhatama iku minangka serat asli

Jawa kang dianggit dening KGPAA Mangkunegara

lV. Apa iku senatWedhatama? Kepnye carane menehi

panemu maftlng tembang macapat? Kanggo mangsuli

pitakon-pitakon kasebut, sinaunen wulangan iki kanthi

premari!

::: I

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xll - 1

,lj

;

d

,{

4

j

d

j{j

4

{

IA

4

4

t,i

jj

d

d

E--

Page 5: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

i'ttt5;

r;

E'i

b!

b1

b1

[tria&t

ItI,n

!

I

n

A. Paugeran Tembang Kinanthi

1. Guru Gatra, Guru Wilangan lan Guru Lagu Tembang Kinanthi

Tembang iku sejatine kalebu rerengganing basa, mula tembang iku padha karo tulisan sing

pinathok sarta pamacane kudu kanthi cara dilagokake.

Tembang Kinanthi iku kalebu perangane tembang macapat, amarga kawengku dening paugeran

yaiku guru gatra, guru wilangan lan guru lagu.

a. Guru gatra, yaiku cacahe larikan saben sapada tembang macapat.

b. Guru wilangan, yaiku cacahing wanda saben gatrane tembang macapat.

c. Guru lagu, yaiku tibaning swara saben pungkasane gatraning tembang macapat.

d. Sasmita tembang, yaiku unen-unen utawa tetembungan sing kena kanggo menehi tandha

utawa pralambang jenenge tembang. Dene dununge sasmita iku ora ajeg, bisa ana ngarep,

tengah utawa mburi.

e. Watake tembang, yaiku watek sing diduweni dening saben tembang.

Katerangane kaya ing ngisor iki:

Gatra Guru wilanqan Guru laqune tiba s\rvara

Gatra - 1 8 wanda tiba swara suku/ u

Gatra - 2 8 wanda tiba swara wulu/ i

Gatra - 3 8 wanda tiba swara noleqena/a

Gatra - 4 B wanda tiba swara wulu / i

Gatra - 5 8 wanda tiba swara nqleqena/ a

Gatra - 6 8 wanda tiba swara wulu/ i

Cathetan: tembang Kinanthi iku guru lagune saben gatra, tibaning swara beda-beda.

Sasmitane tembang Kinanthi: Kanthi, gandheng, ganthet, kanthet.

Watake tembang Kinanthi yaiku: seneng, tresna, asih, grapyak. ngemu surasa pangarep-arep,

gandrung kang seneng nanging sakepenake.

Gunane kanggo werna-werna, kayata kanggo medhar piwulang, utawa pituduh, seneng-seneng,

nglelipur.

2. Unsur kangAmbangun Teks

Kaya sing wis diterangake ing dhuwur, manawa tembang Macapat iku kawengku dening paugeran

guru gatra, guru wilangan lan guru lagu. Ananging sejatine ana rerengganing basa liyane sing

ambangun rerenganing tembang Macapat, yaiku:

a. Laras yaiku swara iramaning gamelan utawa swara thinthingane gamelan. Utawa runtute

swara gamelan.

b. Titi laras yaiku tulisan utawa tandha sing bisa nggambarake endhek dhuwuring swara utawa

tulisan angka sing ana wilangan gamelan sing nggambarake swara siji-sijine wilangan gender.

c. Cakepan yaiku unen-unen utawa rerangkening tetembungan kang ana sajroning tembang.

d. Pathet yaiku dhasarendhek dhuwuring larase swara gamelan.

e. Pedhotan yaiku tatacarane medhot tetembungan supaya kepenak diwaca ing sajroning gatrane

tembang.

f. Andheg yaiku selehing swara saben gatra.

g. Luk yaiku ngenggokake/mbengkongake titilaras. Tumrap Macapat sawanda luk ora nganti

telung titilaras.

h. Gregel variasi munggah-mudhune titilaras sing ora ana luke, kareben luwih kepenak

dirungokake, kaya ana titilaras tambahan nanging ora katulis.

i. Cengkok yaiku cirine tembang antarane tembang siji lan sijine. Tuladha Sinom Grandhel lan

Sinom Parijatha. Dhandhanggula Buminatan lan Dhandhanggula Banjet lan sak piturute.

Mangkono bab sing kawawas ambangun regenging teks tembang Kinanthi satemah manawa

dilagokake laras di rungokake.

, _____*__ _ _

- Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xll - 1

Fd

r{

fu

Page 6: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

lxj

IIJ

lIi

lri

lii

lij

ffii

littFt

lFd

lfllriiFd

rg

FJ

IjFi

Fi

Ii

rj

i!:tli;lri{1;

l1

iit{

t;

tt

iir lllelf.tl

lllt{l8illrtr1

i{lI{lBII

eil

!{tlll

IilIrl

I;Ii{!lll

I,xl

bll

[;I

illBIE

rll&tE

[{l&1[

tiEill

IiE

rxt

$rl

r;Irlx

ttt

$iL

wangsulane pitakon-pitakan ing ngisor iki kanthi ivan:gsulan kang bener1. Apa dhasare tembang Kinanthi iku,diarani tembang Macapat?2. Nitik guru gatrane tembang Kinanthi iku kepiye panemumu?

3. Terangake guru wilangane tembang Kinanthil

4. Apa bedane luk karo gregel iku? ,:,,r

5. Apa'gunane anane cengkok sajroning tembang iku?

B. Serat Wedhatama Tembang Kinanthi

1. Pitutur Luhur sajroning serat wedhatama Tembang KinanthiTembang Macapat iku nduweni nges jalaran surasaning tembang ndayani marang batine wongsing ngrungokake utawa wong padha maca cakepan tembang kasebut.

. Gatekno tembung kang mawa tembang Kinanthi ing ngisor iki!

Tembung Tegese tembungMangka Kang dadi, kang dianggep dadi, !inangkaKanthining Saka tembung kanthi: rowang, kang minangk@Tumuwuh Dumadi (barang urip) tegese temnu

gedhe, timbul, turunSalami Salawase, sasuweneAwas Bisa ndeleng, landhep pandelenge, waskithaEling Enget, pikiranq pulih aya sekawit, ngerti mane@lukitaninq Tetembungan, karangan, rumpakanAlam Jagad, donyawiryaning Kendel, kuwasa, mulya, luhurdumadi Titah, kabeh kang dititahakeSupadi Supaya, murih/amrih kelakon mangkonoNir llang, musna, tanpaSangsaya Rekasa, sedhih

Yeku Ya iku

Pangreksaning Awit saka panjaganing, panungguning

Urip Gesang, sugeng, bisa mobah mosik, gedheMarma Duwe welas marang, duwe palimarmaDen Di, anggone

Taberi Sregep lan tlatenKulup Thole, angger

Angulah Nindakake, marsudi, ngudiLantiping Gathekan, Iandheping pikiran

Ati Manah, galih, jantung, telenging rasa batining manungsa, rasa rumangsa,pangrasa

Anedya Sumedya, nedya, duwe niyatPandak-panduking Betah, tahanPambudi Pangerti, bebuden, anggone ngudimBengkas Dirampungi, disirnakakeKahardaning Pangangsa-angsa, ngangsa, murka, hawa nepsuDriya lndriya, ati, karep

Supadva Supaya, murihiamrih kelakonDadya Dadi, ana, maujud

Utami Utama, becik, linuwih

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xll - 1

Page 7: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

Cakepan tembang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembangMangka kanthining tumuwuh Kang dadi lantaraning dumadi

Salami mung awas eling Salawase amung tansah awas lan eling

Eling Iukitaning alam Eling marang mobah-mosiking alam

Dadiwiryaning duinadi Kang dadi panguwananing kang Maha Kuwasa

Supadi nir ing sangsaya Supaya luwar saka rekasaYeku pangreksaning urip Yaiku awit saka panjaganing urip

Pada kapindho

lsine pitutur luhur kang ana sajroning SeratWedhatama ing tembang Kinanthi rong pada kasebutmangkene:

Pada kapisan

Relevansi Pitutur Luhur karo Kahanan Masarakat Jaman SaikiSalah siji pupuh kang ana sajroning Serat Wedhatama, yaiku pupuh Kinanthi. Kinanthi ategesdikanthi-kanthi utawa diarahke lan dibimbing supaya dadi manungsa sejati kang tansah njaga

bumipertiwi.

Pupuh Kinanthi sajroning Serat Wedhatama ngandhut isi piwulang ngenani babagan ingngisor iki.

a. Nglandhepake pangrasa utawa lantiping ati supaya nyingkirake hawa nepsu murih dadimanungsa kang nduweni budi pakartikang luhurkanthi cara semedi saka karamean saengga

antuk katenangan ati lan jiwa.

b. Supaya tansah waspada kanggo mangerteni pengalaman sajroning urip (mawas dhiri) lantansah ngilangake pangrasa mamang sajroning ati supaya mantep antuke njumangkahnindakake kabecikan.

c. Ngilangake iri, dengki, ora gampang muntab, ora seneng ngganggu wong liya, lan orangunggulake hawa nepsu, nanging amung meneng supaya anteng.

d. Piwulang supaya tansah ngenut kebecikan-kebecikan kang wis diwulangake minangkapanjangka nggayuh kamulyan.

Caba gatekna serat Wedhatama ing tembang kinanthi ing lgisor iki!

Kautaman

Sirnakna seri, anging kalbu,

Den waspada ing pangeksi,

Yeku dalaning kasidan,

Sinuda saka sethithik,

Pamothahing napsu hawa,

Linalatih mamrih titih

Aywa mamatuh nalutuh,

Tanpa tuwas tanpa kasil,

Kasalibuk ing snabeda,

parma dipunngati-ati,

Urip keh rencananira,

Sambekala den-kaliling

Piwulang kang bisa dijupuk saka tembang Kinanthi kang kepthik saka serat Wedhatama yaiku:

Singkirna rasa susahing ati,

Padha waspada ing pandelenge,

Yaiku dalaning pati,

Ambudidaya nyuda sithik mbaka sithik,

Pamothahing hawa nepsu,

Dilatih sapaya bisa menang.

Aja ajeng nindakake perkara sing ala,

Tanpa bebungah opahing kangelan tanpa asil,

Kang Kasalibuk marang kekarepan kang ala,

Mula saka kuwi kudu padha ngati-ati,

Urip iku akeh godha rencanane,

Sambekala kudu diwaspadhkake.

^,]o Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1

2.

Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang

Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep lan tlaten angger

Angulah lantiping ati Anggone anggulawentah lantiping ati

Rina wengi den anedya Rina wengi anggone duwe niyat

Pandak-panduking ing dumadi Kudu betah anggone ngudi

m Bengkas kahardaning driya Nyirnake ubaling hawa nepsu kang ana njero atiSupadya dadya utami Supaya dadiwong utama

lFt

irilrd

iF;

lrtlrilfu

lrilFd

lrilFd

lriIFA

til

lrjlF{

iriiF.t

iFt

:Ei

Fi

riFI

F,i

FI

Fd

riF;

Fd

iIFI

Fd

tl

rx

FJ

E;

FA

FJ

Fd

Fd

trJ

r;pj

rl

[3

rd

Fd

fri

Page 8: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

Manawagelemnggateknekanthitemen{emenapasingisihgathukis,ffiKinanthi kasebut, karo kahanan panguripan manrngsilrmin saiki. Dudutan piwurang kang anasajroning tembang kasebut yaiku:wong iku kudu m-budidaya irgedohi perkara.sing anjalari susuhanging atine, tansah waspadamarang dalaninEpati, panyud-ane kanthisithik m"oati *iil.,it, ,rrrga hawa nepsu kudu dipeper,supaya bisa menangake ubaling hawa nepsu tr."Oirt.

"'rrr\' qrrrsrv

AJa ngantr kurrna dumingSll-llg^:,:, perkara l11o

ora.Snl gunana, yaiku sawernaning kekarepankang ala, mula saka kuwi saranane kudu tansatingati "ii,

,gilrr'ngsani manawa urip iku akehgodha rencana, kabeh sambekara it<u kuou Jiw*irorxrk"]' -" 's'| 'r

Nanggapi IsiTeks Tembang KinanthiGatekna teks tembang Kinanthi ing ngisor ikil

lbarate wong nduweni kekarepan apa wae, mesthi bakal.ngadhepi warna-warna pepalang, manawaora ngati-ati ngadhepi kahanan iku, wusana bakar antuk IL;g;;,';;ora-orane bakar gawe rarane

Manungsa kulina tumindak ora ngati-ati, rumangsane yen wis kebacut antuk panandhang,sanadyan duwe kawruh kang dhur,rnlr, nanging krr#rr., oL'0,{i"pri" rnggone makarya, kawruhekanggo golek bandha donya saokeh_okehL kanthi kebak ing pamrih.

Gancaraning tembang Kinanthi kang kepethik saka Serat Wedhatama

Tanggapan isi teks,"*OrnDudutan:

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xlt _ 1

Upamanewong lumaku,Marga gawat den-liwati,

Lamun kurang ing pangarah,

Sayekti kerendhet ino ri-.

Apese kesandhung fladhas,Babak-bundhas pnemahi.

Lumrah bae yen kadyeku,Atatamba yen wis bucik,

Duweya kawruh sabodhaoYen tan nartaniino kaoti.

"

Dadikawruhe kiniryiNgupaya kasil lan melik.

Tekstembang@cancaran .EEflaEa

upamane wonq lumakulVlarga gawat denJ iv,Ai

v}/qrrrq vvurtg tnu tagl tlllaKU

Ngllwatt dalan kano oawat hranoetLamun kuranq panqarah

Sayekti kerendhet ino riApese t<esandhung padhas

-

tsabak bundhas anemahi.

-

Lumrah bae yen kadveku

-

atatamba yen wis bucikDuweya kawruh sabodhag

-

Yen tan nartani inq kaotiCadt kawruhe kinarva\gupaya kasil lan melik

-

Tanooaoan isi tEt "loILl

lvlanawa kurang nq-Bakat karendrreffi

-

Saora-oranenyaffiura wurung bakal babak bundhas

Yen wis babak bundhas lagt Wlek 6mba -

-

Sanadyanouw@

\gupaya asil kang gedheGn nduw;i pamnk

Tindakna kaya parentah ing ngisor iki I- Dhiskusekake karo kanca-kancamu teks tembang Kinanthi ing ngisor iki- Gawea basa gancarane- Gawea dudutan asiling tanggapan tumrap isine teks tembang Kinanthi kasebut.Teks tembang Kinanthi 2 padakapethik saka Serat Wedhatama:Meloke yen arsa muluk Kawruhe rrnfrn, *r*ur,Muluk ujare lir Wali wuwuse qumaib{aib.Wola-walinora nvala

Affi# ffiiiiiiif*in, Kaslirins ththiktan"kena,

K;i"".i[ffii;;;;:'" ' x;fi:,,.J1,%3'ff,fl::r,-

Kabeh tandha{andha sepi. frng mangkonoif,, trf,i

-lii

r Er{' ll t!f;

*lij

$rj

flj

Irj

fi{

Err

liiki

[[igr;

lF;

!9i

fff

fif

nIj

IIJ

trij

Id

tli

li;[4iifirJtrrr{t,r*$r!{Fi

rd

tt

i,It

3.

Page 9: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

h

h

b

E

h

Ib

&

Ih

'{

I

1

4

q

!

1

1

rl

C. Teknik Panulisan, Nyuting, lan Nyajekake Tembang Kinanthi

1. Teknik Panulisan Tembang KinanthiSupaya gampang anggone nulis tembang kinanthi, sira bisa nendakake lelaku ing ngisor iki.

, a. Sadurunge nulis cakepan tembang Kinanthi luwih dhisik kudu mangerteni paugeran tembangKinanthi yaiku guru gatra, guru wilangan lan guru lagune.

b. Saben siswa kadhawuhan nulis cakepan teks tembang Kinanthi kanthi basa lan sagadukingkawruhe dhewe-dhewe.

c. Kanggo nggampangake nulis digawe ngengrengan dhisik, sabanjure isenana ceceg-cecegwanda kang jumbuh.

Tuladha:

sawise digawe ngengrengan para siswa bisa ngiseni ceceg-ceceg kaya mangkene:

GatraCakepan/teks tembang Kinanthi sajroning guru

wilangan Guru Lagu

1 Wa- ib- e mu- rid pu- nt- ku tiba swara suku/u2 Ku- du sre- gep ngu- di rqel- mt tiba swara wulu/i3 Pa- ngu- di- ne sa- Den di- na tiba swara nglegena/a4 Da- tan men- dha tng pa- rges- thi tiba swara wulu/i5 Kang SU- si- la ta- ta kra- ma tiba swara nglegena/a6 Manq- ka a- lr- ntnq pri- ba- di iba swara wulu/i

Cakepan komplite kaya mangkene:

Wajibe murid puniku

Kudu sregep ngudi ngelmi

Pangudine saben dina

Datan mendha ing pangesthi

Kang susila tatakrama

Mangka ajining pribadi

2. Tekning Nyunting Tembang Kinanthi

Saben siswa kadhawuhan nyunting cakepan teks tembang Kinanthi kanthi basa lan sagadukingkawruhe dhewe-dhewe.

Tuladha teks tembang Kinanthi tulisan dhewe.

Mripat nganthuk kroso turu Ono papan kang piniji

Supoyo nganthuke mari lku kinaryo tetombo

Kudhu turu sawetara Tetombo kang tanpo aji

Sabanjure teks tembang Kinanthi sing ditulis dening kancamu

manawa guru gatra kurang utawa keluwihen, guru wilangane ana

guru lagune ana sing ora cocok karo dhong-dhinge.

kasebut bisa disunting mbok

sing kurang utawa keluwihen,

Teks tembang Kinanthitulisan kanca

Teks tembang sawisedisunting

Katrangan asiling panyuntingan

Mripat nganthuk kroso turu Mripat ngantuk krasa turu Nganthuk = ngantuk, kroso = krasaSupoyo nganthuke mari Supaya ngantuke mari Supoyo = supaya, nganthuke = noantukeKudhu turu sawetoro Kudu turu sawetara Kudhu = kudu, sawetoro = sawetaraOno papan kang piniii Ana papan kanq piniii Ono = analku kinaryo tetombo lku kinarya tetamba Kinaryo = kinarya, tetombo = tetambaTetombo kan tanpo aji Tetamba kang tanpa aii Tetombo = tetamba, tanpo = tanpa

Q

" Bahasa Jawa SMNMA/SM\</MAK Kelas Xtt - 1

Page 10: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

Nyajekake Tembang Kinanthi kanthi Tulisan utawa Lisanlng ngisor iki ana cakepan tembang Kinanthi kang kapethik saka Serat Wedhatama, uga ana titilaras tembang Kinanthi Laras Slendro pathet Saiga.

Mangka ta kang aran laku

Lakune ngelmu sajati

Tan dahwen pati openan

Tan panasten nora jahil

Tan jurungi ing kahardan

Amung aneng mamrih ening

Titi laras tembang Kinanthi Laras Slendro pathet Sanga

Cakepan lan titi laras didadekake siji banjur ditembangakeTembang Kinanthi Laras Slendro pathet Sanga

5 6 5 6 5 i ) 2

) 2 1 1 5 6_i 5 5

5 5 i 1 1 i 1 51

5 5 5 5 5 2 32 1

1 2 3 5 5 5 5 5

3 2 2 2 2 32 3 5

5 6 6 6 6 1 2 2Mang- ka ta kano a- ran Ia- ku

2 i L 1 6 6--i 5 6

La- ku- ne ngel- mu se- )a- ti

5 6 i i i 1 1 6iTan dah- wen pa- ti o- pen- nan

5 5 5 5 5 2 32 1

Tan pa- nas- ten no- ta B- it

1 2 3 5 5 5 5 5Tan nju- rung- I rnq ka- har- dan

3 2 2 2 2 32 3 5

A- mung a- neng mam- prih e- ning

Cakepan tembang Kinanthi ing ngisor iki dhapukake karo titi taras supaya bisa ditembangake.cakepan Tembang Kinanthi kang kapethik saka serat wedhatamaKaunanging budi luhung

Bangkit ajur-ajer kaki

Yen mangkono bakal cikal

Thukulwrlining utami

Nadyan bener kawruhira

Yen ana kang nyulayani

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xtt - 1

I[{

tFj

lij

lii

lli

I[i

lri

lIj

lii

IF;

ltllf*iIiH!

IF;

ir;FI

r;FI

rir;

i,

Iff;

Page 11: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

Titi laras tembang Kinanthi Laras pelog pathet Nem

5 6 6 6, 6 6 6 6

6 i i 1 2 ti5 6

5 6 1 1 i 1 i) i6 5 5 5 4 54 2 1

1 2 4 5 5 5 5 5

4 4 2 1 2 A. Lq 5

Serat Wedhatama iku isi piwulang kang luhur, kanggo nggegulang ing putra, siswa, prayoga banget. lsine dikedhu kaya-kaya ora bakal entek, ditrepake ing jaman kapan wae ya prayoga, mathuk, lan gathuk.

Tembang Kinanthi iku kalebu tembang Macapat.

Tegesekinanthi yaiku dikanthi-kanthi utawa diarahake lan dibimbing supaya dadi manungsa sejati kang tansah njagabumipertiwi.

Tembang Kinanthi iku kawengku ing guru gatra guru wilangan lan guru lagu

Watake tembang Kinanthi yaiku seneng lan asih amarga wong kang nembe bae omah-omah atine seneng banget,tansah asah, asih, lan asuh.

Y.dlll?r.u lggese kawruh kang utama, kamangka Wedhatama yaiku sawling kitab wutang utama ajaran.

Pupuh Kinanthi ing serat wedhatama ngandhut kaendahaning basa ing bab dhiksilpamilihare tJmbung) lin puwakanthi(swara, sastra, utawa tetembungan kang padha ing sajrone ukara).

Lelakune kang ditindakake anggone nulis tembang kanthi gampang, yaiku:'1) Maca ilustrasi kang sumadya utawa gawe ilustrasi kang selaras tema.2) Nulis kumpulan tembung kang ana ing ilustrasi kasebut.

3) Nulis paugeran tembang,(guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan),4) Nyusun lan nata kumpulaning tembung kang wis ditemtokake dadi tembang kang manut karo paugerane.5) Nyuting utawa ngoreksi maneh tembang kang digawe kanthi nggaiekake teknik lanjutan lan kaendalianing basa.

A. wenehana tandha (x) ing shtah sawijining aksara a, b, c, d, utawa e, yaiku wangsulansing koanggep paling bener!

Cacahing larikan saben sapada tembang Macapat iku diarani ....

a. guru gatr a

b. guru wilangan

c. guru lagu

d" guru pada

e. guru sastra

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Ketas Xlt - 1

1.

i'i

t

i,i

d

i,

I

d

i

d

d

I

t

i

F

F

F

F.

I

F

F

Page 12: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

l[{

lrj!filri

lil

lIj

IIJ

lii

lij

tii

lii

!ii

llj

ilii

ltil$;t:i

IIiitllEit'1

Itr

ru

Fr,tr,l

t{

FJ

tiF4

liLlI

[1

b{

IlIl

IIIlr{

fr

ll+!

[1]

f{lirli,lilliliilt

i:ii,l i

ril

[]l

[jttll

fili

Sing dadi etungan ana ing guru wilangan 10 lng gatra kaping 5 unine mangkene "pesuRen

A. 4larikb. 5larikc. 6 larik

a. otapadha

b. meh padha

d. 7 larik

e. Swanda

d. meh ajeg

e. padhakabeh

Tembang Kinanthi beda karo tembangMacapat liyane amarga saben gantra,nduweni guru wilangan cacahing wanda....

yaiku cacahing....a. aksara

b. wanda

c. tembung

d. ukara

e. wacana

Guru gatrane tembang Kinanthi ana ....

sariranira", larikan iki tiba swara ....

a. nglegena / a

b. wulu / i

c. suku / ud..taling/ee. taling tarung / o

11. lng ingsor iki larikan tembang kang tibaswara wulu/i yaiku ....

a. padha gulangen ing kalbu

b. aja pijer mangan nendra

c. Anoman malumpat sampun

d. prapteng witing nagasari

e. mulat mangandhap katingal

12. Tembang Kinanthi iku watake, kaya ingngisor iki, kajaba ....

a. seneng d. tresna

b. grapyak e. sereng

c. asih

13. Serat Wedhatama kang sajerone anacakepan tembang Kinanthi iku minangka

lyasane ....

a. KGPAAMangkunegara lV

b. KGPAAMangkunegara Vl

c. Paku Buwana lV

d. Paku Buwana V

e. PakubuwanaVl

14. Sasmitane tembang Kinanthi kaya ing

ngisor iki, kajaba ....

a. kanthi d. ganthet

b. gandheng e. kuncung

c. kanthet

15. Cacahing wanda saben larikaning tembangiku diarani ....

a. guru pada d. guru lagu

b. guru gatra e. guru aleman

c. guru wilangan

16. Guru lagu iku tibaning swara ing sabenpungkasaning ....

a. tembung d. gatra

b. ukara e. tembang

c. wlangan

17. Mangka kanthine tumuwuh. Tembung kang

minangka pungkasaning gatra tibaningswara, yaiku ....

a. mangka d. kanthine

b. minangka e. tumuwuh

c. kanthi

-

", - , """ , , "*rrrrrw*!

