8/19/2019 Huri - TDV İslam Ansiklopedisi

http://slidepdf.com/reader/full/huri-tdv-islam-ansiklopedisi 1/4

irde ı r k ç ı l ı k y a p ı l m a m ı ş , aksine ı r k

m ı y a p m a n ı n ve soyla övünmenin d o ğ r u

o l m a d ı ğ ı

ifade e d i l m i ş t i r . Hureyml'nin,

"Ben d ' u n soylu ailelerinden bir

k i ş i

yim; Acem ı r k ı beni erdemlerle

d o n a t t ı "

a n l a m ı n d a k i

beytini de h a y a t ı n ı n büyük

bir k ı s m ı n ı E m e v l ı r k ç ı l ı ğ ı n ı n b e ş i ğ i olan

ve

meva111erin

h o r l a n d ı ğ ı k ' t a

geçir

mesi sebebiyle

bir

tepki sonucunda söy

l e n m i ş bir fahriye olarak kabul etmek ge

rekir. Eski kaynaklardan sadece Mu<ce

mü l-büldan da

(III. 464) geçen bu

tür

ş i i r l e r i n d e n birini Yaküt, " A c e m l i

ğ i y l e

iftihar ediyor" ş e k l i n d e takdim ederken

ç a ğ d a ş yazarlardan b a ş t a Goldziher ile

Ahmed

Emin olmak üzere Taha ei-Haci

rl. Muhammed Neblh Hicab. Ahmed

yib, Ahmed Muhammed i - H f ı f i gibi a z ı

k i ş i l e r Hureyml'ye ı r k ç ı l ı k i s n a d ı n d a bu

l u n m u ş l a r d ı r

(Muslim

Studies,

s.

151-152;

l ) u f : ı a ' l

İ s l a m ,

1 64-65) . s l ı n d a bunu, Ya

küt'un

da b e l i r t t i ğ i gibi Arap a i r l e r i ara

s ı n d a Cahiliye'den kalma bir gelenek ola

rak soy ve kabileyle övünmeye dair bir

ir

fahriyesi ş e k l i n d e d e ğ e r l n d i r m da

ha uygun görünmektedir. K ki b a ş t a

Ş e v k i

Dayf ile Ali Cevad et -Tahir olmak

üzere birçok a ğ d a ş

e l e ş t i r m e n ,

içerik ve

l f ı p b a k ı m ı n d a n Hureyml'nin d i ğ e r

ş i i r

lerine b e n z e m e d i ğ i için bu p a r ç a n ı n Hu

reyml'ye nisbetini uygun b u l m a m a k t a d ı r

(MMLADm., sy. 41 [1

386/19661.

s.

452,

609). H a y a t ı n ı soylu Arap ailelerinden Hu

reymller'e methiye ve mersiye yazmakla

g e ç i r m i ş , onlardan büyük him

aye

ve des

tek g ö r m ü ş

bir ş a i r i n

b u n l a r ı

söylemesi

de pek makul görünmemektedir.

Hure

yml'nin

edebiyat ve biyogr

af

i ki

t a p l a r ı n d a

d a ğ ı n ı k olarak yer alan

çok

sa

y ı d a k i ş i i r i n i n

büyük

bir ı s m ı Ali

Cevact

· et-Tahir ile Muhammed Cebbar ei

-Mu

aybid

t a r a f ı n d a n

derlenerek Divanü l

l jureymi

a d ı y l a y a y ı m l a n m ı ş t ı r

(Beyrut

97 ı ) . V. A. Ebermann, Hureyml'nin i i r

lerinin bir k ı s m ı n ı "ai-Churejmi arabskij

poetiz Sogda"

a d ı y l a

Rusça'ya

tercüme

e t m i ş t i r ZKV,

V [ 19301, s. 429-450).

B İ B L İ Y O G R A F Y A :

Ebu Temmam.

e l - l f a m a s e t ü ' ş - ş u g r a : V a f : ı

ş i y y a t ( n ş r .

Abdülazlz el-Meymenl- Mahmud

M.

Ş a k i r ) ,

Kahire 1963, s. 273, 325; Cahiz.

l - B u t ı a

la'

Taha

el-Haciri). Kahire 1981 , s. 130, 167,

181, 205, n e ş r e d e n i n eki, s.

363-364; a.mlf

.

K i t f ı b ü ' l - l ; f a y e v a n , 224-225, 354; III, 94, 113,

148; V,

204,211,

603;

VI,

423; VII, 61, 1

51 -1

52,

193;

a.mlf

•

el-Beyan ve 't-tebyin,

ll

109,

111-112, 115, 117, 131, 209,

224,381,

406; Il,

73, 190, 352, 356-357 ; III, 162, 320,325, 352;

İ b n Kuteybe, e ş - Ş i ' r - ş u ' a r a ' , Beyrut 1964,

s.

23-24, 731-735; a.mlf., ' U y ü n ü l - a l ] b f ı r II,

128; III, 239; IV, 57, 239; Müberred, el-Kamil

M. Ahmed ed-Dali), Beyrut 1406/1986, III,

1361-1362; a.mlf. , Kitaba 1-Faztl

( n ş r .

Abdüla

zlz el-Meymenl). Kahire 1953, s. 95;

İ b n ü ' I - M u '

tez, Taba/ :atü ş - ş u ' a r a ' Abdüssettar Ah

med el-Ferrac). Kahire 1981 , s. 293-294;

b n ü ' I

Cerrah. el-Varal :a

( n ş r .

Abdülvehhab Azzam- Ab

düssettar Ahmed el-Ferrac) , Kahire, ts. (Darü'I

Maarif). s. 23-24 , 102-106;Taberi. Tarfi](Ebü'l

Fazl).

IV,

251; V,

76-89

; VIII, 431-454; X, 176-

180; Ebü't-Tayyib

e i - V e ş ş a ' .

e;r:-1-arf

ve'?-?Urafa'

( n ş r . Fehml Sa'd). Beyrut 1407/1986, s. 104;

Abdürabbih. e l - ' İ l : d ü '1-ferid, V, 327; e h ş i y a r i ,

el-Vüzera' ve l-küttab,

s.

194, 239-240, 267-

268; Süli, E d e b ü ' l - k ü t t f ı b ,

s.

49; a.mlf ., A l ] b f ı

ş - ş u ' a r a ' i ' l - m u f : ı d e ş i n ( n ş r . l . H. Dunne).Bey

rut 1401/1982, s. 127-128; Amidi. e l - M u v f ı z e

ne n ş r .

Ahmed Sakr). Kahire 1380/1961, I, 121;

Mes'üdi, Mürücü';geheb (Abdülhamld). III, 414;

Ebü'I-Ferec el-isfahani. el-Egan

i,

III, 192; VI, 93;

XI, 345-346; XIII, 169; XIV, 334, 347; XV, 131;

XVI, 433; XVIII, 381; XX, 38-39,48,81-82, 355;

Merzübani. M ü v e ş ş a f : ı ( n ş r . Ali M. el-Bicavi).

Kahire 1965, s. 470, 495; a.mlf., Mu'cemü - ş u

'ara'

n ş r .

F

Kre nko

w). Beyrut 1402/1982, s. 256;

ibnü'n-Nedim,

el-Fihrist

(Teceddüd). s. 188;

Ebü'I-Hasan ei-Cürcani. el-

Vesata

beyne'l-Mü

tenebbi

ve l ] u ş ü m i h ( n ş r . M. Ebü'l-Fazl

İ b r a

  im Ali

M.

el-Bicavl),

Beyrut

1386/1966,

s.

