Elektronika Jolineare

5/19/2018 Elektronika Jolineare

1/41

KAPITULLI IV

GJENERATORT IMPULSIV

4.1 KLASIFIKIMI

Gjeneratort q prodhojn lkundje josinusoidale t forms:drejtkndshe, katrore, dhmbsharr, me maj etj, quhen gjeneratorimpulsiv. Kta ndrtohen me elemente aktive: transistor bipolare dhe meefekt fushe, me dioda tunel dhe me qarqe t integruara lineare e jo lineareetj. Gjeneratort ndahen n dy grupe kryesore:

1. Multivibratort: t cilt realiojn autogjenerator dhe gje!nerator n rregjim prits pr prodhimin e sinjaleve drejtkndshe e katrore."gjatja e impulseve bhet n kufij t gjer nga disa mikro!sekonda deri ndisa sekonda. #auat jan n po at rend gjatjeje si dhe impulset. $multivibratort simetrik gjatjet e pauave dhe t impulseve jan tbarabarta. %mpulset drejtkndshe brthehen n nj numr te pafundharmonikash prej nga rrjedh edhe emrtimi i tyre.

2.Gjeneratort impulsiv t posa&m t cilt prodhojn sinjale meforma te ndryshme, dhembsharr me maj etj. Ktu bejn pjes edhegjeneratort me bllokim, te cilt prodhojn impulse me gjatje relativisht tevogl: nga disa mikrosekonda deri n qindra mikrosekonda, me formpothuajse knddrejt. Gjeneratort impulsiv jan dy llojesh:

! Gjeneratort q nuk marrin asnj sinjal eksitues nga jasht oseautogjeneratort impulsiv.

! Gjeneratort q marrin impulse komanduese nga jasht 'ngaeksituesi(, prbjn gjeneratort impulsiv t komanduar ose n rregjimprits.

1. Multivibratr!t)ecili prej stadeve nga t cilt prbhet multivibratori, sht nj

amplifikator i akonshm me reistenc regjimi *, dalja e te cilit lidhet'&iftohet( me hyrjen e stadit tjetr nprmjet nj reistence thjesht aktive '* &(ose kapacitive '+(.

$ga lloji i ksaj lidhjeje reistive ose kapacitive dallojm tri tipa tendryshm multivibratorsh: me dy gjendje te qendrushme 'bistabl(, me nj

gjendje te qendrueshme 'monostabl( dhe pa asnj gjendje te qendrueshme'astabl(.

a"Multivibratort me dy gjendje t qndrueshme 'rigerat, -lip!flop, bistabla(. Kur te dy reistencat e &iftimit te kundrt poitiv jan vetmaktive '*&(, sistemi do t ket vetm dy gjendje te qendrueshme. Kalimi nganjra gjendje n tjetrn do t bhet vetm me impulse lshues 'eksitues,trigerues( prej nj stadi eksitues nga jasht. Ky tip multivibratori, q quhet


2/41

El#$tr%i$a Jli%#ar# & Ni$lla 'ar()i

triger ose flip!flop, sht m i rndsishm nga te gjith multivibratort etjer, pr shkak te prdorimit t tij n makinat llogaritse elektronike. $fakt trigeri luan rolin si rele me dy poicione, n poicionin e par njeri stadsht plotsisht prcjells dhe tjetri sht plotsisht i bllokuar, ndrsa npoicionin e dyt rolet e tyre jan t kundrta. rigerat punojn gjithmonvetm n regjimin prits, bjn pjes n gjeneratort impulsiv t komanduar'prits(.

b"Multivibratort me nj gjendje te qendrueshme, 'njvibratort,monostablat(. $ qoft se njra nga reistencat e &iftimit t kundrt poitivrealiohet me kondensator '+( dhe tjetra me reistenc '*&(, sistemi kavetem nj gjendje t qndrueshme, e cila arrihet vetm kur realiohet impulsi

i lshimit nga jasht. Gjendja e dyt sht e paqendrueshme dhe lidhet mekohn e shkarkimit te kondensatorit '+( t qarkut t &iftimit te kundrtpoitiv. jo komutohet vet sapo mbaron shkarkimi i ktij kondensatori. $kt mnyr nj impulsi t hyrjes i prgjigjet nj impuls n dalje, q shfaqetme nj vones t prcaktuar. $jvibratort bjn pjes n gjeneratortimpulsiv t komanduar 'prits(.