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Ketas Xtt - 1 11

6.

c. ora ajeg

Saben gatra sajrone tembang Kinanthi

" nduweni guru wilangan cacah ....a. 6wandab. Twanda

d. 9wandae. lOwanda

c. Bwanda

Guru lagune tembang Kinanthi ing gatrakapisan tiba swara....a. nglegena / a

b. wulu / i

c, suku / ud. taling /.e

e. taling tarung / o

lng tembang Kinanthi, gatra kaping loro guru

lagune yaiku ....

a. nglegena / a

b. wulu i i

c. suku / ud. taling / e

e. taling tarung / o

Sajroning tembang Kinanthi gatra kaping

telu tiba Swara ....

a. nglegena / a

b. wulu / i

c. suku / ud. taling / e

e. taling tarung / o

Gatra kaping 4 ing tembang Kinanthi singguru lagune tiba swara ....

a. nglegena i a

b. wulu / i

c. suku / u

d. taling i ee. taling tarung / o

7.

Page 13: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

20.

25.

26.

27

28.21.

29.

Salami mung awas eling. Larikan iku

mandwdd{wdcdffi tfl 6fi g;tgg(lrffifr ri!1ffr1fi /4fi

lagune yaiku ....

a. 7 wanda tiba swara nglegena / a

b. B wanda tiba swara wulu / i ,i

c. 9 wanda tiba swara suku / u

d. l0wanda tiba swara nglegena / a

e. 11 wanda tiba swara suku / u

Swara iramaning gamelan utawa swara

thinthingane gamelan iku diarani ....

a. pathet

b. laras

c. cengkok

d. luk

e. gregel

Cakepan tembang iku nduweni teges kaya

ing ngisor iki ....

a. unen-unen sing gumathok

b. unen'unen kang nduweni teges

c. unen-unen ana maksude

d. unen -unen sing ora bisa diowahi

e. unen-unen rerangkening tembung ana

sajroning tembang

Dhasar endhek dhuwuring larase swara

gamelan, iku diarani ....

a. pelog

b. slendro

c. pathet

d. cakepan

e. balungan

Wong sing bisa nembang adhedhasar mung

saka ngrungokake diarani ....

a. titenan

b. apalan

c. gathekan

d. kupingan

e. sinau temen

Macapat iku anggone nembangake iku

kanthi cata....

a. diluk sakarepe dhewe

b. sabisane sing nembang

c. pinter-pintere sing nembang

d. swara lugu

e. iramane nggalur

Tembang iku sejatine tulisan sing anggone

maca kanthi cara ....

a. nyuwara

b. lelewa

c. dithinthing

d. dilagokake

e. seru-seru

Kajaba ditembangake k=':' et;al:nffi

fi(fiaflgka fumdang r?lacaqal kmbang

Kinanthi uga kena kanggo....

t. mbawanigendhing

b:" wangsalan

c. purwakanthi

d. geguritan

e. parikan

lng ngisor iki minangka salah sawijining

cengkok tembang Kinanthi, yaiku ...'

a. parijatha

b. . pawukir

c. ngrenas

d. slobog

e. gleyung

lng ngisor iki sing dudu cengkoke tembang

Kinanthiyaiku ....

a. sandhung

b. sastradiwangsa

c. pandhang bulan

d. pujamantra

e. wigharingtyas

Cakepan tembang Kinanthi: Eling lukitaning

alam. Lukita iku tegese ....

a. kesengsem

b. gandrung

c. rumpakan

d. tresna

e. asih

Cakepan tembang Kinanthi: Dadi wiryaning

dumadi. Sing ora gathuk karo tegese

tembung wirya, Yaiku ....

a. jirih

b. kuwasa

c. mulya

d. kendel

e. luhur

30. Supadi nir ing sangsaya. Sangsaya iku

tegese....

a. kesenengan

b. kasedhihan

c. kabagyan

d. kamulyan

e. karaharjan

22.

23.

24.

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xll - 1

Page 14: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

lrj

ffi

lrilFd

llilF{

Fd

FJ

[*ru

tr

l1

iq

i1

tll{b{

[{r$

ltuI

hrl

!tl

[;ltr11

B. Tindakno tugas ing ngisor iki kanthi jumbuh karo parintahe!

lsenana ceceg-ceceg ing ngisor iki kanthi tembung wangsulan sing pratitis!

1. Sing dirembug sajroning gatra yaiku cacahing

2. Guru wilangan sajroning tembang ngrembug babagan cacahing

3. Tibaning swara saben pungkasaning gatra diarani

4. Guru gatrane tembang Kinanthiyaiku

5' Tembang Kinanthi beda karo tembang Macapat liyane, amarga saben gatrane nduweni guruwilangan sing padha cacahing ...........

Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi pratitisl

6. Apa dhasare tembang Kinanthi iku kalebu tembang Macapat?

7. Terangake guru wilangane tembang Kinanthi!

8. Terangake guru lagune tembang Kinanthil

9. Kepiye watake tembang Kinanthi iku?

10. Kepiye mungguh sasmitane tembang Kinanthi iku?

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Ketas Xlt - 1 13

Page 15: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

ffireffi m

NYINAU GEGURITAN

Kompetensi Inti:

1. Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang

dianutnYa

2. Menghayati, mengamalkan perilaku juiur, disiplin,

tanggung iawab, peduli (gotong royong, kerjasama,

toleran, damai), santun, responsif dan proaktif dan

menunjukkan sikap sebagai bagian dari solusi atas

berbagai permasalahan dalam berinteraksi secara efeKtf

dengan lingkungan sosial dan alam serta dalam

menempatkan diri sebagai cerminan bangsa dalam

pergaulan dunia,

3. Memahami, menerapkan, menganalisis dan

mengevaluasi pengetahuan faktual, konseptual,

prosedural, dan metakognitif berdasarkan rasa

ingintahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni,

budaya, dan humaniora dengan wawasan

kemanusiaan, kebangsaan, kenegaraan, dan peradaban

terkait penyebab fenomena dan kejadian, serta

menerapkan pengetahuan prosedural pada bidang kajian

vang spesifik sesuai dengan bakat dan minatnya untuk

memecahkan masalah

4. Mengolah, menalar, menyaji,dan menciptadalamranah

konkret dan ranah abstrakterkaitdengan pengembangan

dari yang dipelajannya di sekolah secara mandiri serta

bertindak secara efektif dan kreatif, dan mampu

mengguna[an metoda sesuai kaidah keilmuan'

Kompetensi Dasar:

1.2 Menerima, mensyukuri, menghayati, dan

mengamalkan anugerah Tuhan berupa bahasa Jawa

dalam bentuk teks geguritan'

2.2 Menunjukkan perilaku juiur, Cisipiin, tangguirg jawab'

peduli (gotong royong, kerjasama, toletan, damai),

santun, responsif, dan proaktif da!am menggunakan

bahasa Jawa melalui teks geguritan'

3.2 Menelaah teks geguritan

4.2 Mehulisgeguritandahmembacanya. I,:';';r

;;':;:r:;;;;i

Bocah jaman saiki akeh sing nganggep basa Jawa iku

angel, boseni, lan kuna. Apa sira nduweni pamikiran

kaya mangkono babagan basa Jawa? Bapak lan ibu

guru ngajab sira aja nganti nduweni pamikiran kaya

mangkono, amarga basa Jawa iku basa kang

adiluhung lan ngemu piwulang luhur. Mula, sira kudu

ngun-un basa Jawa kanggo wujuo rasa sytrkul maiang

Gusti. Supaya basa Jawa ora disinau lan oiakui dening

Walanda.

Asilseratan basa Jawa akeh banget. Salah sijine yaiku

geguritan. Nyinau geguritan iku nyenengke' Mula ing

wulangan iki, sira diaiaksinau babagan geguritan' Apa

kang diarani geguritan? Apa bae unsur kang mbangun

geguritan? Kepnye cara mam lan nulisgeguntan kang

trep? Kanggo mangsuli pitakonari kasebut, ayo

setiteknawulangan modul iki kanthi premati! Nanging,

Sadurunge iku, ayo padla 0edoilga iritui"ili

kapnacaYaan sira!

14 Bahasa Jawa SMNMNSMT</MAK Kelas Xll - 1

F

F

F

El/b1l

Iit[11

illbli

iil

Ilt

[;I

FllIjll{i

Itt,rn

Iitlb{

Ir

FI

Fl

Fi

Fi

Page 16: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

lii

lii

ltj

lFd

lIiiFt

irJ

liii

ri:,!

rii1

i{

;iFi

rjil

[;

i,tiii,J

irii

ii

ri

iir, illriillirltilril

irli tlIrI}:l

i;5

irIr'lE; it

tllif tr

ilIrlB

ir!

iiEl1$

ri!lrEi i[I;IilE

rlE,IT

f ,|

tllirI,lI

I1ti XEl.r

I;E

rlEt tt

r{t

i:tl:il

i{li;E

iiFI iB

LiII,T)iHit\-

A. NepungiGeguritan

Geguritan yaiku salah sawijining karya sastra Jawa kang awujud puisl. Tembung "geguritan,,asalesaka tembung "gurita", owah-owahan saka tembung "gerita", kang asale saka temOun! lingga,,gita,,tegese "tembang utawa syair". Geguritan kuwi reriptan minangka wujud saka wedhaian gagasanlrasa pangrasa pangripta. Basa kang digunakake sajrone geguritan yaiku basa rinengga utawa figuratifkang endah sarta nduweni sipat konotatif, simbolis, lan lambang amarga nggambarak e imajinasipangriptane' Basa sajrone geguritan ora kaiket kaidah basa kaya umume. Nulis geguritan nduwenikalonggaran kanggo ngiwakake kaidah basa kang sinebut tisencia poetica.

1. Unsur-unsur kang Ambangun GeguritanGeguritan iku kalebu reriptan sing anggone maca kanthi cara lelewa manut surasaning basa.Ana sing ngarani mana\ na geguritan iku syairJawa anyar. Unsur-unsur kang ana sajroning geguritanyaiku:

a. UnsurintrinsikUnsur intrinsik, yaiku unsur kang bisa ditemokake lan dideleng ana ing geguritan iku dewe.Unsurgeguritan nglimput perangan ing ngisor iki.

1) Tema, yaiku masalah utama sing diangkat sajroning geguritan.2) Amanat, yaiku pitutur, piwulang, falsafah, prngrji-4i-ring arep diandharake dening

panganggit marang para pamaca.

3) Nada lan rasa, yaiku rasa pangrasane panganggit sing digambarake ana sajroning geguritan.4) Dhiksi, yaiku pamilihing tembung-tembung endah ana sajroning geguritan.5) Rima, yaiku pangolhing swara-swara kanggo mujudake kaendahan kang ana sajroning

geguritan.

6) Ritma, yaiku dawa cendhake, dhuwur cendheke nalikane geguritan iku dilesanake utawadiucapake.

b. Unsurekstrinsik

Unsur ekstrinsik yaiku awujud kahanan subjektivitas pangripta babagan pangiasane pangritalan sebab musababe pangripta ngangripta nganggit sawijining geguritane.Kanggo mbedakake geguntan lan wohing sastra liyane, sejatine geguritan iku nduweni titikanbakune. Titikane geguritan sacara umum yaiku:1) Ora kawengku ing pathokan.

2) Dudu basa padinan.

3) Migunakake tembungtembung kang pinilih.

4) Cacahe larikan ora katemtokake.

5) lsine mentes.

6) Arang-arang nggunakake tembung-tembung pangiket.Manut wujude geguritan iku ana loro yaiku geguritan gagrag lawas Ian geguritan gagrag anyar.Tandhatand hane geguritan gagrag lawas:

Geguritan yaiku salah sawijining karangan sing nduweni paugeran:a. Mawa bebuka "Sun anggurit, utawa Sun gurit.b. Cacahing gatra ora kurang saka papat.

c. Cacahing wanda siji lan sijine ajeg akehe.d. Mawa punivakanthi guru swara (runtut swarane).Tandha-ta ndhane geguritan gagrag anyar:

a. Kapantha-pantha dadi bait utawa pada.

b. Saben ukara ganti baris (larikan = gatra).

c. Tetembungan lan ukarane ringkes, isine mentes lan ana bobote sastra.d. Ekspresi lan rasa pangrasane penulis bebas.e. Tema utawa underane crita angel dipahami.f. Ana sing nganggo purwakanthi (sajak) lan ana sing ora nganggo.

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xtt - 1 15

--

Page 17: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

il[

Irl

ittbtl

hrl

[;l

Ijl

ilt

illbrl[11

Ill

Iil

Iilt{lIil

rtt

rtt

iil

Irlt1l

illi1l

hll

i{l[11

i{lb1l

hlr{E'[{r

rlN

t:ltl

Ii

Adhedhasar pandhapuking ukara lan pangiketing tembung, geguritan ana pirang-pirang warna:

a.

b.

c.

d.a

f.

g.

h.

i.

Gita dwigatra = geguritan kang dumadi saka rong gatra saben sapada.

Gita tri gitra = geguritan kang dumadi saka telung gatra saben sapada.

Gita catur gatra = geguritan kang dumadi saka patang gatra saben sapada.

Gita pancJgulps = geguritan kang dumadi saka limang gatra saben sapada.

Gita sad gatla = geguiitan kang dumadi saka enem gatra saben sapada.

Gita sapti gatra = g-eguritan kang dumadi saka pitung gatra saben sapada.

Gita ha'stha gatra = geguritan kang dumadi saka wolung gatra saben sapada.

Gita rawa galra = geguritan kang dumadi saka sangang gatra saben sapada.

Soneta: geguritan kanthi syair mardika

Tuladha: Geguritan gagrag anyar

Jaman Akik

Jaman ndhisik...

Sadurunge akik...duwe kelik

Jamane wong cilik ongklak-angklik

Lungguhane ya mung dhingklik

Mripate direwangi mendelik

Kulite katon busem busik

Asile ya mung sethithik

Nadyan wus golek ancik-ancik

Lakune sarwa kalah ungkik

Ungkike wong duwe melik

Jamanejaman akik

Wong ciliktiru-tiru duwe melik

Mbok manawa uripe mundhak sithik

Nanging....Durung klakon wus kecelik

Lagiwae bribak-bribik

Kalah karo sing duwe dhuwiik sasenik

Lemah-lemah padha diosak-asik

Gunung-gunung padha diobrak-abrik

Wekasan kabeh dadi mosak-masik

(P.Dwijahadinagara)

0h...Akik...akik

Jaman kowe isih dhelik

Ora ana wong sing kober nglirik

Nanging mengko dhisik

Bareng saiki ..kahanane dadi kuwalik

Saben-saben wong ngomongke akik

Ngendi-endi dodolan akik

Gedhe cilik padha nganggo akik

Kana...kene padha dhemen ngisik'isik

Direwangi Mripate padha pating pandelik

'Bareng saiki akik galikgalik

Malah padha salah ungktk

Barang burik dikandha aPik

Barang bobrok diucapke becik

Dienthacntha diothak-athik

Dimen padha percaya lan ketarik

Ana sing wuru ngumbar klenik

Lali purwaduksina nyingkur kang becik

Eling....eling yen jaman akik

Yen ora duwe ati resik

Bisa.,bisa karasukan sipat musrik.

2. pitutur Luhur sing Kakandhut lan Relefansine karo Kahanan Masarakat Jaman Saiki

Teks geguritan iku bisa awujud reriptan apa wae, manawa reriptan iku diwaca lugu iku diarani

macalu[u, yen diwaca kanthi lelewa iku geguritan, yen diwaca kanthi cara dilagokake iku diarani

tembang. Tuladha teks geguritan kang awujud tes tembang,

Caping gunung

Dek jaman berjuwang...

Njur kelingan anak lanang

Biyen tak openi

Ning saikiana ngendi

Jarene wis menang

Keturutan sing digadhang

Mbiyen ninggaljanji

Ning saikiapa lali

Neng gunung

Tak Candhongi sega jagung

Yen mendhung tak silihi

Caping gunung

Syukur bisa nyawang

Nggunung desa dadi reja

Dene ora ilang

Nggone padha lara lapa

16 Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xll - 1

Page 18: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

Teknik Mamarafrasekake Geguritan

-

Parafraseyaiku isiilah lingusitik(kebahasaan) kang ateges nyritakake/nuturake maneh sawijiningl9lfs/k9l-s_ep.kanthicara tiya sajioning oasa fung"pidfi;aruidtanpa ngowahimaknane.Miturut KBBI, parafrase vbiku nsandEarake maieh

"i*iiiii.g iJr;.A;;nl;J;rjuo riyl untnimaksud kanggo njlentrehake maknane kang sinengr,er] ie.iurn g parafraseasale saka basalnggris paraphrase, ran :aF ??* Latin parapiras,s, ffi ategeJ';ra tutur tambahan ,, . parufmsis

utawa nggancarake yaiku kridha gaweganba ran lpara,irasei.-- --

Para pamaca perlu mangerteni luwih dhisik apa 5",Iig

o6miniake sawijining teks, ing bab iki topikgeguritan. sabanjure, para pamaca kudu nemokakE grd;;;G-saben larik ing saben pada.Tglem.btlnoqn kang minang.ka panyengkuyung, oud"r"utar", tr*"onang arupa i/usfrasi, bisadikiwakake. Kanggo nyritakake riran6n siwilinin!'gegrri6; td;itar pararrase tembung-tembungtan ukara kang raras, mentes,. ran gampang dim;,Gr6.i,s;pryd rrwh Ai;i:-rr"p"*" a,a ]kutipan langsung utawa. ukaralangJung'bisa-oiowahidfiili;H ilng.ung. Bakune, d;ri" j'ig

tringkes. Kanthi tuwih princi, la,talip.nggancarake ut;G;#fra;; qeguritan kaya ngisor iki:

I' lffiJ3ffi??fffi:Xi]l#[fl,fi:h,nna sesuritani;"s b,Griii6incii,G,l,i,i," x,.ti I

b. Nggoleki lan nemokake tembung-tembung kang ngemu teges ora wantah, pr."ron, I

. R ?3,, l ll:x; ; HrJi:!:?iiiiii l?:,? itAryjll',fi ,,.f,[P ::?*#,fr*#; ;;; ; ;" 1tembuns iki irans rumrahe supayi tuwu-h basi 6ndah ingleguritan. Nilgild;Xijrr'tirorrg_ I.ilg-fr

,mill1:-$i#,f*'r?il.fj,?:sii*l;,nffi i;-tiri;rr:ul;tl

Ifr frfi ii-&:,E!i,'F1ffiUr1,1*H?it113il5ffi rnT,fl ililii,ll:flffi ffiTt?;,xffifl I(prosa) kang kudu manut uga mirang tata aturan gancaran, yaiku atlran ngripta ukara lan p"ffi[i] I

fij'ilfl r:j,x,Hl#l##r"?i"?;ru[:Jr;rr*i"jir;ti,J,iJi,r,fi sb;;#'ptft 6;;tfi I

1fir'ctrrin,**rf#mrm#*lmun*f*f,*',t,*i*+*lib. Gawe sancaran-bebas (parifraseloedas), y;k;;tg*;niilgrritrn (puisi)dumadi *riro llgancaran (prosa) m.anganggo tetembungand onewelremuuiglt"rnorriit"rji;iril;d;ffi libisa digunakake, bisa uga ora. Sakwi?dparu parnaca rampung anggone maca lan d# llgeguritan kanthi wutuh, banjur nyritakakehanen manga;gsioiiembungane dhewe. lrTuladha teks geguritan: li

I *ERENG -..1 lf

I Wereng sing ora pakra. .. I lfI Wujudmu ora mingsna I ffI Ktemar_klemer kaya ora duwe daya I lfI Gayamu kaya ya mung ktewa-ktewa I lfI Kawibawan babar pisan ora ana I llI ora ana sing duwe pangira I llI Kabeh ora duwe panyana I l[,J Kabeh ora padha nggraita I l[,I .. Mar:angwujudmusingorasepiraa I l[,I Jebut kowe nggawa wisa kang mayuta-yuta I lllI _ .potahmungumbarsengsara I lllI T.ndangmugawekaprtunan manungsa I lll

| ^,,&fr#:fjxix?*. I lli| Ona mung sadina I lilI Nanging ing saben mangsa kata I ll:I Dryamu ora nganggo wektu karg dawa I ll:

Wawepatisanatika ) lf{

. WERENG

Wereng sing ora pakra. ..

Wujudmu ora mingsna

Klemar-klemer kaya ora duwe dayaGayamu kaya yamung klewa-klewa

Kawibawan babar pisan ora anaOra ana sing duwe pangira

Kabeh ora duwe panyana

Kabeh ora padha nggraita

. . Mar:ang wujudmu sing ora sepiraaJebul kowe nggawa wisa kang mayuta-yuta

_ Polahmungumbarsengsara

Tandangmu gawe kapitunan manungsa

Ona mung sadesa,

Nanging malah sanagara

Ora mung sadinaNanging ing saben mangsa kala

Dayamu ora nganggo wektu karg dawaNanging malah gawe pati sanalika

r",

;iltl

iiillllli{ltilrllr{l

ril

r{l

r{l

[iI

rA

rJ

fd

IJrIr/

ru

tfi

llj

l[t

tt{tr{

lrd

rd

td

rtllrd

rt

lrird

rd

ftrd

rJ

rt

[1

H

[{Ll

It

tx

tt[1

Ilit

l[,rtrtrI

urlrt

17Bahasa Jawa SMNMNSMT</MAK Ketas XIt - 1

Page 19: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

F,i

liri[]rllrli

Ijil't

F.l

,1

llFir!

il

iFl

lr;

Iti

liilFllltlrl

tirtriEri

IiliitIri

fii

llilii

Irjlpj

ilr

ilt

ili

fi1

EFi

lEtt;it( e

[;3

tldgrd

iii

'Fx!Fl

lriid iIr IlFdEr'jtFt

,ltl

r!dl,!

;;Iiil,,i,tx

t;{;'t..t

iiti,irit

r;l

Irii,!

;rlii!L:II rl"t!II. ii

i,l, tit;tIrli'itrlrt

t!liii!:!,,'t

irliilFl;!i, !ii,t,.}

iit

!ll;.1

illlrlr li

i:B:

i1

ti

t::;[1

ilii!'

t{

;1riir

FX

f;[rrr!

ii:lE'rlt,Ith1

He . . .. Wereng keparat

Becik kowe enggal minggat

Sadrrntnge kowe ora bisa sambat

Sedhela maneh kowe haka! daksikat

l\lanungsa wis r:ra kuwat

Saka polahmu sing nqumbar laknat

Yen kowe ora enggal oncat

Apa maneh ..yen kowe ora gelem tobat

Aku isih duwe obat kang hebat

Yen kowe tetep nekat

Dakobong karo geni kang mbulalmbulat

@ P Dwijahadinagara

I v.n koweteteP nekat I

I Dakobong karo geni kang mbulat-mbulat I

I @PDwiiahadinaqara I

-,Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi wangsulan kang pratitis,

I

1. Apa sababe geguritan iku diarani puisi Jawa? I

2. Apatitikan kang baku geguritan gagrag.lawas iku ing pambukane? |

'l Keprye mungguh guru wilangane lan guru lagune geguritan gragagjlawas? I

4. Kepiye dudutane kahanan jaman saiki sing digambarake ing geguritan kapisan? I

5 Geguritan ing dhuwur parafrasekake nganggo basa gancaran! I

r- -- ;.- *l l

J r Wereng sing ora pakra... | 1. I I

I z wujudmu ora mingsra I z. ; I I

I S Klemar-klemer kaya ora duwe daya | 3. I I

| + Gayamu kaya ya mung klewa-klewa I a I I

I s Kawibawan hrahar pisan ora ana I s. I I

. I n ora ana sing duwe pangira

I o I I

l 7 Kahreh ora duwe panyana l7 . : I I

I A Kabeh ora padha nggraita I 8 I I

I o Marang wujudmu sing ora sepiraa I s I I

Ito Lenut kowe nggawa wisa kang mayuta-110. I I

,*n O;1. Teknik Maca Geguritan

Geguritan bisa kanggo medharake utawa ngandharake isine ati lan aweh piwulang, pepeling,

sarta pitutur marang wong sing maca. Sawijining geguritan bakal luwih gampang olehe nggoleki

amanat utawa piwulang kang ana sajroning geguritan kanthi cara diparafrasekake luwih dhisik.

parafrase geguritan tegese proses owah-owahan saka wujud geguritan didadekake wujud gancaran

utawa paragraf, kanthi ancas supaya maknane/tegese geguritan luwih cetha lan gamblang.