50,204,311,

321, 3 2 ~

336,354,370-

371; Ebü Hilal el-Askeri,

Divanü

'l-me'ani

( n ş r .

Hüsameddin el-Kudsi). Kahire 1352/1933 ,

1

74, 279; II, 175, 197; Sealibi.

l j a ş ş ü ' 1 - I J a ş

(

Me'mün b. Muhyiddin el-Cennan). Beyrut 1414/

1994, s. 163-164; Husri. Zehrü'l-adab

( n ş r .

Ze

ki Mübarek). Beyrut 1972, IV,

1142-1145;

R e ş ~

ei-Kayrevani. el-'Umde Muhammed

Karkazan).

Beyrut 1408/1988, 1

212;

Ha tib,

Taril]u Bagdad,

VI,

326; İ b n Maküla, e l - İ k m a l

III, 243;

A b d ü l l ~ a h i r

ei-Cürcan

l,

Dela'ilü

l - i ' c f ı z

( n ş r . Mahmud M.

Ş a k i

Kahire 1404/1 984, s.

164-169,498, 511; Sem'ani. el-Ensab (Barudl).

II, 354-355; İ b n Asaki

r.

Tarif) u D t m a ş l : (Am

rev ), VIII, 198-203; Ebü'I-Beka ei-Ukbe

ri.

et

Tibyan f i e r f : ı i ' d - d i v a n ( n ş r . Mustafa es-Sek

ka d ğ r . ) . Beyrut 1397/1978,1, 155; II , 7, 166,

243, 287; lll, 10, 12, 187, 333; IV, 65; Ya'

küt , Mu'cemü'l-üdeba', XV, 140; a.mlf.. Mu'ce

mü l-büldan (Cündl). II, 500; III, 464; IV, 339-

340; ibnü'I-Esir. e l - L ü b f ı b , 438; a.mlf . el-Ka

mil, VI, 274 ; ibnü'I-Adim, Bugyetü 't-taleb ( n ş r .

D. W. Morray). Frankfurt 1990, III, 517-521;

Manzür. M u l ] t a ş a r u Taril]i D t m a ş / : IV,

290-

294; Xl, 284-285; XV I, 275-277; Safedi, el-Vafi,

VIII ,

409;

a.mlf

.,

Nektü

'

l-himyan

Ahmed

Zeki Bek). Kahire 1329/1911, s. 71;Abdürrahim

b. Ahmed ei-Abbasi. M e ' a h i d ü ' t - t e n ş i ş ( n ş r . M.

Muhyiddin Abdü lhamld), Beyrut 1367/1947,

1

251, 252-254; Ahmed Emin,

f ) u f : ı a 1 - İ s l a m ,

Bey

r

ut

135111933,

1

64-65; Brockelmann. GAL, Il,

46; Suppl., 111-112; Ahmed M. ei-Havfi,

Ede

bü 's-siyase l ' l - ' a ş r i ' l - E m e v i , Beyrut 1384/1965,

s.

490-491; Sezgin. GAS, ll, 550-551; Taha ei

H

aciri

. e l - C a f : ı f ı a y a t ü h ü ve

Ka

hire

1969, s. 135, 204, 431;

I.

Goldziher, Muslim Stu

dies, New York 1977, s. 151-152, 163-16

4;

Bed

ran,

Teh?ibü Taril]i D m a ş / : Il , 437-440; VII,

179- 196; Ömer Ferruh, Tarif) u 1-edeb, ll, 233;

Ekr

em

Pamukçu,

B a ğ d a t

t a İ l k

Türkler,

Ankara

1994,

s.

246-260; Ş e v k i Dayf, Tarif)u 1-edeb, III,

354-359; Ali Cevad et-Tahir. Ebu Ya üb e l - t ı u

reymi ,

MMLADm

., sy. 41 ( 1386/1966). s. 448-

469, 607-630; Ch. Pellat. "Abü Ya üb al-Khu

rayml , EP (Fr.). I, 164.

fAl

.

. 1 J M A İ L D U R M U Ş

L

H Ü R İ

( . J ~ I )

ennet k a d ı n l a r ı n ı ve o n l a r ı n

g ü z e l l i ğ i n i ifade eden bir tabir.

HOR i

_j

H f ı r kelimes i "beyaz olmak, b e y a z l a ş

mak"

a n l a m ı n d a k i

haver kökünden

s ı f a t

olan h a v r a n ı n ç a ğ u l u olup Türkçe'de

te

kili için k u l l

l a n h f ı r i

Arapça'da yoktur.

Araplar, çölde a y a n k a d ı n l a r ı n aksine

ş e h i r h a n ı m l a r ı n ı n t

en

b e y a z l ı ğ ı n ı ifade

etmek

için havariyyat kelimesini

k u l l a n ı r

lar. Haver kök

ünd

en tü reyen kelimeler

ç e ş i t l i ayet ve hadislerde

bir

güzellik un

suru olarak göze nisbet

d i l m i ş t i r

( a ş . bk.).

Arap dilcileri bu durumda kelimenin ne

anlama

g e l d i ğ i ,

yani haver ile ifade edilen

göz ş e k l i n i n hangi nitelikleri t a ş ı d ı ğ ı ko

nusunda

a r k l ı

g ö r ü ş l e r

ileri

ü r m ü ş l

dir. Asmal, gözdeki haverin ne anlama

g e l d i ğ i n i b i l m e d

ğ i n i söylerken genellikle

dilciler h f ı r i için "beyaz tenli, gözünün be

y a z ı saf, s i y a h ı koyu ve yuvarlak, göz ka

p a k l a r ı ince ve nazik" tasvi rini a p m ı ş l a r

d ı r . Bir telakkiye göre h f ı r i ceylan gözlü,

yani gözünün a m a m ı siyah olan demek

tir

ki böylesine insanlarda rastlanmaz (Li

sanü

l- Arab, J : . ı . v r " md.; Kamus Tercüme

si, J : . ı . v r md.). İ l g i l i ayet ve hadislerde

f ı r

kelim

esi

nin a n ı n d a zaman zaman in

f a t ı

da

z i k r e d i l d i ğ i n d e n

iri gözlü

( ş a h i n

göz

tü) o l m a y ı da bu tasvire ilave etmek gere

kir

( a ş . bk.).

K i t a b - ı Mukaddes'in sadece Ahd-i Atik

k ı s m ı n d a d o t a y l ı biçimde i ş a r e t edilen

ahiret h a y a t ı (bk. i ş a y a , 26/l 9; Hezekiel,

37/ l

-14)

apokrif kabul edilen Daniel'in ki

t a b ı n d a

( 2/1-3) daha

ç ı k

bir

e k i l d e

dile

get irilir. Ancak ahiret

h a y a t ı y l a

ilgili zen

gin tasvirler Rabbinik ve Talmudik lite

ratürde göze çarpar (Cohen, s. 383-389).

Cennet ve cehennemin mahiyetine dair

çok

g e n i ş

tasvirler içeren bu literatürde

aralardaki

h a y a t ı n

n i t e l i ğ i n e ve bu arada

İ s l a m ' ı n hGri

a n l a y ı ş ı n a

benzer bir telak

kiye rastlamak mümkün

e ğ i l d i r .