*" Multivibratort pa asnj gjendje t qndrueshme 'auto!gjeneratort impulsive ose astablat(. Kur t dy reistencat e &iftimit tkundrt poitiv realiohen me kondensator '+(, do t prftojm njautogjenerator q gjeneron nj seri impulsesh n form drejtkndshe, megjatje t tyre nga disa mikrosekonda deri n dhjetra sekonda.

2. G+#%#ratr!t # ,-a!/$ grupin e gjeneratorve t posa&m bjn pjes:a"Gjeneratort e brthimit linear pr prodhimin e sinjaleve n

form dhembsharr ose tension brthimi etj., q punojn akonisht nrregjimin prits. Kto sinjale duhen pr t hvendosur tufn e rreeve ntubat katodike n ekranet e televiorve etj.

b" Gjeneratort me bllokim, q paraqesin n vetvete nj stadamplifikues, ku &iftimi i kundrt poitiv i thell realiohet nprmjet njtransformatori impulsiv. #rdoren kryesisht pr prodhimin e impulseve megjatje shum t vogl. Gjeneratort me bllokim punojn si autogjeneratordhe me rregjim prits.

Konvertuesit /+!/+ q ushqejn pothuajse t gjitha pajisjet

elektronike t sotme 'televiort, kompjuterat, monitort etj. etj( prdoringjeneratort me bllokim.*"Gjeneratort impulsiv me qarqe integruese kohore $0!111.

4.2 NGARKIMI 0E SKARKIMI I NJ KON0ENSATORI NPRMJETNJ REISTEN3E AKTIVE

14


3/41

Kapitulli 2 G+#%#ratr!t i/,ul-iv

0lementt pasiv pranohen: kondensatori + i prkryer, reistenca *aktive, burimi i tensionit 0 me reistenc t brendshme ero dhe &elsi 3 pome reistenc ero 'fig.2.4(.

Ngarkimi i kondensatorit ndodhkur ky&et &elsi 3 n poicionin 5!4kondensatori + do t ngarkohet nprmjet reistencs *. $garkimi i tij nukndodh menjher, ai varet nga vlerat e reistencs * dhe e kondensatorit +.#rodukti *+ quhet konstante kohe ' 5 R3, !sekonda, *!ohm, +!farad(.

#r nj koh shum t vogl kondensatori + paraqet 6lidhje tshkurtr6, tensioni 0 i burimit hvillohet n reistencn * dhe rryma nqarkun *+ arrin maksimum: I5E6R. #astaj ai fillon t ngarkohet, duke

shkaktuar nj voglim t rryms npr kt qark ' i7% e!t8*+

(, n prpjestimme rritjen e ngarkimit.Ngarkesa e kondensatorit sht 753u38 si rrjedhoj edhe tensioni i

ngarkimit t tij arrihet tsekonda pas kyjes s qarkut RC, n kto kushte kavend ligjji eksponencial:

u3 5 E 9 uR 5 E :1 9 #9t6R3" '2.4(

-ig.2.4

- Ky tension sht nj funksion t kohs, fillon n origjinn e koordina!

144

u*

$garkimiu*70e!t8*+

0

57*+

0)hkarkimiu*7 ! 0e!t8*+

5 7*+

5

$garkimiu+70'4!e!t8*+(

7*+

0u+ 7*+

0*+

0

5

)hkarkimiu+70 e!t8*+

7*+

0*+

u34 9

; 5

!

ER

iR 5 i3

uR

i+ t


4/41


tave 'pr t75, u+7075(;

! i sht monoton rrits sepse ka derivatin poitiv: *+t

(me reale '2.45( marrim:

( ) ( ) (44.2'e*+

0

realdt

du

;*+

0

idealdt

du t8*+!99

==

#r t75 t dy rastet prputhen.Me madhimin e kohs kurba e rastit real do t jet jolineare.