Geguritan iku bisa dirasakake kanthi maca utawa ngrungokake, satemah bisa:

a. nemokake pesen (amanat/piwulang) kang kamot ing sajroning geguritan,

b nemtokake sebab kang ndadekake endahing geguritan,

c. gawe gambaran tumrap geguritan kang diwaca utawa dirungokake'

Kang perlu digatekake jroning nyulih wedharaning geguritan yaiku:

a Nlaca tulisan (naskah) kanthi setiti.

b. Ngira-ira tetembungan kang diilangi, nuli mbalekake.

c. Njingglengi ten ana pasemin utawa pralambang sing dienggo.

d. Njanruani (menafsirkan makna) pasemon utawa pralambange.

e. Ngupakara (merangkaikan) ukara-ukara saka panaliten dadi sawijining gancaran.

Bahasa Jawa SMNMNSMI(MAK Kelas Xll - 1

Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi wangsulan kang pratitis!

1. Apa sababe geguritan iku diarani puisi Jawa?

2. Apa titikan kang baku geguritan gagrag lawas iku ing pambukane?

'l Keprye mungguh guru wilangane lan guru lagune geguritan gragagjlawas?

4. Kepiye dudutane kahanan jaman saiki sing digambarake ing geguritan kapisan?

5 Geguritan ing dhuwur parafrasekake nganggo basa gancaran!

quritan I Basa Gancarane:_Teks Geguntan l -1 Wereng sing ora pakra... | 1.

I Wujudmu ora mingsra | 2.l!

3 Klemar-klemer kaya ora duwe daya | 3.

4 Gayamu kaya ya mung klewa-klewa | 4.

5 Kawibawan hrahar pisan ora ana I 5.

6 Ora ana sing duwe pangira I 6

7 Kabeh ora duwe panyana | 7 . .. :

I Kabeh ora padha nggraita | 8.

9 Marang wujudmu sing ora sepiraa I S

10 Jebul kowe nggawa wisa kang mayuta-110.

-!,, '{g

18

Page 20: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

lfi

lri

lrj

lrr11:a

lrd

lFd

lFr

fd

rjFd

flfd

[iri

;i,{i!,ta1

1igl

,lEr

i{

t;

t;

iilirl

iill{ll{l

rll

i;I

iilr$l

I;N

iil

iililli{l

iil

iilIqli{li*l

rilell

I;I

l;l

tilt{E

[:l

tilIq!

iiL

Sing magepokan karo teknik maca geguritan:a Lafal yaiku ngucapake tembung kanthl trep utawa cetha.b. lntonasi yaiku dhuwurcendheking swara,c. lrama yaiku cepet alon pangucaping tembungtembung.d' Ges/ure yaiku obahing awak manut swasani sing dikaiepake surasaning geguritan.e. Mimik yaiku polatan raijumbuh karo rasa sing di[arepake surasaning geguriian.Kanggo ngelingake maneh apa wae sing kudu digatekake nalika maca geguritan, ing ngisor ikiperangan-perangan sing kudu disemak lan diugemi,yaiku:a. Wirama (irama/lagu)

lrama kudu digatekake nalika maca geguritan, umpamane banter, alon, cqtha utawa samar,lan sapanunggalane. Nalika maca geguritan sing surasane semangat kudu nyuwara sora,beda nalika maca geguritan sing surasane ngemu kasusahan, kuauialon, ,rrr, rrn r*rrr.

b. Wirasa (rasaning swasana ati)Surasane.utawa isine geguritan kudu dimangertenitegese utawa karepe. Nuli anggone macangetrepake utawa nyelarasake karo isining geguritan, yaiku susah, seneng,wib-ai,va, getun,nesu Ian sapanunggalane.

c. Wiraga (obahing awak)obahing awak yaiku aja kaku, luwes wae, mlaku uga prayoga, ngobahake peranganing awakkanggo mbangun swasana. Pasemon, praenan t<uou selaras karo isining geguritan nangingaja banget-banget.

d. Wicara (pocapan)

Pocapan sing cetha nalika ngucapake aksara swara, wanda, ran tembung.

Coba wacanen geguritan ing ngisor iki!

Bendune Bawana

Langite kebak mendhung anggendhiyeng

, Kembeng-kembeng ian kuwawa ambendung

Waspa dumarojog mbrebes mili hangebaki

Bumine gereng gereng, magep-magep

Kaline mencep-mencep tanpa karep

Omah, sawah, kewan, tuwuhan .

Pating glagep tanpa pangarep-arep

Pe(iwi sesambate ngaruara..' Sambat marang sapa?

Sambat marang manungsa?

Bener.....Bener......

Amarga manungsa kang gawe dadakan..

Pakartine kinarya jalaran

Kabeh dadi rusak, mocar-macirtanpa tatanan.

Nanging eman ......Ya gene manungsa padha ora krasa

Malah angkara murkane sansaya andadra

Mbabat alas tanpa tilas. . ..tanpa welas

Resik, gusis tapis datanpa aris

Mbok manawa manungsa ..... saiki .....Kupinge wis ora padha krungu .....

Mirpate wis ora bisa andulu .....Rasanewis padha mati .....

Mula..... lumunta .....

Ana banjir ora kekitir

Ana lindhu ora keplayu

Ana prahara ora dirasaBenduning alam malah kaya dadi pangidham-idham

Oh manungsa. . .. Manungsa

Manungsa sing kakehan dosa.

@. P. Dwijahadinagara. '

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Ketas Xtt - 119

Page 21: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

2. Teknik Panulisan Geguritan

Carane ngripta (nganggit = ngarang) geguritan, yaiku:

a. Nemtokake tema utawa underane geguritan.

b. Milih tembung kang mentes lan ana bobote sastra.

c. Ngrakit ukara kang ringkes, dipantha-pantha dadi bait utawa pada. Saben ukara kanthi larikan

(gatra).

d. Migunakake basa kang endah, kayata:yen pe4u nganggo punvakanthi basa utawa sastra kareben kepenak diwaca lan gampang

diapalke panyandra utawa pepindhan.

e. Migunakake tembung andhahan kang karimbag mawa:

- Ater-atera.

- Seselan in lan um.

- Adhapur dwilingga lan dwtpunrva.

f. Diwaca bola-bali kanggo ngukur cocok apa orane karo underane crita, lan aja nganti kaya

gancaran kang dipantha-pantha dadi bait.

g. Milih irah-irahan (judul) ingkang sae, narik kawigatene para pamaca, sokur yen cekak aos/

mentes.

h. Antara irah-irahan lan isi, kudu ana sambunge.

20 Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xll - 1

Wangsilana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi wangsulan kang pratitis!

1. Nulis geguritan iku tema dhisik. Apa tema iku?

2. Kepiye pangrakite tembung sajroning geguritan ?

3. Kepiye pangrakite ukara sajroning geguritan?

4. Apagunane purwakanthi sajroning geguritan iku?

5. Gita panca gatra iku geguritan sing kepiye?

Geguritan yaiku wohing susastra kang basan6 cekak, mentes lan 6ndah. Geguritan asal6 saka tembung "gurit", kang

ateges kidung utawa tulisan kang awujud tatahan. D6n6 geguritan ing k6ne, ateges rumpakan kidung kang mawa

paugeran gumathok. GegLritan iku kang awujud tulisan sing anggone maca kanthi cara lewawa manut surasaning

tembung kang rinakit.

- Geguritan iku kalebu puisi Jawa modhdrn, amarga ora kaiket ing aturan kayad6n6 tembang, yaiku guru gatra, guru

wilangan lan guru lagu.

- Geguritan bisa kanpta amarga ana ilham utawa inspirasi (angen'angen).

- Geguntan mujudak6 karya kang sipate pribadi, mula geguritan panganggit siji lan sijin6 b6da-b6da. Angen-angen

kang ana sajrone pikiran6 pengarang banjur diolah supaya dadi geguritan kaya kang dikarepak6 panganggit.

Kanthi mengkono, geguritan iku basan6 katon 6ndah, bisa migunakak6 punrvakanthi, dwipunrua, seselan lan liya-

Ei

rlF,r

rirtr

F'

$r

g4rl

${

F{

t1irxi$t

ruIFJ

lr,i

lFd

lIjlFi

IFIlFi

lrjlrttFi

lrjIti

lrilrd

lIx

lFr

!rj

lriIFJ

IFI

lF,i

!Fd

IFi

lfi

![l

lii

lIi

l[IlFl

lri

lrltrdIFJ

Jit

E\{

itl

IiIIrl

Ijihti

Ftl

Iit

ill

iit

iit

Iil

ill

rll

itl

Ell

iilhtl

lig'

b1t:l[;1

IiriI

B!

!i[!

It

ii

Page 22: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

A. y;;E'rf::::,{;l';:,:1!:^ sawiiinins aksara a, b, c, d, utawa e, yaiku wanssutansing koanggep paling bener!

1. Geguritan saka tembung gurit, sing tegeskidung utawa....a. tembang

b. gendhing

c. lancaran

d. Iadrang

e. ketawang

Sambung rapete karo geguritan, ngriptageguritan iku diarani ....a. nggarit

b. nggurit

c. nggaris

d. ngurit

e. nggerit

Geguritan iku tulisan sing diwaca kanthicara g.

a. klewa-klewa

b. kelewaJewa

c. klawan klewa_klewa

d. klawan lelewa

e. klawan murka

Geguritan gagrag lawas pambukane 4^tu.nganggo tembung ....

a. sun kekudang

b. sun njejaluk

c. sun nggegurit

d. sun sesuwun

e. sun pepuji

Cacahing gatra geguritan gagrag lawas yaiku 11 .

paling sithik....a. rong larik

b. telung Iarik

c. patang larikd. limang larike. enem larik

Guru lagune saben gatra geguritan gagrag 12.lawas yaiku ....a. merdika

b. ora ajeg

c. mana sukad. sak-sake sing gawee. runtut swarane

7. Saguritan tumrap tembang Macapat diarani

B.

u. satagu

b. satembang

c. sawilangan

d. sapada

e. sapupuh

Ana sing ngarani manawa geguritan ikuminangka syair Jawa ....a, gagrag kuna

b. gagraganyar

c. gagrag lawas

d. gagrag kina. e. gagrag kadaluwarsa

Geguritan kanthi syair rong gatra sapada ikudiarani....

a. gita dwigatra

b. gita kigatrac. gita caturgatra

d. gita pancagatra

3.

4. e. gita sadgatra

Sing diarani gita caturgatra yaiku ....a. syair rong gatra sapadab. syair tri gatra sapadac. syair patang gatra sapadad. syair limang gatra sapadae. syair enem gatra sapada

Geguritan gita hastha gatra. Cacahinggatrane ana ....

a. 5larik

b. 6larikc .T larik

e. 9larik

Geguritan sing tan kawengku ing paugerantartamtu iku diarani ....

a. g'eguritan tradhisionalb. geguritan kovensional

c. geguritan kontemporerd. geguritan moderne. geguritan anyar

5.

6.

Bahasa Jawa sMNMArtu iioiffiXif,7

I

i

i,t:Iiif

Page 23: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

rit'

tll

[il

HI

HI

HI

tlt

H1

i{l[{lIl

iibt

1318. Lumrahe geguritan iku migunakake

Gateknageguritan iki! '16' Lurrrrcrr'= "',":i:;,,;

";;;;;. .,nifif' l[1

Ngrembug jamanedaniki tembung kang pinilih' Tembung o"""" lli

n[enkang'nganeh-anehi duweni teges "" lt;

a. tembung kawi

Geguritan kasebut saben gatrane nduweni b' tembuns baku banset lii

suruwirangan

/e vs.q l |![3::3:ilffi11'^ t;.

I ?ffilli e tembunsmanca lpl

c. Bwanda 19' Panggunane tembung pangiket ana inO lF

d' gwanda geguritan iku "" l[e. l0wanda a arang-arangbanget

l[

Gatena satah sawiiine pedhotan sesuritan 3. lltflffi'r li'J,:;,1".1j1'i., 3|Xii..,?ffi-, l!

Y1*t cetha gawe rugi

20. Masalah utama sajroning geguritan sins ll

Geguritan kasebut guru lagune tiba swara " " kepengin dikatonake diarani ' "

" Ia ngresenai a I ill]"t I

b. wulu/i I

c. suku/u c nma

dtaring/e :xlii I

:rjl}t,fl:ln',1 o",.orri,, nitik ukara 21. Dhiksi sajronins sesuritan iku nduweni I

geguritan, minangka gegambaran ..'. makna "" salah saironinq qequril ]

a. wong sing ora ngerti bener luput a pokok masalah sajroning geguritan

b. wong sing ngerti babar pisan bener luput b' pangareparepe panganggit

c. wong iku. ngerti bener utawa luput c' pamilihingtembungkangendah

nangingsengajadilanggard.dawacendhakingpanglesaninggeguritand. wong iku ora ngerti bener luput lan e' rasa-pangrasaning panganggit

nglanggar22.lngngisorikisingduduperanganeunsure wong sing ora ngerti bener luput nanging ekstrinsik yaiku " "

kulina nglanggar a' agama

Wong sing maca geguritan diarani "" b' politik , '

a pansripta 'v" '- --

! 3lll,1T,.*,b. panganggit

c. panyerat e' PasulaYan

23. Angandharake maneh sawijining teksd' panggurit

sajroning wujud liya' kanthi maksud kanggoe. panggagas

Manuttitikane geguritan iku ora migunakake njlentrehake maknane kang sinengker'

basa padinan. Basa padinan yaiku "" diarani ""

a. basa sing ora lumrah a' panjlentreh

b. basakangrinenggu b' Panerang

c. basa kang muluk-rnuluk c' pamawas

d. basa sing baku banget d' parafrase

e. basa sing digunakake ing dhaerah piniji e' paranormal

",W*trr, ,,',*r*r,.r-rfr*urru'o'*' 't'tt'u'.'''nr"rr'* '*n n"r'*:'*"":*"''' '-" *'

22 Brh;;;;; Jawa SMNMNSMT</MAK Ketas Xtt - 1

14

15.

16.

17.

F;

ru

td

f,i

F,l

l$l

lIt

I[ilrd

Iti

rJ

r;

tifu

rdF/

IH

l$1

l[i

I[i

lrilrd

lil

lii

lItlfd

I[1

1[1

lrd

I[ilFd

lrd

_)u

Page 24: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

24 lstilah paratrase ana ing basa Jawa kaitq zB ' iirnq,rira sarrlrirnqe r<ar' rvrraqil yarkLrlumrah tegese.... a rnrrnrlqah rlrrdhune suvara

h norasnkake isino qrjrJtjritrnf-':i! !i,:r i:tfl lirrhrn, i !l,^,/i.ll:,

, I | .r ., '

_ i 1. tr lt-iil k;11111 rJl;1;;r;11.

n ekspresi, patrap/sikep, ohahing awak larpasemon

)l;ll'r vokal rrtarru,;t niaii :,uryai-a ikr r nracepokar<aro kaya ing ngisor iki. kajaha . .

; panvora s\A/ar3

r kerJalrng,; !esan

:. tata pangaturrng napas

.J i:i.inre.rlhotinq ui<;lr;:

: pang;91 ;iai,v(:nt;iiriirrJ qrv;ra

leqt rntail iI rr:rrAflo rnrrlrtnakake swara kainguntrrt, ri(,u ciiaranr

parikar,

. ptln/'/Bi{a1thi

urencjsalatr

ynLlyas!^/ara

halisr&ara

I

ipartntah! I

7t j \ltcl prattlt.\t F

ri qcquritan E

harake rienlrtq i)an()anqo!I maranq noro fi

$

r cliiesanake rrtiar,va rlirrcapake, iku riisebut $,

BI

$t

lrse p.-lrufr.l.se rkri?

Fi

lrEr

EI

Ei

EI

trrfF,

Itawa SMA/MA/SMruMAK Ketas Xil _ 1 23 ;%@ t

2 nclgancarake t€] mhunq h noras,qkake isino qriqriritrnh nqgancarake nryatu. nggancarake nraksud

f-':i! !it:r i:11 f ilrftrf i !t'^'/1ll:'

f! ngganCarai<e makni;l t , .i r tr lrin karl(l r'Jt;rrtrlil.

e. ngEancarake karep e ekspresi, patrap/sikep, ohahing awak lan

7-q Nclucapake tembung ana ing geguritan pasemon

kanthi trep lan cetha, ana sambungrapetr,: ?9 Ql;ll'r vokal tttarr,rr niaii :'utai'a ikr r nracgpokankaro.. karo kaya ing ngisor iki. kajaha . .

a. mimtk ,l nanvora s\A/arnb. gestur h ker.ialrng,; lesanc lafal

cl intonasi c. tata pangaturrng napas

e irama :l pr.i1..11g.61[6ting ui<;lr;:

c i:anrirl ;iai,v(:nt;iiriirrJ qrv;ra?6 N4agepoar, karo mrmik nalika maca gegurilan ;0 c*u,,r,,,u,, irr:rrArlo rnrrlrrnakake swara kaintl

a ngucapake tembung kanthi i:eth;r runttlt, ti(,u ciiaranr

tl. polatan rai kang jumbuh kara surasanrn. ;'i p6rii<;r,

c dhUwtir Cendheking SWara r: u,encjsalatr

d cepet lan alone pangr:capinq temhtiiri d ynqyastnrara

e obahing awak jumbuh karo swasana q, halisr&ara

27 Pocapan sirrg cetha nalika ngucapakeaksara swara, wanda, Ian tembung ..

a. wirama

b. wirasa

c. \ruiraga

d. wicara

e. wguna

B Tindakno tugas ing ngisor iki kanthijumbuh harg partntah!lsenana ceceg-ceceg ing ngisnr iki kafihi ternl;rrnq vraqqsrtlari srlc1 pratil.stl Geguritan sino kawengku pa,geran tartamtrr ikr; criarani qequritan2 Masalah utama sing diangkat sajroning geguritan ik.it cliarani3. Pitutur, piwuiang, falsafah, pangaji_aji sing arep drandharake denrnq pani;anooii rrlaranq parapamaca, iku diarani

', ffi;*'ffi,,:d;,ffi: :;;;'.":

:''*' lt;; ;;;*

Wangsulana pitakon-pitakan ing ngisor iki kanthi pratitis!1 Geguritan gagrag anyar ncluweni titikan apa bae?2 sajroning Eeguritan uga ana istiiah parafrase Apa iegese ytarafrase ik,?3 Kepiye carane nulis geguritan iku?

4" Salrnoning geguritan lafal rku duwe tei;es apa ?

5. Wirama sajroning maca geguritln maknane keprye?

Bahasa Jawa SII\A/MA/SMK/MAK Kelas Xtt _ 1

lf .t

$i;!t,f ;1

F}J

{[ r

t" 1

t{rn Iil

EI;F,,'iI l

n EriEi

Efrir 1

I'+B$rlli[]: r

d,_ 'IJ.J

6! J

6f. r

I:ir Elj

ll J

{t;drlIt IBr1

f;liililiri$ rE'i

fltigElt,llrLldii$iiti I3f jEi.

!,1Bt iliEtr

t;i8'

Br.1iI ir,tFltFriBii

Iritrlltr,iii!

[f ]ii i

Er{

IFr

!ritrt,

Etr

$i*

&i:

liilslI,N!{,j

i{ i-n

fi

lrti;il*FJ:li

i

;l

ri,;lil

;i,lllil

'Ji 'il

I

I;ilis{

?.1

Ltf1

1{

1{

i1

f!i?{,irila1,3t:!:il{.1.1tiiri

i 1i

+{l

!![*1t

rlFilB

iif*l&

r{l

i;fie$

til

ri$;if

i{lriiB

irl

tif

i;firf

ii$

ir$

lJl '

l{E ,

!tl '

i;L

Page 25: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

BAB 3

NYINAU BUSANA ADAT JAWA

Genea basa Jawa iku basa kang adiluhung? Basa

Jawa pancen basa kang adiluhung jalaran basa Jawa

nyinau babagan undha usuk sarta unggah-ungguh

basa marang wong liya. Apa maneh basa Jawa uga

disengkuyung dening maneka warna budaya Jawa

kang akeh. Satemah para generasi mudha kudu nguri-

uri basa lan kabudayan Jawa minangka rasa syukur

konjuk Gusti Kang MahaAgung. Semono uga basa

Jawa ora kalah karo basa-basa liyane amarga basa

Jawa nduweni maneka jinising teks. Salah stliteks kang

narik kawigaten yaiku teks deskripsi.

Apa sira ngerti kang diarani teks deskripsi? Kepriye

struktur lan paugerane? Ayo disinau wulangan iki kanthi

premati! Nanging, sadurunge miwiti piwulangan, ayo

ndedor:ga miturut kapracayan sira dhewe-dhewe!

[1

[1

lrl1

Il

ri

Kompetensi lnti: :

1. Menghayati dan mengamalkan aiaran agamayan$

dianutnya

2. Menghayati, mengamalkan perilaku jujur, disiplin,

tanggung jawab, peduli (gotong royong, kerjasama,

toleran, damai), santun, responsif dan proaktif dan

menunjukkan sikap sebagai bagian dari solusi atas

berbagai permasalahan dalam berinteraksi secara efektif

dengan lingkungan sosial dan alam serta dalam

menempatkan diri sebagai cerminan bangsa dalam

pergaulan dunia.

3. Memahami, menerapkan, menganalisis dan

mengevaluasi pengetahuan faktual, konseptual,

prosedural, dan metakognitif berdasarkan rasa

ingintahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni,

budaya, dan human'ora dengan wawasan kemanusiaan,

kebangsaan, kenegaraan, dan peradaban terkait

penyebab fenomena dan kejadian, serta menerapkan

pengetahuan prosedural pada bidang kajianyang spesifik

sesuai dengan bakatdan minahya unfuk memecahkan

masalah

4. lVbngolah, menalar, menyaji, dan menciptadalam ranah

konketdan ranah abstak terkaitdengan pengenbangan

dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri serta

bertindak secara efektif dan kreatif, dan mampu

menggunakan metoda sesuai kaidah keilmuan.

Kompetensi Dasar:

1.3 hrtenerima, mensyukuri, menghayati, dan nrengamalkan

anugerah Tuhan berupa bahasa Jawa dalam bentukteks

deskripsi bntang pakaian adat.

2.3 Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab,

peduli(gotong rqprq, kerjasama, olerar, damai), santln,

respnsif, dan proaldif Oaam {rqgsumkan bahma tlawa

melalui bks uacana nonsastrc tentang bueyq Jawal :

3;i3,,,Ii!qflqhami[.ih . kliptiftenlaffi

4.3 illenurggryi isi dan meneribkan

tentsrqpakabn'ada!Ja{ea,,. ::: :' .: . :'::

t::iiiii*liirii;#iLi.i:;::;il"i:.it::i:l:,ii,,,tt,i'iiil..t::iii:.i!j iiiiii:: ,

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xll - 1

Page 26: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

A. Teks DeskripsiTeks deskripsi yaiku teks kang nggambarake sawijining objek, gagasan, papan, utawa prastawakanthi rinci marang pamaca. Maksud saka definisi teks deskripsi iki yaiku nggambarake kanthigamblang objek-objek kanthi tliti satemah pamaca bisa mangerteni anggone mahami isiteks kasebut.Dene ancas saka teks deskripsi yaiku supaya pamaca weruh, krungu, ngrasakake, utawa ngalamidhewe objek lan prastawa kang digambarake dening panulis. Aspek kang kagambarake ing t<enebisa babagan kaendahan alam, piranti, barang, kahanan jasmani, watak, kahanan manungsa, lanliyaJiyane.