Z e r d ü ş

t l l i ğ i n k ı s m e n

a ç ı k l ı k

t a ş ı y a n h f ı r i a n l a y ı

ş ı n a gelince, bu dinde kendisinden söz

edilen hGri gerçek bir a r l ı k o l m a y ı p iyi

arnelleri a ğ ı r basan

n i n

bilincinin can

l a n d ı r d ı ğ ı bir hayal ürünudür. A y r ı c a

lam'daki h f ı r i telakkisinde göz e l l i ğ

esas

o l d u ğ u

halde

Z e r d ü ş t l l i k ' t e k i

h f ı r i

tasvirinde buna hiç temas edilmez. Zer

d ü ş t l l i t e r a t ü r d e h f ı r i y e

ait

d i ğ e r

tasvir

ler de oldukça f a r k l ı d ı r (bk. Yesna, 50/4;

Yast,

XXIV 9; Vistasp Yast,

XXI

VNIII  

56;

Elr.,

V,

595).

Kur'an'da ve

b a z ı

hadis

metinlerinde

h f ı r i l e r i n tasviriyle ilgili ç ı k l a m a l a r bulun-

387

8/19/2019 Huri - TDV İslam Ansiklopedisi

http://slidepdf.com/reader/full/huri-tdv-islam-ansiklopedisi 2/4

  O i

makla birlikte

u y u l a r ı n

ve duyu verileri

ne d a y a l ı akli istidlalin

l a n l a r ı n ı a ş a n

ahi

ret

h a y a t ı n a dair tasvirler konunun ma

hiyetini anlatmaktan ziyade genel bir fi

kir vermektedir. Nitekim

bir

ayette, mü

minler için h a z ı r l a n a n ahiret m u t l u l u ğ u

nun dünyada hiç kimse t a r a f ı n d a n biline

m e y e c e ğ i ifade e d i l m i ş es-Secde 32/19),

Hz.

Peygamber

de

bu

m u t l u l u ğ u n

dünya

da

görülüp ş i t i l m e y e n

ve

tasawur edile

meyen türden o l d u ğ u n u s ö y l e m i ş t i r (Bu

h3rl, T e v i : ı i d , 35, "Bed"ü'l-l}a J5", 8; Müs

lim, "Cennet",

2-5).

K u r ' a n - ı Kerim'de hür

kelimesi

dört

ayette geçmekte, b u n l a r ı n üçünde "iri ka

ra gözlüler" a n l a m ı n d a k i "In" kelimesiyle

birlikte zikredilmektedir (ed-Duhan 44/

55;

et-TOr 52/20;

e l - V a k ı a

56/22). D i ğ e r

ayette ise ç a d ı r l a r d a iskan e d i l m i ş ı n a

n a s ı n d a k i "maksürat" kelimesiyle bera

ber yer

a l m a k t a d ı r

(er-Rahman

55/72).

Üç

ayette, hür k u l l a n ı l m a d a n "güzel b a k ı ş

l a r ı n ı e ş l e r i n d e n

a y ı r m a y a n

k a d ı n l a r an

l a m ı n d a a s ı r a t ü ' t - t a r f terkibiyle (es

Saffat 37/48;

Sad

38/52; er-Rahman 55 /

56). bir ayette de "iyi huylu güzel k a d ı n

lar"

a n l a m ı n d a

"hayratün hisan" kelime

leriyle (er-Rahman

55/70)

hüriler a n l a t ı l

m ı ş t ı r . B a z ı

alimler,

k a s ı r a t ü ' t

t a r f ter

kibine "cazibeleriyle e ş l e r i n i n b a k ı ş l a r ı n ı

daima kendilerine çeken" ş e k l i n d e de ma

na

v e r m i ş l e r d i r

(ibn Kayyim el-Cevziyye,

s.

3 8).

B u n l a r ı n

d ı ş ı n d a hüriler. Nebe' sü

resinde 78 /33) g ö ğ ü s l e r i yeni

o l u ş m u ş

y a ş ı t k ı z l a r m a n a s ı n d a k i "kevaib- etrab"

tasviri ve V a k ı a süresindeki (56/37)

Ierine d ü ş k ü n iffetli

a ş t a ş

k ı z l a r anla

m ı n d a "uru

b-

etrab" nitelemesiyle de ifa

de

e d i l m i ş t i r . Üç

ayette geçen tertemiz

e ş l e r

m a n a s ı n d a k i

e z v a c mutahhara"

ile de (el-Bakara 2/25; Al-i im

ran

3/15; en

Ni

sa

4/57) hGriler k a s t e d i l m i ş t i r . Bura

daki temizl ik, dünya k a d ı n i a r ı n a mahsus

özel hallerden ve maddi kirlerden r ı n m ı ş

l ı k y a n ı n d a v e f a s ı z l ı k , dik a ş l ı l ı k . kaba söz

ve

d a v r a n ı ş l a r

gibi kötü huylardan

a r ı n

m ı ş l ı ğ ı da

içermektedir

.g.e.   s. 312-3 3)

.

Kur'an'da hürilerin tasviriyle ilgili b a ş

ka

nitelemeler de v a r d ı r . Bir ayette hGri

ler. yüksek

d e ğ e r i n d e n ötürü

saklanan

ve

bir

anlamda k ı s k a n ı l a n inciye benzeti

lirken ( e i - V a k ı a 56/23) d i ğ e r bir

ayette

(es-Saffat 37/49) gün yüzü g ö r m e m i ş ve

el d e ğ m e m i ş taze yumurtaya,

bir

telak

kiye göre sedefinden

ç ı k a r ı l m a m ı ş

beyaz

inciye ( İ b n Keslr, ll, 452;

Ş e v k a n l , IV, 382-

383). Rahman süresinde de (55/58) ya

kut

ile mercana

b e n z e t i l m i ş t i r .

Bu son

benzetme, hGrilerin giyeceklerine veya

d u d a k l a r ı y l a

y a n a k l a r ı n a

ait bir

niteleme

de olabilir. Yine Kur'an:da hürilerin baki

re o l d u k l a r ı ( e l - V a k ı a 56/36) ve cennette-

  88

ki

e ş l e r i n d e n

önce kendilerine ne

bir

insa

n ı n

ne

de

bir

cinnin

d a k u n d u ğ u

(er-Rah

man 55/56, 74) ifade edilir.

Hürilerin dünya a d ı n l a r ı n d a n

o l u ş

t u r u l a c a ğ ı yoksa a y r ı bir

tür

olarak ya

r a t ı l a c a ğ ı hususu alimler a r a s ı n d a t a r t ı

ş ı l m ı ş t ı r . "Biz o n l a r ı yepyeni bir a r a t ı l ı ş

l a y a r a t t ı k

ve e ş i e r i n e

d ü ş k ü n y a ş ı t

baki

reler ı l d ı k ( e i - Y a k ı a 56/35-37) mealinde

ki ayetlerin tefsirinde Yahya b. Ziyad ei

Ferra. k ı z ç o c u k l a r ı n ı n ve ihtiyar

a d ı n l a

r ı n yeni

bir

a r a t ı l ı ş l a otuz üç y a ş

ç a ğ ı n a

g e t i r i l e c e ğ i n i

kaydeder ( M e ' t ı n i ' l - K u r ' a n ,

lll.

125).