Koeficienti i jolinearitetit sht:

14

5 R 3 T >


7/41


C 7 =

=

==

5t9

t9

5t9

dt

dudt

du!

dt

du

=

08*+

e08*+('08*+ 8*+4 ! e ! 8 *+

"akonisht = R3 BB T, pra D


8/41


athere: u15+

49

9 udt*

u+ '2.4A(

#as derivimit i t dy anve t shprehjes '2.4A(, kemi:

dt

du4 7*+

u9 dt

du9 '2.4?(

prej nga:dt

du*+

dt

du*+u 949 = ose ud7 *+

dt

(ud'u dh

'2.4B(

-ig.2.?"akonisht plotsohet kushti u2 u1, duke vogluar ose * ose +,

dhe tnsioni i daljes sht n prpjestim t drejt me derivatin e tensionit thyrjes 'fig.2.?(:

ud *+dt

duh '2.4>(

konstantja e prpjestimit k7 *+.

4.< REGJIMI ;ELS I ELEMENTEVE AKTIV

ija e ngarkess VNn familjen e karakteristikave statike i k 7 f'uK0( t nj transistori 'fig.2.45a( ndrtohet me ann e dy pikave. /ihet se:

uK0C RK iK5 E iK5 9 :16RK" uKCE6RKdhe 'ik7 5, uK07EK(; ' uK0 7 5, iK 7 E$6R$(.

14

5 R

3

T >


9/41


a. Gjendja e bllokuar ( B )

@arku ba ! emiter prmban nj diod, e cila nuk lejon kalimin erryms '%H 5( kur tensioni i batuar sht m i vogl se sa ai i pragut 05. )irrjedhoj %k7 5 dhe uK07 0K. $ transistort n!p!n arrihet bllokim batu!arn ba nj tension negativ.

b. Gjendja e ngopjes ( saturimit S)

$ qoft se tensioni i hyrjes kalon vleren 0 H0I, lind rryma e bas%H q shkakton rritjen e rryms s kolektorit %K7 J %H deri sa arrihet ngopjaose saturimi ')(. #r kt qllim tregohen %Kdhe %bpr gjendjen e saturimit.

#r t llogaritur rrymn %bnuk prfillet reistenca e brendshme e

bas q lidhet me at t gjeneratorit t sinjalit. #r t vendosur pikn epuns s qetsis n karakteristikat statike, n ba batohet f.e.m. aktiveEH0, q sht midis EH05dhe EH0) 'fig. 2.45,d(.

/ihet se %K)7'0K!EK0)(8*K. #or, koeficienti i amplifikimit sipasrryms voglohet kur kalohet nga ona aktive n onn e saturuar.

$ qoft se Jminsht vlera minimale e tij, pr t punuar n onn esaturuar duhet t plotsohet mosbaraimi %H %k8min.

1


10/41


-ig.2.45

"akonisht skemat praktike krkojn q rryma e bas t kaloj dy ose triher vlern kufi ' %k8Jmin(, q t jemi t sigurt pr saturimin, pava!rsisht sekoeficienti J pson ndryshime prej ndryshimit t temperaturs, vjetrimit ttransistorit etj.#arametrat e brendshm t transistoreve t prdorur pr komutim jan:

ipi EH0I EH0 EH0) EK0)

Si 5,1 5,? 5,B 5,9G# 5,4 5,9 5,= 5,4@arqet e integruara lineare dhe jolineare prdorin kryesisht transi!

stort n!p!n prej silici, prandaj do t trajtohen kto tipe.

4.@ PARIMI 'A I N0RTIMIT T MULTIVI'RATORVE ME0 GJEN0JE T =EN0RUESME :TRIGERAT"

$drtimi i tyre mbshtetet n skemat e amplifikatorve t rryms svahduar me dy stade t lidhura n kaskad 'fig.2.4=(. )ipas funksionimit ttransistorit n rregjimin &els, n qoft se Eh75 transistori 4bllokohet 'H(kurse transistori 9do t saturohet ')(.