1. Struktur Teks Deskripsi

Coba wacanen teks deskripsi ing ngisor iki kanthi premati!

Busana Adat Jawa

Rasukan adat Jawa utawa busana adat Jawa umum/kaprah diarani rasukan kejawen iku ana warna-warnajinise kayata atela, beskap, sikepan, surjan, takwa lan kalengkapan liyane.

"Nyandhang nganggo hiku dadiya sarana amemargun manungsa njaba jero. Marmane pantesen panganggonira,

trepna pangetraping panganggon, cundhukna kalawan kahananing badanira, kalungguhan miwahpepangkatanira"

(Pangandikadalem suwaqa Hingkang Sinuwun Kangjeng susuhunan pakoe Boewana Kaping X)Sabda Pangandikadalem iku ngemu karep mar:ang kasrsilan. Tegese nyandhang nganggo ktdu bisl njumbuhakemarang pribadine dhewe, sing jumbuh karo tata lair lan batin, a.rndhuk karo kalungguhan sarta pangkate, ugaterptrepane panganggon.

Busana adat Jawa diarani busana kejawen nduweni pralambang tartamtu tumrap bangsa Jawa. Busana Jawakebak ing piwulang kang sinandhi. Sajroning busana Jawa iki sumimpen piwulang kanggo nindakake sakabehingtumindak ing alam donya iki, kang satimbang sambung rapete karo tumindak saben{inane, ya pasrawungair

marang sapadha-padhaning manungsa, dhiri pribadi uga konjuk Gusti Kang Maha kuwasa kang nyipta jagad

saisine.

Saben-saben jinis rasukan Jawa ikinduweteges parumpamaan utawa pralambang kang jumbuh/gathuk kalawannilai-nilai luhur filosofi Jawa.

Umume/kaprahe rasukan Jawa kaperang dadi 4 bagian,yaiku:

1. Perangan ndhuwur

Udheng, dhestar, lket utawa blangkon

2. Perangan tengah

- Rasukan utawa kelambiuga benik

- Sinjang,nyamping, bebed, utawa jarikwiron

- Setagen utawa paningset -

- Sabuk

- Epek, timang, lerep

3. Perangan mburi

Wangkingan, curiga utawa keris, ana warna loro yaiku warangka ladrang lan warangka gayaman.4. Perangan ngisor

Canela yaiku cripu, selop utawa sandhal.

Busana Jawa kasebut ing jaman saiki mung dienggo nalika ana tatacara tartamtu wae, panganggon padinan

wong Jawa manganggo penganggon bathik, lurik sing minangka penganggone wong Jawa uga.

Pangaji-aji kang Kinandhut ana Sajroning Busana Adat Jawa lan Sambungrapete karoKahanan Masarakat ing Jaman SaikiKanggo mangerteni pangaji-aji kang kinandhut ana ing sajroning busana adatJawa lan sambungrapete karo kahanan masarakat ing jaman saiki coba wacanen teks deskripsi ing ngisor ikil

Makna Sinandhi Busana Jawi

Piwulang sinandhi busana Jawa, manut sawijining panemu. Mula saka kuwi manawa ana kang duwe panemu

sing beda utawa seje, iku sajatine ya kudu dianggep lumrah bae.

lkeUUdheng/Dhestar makna sinandhi sing dikarepake yaiku manungsa pmyogane nduweni pikiran kang kenceng,

ora gampang goyah mung jalaran kahanan utawa wong liya tanpa tetimbangan kang mateng. Udheng asal saka

tembung mudheng tegese rnangerti kanthi cetha, maksude supaya manungsa nduwenipikiran sing kukuh,

I mangerti lan paham apa tujuan urip lan panguripan utawa sangkan paraning dumadi.

Bahasa Jawa SMNMNSMI<IMAK Kelas XII - 1

f,l

rIrd

ru

r{

rA

rl

d

IIlIIJ

,l.J

,A

,I

d

Id

r

r

r

r

r

r

r

F

r

r

F

urtrtrlru

tr,

llr/

2.

Page 27: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

' 'fllf::l

Maha Kuwasa.

Ana salroning busana diwenehi benik iku mengku karep manungsa iku manawa tumindak bisane bener kudu I

g:ffi H[?tr:m,ltUtpffi x::'&]il$i,l,1lf.;i:',ff fi ]JF:f iffi [;iT;kyqk,?,,:r1:l

uripe, supaya ora mung buk. Timbung Epek padha dene aplk, golek tegese saironing ,l.ip ili k:1:9^:II

ngelnru sing ana gun, pau,:ar,e. I irnangiuwe knr*p *t uu*r,i.g tuminoak kuou ditimang-trmarrg ulawa rlganggo I

[[;;H*#***i:rf:xx;ffi ffi:txf,ftrtrl;1;rf#l;:3r;'r]rltliiffi I

Hffi},ffi',tffi:ffiifj:'ilil1ffit[:i::lil:xffi1:Hlll:1.1fl,fl;ffl:il:;']1i:];:'::x"'.:::fl:

I

kabeh mung ana sangisore puigu*rtining GustiAllah Curiga lon warangka yaiku pralarnbang rnanaw€

.rng, ik, minangka saimitaning pianoet utawa nepsu, warangka iku minangkawadhahing curiga tegese nepsL

iku kudu dipeperdikendhaleni subaya ora n-tubal-tnuhal **)

Wangsulana pitakan'pitakon ing ngisor iki kanthi pratitis!

.Parigatlc,likadalerrrsuwarg.itltrtgki*llgslrru,vr.iili\a]lqjrjIigSusi-tlturrartPakr.leijoewana(aprt'g

X lrt..;cttarti rryandh;:ng ngijilqgu iku krlpiyr''

I jaDila Parlgartt-iikadalenr iku kalep titatarrg kclsusllarl. Apa tegese'/

J. i,,lgonrongake babagarr busana iKu arra uneil-unen "Alinrrrg sallra arllarga saka busana" unerl-

r:rren iku tluwe teges kePiYe'/

+ L-luballerttrehrn werdine epek sajrorrrrrq busaita Jawa?

i iinranq iku uqirl ndl]wt:r't t'lll/vuiitllll iut !trr - Apijt [-rtvvul.rt rtJe I

[8" Kavurttl"l Kagutlan Basa Sajrorrirrg Teks Deskripsi

iehsde:;kripsi liasusurrat tiiilesLruhlur lehsuqilkdl]ilt tgrJtlsakasaperarlgarl kagullat,luasa'Kagui rart

uasa rki brsa ndadekak+: teks deskripsr k-rrsa rrariK kawigaten nlarang pamaca. Kanggo ngarnbarake

bab busana adat Jawa, panulis hrisa nggunakake ukara lambi: lan ukara camhori:rt

{. Ukara Lamba

Jkat.: larnba dumadi saka saklausa,

saliir Ul5<r t.titanlbalr lesart ilegitt:i-'p tltaturr (i:--rrterai,,1. Uadt. le1er latl v,aiseStr

gunggurlge siji larr ui a Keila luwlrl sdKd lktr'

l" ukara Carnborart

Ukura canrboran cjurnarli saka rorrg klausa utawa it'rwil'l Merrawa ukara lamba iku jejer lan wasesane

irlurlgsiji,irtgukarllui*itiboratttt'rrartrattgKoitt.r'ln1;LiK'rritu{trrlOolclllseuirl'ui'rll'lC wAse$ai le kudu

luwih saka sr;t' bis, loru ul'rvril i'ulti (s deskripsl afra pai'i\iaflii3iJonan

Kal.lba ukara larrrba lan uki:ir d r.rillrt)ur dl l, hauhallq xala salroninil tel

f,,i: i i uctSltl l, I $bat. S;J fi epll, I i:l i 1 I fll {3wi-:i I l":]}it

1. Panibasan

tegesc ukara kasekrut nrung dadi 1elei lat.r wasesa

ii!U rihdiai letrtba

trariL:asan Yaiku

rdlnudalla ut:l\ ra

basa entar.

kang gurri.:thok,

iltgl ttl.lurna, t.)i.ii clr!'!l rr'1i r'ihil1"'t'

#1 S-#- #-# s"#*&s"fl "&-#-#*.&ess-&s&g&&#-26 """'

S;r,,rru .j6.,i.t Jt\4AihtA,;ii;iil/1irtvir'l^ nieiuc- I it - ,

aleg puiiuilnguulle, wantah ota kasattrun ing

. i-.,r;i rt, tetr tr:ui rg pariLrasan iki nganggo dhasare

Page 28: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

q

II

I

t

Il[1

h1

['{

[1

hl

[;h1

hl

[][1

['q

hq

Iq

[{[1

Tuladha:

ItlAn;;r;*

i

t9l - e-dhewe llslr

2. Isbat

lsbat saka tembung basa Arab sing tegese ibarat. tbarat iku uga tembung Arab, tegese mehpadha karo saloka, nanging isine bab ngelmu gaib, ngelmu kasampurnan, ngelmu kebatinan.Dadi ukara isbat iku ukara pepindhan kang isi piwulang bab ngelmu tuwa, ntelmu kebatinan,ngelmu gaib utawa ngelmu kasampurnan.Tuladha:

Kodhok ngemuli lenge.

Kodhok = pepindhaning jiwa, sukma, badan alus, nyawa, rokhani.Leng = pepindhaning raga, awak,jasmani, badan wadhag.Ngemuli, maksude = njaga, rumesa, ngereh.Maknane: manungsa iku jiwane kudu bisa ngereh marang ragane (wadhage) aja nganti badan-aluse kalah karo badan-wadhage (hawa-napsune).

Wong sing mutmainahe bisa meper hawa napsune, bisa ngalahake amarahe, aluamahe, lansupiyahe. Yaiku sing kene diisbatake "Kodhok ngemuli lenge", dudu " Lenge sing ngemulikodhdoke"

3. Sanepa

Sanepa yaiku unen-unen kang ajeg panganggone kadaciean saka tembung kahanan sinambungantembung aran, kang ngemu surasa kosok baline banget.Tuladha:

l 2 lDnuwur kencur

4. Lelewaning BasaLelewaning basa yaiku cara-carane migunakake basa, amiih gampang ditampa, endah lan kepenakdirungu. Lelewaning basa ana pirang-pirang macam, yaiku:

i

a. Lelewa basa metafora, yaiku ukara mawa unen-unen pepindhan. I

Tuladha: 'qrr\u u^qrq lrro lan'

I

. Raden Gathutkaca otot kawat balung wesi. I

t i:i:yfl:asa

alegori, yaiku metafora sing ditutis nganggo ukara dawa banget. I

Uripe manungsa iku manuk upamane, diobang-ambingake alun samodra, katempun ino Isindhung aliwara, yen kurang waspada bisa kerem nrejang padhang karang. "

Ir i:i:ffibasa

personifikasi, yaiku pepindhan jatma. I

Sumpahe diseksi bumi tangit. I, i:i:I#asa

metonimia, yaiku lir:a-tirune jenens. I

Aku wingi numpak Merpati. I

Tuladha:

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xlt _ 1 27

No Paribasan Tegese1 Anak polah bapa kepradah Wong tuwa melu ribed jalaran potahe anat2 Busuk ketekuk pinter keblinger Sing pinter lan sing bodho paOna Oeneiitafan63 Ciri wanci bilahi ginawa mati lg[y!l"n sing ala ora bisa itang4 Desa mawa cara, negara mawa tata Saben panggonan nduwenffi5 Emban cindhe emban ciladan Abot sisih, pilih kasih, ora adil

No Sanepa Tegese1 Pait madu Manis banget: gseme, suwarane, omongane2 Dhuwur kencur Cendhek banget; dedege3 Wuled godhong lumbu Mbedhel banget: kulitane, jalaran ora set<ti4 Legi bratawali Pait banget: rasane5 Kuru semangka Lemu banget: badane

;.A

{'a

J

['l

Iltllltrh1

I1

[1

hl

[{[1

[{l

[!l

Page 29: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

e.Lelewabasahiperbola,yaikupepindhansingkliwatutawakeladuk.Tuladha:

Swarane kaYa mbelah-belaha bumi'

f. Lelewa basa eufemisme, yaiku unen-unen utawa basa sing surasaning luwih alus'

Tuladha:

Lali marang purwa duksina = semaput'

g. Lelewa uasa ironi, yaiku unen-unen kang nyritakake kosok-balen kara rada ngece'

Tuladha:

Bocah kok pintere ora njamak' mangsok 3 ditambah 3 wae ora bisa'

h. Lelewa basa klimakt, yrit , pandhapuking tembung saya suwe saya banget'

Tuladha:

Aja maneh kowe, kakangmu, bapakmu, embahmu pisan aku ora wedi'

i. Lelewa basa anti t<limaki, yaiku pandhapuking tembung, saya suwe saya ora banget'

Tuladha:

Apa maneh satus ewu, kapara sewu wae aku ora gableg'

r i3iffi:f::'rilni, yait<u unen-unen kans nyritakake kosok-balen kara rada nsece' l!lr

Tuladha: I;

Bocahkokpintereoranjamak'mangsok3ditambah3waeorabisa.n:h. Lelewa basa klimaks, yaiku pandhapuking tembung saya suwe saya banget

tl

Tuladha: .. l;

Aja maneh kowe, kakangmu, bapakmu' embahmu pisan aku ora wedi' ,anr ll

i. Lelewa basa anti klimaki, yaiku pandhapuking tembung, saya suwe saya ora banget l

Tuladha: I

Apa maneh satus ewu, kaparasewu wae aku ora gableg' ,. -^,- L^,^^ t

j.Lelewabasaantitesis,yaikuunen-unensingmengkusurasakosokbalen'lTuladha: i

Cilik gedhe, lanang wadon nuweni kuwajiban padha' I

k. Lelewa basa litotes, yaiku pratelan kanggo ngalusake kaanan lI

Tuladha: I

Manawi kersa pinarakwonten gubug kula. (Kamangka omahe gedhong magrong-magrong' i

l. Lelewa basa pleonasme, yaiku pratelan panegas, kang sejatine ora kudu disebut rangkep l

Tuladha:

)leullasl I lt'' yor^u Pr q(erqr I vsr rvvsv'

I

Bal bunder mlebu gol mak bleng'

m. Lelewa basa repetisi, yaiku pratelan kang bola-bali sinebut ing ukara.

Tuladha:

Saya suwe, saya alu, saya garing banjur matt'

n.Lelewabasakoreksio,yaikukanggombenerakesingwissrnebutluput'Tuladha:

Kebon Raja jaman biyen Balekambang' ee" dudu Sriwedari'

o. Lelewa basa sarkasme, yaiku basa sindhirian kang nylekit kapara kasar'

Tuladha:

Ee, Wedhus, aja wani-wani rene maneh!

p. Lelewa basa retoris, yaiku pratelan wangsulan utawa pitakonan sing ora perlu diwangsuli'

Tuladha:

Apa ana wong sing gelem nolak dhuwit sagepok!

q. LelewaOurri"nu"tliinaliswara),yaikulelewaningbasakangmanutpangrikitingukarawasesa

dumun ung sangarePe jejer'

Tuladha:

KenArok arane.

r.Lelewabasaparadhoks,yaikupratelankangkosokbalenkarakaanane.Tuladha: Sanajan sugih nanging ora tau seneng uripe'

C. Cara NanggaPiTeks DeskriPsi

saben wong nduweni panemu sing beda-beda, jalaran beda panemu iku diarani lumrah wae' Maneka

warna panemu iku luwih becik tinimbang padha ora padha nduweni panemu babar pisan' lng ngisor

iki ana wacanan teks deskripsi babagan Batik. coba wacanen batin banjurwenehana tanggapan!

I r.mnung,,bathik,,dumadisakadhapukan,nn *rouill]'lrr .lrng

nduwenrtegesg l:li: p: Jlil":llg rt:g:,

I

I ,,t,tit , utawa ceceg-cJil,A*.irg il*. prnJru manawa bathik" saliatembung ngembattitiktitik Titik{itik iku drtata

]

I ,upry, dadi gambar kang tharik{harik trr n,- i -- ,,^*^^, ,^^a^. Lan

I ffiil ffi.JJ, r,rn.r., *ue wus drtetepake dening UNESCo minangka "wansan Kamanungsan kanggo Budaya

I tisan tan Nonbendaw-i* (Mlasterpieces'of the oralind lntangible Heitage of Humanity)'wiwit 2 Oktober 2009'

Lelewa basa antitesis, yaii<u unen-unen sing mengku surasa kosok balen'

Tuladha:

Cilik gedhe, lanang wadon nuweni kuwajiban padha'

Tembung ,,bathik,,dumadi.saka dhapukaning tembung "amba" kang nduwenitegese "nuris" ran "titik" sing ateges

,,titiK, utawa ceceg-ceceg. Ana sing duwe panemu manawa bathik" sakatembung ngembattitik-titik. Titik{itik iku ditata

supaya dadi gambar kang tharik-tharik.

Bathik lndonesia, ranen wae wus drtetepake dening UNESCO minangka "warisan Kamanungsan kanggo Budaya

l#Hffi;;;r# (il;rp iices'or the oratind tntangiotr urilrgr or Hu*un,ty)*ffi2okffio .

r,i

tri

t{i, {

tfd

tFi

if ,l

I r,ill,,1

trl!trlF,i

l[1

tilIFiItr{

IrliF{

IFd

tIt

lrl!Fr

lFi

rFi

lFi

titItiIFt

l[1

lr!Itltrrn

lFi

Eri

lrilFiIE J

[[iIrjEF.i

Iri

' EFi

tFd

Iri![iIEI

lF.i

trd

IFd

, !liIti

't IFi

.ilj

liii

ljti

Page 30: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

ilij

$ii

li{

Eii!l$Etd

flij

EII

$ij

Eii

!ri

Ellr:l

Hij

ffiI!r*

!t i

ii;$1

l{

i;Ei

f,it^

tlli

i{,18!

Itar

5t

liiqti,tililE:

It

iilil}t

irl

Bathik yaiku kerajinan sing nduweni pangaji-aji seni kang dhuwur lan wis dadi peranganing budaya Jawa sing wislawas banget. Wanita-wanita Jawa ing mangsa kuwi ndadekake ketrampilane sajroning mbatik minangt<a pangupaliwa,saiemah ing jaman biyen pakaryan mbatitiiku kalebu pakaryan kang baku tumrapwanita, ngantiditemokaie,'6atit<Cap" sing njalari para piiya banjur bisa mlebu ing jagading batik. Malah tumrap dhaerah pesisir mbatik iku kalebupakaryane para priya sing baku.

Tradhisi mbatik wiwitane minangka tradhisising turun{umurun, satemah kala mangsa motif batik bisa dimangertenimanawa sawijining cakrik batik iku gaweyane kulawarga tartamtu. Sawetara rotit brtit it , bisa nuduhakJdralat .

sawijining wong. Malah nganti saiki, sawetara motif batik tradhisionil mung dienggo dening kulawarga KaratonSurakarta lan Yogyakarta bae.

Ragam corak lan wama Batik diprebawanidening bangsa manca. Wiwitane, batik nduweni ragam corak lan warnakang winates, lan sawetara corak mung kena dienggo dening warga piniji. Nanging batik pesLir nampa pengaruhsaka njaba, kayata para dagang manca lan uga ing pungkasane para penjajah. W.rnr*rrn, sumringah kiyataabang dikondhangane dening bangsa Tionghoa, sing uga ngondhangake corak phoenix. Bangsa panillan fiopauga katarik marang batik, lan ngasilake corak kembang-kembang lan barang-barang sing digawa paia penjalan(gedhung, kreta) kalebu wama sing dadi senengane yaiku wama brru. Batik tradhisioniitetep nglestarekake coiake,lan dienggo upacara-upacara adat, amarga biasane saben-saben corak nduweni pralambang dhewe-dhewe.Caroking bathik iku warna-warna kayata: Semenan, Cemungkiran, Udan riris, Kawung, parang,lruntum lan liya.liyane.

1. Corak Semen ngambarake tanduran kang mrambatsing nduweni makna semi utawa tuwuh minangka lambangkasuburan, kamakmuran lan isen-isene jagad.

. Motif udan nris wujude lereng ditata miring sing nduweni werdi udan kang bisa nyuburake tanduran lan kewan.2. Cakrik Cemukiran wujude kaya ilat geni utawa cahya kang nuduhake kasuran, kasekten, kaagungan, sing

diibaratake Dewa Siwa sing njilma ing sajroning raganing raja, mula saka kuwi cakik iki mung oiigem deningpara Raja lan Putra Sentana.

3. Cakrik (u*rrg nduweni teges minangka pralambang tenaga alam cacah4,utawa keblat papat: sisih wetan ]

sumbering panguripan fiumedhuling srengenge) perangan kulon minangka lambang siinaning kabegjan, Iperangan kidul minangka lambang pucuking panguwasa, dene perangan iisih tor miningka tandia pritayat

gugur.

4 Cakrik Parang sing ngagem mung pinijiyaiku para raja lan para putra Sentana, kawula manawa sowan ingKraton ora dikeparengake manganggo cakrik parang,

5. Cakrik Truntum yaiku latar ireng sing ana plenik-penik minangka lambange kartika, cakrik iki dienggo wong singnedheng duwe gawe mantu, dadi tuntunan kang prayoga.

6. cakrik sidaluhur dienggo penganten sarimbit pangajabe nggayuh kaluhuran bebarengan.7. Cakrik Sidaasih dienggo penganten putri ing malem midadarenimuga tansah sih-sinihin.B. cakrik sida Mulya dienggo penganten sarimbit pengajabe muga oleh kamulyan.9. cakrik sida Muktidienggo penganten sarimbit muga bisa unp muktiwibawa.10. Cakrik Bondhet dienggo penganten sarimbit muga tansah atut runtut.1'1' CakrikSidaWirasatdienggowongtuwanepengantensekaliyanmiturutnasehatewongtuwa.

D. Teknik Nulis lan Nyuting Teks Deskrips

1. Nulis Teks Deskripsi

Apa sira tau gawe sawijining tulisan teks dhewe? Gawe teks pancen ora adoh saka kegiyatannulis. Nulis yaiku sawijining kegiyatan kanggo ngasilke tulisan. Nulis minangka gagasan utawapikiran saka wong banjur kawujudake ing tulisan kanthi tata satemah narik kawigaten marangpamada.

Tinimbang kegiyatan nyemak, micara, lan maca, nulis pancen nduweni kaunggulan dhewe. Kanthinulis, wong bisa medharake babagan kang ora bisa kaucap, jumbuh karo apa kang ana rngpikirane, lan bisa dibolan-baleni sarta gampang anggone disebar. Kegiyatan nulis bisa menehimumpangat tumrap awake dhewe, yaiku gawe jernih pikiran, nata kemampuane pikiran, ngatasitrauma, mbiyantu antuk lan ngelingake marang informasi, mbiyantu mecahake masalah, lanliya-liyane.

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Ketas Xil - l

Page 31: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

Dene carane nulis paragrap deskripsi antarane ing ngisor iki.

a. Nggoleki sawijining topik

Kanggo nulis teks deskripsi kang trep, sira kudu nggoleki topik kang apik lan nyinauni topik

kasebut kanthi apik. Supaya luwih gampang, cara paling apik anggone antuk idhe topik kang

diangkat utawa ditulis ing vrujud teks deskripsi yaiku ngamati apa kang ana ing sakiwa

tengen sira. Coba mlaku-rnlaku ing omah, ruang tamu nganti dapur, delok kabeh kang ana,

mesthi sira arep antuk babagan utawa objek kang apik kanggo ditulis deskripsi. Sabanjure

sinaunen objek kang wis antuk mau. Kanggo nEgampangake, coba tulisen pitakon ing ngisor

iki kanggo nyinaoni objek kang sira tulis

1) Kepriye rasa, suara, ambune objek iku?

2) Pira'ukurane?

3) Kepriyewujude?

4) Sepira abote?

5) Apawarnane?

6) Kepriye kahanane?

Rembakakna pitakon-pitakon ing ndhuwur nganti gamblang tumrap objek kang arep digawe

tulisan deskripsi.

Gawe cengkorongan teks deskripsi

Sawise sira milih sawijining topik lan wis nggoleksi pira-pira detail topik kasebut, sira wis

siap anggone nyusun teks deskripsi kanthi cengkorongan teks deskripsi sacara kasar. tulis

bae topik utamane kanthijengkep kang wis sira ngerteni.