Taberi de hadisiere dayanarak

ayetlerde sözü edilen

"yeni

y a r a t ı l ı ş ı n

dünya

k a d ı n i a r ı n a

has o l d u ğ u n u ileri sü

rer ( C t ı m i ' u ' l - b e y t ı n , XXVII, 106-107) . Ha

s a n - ı Basri'ye ve onun fikir lerini benim

seyen alimiere göre de hüri ler dünya ka

d ı n l a r ı n dan o l u ş a c a k t ı r . Çünkü

mürnin

erkekler gibi mürnin k a d ı n l a r da cennet

teki nimetlerden yararlanma

h a k k ı n a

sa

hiptirler. D i ğ e r alimler ise yeniden a r a t ı

lacak dünya k a d ı n l a r ı y l a birlikte a y r ı bir

tür

olarak hürilerin de

b u l u n a c a ğ ı n ı

ileri

s ü r m ü ş t ü r (Halim ,

I,

476-477; ibn

Kay

yim el-Cevziyye, s. 320, 323-326; AlOsl,

XXVII,

142)

. Haliml.

e ğ e r

cennette y r ı bir

tür

olarak hüriler bulunacaksa

b u n l a r ı n

dünyadaki cariyeler gibi

d i ğ e r

h a n ı m l a r

dan daha ş a ğ ı bir statüde b u l u n a c a k l a r ı

belirtir e l - M i n h t ı c ll,

76-

77) . a n - ı

Kerim'de

cennet

h a y a t ı n ı n

ve oradaki

hürilerin tasvirine en

çokyer

veren Rah

man ve V a k ı a surelerinde, bilhassa ikin

cisinde yer alan ayetler (56/22-23,

35-

37). hürilerin dünya k a d ı n l a r ı n d a n o l u ş

t u r u l a c a ğ ı

kanaatini veren bir

üsiGp

t a ş ı

m a k t a d ı r . Çünkü bu ayetlerde cennet ka

d ı n l a r ı n "yeniden i n ş a

e d i l e c e ğ i

onla

r ı n "bakire

ve

y a ş t a ş k ı l ı n a c a ğ ı ifade edil

mektedir. Dünyada çocukken ölen k ı z l a r

la, evlenen

veya

evlenmeyen genç

v

mürnin k a d ı n l a r da cennete girecektir.

Söz

konusu ayetlerde

b i l d i r i l d i ğ i n e

göre

cennetteki bütün k a d ı n l a r bakire olacak

ve belli

bir a ş t a

(etrab;

bu

nitelik

üç

ayet

te tekrar edilmektedir,

Sad

38/52; el-Va

k ı a 56/3

7;

en-Nebe'

78 /33

) b u l u n a c a k t ı r .

İ l i l i hadiste bu otuz ile otuz üç a r a s ı

ş e k l i n d e

g ö s t e r i l d i ğ i n e göre küçükler bü

yütülecek, büyükler

de

bu y a ş a indirile

cektir.

Bu

özellik ve niteliklerin b a ş k a bir

v a r l ı k

türü

olarak a r a t ı l a c a k hOrilere nis

bet edilmesi uygun

görünmemektedir

.

Nitekim SÖZ konusu ayetlerin tefsirinde

yer alan hadis rivayetleri de bu hususu

desteklemektedir yk . bk.) . Bununla bir

likte

k ı y a m e t

gününde i n s a n l a r ı n

en

ön

de

bulunanlar, mürninler ve kafirler

linde üç

gruba

a y r ı l a c a ğ ı n ı ifade eden

ayetler

( e l - V a k ı a

56/7-40) birinci grubun

e ş l e r i olarak "hür-i

in

"den. ikincisi için ye

niden i n ş a edilecek a d ı n l a r d a n söz et

mektedir.

Ayetlerin bu kompozisyonu.

cennet a d ı n l a r ı n ı n iki

a y r ı

türden

l u ş a

c a ğ ı n ı

söyleyen alimler için d a l a y l ı

da

ol

sa

bir

delil s a y ı l a b i l i r . Cennet k a d ı n l a r ı n

dan bahseden d i ğ e r ayetlerde böyle bir

g r u p l a n d ı r m a b u l u n m a y ı p

nimetierin

müttakiler Sad 38/49;

ed-Duhan

44/5

et-TOr 52/1

7;

en-Nebe' 78/31

),

rabbinin

huzurunda hesap vermekten korkanlar

(er-Rahman 55

/46

) ve A l l a h ' ı n halis u l l a r ı

(es-Saffat 37/40) için h a z ı r l a n d ı ğ ı beyan

edilmektedir.

K u r ' a n - ı Kerim'de. cennet a y a t ı n ı n

dünyadaki insani duygular paralelinde ku

r u l a c a ğ ı n a ve aile m u t l u l u ğ u n u n orada

da s ü r e c e ğ i n e i ş a r e t

ederek mürnin olan

aile fertlerinin cennette birlikte buluna

c a k l a r ı n ı

haber veren ayetlerde (er-Ra'd

I

3/23;

Yasin

36/56;

Gafir 40/8; ez-Zuhruf

43/70) dünyadaki mürnin e ş i e r i n cennet

te de

beraber o l a c a k l a r ı özellikle vurgu

l a n ı r . Buna göre yeni

bir

fizyolojik ve psi

kolojik y a p ı y l a y a r a t ı l a c a k cennet k a d ı n

l a r ı n ı n veya hürilerin

tercihen

k i ş i l e r i n

kendi e ş l e r i n d e n

o l u ş a c a ğ ı n ı söylemek

mümkündür.

Daha

çok Tirmizi'nin es-Sünen'inde ol

mak

üzere

Kütüb-i

Sit e ile d i ğ e r hadis

m e c m u l r ı n d ahiret hallerinden ve

cennet nimetlerinden bahsedilirken

hüri

konusunda

da

ç o ğ u Resülullah'a varma

yan ç e ş i t l i rivayetlere yer verilir. Ebü Nu

aym e l - İ s f a h a n l ' n i n Ş ı f a t ü ' I - c e n n e ' s i ,

Beyhaki'nin el-Ba § v e ' n - n ü ş u r ' u , Kur

tubl'nin

t - T e ı : ; k i r e ' s i , İ b n

Kayyim'in lfa-

d i ' l - e r v a J : ı ' ı ve İ b n Keslr'in

en-Nihaye'si

gibi eserlerde hüriye dair rivayetler bir

araya g e t i r i l m i ş olup hüri konusu. ahiret

h a y a t ı n ı n

gerçeklerinden biri olarak gös

terilirken dünyadaki ferdi

ve içtimal

ha

yat çerçevesinde

k i ş i l e r i n

erdemli olmala

r ı n ı . dünyevi istek ve faaliyetlerinde

ru

s ı n ı r l a r ı

a ş m a m a l a r ı n ı

v

İ s l a m i

ölçü

lerde

medeni

(müttaki)

d a v r a n m a l a r ı n ı

s a ğ l a y ı c ı

pedagojik

bir

faktör olarak da

k u l l a n ı l m a k t a d ı r . Yeme içme. mesken

edinme v cinsi tatmin dünyada çok

önem verilen hususlar

a r a s ı n d a

yer

a l ı r .