Kur Eh745, transistori 4saturohet dhe transistori 9bllokohet.$ kto kushte hyrja 'L( dhe dalja '/( e ktij sistemi me dy stade

jan gjithmon n t njjtin potencial. sht plotsisht e mundur tbashkohen kto dy pika 'hdhe d( me nj prcjells, duke mos shkaktuarasnj shqetsim t sistemit. )kema e prftuar sht nj pajisje me dy gjendjet qendrueshme, t ciln e paraqesim pa gjeneratorin e sinjaleve E hme njform simetrike 'fig.2.4=a,c(. Me simetri t plot kuptohet se t dytransistort n do ast t kohs jan n gjendje t njjt, d.m.th. ose t dy tbllokuar ose t dy t saturuar.

$ fakt nuk realiohet nj ekuilibr i plot pr shkak t: v+#t!ri/itt! ,ara/#trav#, tra%-i-tr!t # t! %+!+tit ti, %u$ +a%! i(#%ti$ ()# %a%(i$i/i i t#/,#ratur!-, etj. #randaj njri nga transistort kalon n gjendjet bllokuar ', kurse tjetri n gjendje t saturuar S.

$ qoft se rryma e kolektorit t transistorit 9'ik9( rritet pr shkaqetq prmenden 'transistort jo t njjt, vjetrimi i parametrave, ndryshime tvogla nga temperatura n njrin stad etj(, tensoni kolektor! emiter uK09do tvoglohet nga shprehja:

uK095 EK9 ik9 RK

Meqense baa e transistorit 4ushqehet nga kolektori i transistorit

1


11/41


9, do t voglohet rryma e bas 'iH4( dhe e kolektorit 'iK4(. #ra, kemi njshkak tjetr pr rritjen e rryms n kolektorin e 9dhe nga iti/i i $u%(!rt,itiv i rt!rritet prsri rryma iK9 %! r/!% # rt#$utderi n %K)'9(:

= H9H09K4H4K4H4H04K09k9 i;u;u;(iC'i;i;u;u;i

Kjo gjendje vahdon gjat gjith kohs, n qoft se nuk vepronndonj sinjal n hyrje. #o t veproj sinjal n hyrje skema do t prmbyset.

Kur tensioni q batohet n ban e transistorit 4 sht ero, ky i

fundit kalon shum shpejt n gjendje bllokimi.Nlogaritja e elementeve t skems, q t plotsohet kushti i saturimit,bhet me ndihmn e gjeneratorit t T#v#%i%it'fig 2.4=(:

a" EG 5 0K ! i '**K( 50K ! '0 0

* * *k H

K H

+ +( '* *k( 5

7* 0 * * 0

* * *H K K H

K H

+ +

+ +

' (7 A,== '2.=5(

RG7 '*K *( H* 74B,=2 k; *" I'S7G

H0)G

*

E0 75,== m

1


12/41


-ig.2.4=

IKS7H

K0)H

K

K0)K

**

E0

*

E0

+

+

795,B1 m!5,5B m795,? m.

Gjithashtu duhet t plotsojm edhe kushtin e saturimit: < minH9

K9 C%

%

-ig.2.42

$ multivibratort me dy gjendje, gjat kalimit nga nj gjendje eqendrueshme n tjetrn 'sistemi triger( nprmjet nj sr impulsesh ne!gative triger pr transistort n!p!n 'fig.2.42( duhet marr parasysh dhekapaciteti i hyrjes s transistorve: +h d7 +H< 0 +H< +'4gm*$(. Ne t jen:+HP07 455 p-, +HP+7 9 p-, g m7 =B m), *$7 9,9 k, pra: 3)9(5 2@@p-.

-ig.2.41

#r t fituar impulse drejtkndshe, filtri duhet t plotesoj kushtin:

94

9

4

9

""

"

E

E

+= ; por: "47

+jQ4

*

+ dhe "97

Hh

H

*+j4

*

+

E97

*+jQ4

+*jQ4**

*

hHH

H

++

+ '2.=4(

1k*K4 9k9 *K9 9k9

0K

9

*H

ABk

+

+h

b(


13/41


Kur *+ 7 *H+h, kemi: E97 4H

H E**

*

+'2.=9(

)hihet se shprehja '2.=9( nuk varet nga frekuenca. "akonisht nskemat e trigerave, vendosen kondensatort 3 5 1HH HH ,Fn paralel mereistencat R.