Ngrembakakake cengkorongan teks deskripsi

Cengkorongan teks kang wis sira gawe kudu dirembakakake dadi teks deskripsi kang wutuh.

Panyusunane kudu urut cengkorongan kang digawe. Gunakna basa kang wijang lan dhiksi

kang trep.

Sunting teks deskripsi kang sira gawe

Saiki wektune sira nyunting paragrap kasar kang wis ditulis. Konsentrasi bae marang

panyusunan gambaran detai! kang sira gawe. Apa ukarane wis cetha, logis, lan saben tulisane

wis kasusun kanthi apik.

Gek Ian waca maneh teks deskripsi kang wis digawe

Menawa teks deskripsi wis rampung katulis, banjur diwaca maneh. Menawa perlu, njaluka

panbmu saka kanca sira ngenani teks kasebut. Sira uga bisa nggunakake saperangan pitakon

ing ngisor iki kanggo ngecek tulisan deskripsi kasebut wis njangkepi sarat.

1) Apa paragrap wis diwiwiti kanthi ukara utama? Sawijining ukara utama ngenani objek

kang arep dijlentrehake sacara detail.

2) Apa paragrap wis konsisten, cetha, Ian spesifik?

3) Apa paragrap wis kasusun kanthi ukara jangkep?

4) Apa kabeh paragrap pandhukung kang ngisi gambaran lan panjlentreh wis njlentrehake

ukara utama ing wiwitan paragrap?

5) Apa sira wis ngurutake deskripsi kanthi apik lan logis?

6) Apa sira wis nutupi paragrap kanthi ukara kang nar'ik kawigaten menawa objek karrg sira

deskripsekake iku habagan kanE spesial, istimewa', utawa unik, kang narik kawigaten?

2. Nyunting Teks Deskripsi

Sawise teks deskripsi disusun, perlu nyunting naskah kasebut. Nyunting teks deskripsi yaiku

ndandani naskah utawa teks deskripsi satemah samekta diandharake ana ngarepe para pamireng

kanthi nggatekake ngengrengan panyajian isi, lan basa (nyangkut ejaan, dhiksi lan struktur).

b.

d.

e.

h1

l1

!itlIlb1

!l!lr1

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xll - 1

Page 32: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

Wacanen teks deskripsi ing ngisor iki kanthi premati!

Kain Lurik

Kain lurik tumrap masarakat Jawa minangka barang sing nduweni pangaji-aji. Kain lurik dening masarakat Jawa

kanggo klambi. Nanging minangka klambi kain lurik nduweni makna. Kain lurik minangka simbolsalah sawijining

filosofi urip sing banget jero maknane.

Kain lurik kanthi ragam rerenggan garis jejeg nduweni simbol perilaku urip sing 1e1eg. Sir1lbol periiaku rinp JeJeg

nduweni makna manawa unp kqdu nduwenisikep lan atrsing kebak kejujuran, katuiusait, kaekhlasan. Wo,rU Jdlvd

kudu gelem nduweni perilaku urip sing jejeg jumbuh karo garising urip sing drtenrrokake dening sarrg Maha

Pancipta. '

Kain lurik sing prasaja anggone nggawe uga prasaja ing panganggone nduweni makna filosofr sing luhur banget.

Manawa direnungae kanthi jero bakal ditemokake sepira jerone makna kasebut. Masarakat Jawa ing parrgunpan

saben dina nduweni ungkapan sing prasaja nanging bangetjero maknane"

Kain lurik sing minangka warisan budaya adiluhung mbiyene digawe kanthi maneka warna inatif sriig irrusrni vjae

kebak lan kenthel ngenani makna pinqi. Saka wiwitan pakaryan kebak upacara adat, banjur nalika nen,-in nganti

dadi kebak marang pangarep-arep lan filosofi tinamtu.

Tindakno tugas ing ngisor iki kanthi mandiri!

1. Wacanan ing dhuwur kasebut apa wis jangkepi sarat panulis teks deskripsi sing bener?

2. Revisi lan sutingen supaya dadi teks kang sampurna!

3. Lapurna asil tugas katur guru supaya antuk panrbiji!

Busana Jawa iku duweke wong Jawa, gelem ora gelem, seneng ora seneng wong Jawa kudu gelem rrgiestarekake.

Teks deskripsi yaiku teks kang nggambarake sawijining objek, gagasan, papan, utawa prastawa kanthirinci rnarangpanca.

Titikane teks deskripsi, antarane:

1 ) Nggambarake sawijining babagan.

2) Panggambaran kasebut dilakoke ganrblang miturut kesan indra,

3) Gawe pamaca utawa pamireng ngrasakake dhewe utawa ngalami dhewe.

Sarat paragraf kang kep yaiku:

1) kesatuan (nyawiji)

2) kepaduan (jumbuh)

Penganggon Jawa utawa busana Jawa iku dumadi saka blangkon, beskap, jarik, sabuk, epek timano rerep

cenela/selop nduweni filosofi sing luhur"

Bahasa Jawa SMNMNSMT<IMAK Ketas xit -

Page 33: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

r;rd

FI

rtiE llrllrd

lFd

lrd

l[{

t1

1

1

tII

tll[1

[1

ttt1

tlil

tIl[11

11

t1

l!lllxfl

trl[11

t1

t1

I1

[{lrtl

tllIlllllirIlltrtlf1

1

I

1

,t

t rlFl

Fi

A. wenehanatandha (x) ing satah sawiiining aksara a, b, c, d, utawa e, yaiku wangsulan

sing koanggeP italing bener!

Busana Jawi saliyane werna ireng iku 7

lumrahe diarani ....

a. busanabasahan

b. busanaPadintenan

c. busana merdika Pantes

d. busana luwesan

e. busana makarya

.Para abdi dalem lan kawula alit lumrahe

trepe manganggo busana Jawi ....

a. takwa

b. surian

c. beskap

d. sikepan

e. atela

Tembung "bathiK' dumadi saka dhapukaning

tembung....

a. ambotitik

b. ambu titik

c. ambatitikd. amba thithik

e. ambu thithik

Bathik Indonesia, kabeh wae wUs ditetepake

minangka "Warisan Kamanungsan kanggo

Budaya Lisan lan Nonbendawi" dening

bebadan donYa...:

a. WHO

b. UNICEF

c. ILO

d. UNESCO

e. IMF

Bathik sing digarap langsung migunakake

tangan diarani ....

a. bathik caP

b. bathik celuP

c. bathikjumPutan

d. bathik Prenting

e. bathik tulis

Piranti kanggo gawe pola nalika gavre bathik 12'

tulis diarani ....

a. potelot

b. sepedhol

c. bullpen

d. canthing

e. gerip

Lilin sing kqnggo nutup pola nalika gawe

bathik tulis iku diarani ....

a. malam d. legen

b. gambir e. tawas

c. tetes

8. Piranti kanggo nyampirakq kain sing lagi

dibathik iku diarani ..'.

a. jlagrak

b. anjang-anjang

c. gawangan

d. samPiran

e. palangan

L Nemplekake lilin ana ing kain sing wis

digawe Pola iku diarani ....

a. nglorot

b. nglcnruong

c. nembok

d. medel

e. mbironi

10. Sajroning gawe bathik tulis ana saWjining

tahapan sing diarani medel, yaiku ""a. gawe Pola ana kain mori

b. nempleke malam ana pola sing digawe

c- nutup bagean sing tetep nduweni werna

Putih

d. nyelup kain sing wis ditutup malam ana

ing Pawarna dhasar

e. ngilangi malam ana kain

11. Proses kang pungkasan sajroning gawe

bathik tulis yaiku ngilangi malam nganggo

banyu panas, iku diarani ....

a. nyoga

b. ngerok

c. mbironi

d. medel

e. nglorod

Cakrik bathik sing nggambarake4 tenaga

alam, yaiku ....

a. Cakrik Cemukiran

b. Cakrik Sidamukti

c. Cakrik Kawung

d. Cakrik Parang

e. CakrikTruntum

Eahasa Jawa SMNMNSMI<IMAK Kelas Xll - 1

Page 34: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

tit

ill

lil

ril

tllIll[1i

tlltl

Ilh!

b{

[ia.

b.

c.

d.

e.

a.

b.

c.

d.A

24.

a.

b.

c.

d.

e.

Elt

iitIql

rllbli

kll

[lrtIt1

rt

ItB1

h1

t1

fi

Motif bathik sing ngambarake tanduran kang

mrambat sing nduweni makna semi utawa

tuwuh minangka lambang kasuburan,

kamakmuran lan isen-isene jagad ""a. Cakrik Semen

b. Cakrik Sidaluhur

c. Cakrik SidamulYa

d. Cakrik Sidarnukti

e. Cakrik Sidaasih

Sing kondhang dadi dhaerah sentra kain lurik

yaiku ....

a. Delanggu

b. LaweYan

c. Cawas

d. Pedan

e. Wanasan

Motif lurik yaiku motif lajuran sing gunggung

pitu, dumadi saka saperangan kang dumadi

saka patang lajur, lan sing saperangan

maneh kanthitelung lajur, diarani ."'

a. motifteluPat

b. motif roma

c. motifjinem

d. motifluma

e. motifPatma

Perangane penganggon adat Jawa sing

dienggo ana ing sirah iku diarani . " '

caping

kupluk

kethu

kudhung

udheng

Rasukan adat Jawa utawa busana adat

Jaraa umum/kaprah diarani rasukan kejawen

iku ana warna-warna kaya ing ngisor iki,

kajaba ....

a. talala

b. surjan

c. beskap

d. jas

e. atela

Setagen ing perangane busana adat Jawa

gunane minangka ....

a. paningset

b. pepatut

c. jejangkeP

d. pepak-PePak

e. rerenggan

'-'l[iiku, kaYadene unen-unen "" lfd

a. mucukeri l[1b. mucuk bung lr;

c. mucuk keris li:d. mucuk mancung lFlo. mucuK matx,urrg

tFj

e. mucuktumbak ifi20. Sabuk dikencengi perilngane busana f<ang l[i

diarani |[ia. angkin l[;b. setut lfic. epektimans lfld

d. pasikon lt{e. ulur-ulur lli

21. Peranganebusanasingkanggobebedan'* lil

d. pasikon l!

diarani....

sindur

slendhang

smpursinjang

e. kemben

22. Jarik sadurunge dienggo bebedan iku kudu

dipenatu

dikanji

diwenter

disetlika

diwiru

Sawise manganggo busana banjur

manganggo wangkingan sansaya gagah'

Wangkingan basane ngoko yaiku .'.'

keris

lading

pedhang

tumbak

peso

Motif Udan riristegese udan grimis nduweni

makna kaya ing ngisor iki, kaiaba ."'

a. lambang kasuburan

b. lambang kemamuran

c^ lambang katentreman

d. lambang kaluhuran

e. lambang kasekten

Giri lusi janma tan kena ingina, tegese

paribasan iki ....

a. seneng ngina marang sapadha-padha

b. seneng diina dening wong liYa

c. seneng tumindak kang ina

d. ora kena ngasorake martabate liyan

e. kena ngasorake martabate liYan

a.

b.

c.

d.

25.

t1

I1

[1

tlt1

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xll - 1

Page 35: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

26. Ambune arum jamban, sanepa iki tegese ....a. ambune sedhep bangetb. ambunesegerbanget

c. ambunewangi banget

d ambunearum banget

e. ambunebadheg banget

27. Pepindhan sing kriwat utawa keraduk, iku krebu rerewa basa ..a. metafora

b. klimak #

c. hiperbola ,

d. ironi

e. personifikasi

28" Paradhoks pratelan kang kosokbalen kara kaanane, kayata .

a. najan sugih ora tau seneng atineb. najan sugih seneng wewehc. najan sugih seneng atined. najan sugih akeh kancanee. najan sugih ora tau lara

29. Panganggon sing dienggo kanggo lamakan sikil diarani ....a. sepatu

b. theklek

c. bakiyak

d. cenela

e. tlumpah

30" Busana Jawi kang baku iku warnane...a. ireng

b. putih

c. abu-abu

d. soklat

e. kembangan

B. Tindakno tugas ing ngisor iki kanthijumbuh karo parintahe!

lsenana ceceg-ceceg ing ngisor iki kanthi tembung wangsulan sing pratitis!1' Rasukan minangka perangane busana Jawa sing dienggo dening kawuta alit iku diarani2. Perangane busana Jawa kang minangka rambanging prandertumrapwong priya, yaiku .... . ..3' Undhaking warta suda tegese pawarta ikr, luwih akeh katrnrbal asale.4. Rasane legi ............

tegese part banget.S Unen-unen kang nyritakake kosok-balen kara rada ngeue, yaiku lelewaning basaWangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi pratitist

1' Pangandika Dalem suwarga Hingkang sinuwun Kangjeng Susuhunan pakoe Boewana KapingX, ngenani busana Jawa iku kepiye?

2. Busana Jawa kanggo wong priya ikr,r perar rgailc apa bae?

3. Kain lurik iku larikane jejeg iku nduweni filosofi apa?4. Jlentrehke apa sing diaranisanepa iku?

5. Terangake apa sing diarani paribasan iku?

lri;ftt;

Ittji;t1

r1

,il

ti.1

i1

i,t

t;t4

J'j

l'r

lr

d

!

I

1

'l

I1l

i:;Ii}{'ri{

i;t;,4lliIiJ

lA

r1

ti,n

tir:lI

i;

'i:liit;t;

i3

1'tt:

t:

i3

ltiltl1:t',1

t,;','

Ilrt1l,1

l1

Itt,,l

iir

lr

lX

J

,ii

Iit,,lir!11t1.*

Bahasa Jawa SMNMNSMT</MAK Kelas Xil _ 1

Page 36: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

Ixt

illpll

ilt

iiN

illh{l

illbql

h'qi

Ii

iiIlttB]

Ijhl

Iri!

TEKS EKSPOSISI BABAGAN GAMELAN JAWA

Kornpetensi lnti:

'1 , Menghayati dan mengamalkan alaran agama yang

diarrutnya

2 Menghayati. mengamalkan perilaku jL,iur. oisipiit'

tarrggung 1awab, peduli (gotong royong ke'tasama

toletair, damal), santun, responsif dan proaktif dan

menunjukkan sikap sebagai bagian darr solusi atas

ber"nagai permasaiahan dalam berinteraksi secara efektif

dengan lingkungan sosial dan alam serta dalam

ntenempatkan diri sebaEai cerminan barigsa dalarir

pergaulan dunia.

3 I'rlernahami, menerapkan" menganalisis dan

mengevaluasi pengetahuan faktual, kcnseptuai,

prosedural, dan metakognitif berdasarkan rasa

jngintahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni,

budaya, dan humaniora dengan wawasan kemanusiaan,

kebangsaan, kenegaraan, dan peradaban terkait

penyebab fenomena dan kejadian, serta menerapkan

pengetahuan prcsedural pada bidang kaiian yang spesifik

sesuai dengan bakat dan r-ninatnya untuk memecahkarr

-^^^t^Li I ld)dldt I

4. l\,ilengolah, menalar, menyaji. dan nrenciptadalarn ranah

konkret dan r'anah absirak terkait dengan pengembangan

dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri serta

0grlrilda( !HL.lrcj eTuhtll iJ6i K.eotit rl5, i.'gu

I rleir gg ur-rdK.ii ! rtHl*Cs 3*Silai itaidah kelitt!l,ar'

ttompetensi Dasar:'i.4 fulenerima, Inensyukiiri, menghayati, clan nrengarnalkai';

anugerah Tuhan berupa bahasa Jawa dalam bentukteks

eksprJslsi tentang garllelan.

2.4 Menunjukkan perilaku juiur, disiplin, tanggung iawab

peduli (gotong royong, kerjasnma, oleran, damaii, santiin,

ie$p0ilsil dan pf0aKildalam metigguriahap banasa jawa

rr rcrdlur teks ekspos,sl terltarE gamelan

3.4 M*iieiaah teks ekspcsisi te rttang gsnt0lalr , , ,,, ,,, ',,

4"4 Mei iillis teks eksposisi ieniatig ga;nelan:: ir i, :,:::,r:i.i ,i r iirl

Mi'iurur panemu sira, nyinau basa Jawa iku gampang

arJa angel? Menawa angel, apa kang njalari basa

iawa Kuwi mau angei disinauni? Sinau basa Jawa iku

ora angel fitenawa liata sira sregep maca lan nduwenl

kekarepan uga minat Kaaggo ma!"rgerteni kawruh basa

Jawa

Sariyane ng rembug baoagaii unggah-ungguh, undha

usuK,lan sapiturute, ing piwuiangan basa Jawa ikisira

sinau bab tata basa lrig kene, sira bakal nyinauni

babagan ukaran ian siruklurfungsi ukam"

Ljkaia-rii<ara rrau kakandhrri sajroning teks utawa

wacar! kang Kudr,r diarani ieks ek:sposisi? Kepriye

strui(ur ian paugeran kartg ana rng tel(s eksnosisi?

Kanggo ntangerteni st!'uktur, paugeran, titikan, lan

sepiturute saka teks eKs00sisi, mula uyc disinauni

bareng-bareng ing wularigan iki!

t;d

Fd

rdtltt,a

rdFI

Fd

tl

F*

td

Iird

Fd

['d

rj

td

F*[]

ii{

,d

Fd

Fd

rl

d

d

{

F;

rd

E]IN

it

rr

F;

rd

F*

ri

ri

Bahasa Jawa Sl'/lN!\/)A/S!'/1,4!/,1./, Keies Xit - 1

arJ,t

Page 37: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

A. Teks Eksposisi

r36

Teks eksposisi yaiku jinis pengrembakan paragrap ing sajroning wacan kang nduweni ancasngandharake, njlentrehake, menehi pangerten, lan menehi p'awarta babagan saLh sawijining babkJnthi basa kang gampang, genah, cer<Jr<, ran sambrang kanthid;triffi;;'ffi11 Uilffi;bab. Saliyane nduweni ancas kasebut, teks eksposisi ugi nduweni tiagunan njlentrehake langkan-langkah utawa urut-urutan ing sawijining kegiyatan, lan pioses dumadine sawilining prastawa, kayataurut-urutane nggqwe kembang hias, nggawe tas saka limbah palstik, lan-sapilurute. Ciri utawatitikane teks eksposisi, antarane ing ngi-s-or iki.1. Ngemot gagasan utawa penemu lan nduweni keyakinan marang teks kang diandharake.2. Tulisan asipat objektif. Tulisan iku mau nduwenitujuan menehi pawarta utawa informasi marang

pamaca babagan wacan kang diandharake tanpa nduweni karep menawa pamaca kudu nyetujoniapa kang dadi panemune panulis ing teks iku.

3. Tulisan ing teks eksposisi adhedhasar data lan kasunyatan.4. Disengkuyung dening anane analisis.5. Nggunakake basa kang baku lan ukara efektif.Teks eksposisi yaiku salah sawijining teks kanggo medharake idhe utawa panemu kanthi objektifngenani bab kang sajrone bab iku ngandhut panemu-panemu kanggo nguwatake salah sijine panemukasebut. Dene struktur utawa susunan saka teks eskposisi t apantf,a dadi telu, yaiku tesis,argumentasi, lan penegasan ulang.1. Tesis

Tesis yaiku perangan kang isine sudhut pandhang panulis marang prakarakang dirembug. Tesisbisa awujud ukara baku kang ana ing pambukane teks kang disengkuyung kaiiyan ukara-ukaraana ing saburine ukara baktj. lng sajrone teks eksposisi, peiangan-iki miningki perangan kangwigati kang kadhang diambali maneh ing pungkasane teks. aab taya mangt<ono't<uwi mau kangsinebur penegasan ulang.

2. Argumentasi

Argumentasiyaiku wujud saka alesan utawa bukti kang digunakake kanggo nguwatake pendhapatutawa panemu ing sajrone tesis kanthi pangerten-pangerten kang umum, utiwa bisa uga awujudasile data kang ditemokake dening paneliti, pandhapat-pendhipat saka ahli, lan kaiunyatan-kasunyatan adhedhasar sumber kang bisa dipracaya.

3. Penegasan ulang/dudutanPenegasan ulang/dudutan yaiku bagean paling pungkasan saka strukturteks eksposisi. peranganiki ngandhut ukara dudutan kang nerangake maneh tesis kang wis diwedharake ing pambukaneteks lan dibuktekake sarta disengkuyung dening unsrr argum"n.

Wacanen feks eksposisi ing ngisor iki kanthi premathil

Gamelan,iku,salahsijinesenimusiktetao,n*u*ff3,T,'ji],tiL,*,.r.,o,nnn,,.,,,offiJawa yaiku "gamel" kang duw6 makna "tabuh". lsi gamelan iku saprangkai [irqnti musik sirg Oilgg. .gi;ilgi ItOmbang, utawa ditabuh tanpa tembang minangka klendngan.

' - r - - vr- r" "'v' I

Gamelan kalebu perangan ing kabudayan Jar,ria. lng Jar,,va gamelan biyasane kanggo musik pangiring pagelaran I iwayangkulitutawaringgit,tari,uyon-uyon. sr-r--- l I

Jinis gamelan ana maneka wama, kayata: I i

1. Gamelan manut larase dumadi saka: I I

a. Gamelan laras Slendro b. Gamelan laras pelog I I2. Gamelanmanutayahanedumadisaka: I I

I Gamelan minangka pamurba irama c. Gamelan minangka pamurba lagu I I

^ q Gametanminangkapamengkuirama d. Gametanminanlkapamengkutigu ll3. Gamelan manut kaperluane dumadi saka: s r'-- -. r' '- -v- I !

a' Gamelan kanggo Karawitan merdika (gemelan gedhe, gamelan uyon-uyon (klenengan) , gemelan Bonangan, I Igamelan Cokekakan (Gadhon) , gamelan Siteran. - - r- ' I !

b. Gamelan kanggo ngiring Tari (gamelan Gedhe, gamelan Bedhayan). I Ic. Gamelan kanggo ngiring wayang (gameran wafang kurit, gameian wayang wong). I Id. Gamelan kanggo Pakurmatan (gamelan Sekati, Gamelan-Monggang, ganietan kodhokngorek, gamelan I I

II

wf,,tru.&#tfr.&1,tM"fr*Et"i"&,QfiR,#.F# A.n.*t r.p. r R t E p, R,ee*/6fr,n** frs a*.fr*n{&.*,aBahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xtt - 1

GamelanGamelan.iku salah sijine senimusik tetabuhan tradhisional asliJawa. Tembung gamelan dh6we iku asal6 saka basaJawa yaiku "gamel" kang duw6 makna "tabuh". lsi gamelan iku saprangkai [irqnti musik sing Ji;gfi ngiringitOmbang, utawa ditabuh tanpa tembang minangka klendngan.Gamelan kalebu perangan ing kabudayan Jawa. lng Javia gamelan biyasane kanggo musik pangiring pagelaranwayang kulit utawa ringgit, tari, uyon-uyon.

Jinis gamelan ana maneka wama, kayata:1. Gamelan manut larase dumadi saka:

a. Gamelan laras Slendro b. Gamelan laras pelog

2. Gamelan manut ayahane dumadi saka:

I Gamelan minangka pamurba irama c. Gamelan minangka pamurba lagu

^ q Gamelanminangkapamengkuirama d. Gamelanminanlkapamengkutigu3. Gamelan manut kaperluanedumadi saka:

a' Gamelan kanggo Karawitan merdika (gemelan gedhe, gamelan uyon-uyon (klenengan) , gemelan Bonangan,gamelan Cokekakan (Gadhon) , gamelan Siteran.

b. Gamelan kanggo ngiring Tari (gamelan Gedhe, gamelan Bedhayan).c. Gamelan kanggo ngiring wayang (gameran wayang kurit, gameian wayang wong).d. Gamelan kanggo Pakurmatan (gamelan Sekati, Gamelan Monggang, gamelan kodhokngorek, gamelan

Corobalen).

IIlih{

t{tl

ri

i'

t{

llt!lil

t1

*1

rlltqir llrllrll

iil

lil

i;l

i;I

iil

ill

t;l

iil

iif,

fiIi

lI1,lt

lri

lij

lii

lii

l;ilrd

li{tf I

li !lltl'tft

ii!-.4

f3l.j:1

llltt:*

ljf*t.l

Page 38: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

:

t

!

i

I

I

i

I

!

I

!