Ancak bu i h t i y a ç l a r ı gönlünce giderebilen

insan s a y ı s ı pek z d ı r . Cinsi tatmin. söz

konusu ihtiyaçlar içinde en zor g e r ç e k l e ş

tirilebileni olup p a y l a ş ı l m a s ı da mümkün

d e ğ i l d i r . Bu sebeple i n s a n o ğ l u n u n ger

çek a r l ı ğ ı n ı n ölümle son b u l m a d ı ğ ı n ı , a s ı l

h a y a t ı n

ahirette ebediyete kadar devam

e d e c e ğ i n i haber veren İ s l a m dini (ei-An

kebOt 29/64),

genellikle fa ni alem

de

yete

rince u l a ş ı l a m a d ı ğ ı d ü ş ü n ü l e n ve daha

güzeli arzulanan h a z l a r ı n . bu arada cinsel

8/19/2019 Huri - TDV İslam Ansiklopedisi

http://slidepdf.com/reader/full/huri-tdv-islam-ansiklopedisi 3/4

zevklerin iyiler için ebedl hayatta ideal

bir

ş e k i l d e g e r ç e k l e ş e c e ğ i n i v u r g u l a m

Nasiarda yer alan cennet tasvirlerinin

ve bilhassa hurilerle ilgili a ç ı k l a m a l a r ı n

genellikle takva k a v r a m ı y l a özetlerren di

ni

ve ahlaki' a ş a y ı ş a özendirici pedagojik

bir amaç

t a ş ı d ı ğ ı

u n u t u l m a m a l ı d Me

sela cihada k a t ı l m a n ı n faziletini anlatan,

"Sizden birinizin a v a ş a t ı n ı harekete ge

çirmek için k u l l a n a c a ğ ı k a m ç ı n ı n cennet

te

i ş g a l e d e c e ğ i

yer dünyadan ve dünya

üstündeki her e y d e n d e ğ e r l i d i r (Buh§rl,

"Bed'ü l-bali5" . 8) hadisiyi e. "Cennet hal

k ı n d a n bir k a d ı n yeryüzünde görünecek

olsa her a r a f ı

a y d ı n l a t ı r

ve güzel kokuyla

doldurur. Cennet a d ı n ı n ı n b a ş örtüsü bile

dünyadan ve oradaki her e y d e n

daha de-

ğ e r l i d i r (Buharl, "Cihad

 ,

6) mealindeki ha

dislerin özendirme

a m a c ı

t a ş ı d ı ğ ı a ç ı k t ı r .

Cennet h Grilerinin safrandan

(z

a'

fera

n)

y a r a t ı l d ı ğ ı konusunda nakledilen rivayet

lerin hiçbiri güvenilir s a y ı l m a m ı ş ve bu

hususta R e s u l u l l a h bir e y a n ı n ı n bu

l u n m a d ı ğ ı

kanaatine

v a r ı l m ı ş t ı r

(i

bn

Kay

yim ei-Cevziyye, s. 33 5-336)_Ancak Buha

rl. Müslim ve d i ğ e r b a z ı muhaddislerin

rivayet e t t i ğ i bir hadiste hurilerin tenle

rinin son derece narin ve berrak l d u ğ u

bildirilmektedir

(Müsned,

ll, 23 0, 247,

3 6, 420, 422;

Buhar , "Bed'ü'l-bali5" . 8;

Müslim, "Cennet", 14 , 17)_

HQrilerin

s a y ı s ı

h a k k ı n d a K u r

a n - ı

Ke-

rTm'de herhangi bir bilgi mevcut

e ğ i l d i r .

HGrilerden bahseden ayetler. hem onlar

dan hem de onlara sahip olacak erkekler

den ç o ğ u l s i g a s ı y l a

söz

etmekle birlikte

bundan s a y ı s a l bir sonuç ç ı k a r m a imka

yoktur. B a ş t a Buhar ve Müslim'in sa

hihleri olmak üzere birçok hadis mecmu

a s ı n d a nakledilen rivayetlere göre

Hz.

Peygamber her erkek için iki huri ol

aca

ğ ı n ı

b i l d i r m i ş ve t l i münasebetlerle

bu rakam tekrar

d i l m i ş t i r

(m ese la bk.

Müsned

,

II,

232, 345 , 507 ;

ll l

,

27

;

Da

rimT

,

"

Rii5ai5

,

08;

Buhar , "Bed'ü ' l-bali5" , 8;

Müslim , 31 1, "Cennet", 14; ibn

Mace, "Cihad", 16,

Z

ühd " , 39) . Resul-i

Ekrem cenneti tasvir ederken "

ve

bir de

çok güzel bir zevce" (ibn Mik e, Zühd",

39)

diye tekil bir ifade k u l l a n ı r k e n s a y ı y a

d e ğ i l türe i ş a r e t e t m i ş o l m a l ı d ı r

En

alt

derecedeki cennet ehlinin dünya a d ı n l a

r ı n d a n b a ş k a

y e t m i ş

iki huriye sahip ola

c a ğ ı ş e k l i n d e Ahmed b. Hanbel ve

d i ğ e r

b a z ı muhaddisler

a r a f ı n d a n

nakledilen

hadislerin

(Müsned,

ll , 537; IV, I3 I ; Tirmi

zi,

Ş ı f a t ü

l - c e n n e , 23)

ravilerine yönelik

ç e ş i t l i e l e ş t i r i l e r d ı r . Ahmed b. Han

bel' in a n ı n d a Nesai. Ebu Hatim

ve

Dare

kutnl gibi muhaddislerin y ö n e l t t i ğ i e l e ş

tirileri toplayan İ b n Kayyim'e göre bu ko

nuda sahih olan hadisler her cennet ehli-

ne iki zevcenin v e r i l e c e ğ i n i bildirir; daha

fazla o l a c a ğ ı yolundaki rivayetlerden mu

teber olanlar varsa bunlardan ya hizmet

çi statüsünde olanlar a s t e d i l m i ş t i r veya

bu tür ifadeler erkekteki cinsiyet gücünü

t m a y ı

a m a ç l a m a k t a d ı r ( f j a d i

s. 222-22 3, 330-3 34). Bununla beraber İ b n

Kayyim , cennette her müminin ikiden

fazla huriye sahip l a c a ğ ı n d a n ş ü p h e edil

memesi g e r e k t i ğ i n i de söyler; zira Hz.

Peygamber, her mümine verilecek

e n i ş

mekanlar içinde birbirini görmeyen fert

lerin b u l u n a c a ğ ı n ı s ö y l e m i ş t i r (Buhar ,

"Te fs:r", 5

5/

2; Müslim , "Cennet" , 23 ).

Öy-

le n l a ş ı l ı y o r ki

İ b n

Kayyim, hadis metnin

de geçen "ehl " (aile fertler i) kelimesinin

m u h t e v a s ı n ı zevcelerden ibaret kabul et

m i ş t i r Halbuki a n - ı Kerim'de de be

l i r t i l d i ğ i üzere cennette hurilerden

b a ş -

ka

k i ş i n i n

dünyadaki mürnin aile fertler i

ve a y r ı c a hizmetçiler de g ı l m a n vildan)

b u l u n a c a k t ı r D o l a y ı s ı y l a bu hadis bir mü

mine birçok hurinin v e r i l e c e ğ i hususun

da kesin bir delil t e ş k i l etmez.

HGrilerin a y ı s ı n a dair hadis diye nakle

dilen. fakat alimler

a r a f ı n d a n

tenkide ta

bi tutulan rivayetlerden biri de İ b n Mace '

nin es-Sünen ' inde yer a l m a k t a d ı r ("Ci

had" , ı ) . Enes

b.

Malikyoluyla Hz .