4. MULTIVI'RATORT ME NJ GJEN0JE T =N0RUESME:NJVI'RATORT9 MONOSTA'LAT"

Multivibratort me nj gjendje t qndrueshme formohen ngamultivibratort me dy gjendje t qndrueshme, duke vendesuar nj

reistenc t &iftimit t kundrt '*&( me nj kondensator &iftimi '+(, kshtuq baa H9 e transistorit 9 'fig.2.9A( lidhet me burimin e ushqimit 0knprmjet nj reistence polariimi *H9.

-ig.2.9A

$ ekuiliber, kur nuk vepron asnj sinjal n hyrje 'Ehy 7 5(,transistori 4synon t bllokohet prej burimit t polariimit negativ 0H, kursetransistori 9do t saturohet sepse polariohet nprmjet reistencs * H9.

Nga veprimi i itimit t kundrt po!itiv i ort procesi ndodh n formorteku:

= H9H09K4H4K4H4H04K09k9 i;uu;(iC'i;i;u;u;i

$ kto kushte po t kemi transistor silici n!p!n ' K0)975,9 5,H0)975,B(, kondensatori i &iftimit +& do t ngarkohet me tensionin uc7uk470K! E*k47 0k'4! et8

ng(, sepse u*k47 0ket8ng, me konstante kohe t ngar!

kimit:ng7'*k4*i9( + *k4 + '2.2A(

1


14/41


$pr ban e transistorit 9kalojn dy rryma" inge kondensatorit Cdhe rryma #$%& 'k( R$%& )*+ , prandaj ky transistor saturohet.

Gjat ksaj kohe tensioni n ban 'H4( e transistorit 4sht:

( ) 4,>!***

0E7E &

H4&

HH44H0* +

=

si n stadin e trigerit simetrik, kurse tensioni n kolektorin e transistorit tbllokuar 4sht: uk47 0k7 41, kjo sht gjendje me qendrueshmri stable monostablit. $ qoft se n kohn t5batohet nj impuls hyrjeje 'impulstriger( me kohgjatje shum t vogl EhR5, ngarkesa n kondensatorin +nuk ka koh q t ndryshoj, ky i fundit paraqet lidhje t shkurtr pr ktoimpulse.

-ig.2.9?

$ kto kushte impulset e hyrjes batohen drejtprsdrejti n bane transistorit t saturuar 9, si rrjedhoj ky transistor do t filloj t bllokohet

dhe, pr shkak t itimit t kundrtpo!itiv t ort, do t ndodh saturimi itransistorit 4, pra skema do t prmbyset'fig.2.9?(. Kolektori i transistorit 4do tlidhet me masn 'fig.2.9?b(. )hihet se

tensioni n ban e transistorit 9, do tbhet negativ 'fig.2.9B(: uH97uc7!0K 5,B, duke shkaktuar bllokimin e ktijtransistori. #or meq kondensatori do tshkarkohet, shihet se kur ky tension arrin

vlern ero, apo 5,B, skema do t riprmbyset, pra transistori 4'fig.2.9Aa(do t ribllokohet dhe 9do t risaturohet.

-jendja kur ) sht i saturuar dhe % i bllokuar, quhet me

1


15/41


qndrueshmri t prkohshme,e cila vahdon deri sa t shkarkoj konden!satori + npr reistencen *H9. Konstantja e kohs s shkarkimit sht:

sh7'*H9*i,4( + *H9 + '2.2?(

$ gjendjen me qndrueshmeri t prkohshmekushtet pr rrymat ebas s transistorit t saturuar 4jan si tek trigerat:

%97%*&70K8'*K9*&( 7=A2;

%47%*H4 7 0H8*H7 ?=; %H47 %9 ! %479>4

#randaj transistori 4sht i saturuar gjat gjendjes s qndrueshme

t prkohshmedhe tensioni u$1ndryshon nga 41 deri ne 5. Gjat ksajkohe shkarkohet kondensatori + si n figurat 2.9?b dhe 2.9B. Meqnseimpulsi i komands sht me kohgjatje shum t vogl, ky tension nukndryshon, kurse tensioni n ban e transistorit 9ndryshon nga 5 'apo5,B( n !41, pra uH97 !41 dhe ky tension bllokon transistorin 9.