I

I

i

I

I

I

i

I;

I

i

illirlsll

rllij!ls 1i

r li

lrFl

ri

il[{

llrtBl

[]

4. Gamelan manut racikane dumadi saka:

a. Rebab

b. Kendhang

c. Genderbarung

d. Genderpenerus. e. Bonang barung

f. Bonang penerus

g. Slenthem

h. Saron demung

i. Saron barung

j. Saron penerus

k. Kenong

l. Kempul

m Gong

n. Kethuk lan kempyang

o. Clempung

p. Siter

q. Siter penerus

r. Gambang

s. Suling

t Keprak lan kepyak

Garapen tugas iki kanthi mandhiri!

Goleka teks eksposisi ngenani gamelan ing ariwarti, kalawarti, utawa internet! Tintingana struktur

teks eksposisi kasebut klnthi bener, banjur andharna maneh isine nggunakake ukaramu dhewe!

Garapen ing buku tugas, banjur lapurna asile katur guru supaya antuk pambiji!

B. Nemokake Pokok'PokokWos Teks Eksposisiparagrap yaiku perangan saka salah sawijining teks kang kasusun saka ukara-ukara kang medharake

informasi kanthi ukari baku minangka pokok pikirane, lan disengkuyung dening ukara-ukara liyane.

Kanthi nitik pokok pikiran kang ana ing saben paragrap ing sajrone teks utawa wacan, kita bisa

nerntokake isi kang kaandhut ing wacan mau. Miturut papan panggonane ukara baku, paragrap

kaperang dadi telung jenis, Yaiku:

1. Paragrap induktif

faragrap iki ukara bakune manggon ing pungkasane paragrap'

2. Paragrapdeduktif

Ukara bakune paragrap iki manggon ing awal utawa wiwitane paragrap.

3. Paragrap campuran (induktif-deduktif)

Ukari bakune paragrap iki mapan ing ngarep lan pungkasan paragrap' Paragrap kang ukara

bakune manggon lng ngarep lan diambali maneh iang pungkasan, biyasane nduweni makna

kang padha.

Wacanbn kanthibathin feks eksposisiing ngisor ikikanjurtentokake isikang kaandhut saironing

teks kasebut.

Gamelan Sajroning Tembang

Kang cinakup senr budaya Jawi. rupa-rupa kalamun pinetang, basa lan sastra Jawane, sarta macapatipun, krawitan

gamitan ugi, tuhu ngandhut falsafah, ingkang nyata agung, tumrap jejering manungsa, dadi tepa palupi ala lan becik,

ing kaunpanira

D6ne seni gamelan puniki, yasan dalem Sunan Kalijaga, kang kebak tuladhane, becik dadi panuntun, kanggo

nggayuh ufp utami, inglqng wus manjing dadya, kapribaden luhur, tumanduk mring bangsa kita, mangga sami

ngleluri budaya Jawi, mamrih teguh santosa'

LIneng GAI,iBANG ingkang mengku werdi, mbanyu mili kentir aneng sendhang, ngregengi tetabuhane, lir angin

kang tumiyup, saya ngrangin rinenggeng gendhing, lamun bahan wilahan, asal saking kayu, mrih manggih hayu

raharja, wit jatining urrp mung ngudi basuki, donya prapteng delahan.

KEMpUL lumrah ingaran alit, mengku tetapsiran pirang-pirang, saka pakem sayektine, gandheng lan tembung

kumpul, werdine gya samya nyawiji, manunggal cipta karsa, nut ugeranipun, iku tumraping agama, pranatan kang

dadi wewatoning urip, ingudimrih raharia.

Kalamun GONG kang araneki, wujud gamelan kang paling harda, memper kempulingkang gedhe, dumadi saking

prunggu, tinabuh ing panutup gendhing, tandha mungkasi pada, mangka weidinipun, yen gesang sampun pinungKas,

dhawah ing gong wangsul ing kasidan jati, sepuh tanapi mudha.

Swarane gimetin iku mawa-piwulang sinandhi.

1. Dhung, dhang, dhing, dhong, dheng

2. Nung, nang, ning, nong, neng

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xtl - 137

Page 39: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

tIi

lri[{

I[i

I[iIfd

lrr

lff

tlldB]

F;

Fd

rjrlIA

fd

Fl

rd

F{

rtriti

?

4

5

t

Katrangan sawetara manut kaduking kawruhe dhewe:

Dhung, dhang, dhing, dhohg, dheng

1 " Dhung = kudhung tegese manungsa kudu golek kudhung supaya uripe bisa oleh pangayoman.

2. Dhang = padhang tegese manungsa kudu ndang-ndang golek ngelmu supaya oleh pepadhang.

3, Dhing = tanclhing tegese manungsa kudu tansah ngencengi niyate supaya dadi wong kang tansah sumandhing

dhawuhing Gusti Allah ngedohi laranganing Allah.

4 i)lroitg = cuniadhong tegese manungsa kudu tuimgngkul cumadhong dhawuhing Gusti Allah.

h. ili:e,lg = niu.dheng iegese nlanungsa kudu ngerti minangka jejering manungsa umating GustiAllah.i\rrrrg ,,c;i,; ,itf(;. irull$. ileil$

1. Nung = dunilng tegese manungsa kudu mangerti kalungguhane minangka titahing GustiAllah.2. Nang = wehang teEese manungsa kudu manembah marang Gusti kang maha wenang, supaya menang,

ngalahake tumindak ora prayoga.

Ning = u,srurt tegese manungsa samubarang tumindak kudu dipikir kanthiweninging ati

Nong = nongsong tegese manungsa kudu golek pangayomaning GustiAllah.

Neng = meneng tegese manungsa kanthi meneping ati, mesu budi meper hawa nepsu.

Nyusun lan iliyunting Teks Eksposisi1-eir,s exspcsisi ndii!'v€ni ai'teas rnedharake iirf,:imasi i:abagan salah sawijining bab saengga bisaflafi104i1 kavrruh deiring patrraca. Teks eksposisi asipat ilmiah/nonfiksi. Sumber teks eksposisi bisa;iatemokake sala asli paneliten lan perrgalaman. Kanggo bisa nulis teks eksposisi kang trep, sira*iuclu mansertenijiriis-jinise pola pengembangan teks eksposisi. Dene pola pengembangan teks*,{sposisi aritarelrie irrg rrgisor iki.

I lexs eksposisr cieiinisi. medharake definisi utawa pangerten sala salah sawijrning bab kangnduweni kautamair rembug rng karakteristik utawa cirine.

2. Ieks eksposisipruses, rrjeientrehaxe langkah-iangkah utawa urut-urutan salah sawijining kegiyatanutawa Dab.

; i"*ks eksposisi r<ras#rrasl, yaiku jinis teks eksposisi kang mbagi salah sawijining bab lantgir:mpokake menyang kategori-kategori.

4. -Ieks eksposisr /usfrasr, pengembangane nggunakake gambaran sedherhana utawa wujud nyata

salah sawijining panermu.

5. Ters eksposisi pertentangan, ngemot pertentangan antarane salah sawijining bab kalawan bab liya.6. teks eksposisi per'*andingan, medharake idhe utawa panemu ing sajrone ukara baku kanthi

cara mbandhingake karo bab liya.

7. Teks eksposisi laporan, awujud carita kang nggambarake kahanan ing wilayah kasebut lan nelitinganti asile dilaporke kaya ing sajrone pawarta lan teks medhia massa.

Nulis tek* eksLrssl*1 iku rtduwenl akeh kagunan amarga ing sajrone teks eksposisi menehi informasirang bisa n.:ii'nbah kawuhe pamaca, Famaca bisa luwih gampang mangerteni sawijining informasiing sajrone tekn kang ditulis kanthi pengembangan teks eksposisi. Dene trap-trapane nulis tekseksposisi, yaiku:

1. Nemtokake tema tulisantiupaya anggone nulis teks eksposisi ora kangelan, mula tema kang bakal digunakake kududiwatesr.

Nemtoi(ake ancase panulisanAncas utawa tujuan panulisan ditemtokake supaya pokok prakara kang ditulis gampangdimangerteni deni ng pamaca.

Ngumpulake bahan tulisanBahan tuiisan eksposisi kajupuk saka akeh sumber, ing antarane sumber katulis (ariwati, buku,kalawarti, lan sapiturute), wawancara kanthi narasumber, paneliten langsung menyang saw'jinengobjek, utawa sumber saka angket kang disebarake menyang masarakat.

4. Nggawecengkorongan teksSadurunge nggawe teks eksposisi, kang kudu digawe dhisik yaiku cengkorongan teks kanthiganep lan urut. Cengkorongan teks digawe adhedhasar data-data kang wis dientukakae.

FI

rl

rd

FJ

F;

rd

ij

rtrd

$i

tO .ffie-Tlfrr'Tr#$Ilr#

ue Bahasa Jawa SMNMNSMT</MAK Kelas Xll - 1

rd

Page 40: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

5. PanjlentrehanSawise cengkorongan teks kasusun, bair.;ur ciitentbakare iuwih jarrEkep supaya titikan{itikan

saka teks eksposisi kang sipat informatif, objektif, lan logis bisa katampa kanthi gamblang

dening pamaca.

6. MenehidudutanJumbuh karo ancase panulisan teks eksposisi, dudutan kang ditulis uga kudu cocok lan nguwatake

idhe utawa gagasarl saka panulis

7. Nyunting teks

Sawise teks eksposisi rampUng digawe, panulis kudu neliti maneh teks kqoebut. lng kene bab-

bab kang kudu digatekake yaiku menerke tetembung kang salah, mbenerake ukara-ukafa lan

basa kang kurang trep digunakake. mbenerake panulisan kang salah, lan sapiturute supaya

teks kang kagawe mau dadi luwih apik lan cetha menawa drwaca.

Wacanen teks ing ngisor iki, baniur suntingen teks kasebut!

Karawitan

Karawitan asal saka tembung rawita, ditambah ater-ater'ka' lan panambang 'an'. Rawita tegese ngandhut rawit.

Rawit tegese alus, endah, remit. Dadi sacara etimologi Karawitan tegese kumpulan sawernaning bab sing alus,

endah lan remit.

Adhedhasar pangrembakaning kahanan karawitan nduweni teges:

1. Karawitan teges rowa ateqes seni swara utawa musik

2. Karawilarr ieges ;iiiigiareges seniswaia sing rnigunakake gaiiteian iaras Slendi'o lan Pelog.

lng tndonesia ana Karawitan Jawa, Karawitan Sunda, Karawttan Bali lan sapanunggilane. Karawitan Jawa iki ing

aniarane dumadi saka: Karawitan Jawa gaya Surakarta, Karawitan gaya Yogyakarta,gaya Banyuwangi lan liya-

liyane,

Panyebute karawitan:'1. Kiiiarrvitan nrirrangka pangirig Kesenian Javua nradeg kanthr pang-pang liyane sing tansah padha dene ngtst.

piidha dens iijakepi, pairs;i1 nesenian Jawa liyane yairL.i: Tembang, Pedhaiangan, 'Iari,

Seni Rupa.

:r i(aiawiiai i ii iiiid{tqKa p;i;gi;i; Ke:r:,liati ';avv3, al:l Tsl .:i::ng (;iindnenan, Gerong, Bawa).

J. r^iaravuilarr inirrangi<a uailiing Keserrian Jawa kerep dienggo ngiringi Tari lan Pedhalangan.

Karawitan minangka cabang Kesenian Jawa ana unsur-unsur senr rupa, upamane uktr-ukiran ana ing gamelan.

/rrane gamelan siji-mbaka siji : Rebab, Kendhang, Gender barung.Gender penerus, Bonang barung, Bonang penerus,

5ienthem, Saron demung , Saron barung , Saror: penerus, Kenong, Kempul, Gong, Kethuk lan kempyang, Clempung,

Siter, Siter penerus, Gambang, Suling, Keprak lan kepyak.

Nangsulana pitakan-pitakon rng rgrscrf ki kanthi patitis

i Saka rigerrcii sunri,.,er p;iniiiisari lek-r ekspr.rsisi'/

r Apa rsrne teks eksposiet r-leii;ii:i?

'1 Apa werdhine nemtokake ancas panulisan nalika nyusun teks eksposisi?

.i Sebutna ciarane nyusun teks eksposisi kanthi urut!

ri Apa bab kang kudu digatekne ing panyr-tntingan teks ekspcs!si?

Teks eksposisiyaiku slah sawijining teks ltawa pangi'ernbalian paragrup kang titJuweni ancas medharake rntorrnasi

lan pangerten wawijining bab utawa prustawa denirig paniaca kanthi basa kang efektif ian gampang dinnangedent.

IiII

Ii

I

I

.e..&e-es*S'&SiS"&&B-eB S &ts &&W-SS.S.Eaha.sa Jawa SIiA/MA/SMK/MAK K.eias Xtl - |ffi lji?ni;#tt*ffi {+:d*-$B6i*'i}i{#rl{l'S*i

Page 41: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

- Skukturteks eksposisiiku ana telu, yaiku:

a. Tesis

b. Argumentasi

c. Penegasanulangidudutan

- Paugeranetekseksposisi,yaiku:

a. Nggunakake basa kang baku.

b. Adhedhasarkasunyatan.

c. Nggunakakeukarakangefektif.

d. Saben argumen utawa panemu didadekakesiji paragrap.

e. Disengkuyungananealesan.

f. Anaing bageanpenegasan pendhapatutawa panemu, ngemotpangajak.

- Kawruh kagunan basa sajrone teks eksposisi iku ana silsilahing tembung lan ukara. Silsilahing tembung antarane

tembung aran, kriya, sesulih, wilangan, kahanan, katrangan, panggandheng, lan tembung ancer-ancer. Dene

silsilahing ukara yaiku ukara kandha, ukara crita, ukara tanduk, ukara tanggap, ukana pakon, lan ukara pangajak.

- Traptrapane nulis teks eksposisi, yaiku:

a. Nemtokaketematulisan

b. Nemtokake ancase panulisan

c. Ngumpulake bahan tulisan

d. Nggawecengkoronganteks

e. Panjlentrehhan

f. Menehidudutan

g. Nyunting teks

A. Wenehana tandha (x) ing salah sawijining aksara a, b, c, d, utawa e, yaiku wangsulansing koanggep paling hener!

Gamelan iku saprangkat piranti musiksingdienggo ngiringi tembang, utawa ditabuh

tanpa tgmbang minangka ....

Karawitan asal saka tembung rawita,ditambah ater-ater'ka' lan panambang'an'.

Rawita tegese ngandhut rawit. Rawit tegese

a. lombok cilik

b. ruwetbanget

c. alus, endah, remit

d. rumit banget

e. ribet banget

Karawitan mligi ateges seni swara sing

migunakake....

a. gamelan

b. blencong

c. kelir

d. cempala

e. kothak

Tembung gamelan dh6w6 iku asal6 saka

::..u rr*r rriku "gamel" kang duw6 makna

d. karya

e. damel

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xll - 1

a. Cokekan

b. Gadhon

c. Klenengan

d. Uyon-uyon

e. Campursari

Manut larase gamelan Jawa iku ana loroyaiku laras pelog lan ....

a. laras madya d. laras slendro

b. larastanggung e. larasatic. laras gedhe

Miturut ayahane gamelan iku ana sing

minangka gawe lagu lan ....

a. gawetembang d. gawelanggam

b. gawegendhing e. gaweirama

c. gawe lancaran

Gamelan kanggo Karawitan merdika kaya

ing ngisor iki, kajaba ....

a. gamelan Gedhe

b. gamelan Bedhayan '

c. gamelan Uyon-uyon

d. gamelan Bgnangan

e. gamelan Cokekan

7.

a. kudha

b. tabuh

c. gawe

40

rd

rd

rtrIrd

rd

rJ

rd

Fl

IJ

ru

rd

rird

FI

fir{ffl

rd

rd

rd

rd

{

$

d

1.

6.

3.

Page 42: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

Gamelan kanggo pakurmatan kaya ing

ngisor iki, kajaba ....

a. gamelan carabalen

b. gamelan sekati

c. gamelan monggang

d. gamelanwayang

e. gamelan kodhok ngorek

Perangane gamelan sing panabuhe kanthi

dikebuk....

a. kendhang

b. gender

c. bonang

Perangane gamelan sing ora klebu

golongane balungan ....

a. slenthem

b. gambang

c. saron demung

d. saron barung

e. saron penerus

Rebab iku klebu perangane gamelan sing

anggone nglaras kanthi cara ....

a. ditabuh

b. dikebuk

c. dithuthuk

Siter perangane gamelan sing anggone

nglaras kanthi cara ....

a. dithuthuk

b. ditabuh

c. digesek

d. dikebuk

e. dipetik

.

Titikan utawa ciri saka teks eksposisiyaiku

a. tanpa anane penegasan ulang

b. ngandhut pitakon-pitakonan

c. adhedhasar kasunyatan

d. tulisan adhedhasar crita masarakat

e. tulisan adhedhasar crita fiksi

Salah siji mumpangat proses nyunting

sajrone teks eksposisi yaiku kanggo ....

a. nggolekitembung-tembungkang angel

b. mbenerake tembungtembunglan ukara-

ukara kang kurang trep sajrone teks

c. nyekakake tulisan

d. menehi hiasan-hiasan sajrone teks

e. ngganti surasane teks kang wis dadi

Gagasan utawa idhe kang dijlentrehake ing

sajrone teks eksposisi iku asipat ....

a. Subjektif

b. Analisisi

c. Pribadhi

d. Naratif

e. Khusus

Dudutan kang benerkanggo mungkasi teks

eksposisi yaiku ....

a. kudu cocog lan nguwatake idhe utawa

gagasan saka panulis

b. ora jumbuh karo isine

c. panjlentrehanedawa'

d. basaneora baku

e. nggunakake tembung{embung kang ora

umum

Sawise ngumpulake bahan utawa materi

kanggo nulis teks eksposisi banjur kang

kudu ditindakake yaiku ,....a. nemtokaketema

b. njlentrehake tulisan

c. nggawecengkorongan

d. menehidudutan

e. nyunting teks

Gamelan iku siji-sijine nduweni ayahan beda-

beda, kendhang iku nduweni ayahan

minangka....a. pamurba irama d. pamangku lagu

b. pamangku irama e. gawe lagu

c. pamurba lagu

Kembang mawar kuwi warnane abang ...

Tembung kang trep kanggo jengkepi ukara

ing ndhuwur yaiku ....

a. mbranang

b. banget

c. wangi

20. Titikane teks eksposisi yaiku awujud ....

a. pancritaan d. panernu

b. panggambaran e. pangaruh

c. panjlentrehan

Sing ora klebu minangka pamengku lagu,

yaiku ....

a. siter

b. suling

c. saron demung

Swarane gamelan iku dumadi saka swara

warna-warna, swara "Nung" minangka

sasmita tembung "dunung" tegese ....

a. manungsa kudu mangerti kalungguhane

minangka titahing Gusti Allah

b. manungsa kudu .rnanembah marang

Gusti kang maha wenang, supaya

menang

c. manungsa samubarang tumindak kudu

dipikir kanthi weninging ati

d. manungsa kudu golek pangayomaning

GustiAllahe. manungsa kanthi meneping ati, nesu

budi meper hawa nepsu

16.

17.d. kenong

e. gambang

d. digesek

e. dipetik

12.

13.

'18.

19

21.

22.

d. .arum

e. seger

d. saron barung

e. saron penerus

15.

{

Iq

IIq

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xll - 1

9.

.10.

11.

Page 43: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

2723

24

NE

Swarane garnelan uga dumadi saka swara

"dhang" kang dijarwani manungsa kudu

ndang-ndang anqgone

a nindakake maelhang;

[, g*lek pepadhang

c. tumuju sendhang

d. angadhang

e. golek kadang

Urut-urutaning swara, wiwit saka sing

endhek nganti sing dhuwur sarta rLtntut

swarane, iku diarani ...

a. thinthingan

b. cakepan

c. laras

d. titilaras

e. pathet

Sumber teks paragrap eksposist hrsa

ketemu saka ....

a. asilpaneliten

b. asil nyoto

c. latihan

d plagiat

e. gladhen

2(;. Saurise nggawe cengkornng;an, kanq kldu 30

katindakake sajrone nulis teks eksposisi

yaiku..,.

a. nemtokake tema

b. nemtokake irah-irahan

c" nemtokake dudutan

d. njlentrehake cengkorongan teks

e. nyunting teks eksposisi

Gamelan klebu perangan ing kabudayan

,Jar,va. lng Jawa, gamelan biyasane

rjior:nakilke kanqrll pln.:::inn naelelaran

lri:ggit pun,Ic'e ra::, !:iit sal:1r1:'l !L'r

Tem bung; i(i] j ig !.:.lilitl il:, ::.

tegs$rr....

a. kethopraft ,

b. wayang kulit

r:. tari-tarian

. iti;i:,:'1:',; ,: li; ;i.ii:,.i', q1;

d. drama

e. campursaii

Dewi Sinta ngrasa kingkin adoh saka Prabu

Rama.

Temhunp kingkin ing ukara kaset-:t,tt tegese

a. kuciwa d. [:lngurrg

b. gela e. isin

c. sedhih

Adhiku seneng ngombe dawet nang;ing ora

seneng cendhole.

Tembunq kriyl ir,_i,rkai'a kasebut yaiku ....

*. adhikr: d nanging

b. ngr:rn:tre e. cendhol

c. dawet

Jinis pengembangan teks eksposisi kang

nggi.;nakake qam baran sedherhana utawa

wuiLrd nvata salah sawtilning oanemu yaiku

teks ersposisi ....

a. definisi d. i/ustrasl

b perbandtngan e. laporan

c.. proses

28

29

B. Tindakno fugas ing ngisor iki kanthiiumbuh karo parintahe!

lsenana ceceg-ceceg ing ngisor iki kanthitembung wangsttlan sing pratitis!

1. Tegese kumpulan sawernaning bab sing alus, endah lan remit, iku minangka tegese

2. Tembung gamelan dh6w6 iku asale saka basa .lawa yaiku "gamel" kang duw6 makna

3. Manut jinise gamelan iku ana werna loro yaiku

4. Gamelan Gedhe, gamelan Bedhayan iku gameiarr kanggo' ---"-., -- '

5 Tembung gansa iku pakurmatan, gansa saka tembung

Wangsulana pitakok\pitakon ing ngisor iki kanthi pratitis!

6" Apa sambungrapete gamelan karn kararryltar: iku ,:

7. Sebutake racikan gamelan kang minangka panggawe lagul

8 Sebutake perangane gamelan sing rninangka hagean irama!

9. Jlentrehna apa tegese laras iku samesthine!

10. Terangake apa sing diaranititilaras ikLt?

42 *m;"Jiil""{uaruwsMt</MAK Ketas Xtt- 1

,i

I

4

I

I

I

f1

li$1

l1

fiF,

f,,

i:

it

l'

Page 44: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

t

ffiffiffiw

Fl

I::' BAM

PARAGRAF AKSARA JAWA MAWA AKSARA SWARA

Kompetensi lnti:

1. Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang

dianutnya

2. Menghayati, mengamalkan perilaku jujur, disiplin,

tanggung jawab, peduli (gotong royong. kerjasama,

toleran, damai), santun, responsif dan proaktif dan

menunjukkan sikap sebagai bagian dari solusi atas

berbagai permasalahan dalam berinteraksi secara efektif

dengan lingkungan sosial dan alam serta dalam

menempatkan diri sebagai cerminan bangsa dalam

pergaulan dunia.

3. Memahami, menerapkan, menganalisis dan

mengevaluasi pengetahuan faktual, konseptual,

prosedural, dan metakognitif berdasarkan rasa

ingintahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni,

budaya, dan humaniora dengan wawasan kemanusiaan,

kebangsaan, kenegaraan, dan peradaban terkait

penyebab fenomena dan kejadian, serta menerapkan

pengetahuan prosedural pada bidang kajian yang spesifik

sesuai dengan bakatdan minahya untuk memecahkan

masalah

4. Mengolah, menalar menyaji. dan mencipta dalam ranah

konkretdan ranah abstak terkaitdengan pengembangan

dari yang dipelajarinya disekolah secara mandiri serta

bertindak secara efektif dan kreatif, dan mampu

menggunakan metoda sesuai kaidah keilmuan.

Kompetensi Dasar:

1.5 Menerima, mensyukuri, menghayati, dan mengamalkan

anugerah Tuhan berupa bahasa Jawa dalam bentuk bks

lima paragraf aksara Jawa.