Pey-

gambe

r'

e nisbet edilen bu rivayete göre

Kazvin ş e h r i n i n fethine

k a t ı l ı p

k ı r k gün

se

bat

gösteren

k i ş i y e

cennette verilecek

k ö ş k ü n 70 .000 k a p ı s ı olacak ve her a p ı

n ı n

y a n ı n d a

k ö ş k ü n

sahibini bekleyen bir

huri b u l u n a c a k t ı r

İ b n ü ' I - C e v z l

bu hadi

sin uydurma o l d u ğ u n u belirttikten son

ra İ b n Mace gibi bir muhaddisin böyle bir

hadisi e l e ş t i r i y e tabi tutmadan eserine

a l m a s ı n d a n

d u y d u ğ u

ş a ş k ı n l ı ğ ı

dile geti

rir (ibn

Ma

c

e,

a

 y

; ı r ü d d i n ei-Eibanl. I,

3

71

).

Ebu Nuaym e i - İ s f a h a n l ' n i n cenne

te giren herkese 4000 bakire, 8000 dul

ve

a y r ı c a

100 h

Gri

v e r i l e c e ğ yolunda riva

yet

t t i ğ i hadis isnad a ç ı s ı n d a n

z a y ı f

bu

l u n m u ş ravileri içinde a l a n c ı k i ş i l e r i n bu

ifade i l m i ş t i r ( Ş ı f a t ü

ll

l, 219-220, 279-280; ibn

Kayy

im ei-Cev-

ziyye,

s.

3

60-36 I)

.

Taberi. İ m a n edip güzel d a v r a n ı ş l a r

da bulunanlar cennette Iezzet

ve

sevince

mazhar

k ı l ı n a c a k t ı

(er-Rum 30115) me

alindeki ayetin te fsirinde cennet ehlinin

ş a r k ı l a r dinleyip e ğ l e n e c e ğ i n i belirtirken

ami  u  l-beyan,

XX

I.

19- 20)

T i r m i z

fatü'l-cenne", 24)

ve

Beyhaki ( e l - B n

u r ,

s. 2 O . cennet h Grilerinin koro ha

linde müzik icra edeceklerine dair hadis

ler n a k l e t m i ş e r d i L HGrilerin bu s ı r a d a

d u y g u l a r ı n ı ş ö y l e dile getirecekleri de ifa

de edilmektedir : "

Biz

sonsuza kadar ya

ş a y a n ve pörsümeyen tazeler. küsmeyen

sevgililer iz. Biz çok mutluyuz,

i m i z

HORi

de çok mutludur . y r ı c a hurilerin, ş l e r

e t r a f ı n d a

A l l a h yücelten ve O'nu öven

terennümlerde

b u l u n a c a k l a r ı

da bildiril

mektedir (Müsned, I,

56;

Beyhaki,

s.

2 2;

ibn K

ayy

im ei-Cevz iyye, s. 358-360) .

Dünyevl zevk ve

h a z l a r ı

yeterince tada

mayan, u m d u k l a r ı ölçüde mutlu olama

yan veya ç e ş i t l i a c ı l a r a ve k a y ı p l a r a ma

ruz kalan i n s a n l a r ı n dil

o l d u ğ u n d a n

ş ü p h e etmedikleri yüce

T a n r ı

n ı n kendi

lerine dünyada elde edemedikleri

mutlu

l u k l a r ı y a ş a t a c a k ş e k i l d e Iutuflarda bulu

n a c a ğ ı ikinci bir a y a t ı n mevcudiyetine

i n a n m a l a r ı

onlarda iyimser bir ruh hali

nin hakim

o l m a s ı n a

y a r d ı m c ı o l d u ğ u gi

bi

böyle

bir

ahiret

i n a n c ı i n s a n l a r ı n

daha

s a ğ l ı k l ı bir dini hayat

y a ş a m a l a r m a

kat

k ı d a b u l u n a c a k t ı r Bu amaçla erken dö

nemlerden itibaren hurilerin y a p ı s ı . fiz

yolojik üstünlükleri , cinsi güçleri ve

l a r ı h a k k ı n d a bir k ı s m ı Hz . Peygamber'e

nisbet edilen ç e ş i t l i rivayetler hadis kitap

l a r ı n d a

ye

r almaya b a ş l a m ı ş t ı Bu tür ri

vayetlerde h

Gri

özlemiyle h a s t a l a n ı p ölen

lerin dahi b u l u n d u ğ u kaydedilmektedir.

K ı s m e n Tirmizi'nin

es-Sünen

inde ve da

ha çok da İ b n Ebü'd-Dünya. Taberani.

Ebu Nuaym, Hatlb

B a ğ d a d i

Münzirl

ve Kurtubl'nin eserlerinde görülen bu ri

vayetleri

İ b n Kayyim

d i ' l -

r v ô . J : ı ı n d a

bir araya

g e t i r m i ş

ve

k ı s m e n

l ş t i r i y

tabi

t u t m u ş t u r

Eserin

ilmi

n e ş r i n i

ger

ç e k l e ş t i r e n

Yusuf Ali Büdeyvl ise söz k

o-

nusu rivayetleri

e l e ş t i r m i ş

ve ç o ğ u n u n

güvenilmez o l d u ğ u n u

k a n ı t l a m ı ş t

(f ja

d i ' l - f : ı , s.

337- 346 ).

O s m a n l ı alimlerinden

Y a z ı c ı o ğ l u

Meh

med, Ahmed Bican ve

E ş r e f o ğ l u

Rumi,

h a l k ı

iyiliklere özendirmek

a m a c ı y l a

ka

leme a l d ı k l a eserlerde

(bk

. bibl.) hOrile

re

ait

s ı l s rivayetlere ve kendi muhay

yilelerinin ü rünü tasvirlere birbirine ben

zer ş e k i l d e yer e r m i ş l e r d i r .

Bu

tasvirlere

göre

hQr

i bedeninin alt

ı s m ı

miskten. or-

amberde n, üst

s m ı

kilfurdan yahut

m u t l a ş m ı ş nurdan a r a t ı l m ı Serçe

r göster

se

bütün

d ü n y a y ı

a y d ı n

l a t ı r d ı ve dünyaperestler

ona

t a p a r d ı .

Tü-

k ü r ü ğ ü n d e n bir damla denize d ü ş s e bü

tün denizler ş e k e r olurdu. B e ş vakit na

m a z ı cemaatle k ı l a n l a r a verilecek hQrile

rin

s a ğ

y a n a ğ ı n d a Ebu Bekir, sol y a n a ğ ı n -

da Ömer,

a l n ı n d a

Osman. yüzün

alt

m ı n d a Ali, d u d a k l a r ı n d a da besmele ya

z ı l m ı ş t ı r . Her hOrinin y e t m i ş elbisesi olup

b u n l a r ı n her biri her an

y e t m i ş

renk yan

s ı t ı r .

Cennetteki her mümine

ve

rilecek h

G-

ri s a y ı s ı genelde e t m i ş s a y ı s ı n a b a ğ l ı

ola-

rak k l ı rakamlarla gösterilmektedir.

Y a z ı c ı o ğ l u Mehmed'in bir

e l a k k ı s i n e

gö

re her

müm

ine iki h Gri ile birlikte kocala

cehenneme

m i ş

  l a r d a n y t

89

8/19/2019 Huri - TDV İslam Ansiklopedisi

http://slidepdf.com/reader/full/huri-tdv-islam-ansiklopedisi 4/4

H Ü R İ

k a d ı n verilecektir. Bir b a ş k a telakkisine

göre ise her

r k e ğ e

4000 baki re, 8000 dul

ve a y r ı c a

n i t e l i ğ i

belirtilmeyenSOO

olmak

üzere 12.500

h C ı r i

verilecektir.

K u r ' a n - ı Kerim de ahiret m u t l u l u ğ u

hem maddi hem manevi-ruhi

çerçevede

tasvir e d i l m i ş t i r benzer a k l a ş ı m hadis

metinlerinde

de

görülür.

Bu

tasvirleri

inceleyip a n l a m a y ı

ve halka a k t a r m a y ı

amaçlayan b a z ı alimler, bunlardan kendi

yetenek

ve

temayülleri

d o ğ r u l t u s u n d a

birbirinden a r k l ı . zaman zaman da abar

t ı l ı sonuçlar

ç ı k a r m ı ş l a r d ı r .

Bir

e r k e ğ i n

343.000

h C ı r i s i o l a c a ğ ı n ı

ileri sürecek ka

dar

ü b a l a ğ a yapanlar A l l a h

her ş e y e

kadir o l d u ğ u n u söyler ve cennet ehlinin

arzu t t i ğ i her

e y i n

g e r ç e k l e ş e c e ğ i n i be

yan eden

ayetleri

(mesela bk. el-Enbiya

21/102; F u s s ı l e t 41/31;

Kaf

50/35)

delil

gösterir ler. Ancak naslarda yer almayan,

üstelik n l a r ı n l a f z ı y l a ve ruhuyla a ğ d a ş

mayan, e r ç e ğ e . a k l ı s e l i m ve zevkiselime

ters

d ü ş e n bu

tür

bilgileri ciddiye

almak

mümkün e ğ i l d i r . Ahiret a r t l a r ı n ı n dün

ya

ş a r t l a r ı n d a n

f a r k l ı o l d u ğ u bildirilmek

le beraber o hayatla ilgili olarak n l a t ı l a n

hususlar dünya realitesi içinde

y a ş a y a n

insanlara hitap e t t i ğ i n e göre

u n l a r ı n et

kili olabilmesi için i n s a n ı n

a k l ı

ve beklen

tileriyle

bir

ölçüde u y u ş m a s ı

g e r e k t i ğ i

a ç ı k t ı r . Nitekim K u r ' a n - ı Kerim'de cennet

h a y a t ı

tasvir edilirken bunun dünyadaki

mutluluk a s ı t a l a r ı y l a i l i ş k i l e n d i r i l e r e k an

l a t ı l d ı ğ ı görülmekte, ancak

ahiret

haya

t ı n ı n

çok daha saf, derin ve mutluluk ve

rici l a c a ğ ı ifade edi lmektedir (mesela b

k.

ei-Bakara 2/25; es-Saffat 37/45-47; Mu

hammed 4

7/1

5).

Hz. Peygamber ile h a n ı m l a r ı

a r a s ı n d a

ortaya

ç ı k a n

b a z ı a n l a ş m a z l ı k l a r d a n Kur

' a n - ı Kerim'de söz edilirken ğ e r peygam

ber a n ı m l a r ı n ı b o ş a y a c a k olursa l l a h

kendisine daha

h a y ı r l ı e ş l e r

ihsan edece

ğ i , bunlar a r a s ı n d a

dul ve bakirelerin de

b u l u n a b i l e c e ğ i

a n l a t ı l ı r

(et-Tahrlm 66/5)

.

B a z ı müfessirler burada sözü edilen dul

dan Firavun un k a r ı s ı Asiye'nin, bakire

den de

Hz

. Meryem in

k a s t e d i l m i ş

olabile

c e ğ i n i

v e R e s C ı l - i

Ekrem'in cennette bun

larla e v l e n e b i l e c e ğ i n i

bir ihtimal

olarak

ileri

s ü r m ü ş l e r d i r

(Ebü'I-Leys es-Semer

kandl,

III,

38 Kurtubl, el-Cami ,

XVIII,

27;

Süyutl. VIII,

225).

Y a z ı c ı o ğ l u

Mehmed

bu telakkiyi

bir

fantezi haline e t i r m i ş s e

de (Muhammediyye, s. 383)

bu

yorumu

ne

d a y a n d ı n l m a k istenen

ayetle ne

de

içinde

yer

a l d ı ğ ı d i ğ e r

ayetterin

muhte

v a s ı y l a (et-Tahrim 66/1-4) b a ğ d a ş t ı r m a k

mümkündür. Esasen böyle bir n l a y ı ş

müfessirlerin

ç o ğ u n l u ğ u t a r a f ı n d a n da ·

itibar

g ö r m e m i ş t i r .

Ahiret m u t l u l u ğ u n -

390

da maddi

tatminierin

p a y ı

bulunmakla

birlikte b u n l a r ı n

birinci derecede

bir yer

i ş g a l e t m e d i ğ i

hususu

İ s l a m i

a n l a y ı ş ı n

özünü o l u ş t u r m a k t a d ı r . D i ğ e r b a z ı ahi

ret tasvirleri gibi

h C ı r i

konusundaki ayet

ve

hadislerde de insan t o p l u l u k l a r ı n ı n

sosyal ve

kültürel

seviyelerinin, estetik

ve zevk

n l a y ı ş l a r ı n ı n ,

zihin ve hayal ka

biliyetlerinin belli ölçüde dikkate a l ı n d ı

ğ ı n ı söylemek

mümkündür

.

Bütün

ahi

ret

halleri gibi h ri konusu da gayb

a l a n ı

na dahil o l d u ğ u n a göre (ei-A raf 7/187-

188) K u r ' a n ' ı n bu hususta s ö y l e d i ğ i son

söz

g a y b ı Allah'

tan b a ş k a

kimsenin bite

r n e y e c e ğ i g e r ç e ğ i d i r (ei-En'am 6/50,

59;

en-Neml27/65).

B İ B L İ Y O G R A F Y A :

R a g ı b

e ı - i s f a h a n .

el-Müfredat, J : ı v r

md.;

Usanü 1- Arab, " J : ı v r "

md.;

Kamus Tercümesi,

J : ı v r

md.; M. F. A b d ü ı b a k i , el-Mu cem,

J : ı v r ,

" ] 5 ş r " ,

"zvc" md.leri;

Müsned,

I,

156;

ll,

230,

232,247,316, 345,385,420,422,507,

537;

lll,

27

, 438, 440;

IV,

131, 200; V 242; Darim ,

"Ri]5a]5",

108; Buhar . "Bed'ü'l-bal]5", 8, "Ci

had", 6, "Enbiya'". 1, " T e v J : ı i d " , 35, "Tefsir",

55/2; Müslim. "Cennet", 2-5,

14

,

15

, 17, 23,

İ m a n " , 311; ibn Mace. N i k a J : ı , 62, "Zühd",

18, 39, "Cihad", 16; Ebu Davud, "Edeb", 3;

Tirmizi,

"Ra<;ia<", 19, "Feia'ilü'I-cihad", 25, " ~ ı

yamet", 48 , Ş ı f a t ü ' l - c e n n e 5, 23-24; The

Sacred Books of the East: the Zend-Avesta  

(tre.

L. H. Mills, ed. F. Max Müller). Oxford 1883,

XXII/1, s. 1-18; XXlll/2, tür.yer.; XXIV/8, s. 53-

65; XXXI/3, tür.yer.; Yahya b.

Ziyad

el-Ferra,

Me

ani I-Kur an

( n ş r .

Ahmed Yusuf

Necati- M.

Ali

en-Neccar).