2:5 Menunj u kkan peri laku,iuj ur, disiili n., tangguhg iewab,

peduli (gotong ropns k1ryry:ffiran, damai), santrn,

,,,,I ,responsif,danpoaktifdalam,n'*4ggun$ :H F : :

, r rnelalui teks;lima paragrafakieiaUawa:mpsh:Kinahthi.i

3.5 Mengidentifikasi kaidah penulisan teks 5 (ima)paragraf

berhuruf Jawa rrrenggunakan aksara swffi . i:i,,,,,,.,., ,,,

14ii;i::nmn*11s,aa*rmeniajiHn ft l$:

P,$murujiam, !*affi r+,u ;: yangmenggunakan aksara,swam:;::::: , : ,

ftlll {t{t fi,B "fi #n \Aa, oo. tfi ,t*l, *Il.

{# lb?? ff"f r?,T ,f}f i&' *& .$&. .{np te,q/? &lI 8fi,t(i}8?p \

r* d},u i- f tf *&'

,TI T{l {fi ,1T 1LT \\*{no ge $0, ,if1h $f,

Aksara yaiku sarana kanggo medharake gagasan,

icihe, lan pikiran manungsa liwat medhian av',rr.:juci

tulisan, Jinising aksara ing Nuswantara iku cacahe

akeh, nanging kang isin ngrembaka ngantisaikiyaiku

aksara Jawa jalaran aksara liyane kayata aksara Bali.

aksara Kerinci, aksara Batak, aksara Lontara, lan

aksara liyane wrs kurang kauri-uri dening bebrayan

saiki.

Sinaosa kita kudu nyukuri lan ngopeni aksara Jawa

minangka kabudayan luhur supaya lestan tumekaning

generasi-generasi sabanjure. Ewa semono uga kita

kang dadi pewarise kudu gelem sinau supaya

kabudayan kasebut ora diduweni dening negara

manca, amarga saikiisih akeh naskah Jawa kuna kang

isih sumimpen ing negara Walanda.

Apa sira ngerti babagan nulis aksara Jawa? Nulis

aksara Jawa iku ora angel lan ora gampang. Nulis

a&sara J,awa kagolong an$el rnenawa sing ora ngerti

paugerahe fan,ora h$erfi cara nullse. Nanging, yen

,s!fa...:n:$erti,, Cara rl ulis aksara..rJawa i ku, pance,n

nyeneflgake. lng wulangan iki, sirp bakaldiajak sinau

.ila,b,,hU[is :lratara. JaWS],kang ..nggunakaka0,,akSa,ra,

swia Avo saitc setitekna wulangan ini kanihf [rdmatit

Bahasa Jawa SMNMNSMI1MAK Kelas Xll - 1

Page 45: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

A. Maca Paragrap Aksara Swara

Miturut Hardjawijana, aksara swara yaiku aksara kang digunakake kanggo panulisan aksara vokal

kang dadi vranfla, utamane kang asale saka basa manca. kanggo negasake n*capan.

1. Wujude Aksara Swara

wuiude Jenenqe Unine

6xn 6..nOrnrt a

Akara

qn qncrnln i

lkara

e aern1rl e

Ekara

2() 0{n rlI

o

Okara

0r]6 2*', u

Ukara

Paggunane Aksara Swara

a. Gunane aksara swara dienggo nulisi '. tembung manca sing dicethakake

Tuladha:

Tembung manca sing dicethakake aksara latin

l[unTqUJl. Agustus

llq,rs'fi9[l: lbrahim

ll"\%s[lr Espres

ttZEqz#x Oktober

ll2ruHil. Usman

44 "**Hil#ffi{ffiwuusMruMAK Ketbs Xt - 1

I1

tl

Page 46: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

I

:

i

1

i

I

I

I

t

!

I

1

I

1

Iilrl!

itl[11

Iili{lrllbrl

Itlbli

['li

Il[1

t1il

[tr

IlIlIqilliEl

Iq

r1l;[1

rll,iB: l

Ii

iiIrE!

liiirlrtlilli!l

:lliilrll

rilrlii:l[:[1

rl

[1l'ig\

[1

Ixl'iI

iti1

['qriIt

[tr

IlIr

b!t

rlE]

t:l*FI

iiIrEr

hl

hltt

t;

iitii:!EI

b. Aksara swara ora kena dadi pasangan. Manawa dumunung ana saburinewanda sigeg, aksara

sesigeng wanda iku kudu diPangku.

Tuladha:

Tembung manca sing dicethakake aksara lat n

llg*,El64sng[l: Wulan April

ll-qjlo{n{sgjl. Pak ldris

llm'fiUjl.t"Il_jg[: Bis Espres

llg'qJlZq'rnaix Surat Obligasi

ll,U,[lp*/-,pg[: Mas Umarsaid

Aksara swara iku ora kena ditrapi sandhangan swara. Mulane ora bener yen wong nulis

mangkene

Tuladha:

Tembungsing ditulis

Tulisan sing ora bener Tulisan sing bener

lmam [o^nang[|: ll,+'rgjl.

Elektronik tlf*t*n1&"ofiogh llrT*\&"ffiqjl.

Opsi 1l*p*roi^fi\ ll2-;*

Ulama ll9*"* 112*'*d. Tembung manca sing ora dicethakake, luwih tembung-tembung manca kang wus rumasuk

basa Jawa nganti arang kang padha sumurup yen iku tembung manca, lumrahe katulis tanpa

aksara swara.

Tuladha: Panul ise tembung "Aksara"

Panulise manawa dicethakake Panulise manawa ora dicethakake (Lugu)

llo*n*.4u\ 11,- o{m ^4,n\

Bahasa Jawa SMNMNSMT</MAK Kelas Xtt - 1 45

Page 47: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

cathetan: Aksara swara iku ora ka:rggo tata pangrungu utawa pakurrnatan. Mula yer e-;sing efi:we panganggep kaya mangkono ikr.r i*iemene kurang bener.

l-uladha:

II"uJI.

llorotn,gll'

wujude Jenenge

ateges wong iku ngurmati "Es"

Ora ateges wong iku ngurmati sasi "Apnl

lilerune/ga ntine Wujude aksara

11 udft'q,ry"[l.

" dicerek

Ir:iLfipH -TJl. Gtrt

-_----__l"Nga" dilelet i

Ana sing nduwe panemii manawa "Pa' Cei"+k lan'Nga" Lelet iku kalebu aksara swara, mula banjurana sing nEaranl ffiaftawa aksara swara k,, uicahe ana pitu Bab iku sayektine selaras kara kawrunsengkalan, tembr.rng 'r:r,iara"iku

dianggep nrjuwe waiak wilangan p[u.Tuladha panulise . "Fa" Clerek lan "Nga" I etet.

llq,Ir^r\**IIl.

[p*Y"Panulise aksara pasangane:"pa" Cerek lan "Nga,,Lelet

Wujude aksarapasangane

Panulise aksara pasangan

"Pa" Cerek lan "Nga" Lelet Tuladha Unine

ReSil.'-resk

Legeg-leg"g

clKatulis jejer karo aksara kang

Qipasangi Iq,-nomddW.Gtrl

Katulis ing sangisore aksara

kang dipasangi, sandhangan

pepet dumunung ing sadhuwure

aksara sing dipasangi.

tlp'ft'm'ffi'rg[l:

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Ketas Xlt - 1

q)tGu d

ffi!.cG

ftlJl

wujude Tulaelha untne

a Rempeyek

H -emper

Gateke uga

Page 48: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

fi*ftE/rEjltu*i*\ll e** ^arrr

; G"n, afi g % H Bnq.-, nrrur ai oJr rrur\,ffi fr * i.9

an ^fr ,n gg qnn-m nn{.{om d

UII''nn, ti rn q ofi I g on} 2, UII' H'

A A Au a --n --e a A Av a

d u ffi

ffi"* ntfi or1 rurn EII' g' tI u g1 d* ttrt tt:

("\ G*6.l*orm ^+rtl 0.m *n

\*2 [Jl 0x ng *1'

#** o*r,ffi m cn nirfi-ur nqai UqEJl.-t-q)

ll e-nonn.+rn r e r * g%H.B\., mp \ourz

ur:

GG a , a-oBn,Rn an agon *, tte[* 2 Tr r5,tsut ttr arn qm \

\* r, %,,rnr-nn

*r1d arur ni rr*R-m 908*

oh Efl '

tt'o-(\ G G n a- a--- -4.^

\* u-n1 d ffi ,fr e .nxl' E, \* "r)

* pffi *Jfin ogJl

' H' nc1* *1 ffi")qEUJl* $nm u-ur1 ufi"ffi cru ry[l

, u[, Tn-

*] ffiSd' **l gofr orur ffi 9ffi ry

0n)0r m nrlr:

a G- o n 'z '-,

--4. u/S J.;'d onnG or grg*1\* *) 9* 0{n 0{n rsur omr nsur \

.rggniqgrilr % g-* Mrrrqnn rstn ftsfi ryjltu* ^41rr

c\ a a / G.s -^^n-y da c,rh .U ri

) # * 0{n er %

ffitl yt* our ^+g[l:

- a a ov a u a -

cl ^0r^ -'^:"-- ^^-"

r 6 , n-I rn qtl oil 0:Tl 0:l \ ; Gl ' rult rn 0n cn 0-i 0:1\ qnn R[ ruqgcm'trsl -" *-') L asl, q

a fi arr

1 ofi mn ftnrtg*, a,l B,,fr ,fl B g *rfi"orur"orn .d *fi

ryJl

Fri

Fd

Fl

tiIlril

F*El,{FJ

Fi{

Fd

r{

'f,rj

it4ll$

tr{lFd

lFi

lrllFd

lr!

|[i

lIi

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xll - 147

Nlcanen teks ing ngisor iki kanthi bener! Kanggo nggampangke maca salinen ing aksara

:ittin luwih dhisikl

Page 49: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

ll e.norn ^*u ; qn ; d gqq Bn[r, an qJo{r cll\

,ffi, ,fr an J.yo+lJan u,rn-ar m{Jorn d 0.n[], Qffl r

gg d * nllll' B' ggd"nfr n-n n3[[,

S' gB ori"6+a4:

' 1' g Til afi"e*ogEi m osfi : d orn il d g on^rft-arn-arn,,*

"r.:$ EII6<nom ^*rrr ufi' orn"c;r osr

W a, q1 ffi t* *g . m ei W

m *ql og"rn

*, Eg*J *, ci uur on a^r,,S n f n r*[r, ni E[.Gac..,*t*, *

H r,-I n rn"arn oJ

Trrn on gfir

ff e-nonr.* *, y,d gqg B1.ry* & q.

,ft ,fr *rgEE m * m{Jorn d

HJl, *, & oS,HJl,

B,ufiB gJl' pl, *ft off

ry1, o,

1anft n1J|, ut, *E gJl

(\ (\orqgo$r o;! g, * op, *r

TB a, y! ffi *t*, tsggfl.__^__s G ae e oG,r 0{r cllarz$ on^dr*orn'orn tufi nsfi Wfu*^*rn;UlvgLsng{ntro / --q--- 9 do

7 vr u,, *a *-;B 0rn\ oJl 0silt * *) (J flSt un mn orul}

1, *.

* 0r} Tg* m ornKtm onl of'J!1qJl 2 cI QDa-G ^-a-___ $. ao atrn 0n m * *,

lqn 2 run

1n[], E * Jr g mr nnn g*1tt-n, glp n< trsir

t* ffi , gd tstsgngde ou nm:fr-orn

*Tn gg*,r/.i*T* airu,n*,ft ql*/rr 0o ^*c,r1ffi

B & osrufi u ri rn ar ^+q ofrd Eqg).

,u'g2ilon-e*fumml

48Bahasa Jawa SMNMNSMT</MAK Ketas Xtt - 1

Page 50: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

GG aGfr,hi * ^Ag1gt* u1cr) o.r * *jffi gT"* qnfi *

/ a,.o a G0{n G;n * *t* 0a'e\ nl0m cn} grt\

(\GoG

\on, * o8*

Tt., cfl[ *J* G,r\ G,r ocu orn m)

oJ u ofi tufi"m ni un Efl on c.fr alr all a- Gr

--- - --- -l cn En Grl ul al alJ0STq*

B. Nulis Paragraf Nggunakake Aksara Swara

NulisaksaraJawaikuanapaugerane, panulise anggadhulinggaris, manawa ditulistangan prayogane

panulise ndhoyong 60 drajat, dene katulis cefak bisa atulis kanthi wujud jejeg. Panulise aksara

Jawa ora nganggo let spasi. Panulise padha karo unine.

Nulis tembung, ukara, lan parag6ap aksara Jawa kanthi ngetrapake aksara swara, kudumangerteni

luwih dhisik paugeran panulisane. Wujude aksara swara wis koksinau ing wulangan sadurunge.

Kajaba iku, sira uga kudu gelem sinau anggone nulis tembung, ukara, lan paragrap aksara Jawa,

gatekna paugeran aksara swara ngisor iki. s

1. Aksara swara ora bisa didadekake dadi aksara pasangan.

2. Menawa aksara swara nemokake sigegan (konsonan) ing pungkasaning wanda sakdurunge,

sigegan kuwi kuddu dipateni nganggo pangkon.

3. Aksara swara bisa diwenehi sandhangan wignyan, layar, lan cecak.

Tuladha:

ffe*om^a-,y,y0fl\ -9S)0JUruq 0{m G,tfflffrjt^40{n qm oJt 0nun*niUJl

;Qnn; *)*95. * n )gofi

ofno5[ldae (\-

0{10{n06\

aailonzo{no{nn-Egd

*"*lgofionnrr1cll2orn

g5r'3'T**)'

'g'.nffiRm^rfi",rfi1 9*onnonn

dnnonzo{Tro{rnft ctv ct 6r

I tEEr*rrnGr06 ;6;al1**g

*"*) 040fi oru' m{-#ni gffift. afi

1on"z 0{m 0m r" Eg

' 6[' *] n rr,r rG",rnr *"*] gd * g g o+i"orurR r

afrnnonzoruro{TrtL ch' a cb' a G

_ _t _ _ _ - .rn EE* nc qm\ Gn (lQr 0{tn mm 0.I 0fn^rn 0fngfl) 0ni \Gn2

Bahasa Jawa SMNMNSMT</MAK Kelas Xtl - 1 49

osnddgquEnl-rYilr/ao (\ aoG(\

05n qTr 0J

(KrnqG-r06 (

I 0{n

Clo I

Jt 0{TttG

00 0n 2 0{m 0{n 0JUr

taG-

0Jn (tJI Ofl 06\)o\

I"Gfi

*)

EEdnfl).

,a(16 GJI

6

J^

trd

lFd

itilIlF;

FJ

Fd

Fd

r,;

Fd

r;F;

IJ

Fd

rd

fu

F;

F,;

FJ

pd

rjFd

rd

ru

r{

r;

rird

Fd

FI

Fd

Fd

Fd

FIE]lflFJla[i1rd

F,I

E,!t4

ri

Page 51: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

c:Ilt ui on ulnn onn omn ErJr&Jr *rfr *q (uut o{Tt ut oQJonn afi alrJfi qn1t' ) , )

* *) ryl' g*ni' ry*':Y#i

..rLn *1ffi 2,1fl #ffi gd orurrffi"ann'g5*-rG n^rrren rux

.*, arur^",fi y -iY

.11S- *{-,,}"r-rc} *

y *

T*$-11y\*

OJl ^4oflrn onn rfln ft6 GI q,qJ* 0fi 0ftn Ln 0r ul\

urfi"orn"ruran\ ur triri ur qfl,nqftr in4,qfie qr ar- I **.d au vae (-\

Jfi onn"cn g* a, q1 ttili d cbil *1. rufi-orn"n€"*y a, ql di u cim

s ss' T\n' s %-*1' ypry"y H e w

() () 05ln ofln 0{Lt[ cn^m ofln 0ftn ftfl ftSln o{tnJn G:+0rn -*rn ; 0]i;

ll o..norn ^* r, ur,, d g q U ofi nrlur z

TU rS g usm CI ni nslnr

GG a anna$*llr,r"rrt- /osnqnn*^Vy*Tot1t{

*-, / (30'n?'onn (,| rJS* In Oil ftrn 0nn

\*r, ffi|ll 0{tJt

lo-, qTt\

'B'{1* mrff nur:ft-,nrffl gd orur rurfi"ann * ,ffi (nrn ffi *}

' H 53'' P];**[W} 31n 1 ?"- ffi,,r * jrfi"n{B',

ou,hi a2tl ngnrur' rurnr;onnk} g[[; G;45rH c;r:

ffi"ffilgofi orur uri-srurkn .ffi *o *nfr rrurr.Irnn ,lr d'mi * Hil

:q'*qqn,n"*il gS *yX

TE *i:-B *,

* a, ggopq y,*, ]rt {N-l dul en^} nirrl r{ffi e:r rSiuuii-n+lir urm run nsm rry11]

Gxronn^*rn, er, *&*qfiurr&* * fr-/

-*q :, *L -'l H

L't it5-lrB 0n {t tt'tli'\fct(aar.t

tts nnrr ,-r 0n 0n ei\or, EgH * *1cn gan;fr *Tg4 €*Tr:l2 *ll,

lle*orur ^+rr; H' d g*gq Snr1*, qry

T cr tuu \

,ft fr * i g*Ylog o,"i*** ;U** J *,

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xll - 1

Page 52: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

u qnn; 00 () 0ni atr onfi"nm 00 ()\I )t ' oc1ur orur oJr anfr rlanz * q)-

ftnm En u 0$r oJr Gfl Gn: orn Et a-tl^"r(.q$0J rn Lqn ofln Go

-r* ? /- 2J c)

29*, 0i'

T'-wiP"- &nu\

ofln qI uJt 0n0q 0ftfl 2 CIJt (J (t5n 0in 0{Tr EIrur-r 0{T ut 0Jr\t

Ukara ing ngisor iki salinen nganggo aksara Jawa!

1. Abnormal yaiku kahanan kang ora salumrahe kayata: gedhe banget, cilik banget lan liya-

liyane.

2. ldhealisme yaiku paham sing nganggep yen cita-cita kuwi bab sing bener, urip kanthi

ambudidaya manut cita-cita, tekad anggayuh marang kasampurnan.

3. Optimis yaiku wong sing tansah duwe pangarep-arep becik ing sawijining bab najan nemoni

alangan warna-warna.

4. Rebut balung tanpa isi yaiku padudon mung jalaran saka prekara kang remeh utawa prekara

sing ora ana ajine babar pisan.

5. Legeg-legeg kaya tugu sinuka(a, atine lagijudheg mikirake nasibe sing ora ana undhak-

undhakane.

G. Teknik Nyunting Paragraf Aksara Jawa

Nyunting tegese milih tembung sing panulise luput banjur dibenerake, tembung udu ora padha karo

udhu, tutuk oia padha karo thuthuk, coro beda karo cara. Beda panulisan iku anjalari uga beda

tegese tembung kasebut.

Supaya luwih cetha paugerane nulis aksara Jawa kang trep, gatekna panjlentrehan ing ngisor iki^

1. Panulisane aksara Jawa diwiwiti saka kiwa lan ora ana pedhotan/spasi saben tembung, ora

kaya dene aksara Latin.

2. Nalika nulis aksara Jawa kanthi ditulis tangan, becike anggone nulis miring, supaya tulisane rapi

lan apik.

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xll - 1

G'ir ,iui * ig,H trnnli H

Rn

\trn Gn cnJrnl qfl.rr B *nnll.'

- /" - / evo G G&,2 a

:H ;il-r'ur0'nanfrnr5u:aa-Gaavct

mr ([1r 0m qm * Y "E0J5r*

*1 T T*

Tr 0srnJn T*t0-[00 GJtrrr nsfi"n rrnui ul otr c.rfTr0i 0{ll 0sm 110:Tr 0n\

I tn 0st, oq or\ _/ )G(\ a G .(\ au

Gn\o:r"qrr'H**{g* *T oufrn:

Page 53: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

3. Panulisane aksara Jawa iku becike gumantung ancase, supaya anggone nulis aksara Jawa oraempet-empetan lan kepenak diwaca.

4. Nalika nulis aksara mati ing tengah kudu nggunakake pasangan, ora kena nggunakake pangkon.

5. Panulisan aksara ta (itrtr}) natika antuk sandhangan pepet (.1]) dadi nga tetet (it] ), dudu aksara ta

terus diwenehi pepet 1.c;. xa.laba aksara la (rlit), aksara ra ( it) panutisane uga beda nalika oleh

sandhangan pepet, panutisane dadi aksara pa cerek (. 1,) dudu (fi).6. Pada lungsi iku kaya dene titik ing aksara latin. Nanging, panulisan pada lungsi iku malih dadi

pada lingsa menawa wanda paling keri awujud sigeg utawa dipangku.7. Panulisane na (ffi)upama kapasangake karo pasangan aksara ja (]5) lan ca (fljl) panulisane

dadi aksara nya (lilr,l). Paugeran kasebut bisa koktindakake pasangan ca lan ja iku satembungkaro aksara na yen ora satembung, panulisane tetep biyasa.

8. Aksara pasangan ka (:,u), ,, (.*u), lan r, (.*), upama kawuwuhan sandhangan kang gandheng,

dadi aksara kang wutuh.

9. Nalika nggunakake aksara Jawa, uga kudu nggatekake bab paugerane nulis angka. paugerane

nulis angka iku nggunakake tandha pada pangkat (:...^ l).

10. Nalika nulis aksara nggunakake aksara rekan aja lali nggunakake tan(ha titik telu ( ^"").

Gatekna wacan kang mawa aksara swara srng samesthine dicethakake ing ngisor iki tansuntingen tembung sing panutise kleru manut pamawasmu!

ll, * o{t G,t ()6xnorn ^+Tt o.grt\

ll * Wtu*DT, ffi rrli T* q T*, Tgq.1

S *[*'TY''] * qH *)VYry atranB

, qnr*t, *ntg 2 orn H

*tnr2tcnr2 ofn

6 oJr u * qjp*H n1o*,

)oi i\

It qr,

% H

" *rn 0i * n[n- *rn 0n .rn a, \H, ntmn

Tm,1_{2 91*^m210j2 *ntn *t*,1cn2 g"orn f g*t, guitn

:;::: tTT:T"?1-p*:r0sn^rr 2 r-' nrT'

H':-t*, i25" * \n''2

0n osn

"Bnt*q,, %H- o{ndi T*GG a GG

JrG't]rlGn9 c0G_ - .

0si) -"..-n(tJlJrlcrnmfft0.inu)*C)0ir^4Ell0{ur!ftff"x

ll * 1*l.B *t, og * Tr G{m rsnJr trngn r oenJnq o{ue,/

lil o{lrln * -[ET V*")VW *{' \qr-n

2 mm trur 0g orn

10sn2tTr2

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Ketas Xtt - 1

'lFi

lrd

l[jlFl

lrj

l[]

ffii

l$j

lII

lIilri

ffi

ffir

Ir*

IIJ

lrJri

rd

rt

l'*

$j

rd

Ijt*rt

IjFd

l1rl

iq

1t

tlr{

Page 54: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

rimuuronn^ff,rfi," a'GG a]5!n 0$n CI_rJr (tr[0{ut* 0r1 0j €n ln H}\

0{n10:n} n:u.r ?n"muqgr1mr aR cnJn *\*,{2010nn2

arur ai &r onn-*on ffift T5,,ryJ|.

ll/a o,aaG

tt 2 * 0{l o.Jt t}Jt fi,g ffl {t;t It ctl rilt rl 0{T tlsu.t ^*n tn * u-

\* } * m rs;tn

/ae*1* t0{r

06 :)

*}*},rcrrJn, 9* T, nntftrnz\-r}

p t*r rfi mur qfi -t er/.n m ,rr \Gn,

*1rhft, ffit* { *,*ou afrx

rl /t n- ., ar, a- "

ou o

\ y* )it4 ryllG*c.fi usrfr tu J. oclnrr 2 ffton 2 Ln $ gon J afi

tm 2 mlnnn

^rn 2 *1cn 2 nn onfr u,,Snfr \gh

*1*ir 2 KL, I g Un Q ry

s/aag1 * * E\* 9*r\* 0i 0aj0:r 0sn 0rn * t* OnJr ffi

rt6 nK cnJffofti"arur-ar *5* o{u2 o)t*1*

Nulis aksara Jawa iku ana paugerane, panulise anggadhuling garis, manawa dtulistangan prayogane panulise

ndhoyong 60 drajat, dene kafulls cefak bisa atulis kanthi wujud jejeg.Panulise.aksara Jawa ora nganggo let spasi,

Panulise padha karo unine. Aksara sv/ara dumadi saka aksara.

- Aksara swara iku winates.

- Aksara swara yaiku aksara kang digunakake kanggo panulisan aksara vokal kang dadi wanda, utamane kang asale

saka basa manca, kanggo negasake pocapan.

- Aksara swara ora bisa didadekake aksara pasangan satemah aksara sigegan kang ana ing sangarepe kudu

dipateni nganggo pangkon.

- Nyunting teks ing Kamus Besar Bahasa lndonesia tegese nyiapke naskah siap cetak utawa siap diterbitake kanthi

nggatekake tatanan penyajian, wose, lan basa (kang nglimput ejaan, dhiksi, liin struktur ukara).

,RS.,&,B,eS"eB"ree.eeB.&e. , 1

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xll - 1

6.4 qn a 2 2

Page 55: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

F,

x:

Fr

Ft

h1'T

ir!

iri:lt'i]{t'llr

l1

ll*1;t

i:i1.iiitlI;i!

rlt1

tllitlllirlt

iritil!iii1!i,Jrillt'EriE

ir II'q

iiE

!,$

IrB

rtIirdI'A

iiE

irEi I!l.titi';d:1;ir il:ltil

iif118

liEt':i{lirE

itliiB

irl:1$$iBirFb'til{e.l

E

rlf,5 J j:lit 1*

litIEili:'iil$tlliiH

riF

!lBtirr'i It'tirB

':: B

A. wenehana tandha (x) ing salah sawijining aksara a, b, c, d, utawa e, yaiku wangsulansing l**anggep paling hener!

Tulisan Jawa ing ngisor iki sing unine "Umar

Said" yaiku ....

'11P.*{1"ffiryi;'

'll2dy*s1:" ll.5*,*ffin2Jl'. lln,.r3*. nnqnosurll:

" llo*doJrqilg[lr

ll a:-a /ll n-mOfn 0Jt oJJntt 05t,

q-nofio.rrffix

llc*-flti4/

2 qnn afi au afrx

" ll*odd\en"/z qm ofi ou anx

, ll,Eu,gonn*gl.

' ll opno{i o.iun tLsfi tyJl:

.llry*1*n4*

. ll*lanzoffqtsn2"i\

" ll*',$1Lpfl.

z 1t*T-touz6.*cnonfr\ unin"

tulisan Jawa iku yaiku

a. AgustusAmalia O. ngustinmalib. AgustoAmalia e. AgustinoAmali

c. AgustoAmali

ll*glt*g**1oto{u'*ffiryg**. }[ma,ryll.

EII

'lt1nllq6*rrrir

' [5*n*.lle{qlngl[l:

" [5nn*.Aktifis

Organsisasi" Yen ditulis Jawa yaiku

,ll*qd1an^inl2qnno+iouafr>

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xlt - 1

,rn off ou alx

.ll6*q-i$\#

ll.- *m ocfor o

/aA,

6 ll"rffiryjle*gJl

\mznc1on"*g*B*,'ryJla. appolo B d. appolo 11

b. appolo9 e. appolol2c. appolo 10

Page 56: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

7. lndonesia diapit benuaAsia lan benua ....

, te*nnui orurlx

' ll6*pg nninnnlx

. ll*\r2on)\, llo+$anr1>

" I[6*H ufiarurlx

1Rh"*n rrur nn o*tn o:r or u

" llop,talr2\*z,nfix, llop,annRonaix

" llqr,Yni*"Ekspor lmpor" yen ditulis Jawa yaiku ... '

,ll*10-\,*/20rn00cjlJl2\

, ll,ftolr,r'n*r.r/*. lloln*r*:1,./

11.

n-*0f)a. hakim

b. jaksa

c. advokat

d. penuntut

e. panitra

:*\:'') /

I'ql$*y*\'"[[aorn^*1ttt r*\U,ll, n* omr

^fl?n q or nclorur run

,\q\*trafiun,rE

, ll.dlnrurzqjl*

' lla1,rnrq,,q*

" ll*lurJx, ll"g*ai\" |}"\*onix

ll-*en^trcffnfi\*ra^;,0.,'1

n,..([-sH}*g*'

,1lo+*14-rqry[:

'llq,\a^rqnsurgjlt

d.

e.

12 tl *t'*)\*gnrW

d. imajinasi

e. inflasi

13.

0suloJr ^40j.I n-t*}

oin ffiTgtrtitri arrta,rr qnn G[l

rnur"o,lo-g%lo*rftar}

afiunuroftd

a. infeksi

b. dhefaluasi

c. informasi

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xll - 1

11.*[**)ffi5)H\*e€}\''\Y" ll2t.nfi'r' orfix

' llZ\osn2\Gnzg[>

d

jd

i!

d

F

F

F

F

'10.

Page 57: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

i I f'"'-"ritirll.irili,[

1

i.tt

" ItPtns*z*roglh

6xn,nnciqnHgJl,llpu%s11.

.ll2tn"osafix

l1*i%l)**1**h

""*gqygd*urg'll a \Y)/

a I g*mr'o.lng[:-r, n . o7-

b ttPI([*rrI \ 18

" \yrr:rnganafrx

, lluEgfl{usofr*

" ll2D'nsfixSawijining lembaga pendhidhikan luhur

tumrap [Vlahasiswa ....

a.

b.

C.

d.

ll2*''*Itpusll:

ll*1r,dEJlr

ItgUdE1'

c.aG

'(\ /

,06 mTt

a

3\

19.

" lliU*..3Jp'"Dhaerah lstimewa Yogyakarta" yen ditulis

nganggo aksara Jawa yaiku ....

ll.T*r)q,,ft{*1rr*

I*Tyr:H-tc',\llr.RTnffiryEc-,x

lln *r)nffigBox,11ft*t**1n*EJl.

ll.*[**)q*,H*lrr., ll*1*rttc1grgllr It,\*ge.nr" ltn {g*}*. ltpofinr1n/"to*UJlt

" llw$1*'gp:16 ll"*qrryfl*ff*,Emgh

yen ditulis latin yaiku ..."

a" emaitaktif 20'

b. email non aktif

c. emailpribadi

d. emailinteraktif

e. emailalternatif

tsfr ofiari o;n rn

0sn2(lr[0fn2)

a. rmaJtnast

b. imansipasi

c. istimasi

d. interaksi

e. inovasi

It*1n , *r g"ouft qnn u on ml"

oJro6,rntrn^ffig*#rUI

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xll - 1

i

Page 58: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

" llop,ri.io*dg1.22 llit qtup\tr*Hqn

tulisan Jawa iki muni ....a. pakta utentikb. fakta utentikc. faktaAutentikd. pakta autentik

e. fakta kang autentik

23 ll.1*ng***rJga-Goa

o*,fl'C'i'g.ffigdn "rB, lt"*lryt*r*firr ll "

nsrfr oclenz*t*r,rfix

" ll*ttuzonnafix

,ll*ey*aix

" ll"trzafix

25. "Areal Reboisasi "Yen ditulis Jawa yaiku

It - f/-L: 1* n'*^m *1ur,',

llw*1*s€n*ix

ll ol , q mxr 2 o{n an alx

tt*d-frnz,nnaix

ll*onnnfiarafrr

trp,rnmnffix

'Ill'n,1*ryJ5= It'1*'.*rug[lr. ll*E'ono.fi P*ry11l. [+n *y*ry,[|.

= I[lqarnrurgfi:'r:r:-: : -! seneng njajah negara liya iku

n:2a= [[{l] H

tl Ll'].rl\

" I[qnElH,-J^i*. llqr,(onanx

, ltqr,rd*aix

, lluflr6**t*S*t*rol*a,,rafix

llGGll un rrr un ruil nq o:nrz uffin ,.t _

sr efrx

[G*m\*S\*,zoriour nfrx

, ll**[r**t*Hornurnour aix

" 11o*ri**U*tmr2o{rn

an afrx

26 ll * rrr"afr"cnfr o.n H g\or1

a-rrufio{5drng

elektonik d. utomatis

otomatis e. elastis

automatis

a.

b.

c.

Bahasa Jawa SMA/MNSMruMAK Kelas Xll - 1

rlt,l

ll

-

Page 59: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

27 [ddour1afi\*\rytn*9-n-1*rY)*

Gvrlarurh-r""**mn3l

' llq'\'zoffxo llo+rucRono.i\

" llo+,1*r/ni*, llw*1*ryafix

" lluo,*lyirarafrx

t*"ff*rqt',2n \*Gaaaao8,T[*8S9"*oin,nE

a [0{tlon^lffi**rl G,/ .:. a

b [oPlH *t.Gtl^+\

B. Tindakno tugas ing ngisor iki kanthi iumbuh karo parintahe!

Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi pratitis!

1 !t *n* g*uqufi g-g*,\85)ou^&

2 ll *nio.rciru1o.r.*nc1*\Hql unufi g3. "Republik lndonesia". Ditulis Jawa

4. "Sinar Ultraviolet" tulis Jawa

5 ttt-*:-tuu-20:rotoJr,r ***ri orai W-tE-.iq,n*rfi gd

oinuts,

ll t*, \, * *b os;n ,n n- \*, \8, *,,(n- ffi gafi n,

rn onid

llrp,Hcia^rafr>

llrf,onlfrnsnafrx

tt*B:rrorur^flx29. Ngungsi ana papan liya sing luwih aman

, ll"nruSg[l'.

" ll.\rzafix. ll"\tuznnnix

" ll.tug*anx

c.

30 llrirntnnsur:fi g.f,dTnnioooJrrtoor

[6 ta. geografi

b. dhemografi

c. autobiografi

d. astrologi

e. astronomi

58 *ffiTil.twutusMoMAK

Ketas Xtt - 1

Page 60: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

T I e mntt.rnn^ff+n rr;Grgn*urmmrftnfi ganunug'tl:---

ll al r-1 ln r-L cn-Grio{rt fifl n ,rfi nru a a

tt rll ) j**TlH

' I C,kltryzuifi g*0n\0ni2*[rrrumnni{T0€ffiTqrTft{nnn

,;, *i arfl5 CJI

' . I[ nfi *%\*trc1ur1rnn2un0nnfr"0:r/rfi ffi gd arn,.r g

Kanggo nomer 11 nganthi 15. Tulisan ing ngisor iki salinen ngangga aksara latin!

t1 lt * nfi ,* ryjlo* #u, */* rr5#* * tSqpcfi

n-r T5*&n GnJru ur ofi uurx

12 lto,*"S*n10srr^*m on *9gE[Gr\ *,**1gft dG :

'z'? /

ILJ ct

T*0strtcw,To* tn,58fl *to*uwrnl0srnounl:

Grnl0:n2*o{}gHJl.

13 ll *T*)e ryfl*oinsfi [rJn1un2,.r 0]

\,rnrn*nfr/, og *u"* 0n (Ln m gun J nfi nclur 2 0n nJn Gn 0.n osfi u rffi fr

1gffi -t

crn2rtnnln Ejl.14 [ t*\*g\r) ffi ggannnn * %/* oCIJn *fi *-oru oga4*

,zaao aGc.oalt qa S q *

B* W 0n' Lsrn

\cn 0r onn (fl

ry .Z

t (nz oJr\

/15 y:q"***]y?TyT ry*j*T*,*tq *,ry0m 0r Gn ^n *

%*t, gH* "rT*\*T* * gqa, g, orui nsrnx

'd

d

j,i

,{

d

t

.i

4

d

d

A

.l

irii:

F.

rF

F

f

r

F

Ii

F

F,

r,

Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xtt - 1

Page 61: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

fr" Wenehana tandha (x) ing salalr s=wiyfnir*w afrsara a, b, e , d, ufawa e, yaiku wangsulan

sing koanggep paling bener !

Tembung "bathiK'dumadi saka dhapukaning B. Motif Udan riris tegese udan grimis nduweni

tembung .... makna kaya ing ngisor iki, kajaba ....

a.''ambotitik a. lambarrg kasuburan '.1,'.:,',

3 :il3lliff 3 ffi3il:kemamuranc. lambang katentreman

d. ambathithik d. larnbangkaluhuran

e. ambu thithik e. lambang kasekten

Panganggonsingdienggokanggoiarnakan 9. Giri lusi janma tan kena ingina, tegese

sikildiarani .... paribasan iki ....

a. sepatu d. cenela a seneng ngina marang sapadha-padha

b. theklek e. tlumpah b. senengdiinadeningwong.liya

c. bakiyak c. seneng tumindak kang ina

Piranti kanggo gawe pola nalika gawe bathik d. ora kena ngasorake martabate liyan

tulis, diarani .... e kena ngasorake martabate liyan

a. potelot d. canthing 10. Ambune arum jamban,.sanepa iki tegese

b. sepedhol e. gerip

c. lullpen a. ambune sedhep banget

Lilin sing kanggo nutup pola nalika gawe b ambunesegerbanget

bathik tulis iku diarani .... c ambune wangi banget

a. malam d. legen d ambunearumbanget

b'gambire.tawase.ambunebadhegbangetc. tetes 11. Pepindhan sing kliwat utawa keladuk, iku

Rasukan adat Jawa utawa busana adat klebu lelewa basa....

Jawa umum/kaprah diarani rasukan kejawen a' metafora d' ironi

iku ana warna-warnakaya ing ngisor iki, b' klimak e' personifikasi

kajaba hiPerbola

a. takwa d. jas 12. Paradhaks pratelan kang kosokbalen kara

b. surjan e. atela kaanane, kayata ..."

c. beskap a. najan sugih ora tau seneng atine

Jarik sadurunge dienggo bebedan iku kudu b' najan sugih seneng weweh

c. najan sugih seneng atine

a. dipenatu d. disetlika d. naian sugih akeh kancane

b. dikanji e. diwiru e. najan sugih ora tau lara

,c. diwenter 13. Karawitan asal saka tembung rawita,

Sawise manganggo busana banjur ditambahater-ater'Ka'lanpanambang'an'.

manganggo wangkingan sansaya gagah. Rawita tegese ngandhut rawit. Rawit tegese

Wangkingan basane ngoko yaiku ....

a. keris a. lombokcilik

b. lading b' ruwet banget

c. pedhang c' alus, endah' remit

d. tumbak d. rumit banget

e. peso e' ribet banget

1.

2.

3.

4.

6.

7.

Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xll - 1

Page 62: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

1li

I,lI,tl'

tlIltilrli&rl

illbfl

fjlh{l

bll

h{l

$il

$il

lil

[II[{l

I;l

[,itb{l

ill[11

[3

[1

b1

[1ir[1

$1

14

IJ

16

17.

18.

19.

20

21.

Karawitan mligi ateges seni swara singmigunakake ....

a. gamelan d. cempalab. blenmng e. kothakc kelir

Tembung gamelan dh6we iku asale sakacasa Jawa yaiku "gamel" kang duw6 makna

a. kudha

b. tabuh

c. gawe

Piranti anggo nyampirake kain sing lagidibathik iku diarani ....

a. jlagrak d.

b. anjang-anjang e.

c. gawangan

Nemplekake lilin ana ing kain sing wisdigawe pola iku diarani ....

a. nglorot

b. nglowong

c. nembok

Sajroning gawe bathik tulis ana sawijiningtahapan sing diarani medel, yaiku ....

a. gawe pola ana kain morib. nempleke malam ana pola sing digawec. nutup bagean sing tetep nduweniwerna

putih

d. nyelup kain sing wis ditdtup malam anaing pawarna dhasar

e. ngilangi malam ana kain

Proses kang pungkasan sajroning gawebathik tulis yaiku ngilangi malam nganggobanyu panas, iku diarani ....a. nyoga

b. ngerokd. medel

e. nglorod

c. mbironi

Cakrik bathik sing nggambarake 4 tenagaalam, yaiku ....a. Cakrik Cemukiran d. Cakrik parang

b. CakrikSidamukti e. CakrikTruntumc. Cakrik Kawung

Motif bathik sing ngambarake tanduran kangmrambat sing nduweni makna semi utawatuwuh minangka lambang kasuburan,kamakmuran lan isen-isene jagad ....a. Cakrik Semen

b. Cakrik Sidaluhur

c. Cakrik Sidamulya

d. Cakrik Sidamukti

e. Cakrik Sidaasih

22, Sing kondhang dadi dhaerah sentra kain lurikyaiku .... :':

.

a. Delanggu

b. Laweyan

c. Cawas.

d. Pedan

e. Wanasari

23. Motif lurik yaiku motif lajuran sing gunggung

pitu, dumadisaka saperangan kdn$ dumadi

saka patang lajur, lan sing saperangan

maneh kanthi telung lajur, diarani ....

a. motiftelupat

b. motif roma

c. motifjinem

d. motifluma

e. motif patma

24. Gunane saka aksara swara yaiku ....a. nulis jeneng lembaga pamarentah

b. nyigeg tetembungan

c. nyigeg aksara carakan

d. nulis jenenge dhewe lan gelar

e. nulis aksara vokal kang utamane asale

saka basa manca

25. Canela yaiku jinis busana adat Jawa kang

ana ing bagean....

a. ndhuwur

b. tengah

c. ngisor

d. mburi

e. ngarep

26. Anggoro lan Nestri lir mimi lan mintuna.

Ukara kasebut klebu lelewaning basa ..... a. pertatutan (simite)

b. perbandingan (metafora)

c. pertentangan (ironi)

d. perulangan (metonimia)

e. perbandingan (simile)

27 lt

" ro{n ryfl*Q'* *,fr gJl

I

yen ditulis latin yaiku .... i

a. emailaktif I

b. emait non aktif I

c. emailpribadi I

d. emailinteraktif I

e. emailaltematif I

t...q..Lfr"r"ffrffiBahasa Jawa SMNMNSMT</MAK Kelas Xil - 1 61

d. karya

e. damel

samptran

palangan

d. medel

e. mbironi

lri

lri

lit

|[ilrd

liilr;lrd

iF,i

Fd

rJ

ri;'trd

Fd

ljrd

Page 63: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

29

30

31.

32.

34

35.

36.

37.

3B

a. ditabuh

b. dikebuk

c. dithuthuk

d. uyon-uyon

e. campursari

d. kenong

e. gambang

d. digesek

e. dipetik .

aacn cn 0J\

33

Perangane gamelangolongane balungan ....

a. slenthem

b. gambang

c. saron demung

d. saron barung

e. saron penerus

Rebab iku klebu perangane gamelan sing

anggone nglaras kanthi cara ....

,p,EJ|Hgni*

ll o:noo1*nn*t[ '- 0q

llqr,rd*afrx

llrp,cnl rlie*noefie. s[l:

az 'Wffiwiusiliilax iii"'ru - t

28 ltr/*mmmo-"r,nHEJI

G**,rnrGnqnHgl

ll2*'n'*Itpustl:

1l*1,,dEJl.

ttyUdE1'

ttgH-,-11.'Gamelan iku saprangkat piranti musik sing

dienggo ngiringi tembang, utawa ditabuh

tanpa tembang minangka ....

a. cokekan

b. gadhon

c. klenengan

Manut larase gamelan Jawa iku ana loro

yaiku laras pelog lan....

a. laras madya

b. laras tanggung

c. laras gedhe

d. laras slendro

e. laras ati

Perangane gamelan sing panabuhe kanthi

dikebuk....

a. kendhang

b. gender

c. bonang

sing ora klebuMTI GNE\ tsL

Kendhang sing nduweni ukuran kurang luwih

45 cm diarani ....

a. kendhang penunthung

b. kendhang ketipung

c. kendhangwayangan

d. kendhang gedhe

e. kendhang batangan

Gamelan iku siji-sijine nduweniayahan beda-

beda, kendhang iku nduweni ayahan

minangka....

a. pamurba irama

b. pamangku irama

c. pamurba lagu

d. pamangku lagu

e. gawe lagu

Gender iku minangka pamurba lagu, amarga

ayahane kaya ing ngisor iki, kajaba ....

a. ngendahke lagu

b. nyatakake swasana gendhing

c. mungkasigendhing

d. minangka singgedan

e, minangka pambukaning gendhing

Urut-urutaning swara, wiwit saka sing

endhek nganti sing dhuwur sarta runtut

swarane, iku diarani ....

a. thinthingan

b. cakepan

c. laras

d. titilaras

e. pathet

Negaia sing seneng njajah negara liya iku

diarani negara....

,ll

'll

I

I

i,,tE,'t:iaiiEii

tli'iit

ri!,ili.tl

I!.,i

I

li?t

ili1t,!i

t;!!t,illg

?a

I;{! jil

li

t;ifi1t.ll,5

F;,}?,

fg

?l

Page 64: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

iii

,

ii!i!iiJt"

5

i;,1Irr,tl

tj

j

Ij

iI

i

I

1

I

t

I

t

39. "Dhaerah lstimewa Yogyakarta" yen diiulis nganggo aksara Jawa yaiku ...

'll"ll

ll 1." I ?r tJ 1 rii nr 2r n n']-r L< nr 1r -fi T

* un/or E11

. ll*1, q.np*ryjI.

t*'.u*ryfl:ahy*ryJ|.

. ||ono.fr y*ng[l:

. flrrr1rozft:mngfi:

'llSaaGll tJ 1_1,1 l?q ftlYl a* e,[ ux,,

) an,

ll ,oG'l i_l l )ll Llt It Et rLl\\a-I Lq

-s/mn0{1 0{rn 0st,

, lt *ru1n;n *liw ${*1*n *.'

', 11 *T**i ri,rri

Srtrlanux

I r:}l +.lLl

Er Lr \

B. Tindakna tuEas ing ngisar iki kanthijumbuh kara parintah!

lsenana ceceg-ceceg ing ngisar iki!

1. Perangane busana Jawa kang minangka lambanging piandel tumrap wong priya, yaiku .. ... ....2. lvlotlf jarik sing mung diagem clening raja lan putra sentana, diaranicakrik

3. Cakrik jarik sing dienggo dening wong kang nedheng duwe gawe mantu, diarani cakrik ...........

.,, tegese legi banget.

5. Manut jinise gamelan iku ana werna ioro yaiku .......

6. Tembung gansa iku pakurnratan, gansa saka ternbunE. ..... . .

7 ' ,:ra:::i:. n: swe!"a wiwit saka sing endhek nganti sing dhuwur sarra runrut swarane. diarani

B. Tandha dhunrur endhekinE lara utawa nadha, tandha iki av;ujud aksara (Klasik) utawa angka(Kepatihan). I ku diarani

It .1"*, qnftj! 2 * o€ * u onn 0$n1 rn nff

W \g-n oa, n*rfi g d *

?n0{t..d

Page 65: lih m# ih3rs - proactiveducation.com · Bahasa Jawa SMNMNSMT(MAK Kelas Xtl - 1 2. Cakepan tem bang Kinanthi Pitutur kang ana sajroning tembang Marma den taberi kulup Kudu tansah sregep

rl

10 ll*1"tr*rmnzmqoru *,*'1oro.fiaa

q0r[E*q'omrq'.}

afrnmrnB

Wangsulan pitakon ing ngisor iki kanthi pratitis!

11. Busana Jawa kanggo wong priya iku perangane apa bae?

12. Urut-urutane gawe bathik tulis tradhisionil iku kepiye?

13. Terangake apa sing diaranititilaras iku?

14. Tulisake titilarase gamelan laras slendro lan laras pelog iku kepiye?

15. Coba terangake ngenani pathet ana sajroning gamelan iku apa?

Hardjawijana, dkk.1995. Pedoman Penulisan Aksara Jawa. Yogyakarta: Yayasan Pustaka

Nusantama.

Purwanto Eko. 2011 . Pepak Bahasa Jawi. Yogyakarta: Diva Press.

Sulaksono, Djoko. 2014. Filsafat Jawa. Surakarta: Cakrawala Media.

Sutardjo, lmam. 2011. Kawruh Basa saha Kasusastran Jawa. Surakarta: Jurusan Sastra Daerah

UNS.

Sutardjo, I m am. 2011 . Te mb ang J awa (M acapat). Su rakarta: Buku Tujj u.

64Bahasa Jawa SMNMNSMI</MAK Kelas Xll - 1

n

t.I

tr

It

It

i,I

tiI'iltiitit,'tir

I

i,I

t:I

iia

li'iig

'I

,tt,'lI,lttii:i:,l

tr{Irfi.,!

!,,jliiriIF,cllttl!:lrll!:!l

liii]!i,t.

riiillriI'

!

t;'tiri

1