Beyrut

1980,

lll,

125;

Taberi,

Ca-

mi u l-beyan (Bulak),

XXI,

19-20; XXVII, 106-

1 7; Ebü'l-Leys es-Semerkand , Tefsirü 's-Semer

~ a r ı d i ( n ş r .

Ali

M. Muavvez . d ğ r . ) .

Beyrut

1413/

1993, lll,

273, 381;

Hal m , el-Minha.c, 1 476-

477; ll , 176-177; Ebu Nuaym el-isfahan , Ş ı f a

t ü ' l - c e n n e ( n ş r . Ali R ı z a Abdullah).

D ı m a ş k

1407-

1408/1987-88, lll, 219-220, 279-280;

Beyhaki.

e l - B a ' ş v e ' n - n ü ş ü r (n M.Sald BesyQn ). Beyrut

1408/1988, s. 210-212; Kurtub . et-Te?;kirefi

a l ; ı v a l i ' l - m e v t a

ve

umüri l-al]ire,

Beyrut 1405/

1985,

s. 555-564; a.mlf . el-Cami , XVlll, 127;

ibn Kayyim ei-Cevziyye,

f j a d i ' l - e r v a t : ı ( n ş [

Yusuf

Ali

Büdeyv - Muhyiddin MüstQ), Beyrut 1411/

1991, s. 222-223, 312-365;

ibn Kes r, e r ı - N i h i ' i

ye(Zeyn ). ll,

451-467;

Y a z ı c ı o ğ l u

Mehmed,

Mu

hammediyye, istanbul 1298,

s.

378-383;

Ah

med

Bican.

E n v a r ü ' l - a ş ı k i n , istanbul1306,

s.

465-467; E ş r e f o ğ l u

Rum .

Müzekki n-nüfüs,

istanbul

1327,

s.

121-122;

Süyut , ed-Dürrü  l

m e n ş ü r ; Beyrut 1403/1983,

Vlll, 225;

ibrahim

H a k k ı

Erzurum , M a ' r i f e t r ı a m e ,

istanbul 1310,

s. 10;

Ş e v k a n ı F e t l ; ı u ' l - ~ a d i r ,

IV,

382-383;

Alu

s ı .

R ü l ; ı u ' l - m e ' a r ı i , XXVII, 142; R. C. Zahner. The

T e a c h i r ı g s

of the Maggi a

C o m p e r ı d i u m of

Zo

r o a s t r i a r ı Beliefs, New York 1965

, s. 146-147;

A. Cohen, E v e r y m a r ı ' s

Talmud,

New York

1975,

s. 383-389;

Elban , Silsite

ü 1 - e l ; ı a . d i ş i z

-za ife

ve l-mevzü a, Beyrut

1398/1977,

I, nr. 371;

E.

Berthels,

"Die

Paradiesischen Jungfrauen

(Hü

ris)

Im Islam

", /slamica,1/2-3, London

1993, s.

263-287; A.

J. Wensinck,

"Hür", İ A , V/1, s. 591-

592; a.mlf.- [Ch

Pellat].

" l:lür", (ing.).

lll,

581-582; Ahm

ad

Tafazzol ,

"Cinwad

Puhl", E r.,

V

595 .

~ BEKiR

TOPALOGLU

r

L

HURKÜS

b

ZÜH YR

( ~ j ı : i . ~ ~ ; : >

(ö . 38/658

Hakem

V a k ' a s ı ' n d a

Hz. Ali ye muhalefet

eden

ilk Harici liderlerinden.

_j

Temim

kabilesinin

Beni Sa 'd koluna

mensup l d u ğ u n d a n

Sa'dl nisbesiyle a n ı ~

l ı r Ne zaman müslüman o l d u ğ u bilinme

mekle beraber Hudeybiye'de u l u n d u ğ u

na i l i ş k i n rivayet o ğ r u kabul edilirse ( bn

Hacer, I, 320) 6 (628) y ı l ı n d a n önce

İ s l a

miyet i

kabul e t t i ğ i söylenebilir.

i r a n

fethi e s n a s ı n d a müslümanlarla

b a r ı ş a n t i a ş m a s ı

yapan A h v a z ' ı savun

ı n a k l a görevli

iranh kumandan Hürmü

z a n ' ı n a n t l a ş m a

ş a r t l a r ı n ı

bozma tehdi

dinde

u l u n m a s ı n ı n a r d ı n d a n

Basra Vali

si

Utbe

b. G a z v a n ' ı n

durumu

Halife Hz.

Ömer'e bildirip

y a r d ı m

istemesi üzerine

Hurküs Ömer t a r a f ı n d a n kumandan

ta

yin edilerek Ahvaz'a gönderildi.

İ r a n

or

dusunu yenilgiye u ğ r a t ı p Ahvaz'la birlik

te

Tüster a k ı n l a r ı n a kadar uzanan bölge

yi ele geçiren Hurküs o p l a d ı ğ ı cizyeyi ha

lifeye gönderdi. Daha sonra Hürmüzan'a

k a r ş ı

sürdürülen mücadelede Basrah ve

K C ı f e l i

k u m a n d a n l a r ı n

emrinde e ş i t l i gö

revler ifa etti (Taberl,

IV,

76-79).

Hurküs,

Hz.

s m n

yönetiminden

kayetçi olup 35 (655-56) ı l ı n d a Medine'

ye giden 600 ü a ş k ı n B a s r a l ı ' y a öncülük

y a p t ı (a.g.e.,

IV,

349) . Hz. Ali'nin halife ol

m a s ı n d a n sonra

i ş e .

Talha ve Zübeyr' in

ö n c ü l ü ğ ü n d e

g e l i ş e n

olaylarda

onlara

k a r ş ı

B a s r a ' y ı

savunan askeri i r l i ğ i n ba

ş ı n d a bulundu. a s r a ' n ı n Talha ve Zübeyr

kuwetlerinin

eline geçip

Hz

. s m a n ' ı n

hid edilmesi l a y ı n a k a r ı ş a n l a r d a n

bir

m ı n ı n öldürülmesi üzerine Temim kabi

lesinin himayesine girdi. S ı f f i n S a v a ş ı ' n d a

kabilenin

reisi

Ahnef

b.

K a y s ' ı n

tesiriyle

Hz. Ali'nin

y a n ı n d a

yer a l d ı . S a v a ş sürer

ken hilafet meselesinin hakemiere hava

le edilerek çözülmesi için Hz. Ali'ye teklif

götürüp

bunda

s r a r

edenler r a s ı n d a bu

lunan Hurküs, meselenin hakemiere ha

vale edilmesine r ı z a g ö s t e r d i ğ i için Ali'yi

günah

ş l e m e k l e

s ç l a d ı . Hz. Ali ile a p t ı

ş i d d e t l i t a r t ı ş m a l a r d a

ona k a r ş ı

ç ı k ı ş ı

n ı n Allah

r ı z a s ı n d a n

b a ş k a

bir

gaye t a ş ı

m a d ı ğ ı n ı

belirterek hilafet

konusundaki

hükmün

hakemiere

e ğ i l

Allah'a

ait

oldu

ğ u n u

savundu

(ibn

Keslr, VII, 285). Buna

k a r ş ı l ı k

Hz. Ali, Muaviye ile a z ı l ı

bir

an t

l a ş m a y a p ı l d ı ğ ı n ı ve ilahi emre göre (en

Na

hi

6/9 s ö z l e ş m e l e r e u y u l m a s ı ge

r e k t i ğ i n i söyleyerek a s ı l g ü n a h ı n a n t l a ş -