ensioni i kolektorit i transistoritt bllokuar 9'kur 4sht i satu!ruar( do t jet:

42,97***

07v &

&K9

KK9 +

)hkarkimi i kondensatorit + npr!mjet *H9 dhe reistencs s bren!dshme *i e transistorit 4 bn qtensioni i tij nga !41 t marrvlern 5 n kohn dhe 5,Bn kohn t5 'fig.2.9>(.#ikrisht pr tensione EH0 5,11transistort prej silici, hyjn nonn aktive, njkohsisht punojnt dy transistort. Ktu vepron&iftimi i kundrt poitiv i fort 'nform orteku( dhe skema ripr!

mbyset: transistori 9do t satu!rohet dhe 4 do t bllokohet, kjosht gjendja e qndrueshme ektij multivibratori, prandaj quhetedhe njvibrator 'ose monostabl(.

Meq riprmbysja sht e shpejt tensioni n bornat e kondensatorit+, q sht afersisht 5, nuk ndryshon gjat ketij veprimi t &iftimit tkundrt poitiv t fort 'fig.2.9?b(.

1


16/41


*ryma e shkarkimit t kondensatorit + npr reistencn *H9sht:

ish7hs

t!

H9

k e*

09 '2.2B(

ather: uc7uH970k !90

*k

H9e

! ts h *H9 70k '4!9 e

! ts h (

#r transistort ideal 'H0)75,K0)75( vendsojm tensionin uc75n kohn t 7 '0K 5(, prftohet:

5 7 0k'4 ! 9(

e

! ts h dhe 8sh7 ln975,A> ose T 5 H8@ 3 R'2 ')ek(

#r rastin e t dhnave t figurs 2.9Aa q rryma e shkarkimit tshkaktoj nj rnie tensioni n reistencn *H9bara me 41, kemi:

41 7 *H9H9*

=5 e !8*H9.+, prej nga marrim:

7 5,A> *H9 + 7 5,A> .AB . 45=. == . 45!>7 412B ) 4,A m).

$j multivibrator merr n hyrjen e tij impulset e komands'negative( dhe jep n dalje impulset poitive 'fig.2.=5(. /uhet q intervalet eimpulseve t komands t jen m t mdha se koha ST e impulsit t daljes.

4.1H MULTIVI'RATORT PA GJEN0JE T =N0RUESME

Ishilatort impulsiv ndrtohen nga skemat e njvibratorve, n t ciltvendsohet edhe pjestuesi i dyt *&, *Hnga nj hallk *H, +, 'fig.2.=4a(.-unksionimi i tyre nDirret nga njvibratort. ransistoret 4 dhe 9 luajnrolin e &elsve dhe reistencat e tyre *k4 dhe *k9 lejojn ngarkimin ekondensatorve t &iftimit t kundrt poitiv t fort +4dhe +9. )hkarkimi ikondensatorve bhet nprmjet reistencave t polariimit *4dhe *9.#r shkak t asimetris t skemave simetrike do t kemi nj gjendje t dhn,p.sh. 4i bllokuar dhe 9 i saturuar, athere: ngarkohet kondensa!tori +4nprmjet reistencs *k4 dhe reistencs s kalimit ba ! emiter itransistorit 9 'fig.2.=4a( dhe shkarkohet kondensatori +9 nprmjet

reistencs s polariimit *9dhe reistencs s kalimit kolektor! emiter ttransistorit 9.

ensioni n kondensatorin +4 'uc4( rritet eksponencialisht deri n 0kme konstanten e kohs s ngarkimit:

%7 '*K4*i'H!0!9(( +4 R$131 '2.2>(

sepse *i'H!0!9(ka vlera t vogla.

1


17/41


)i pasoj tensioni n kolektorin e transistorit 4apo n kondensa!torin +4sht:

v+47 uk4 7 0K ! ing *K470K! 0K8*K4 e!t8ng *K47 0K'4 ! e!t 8

ng(

-ig.?.=4

Kurse po gjat ksaj kohe ndodh edhe shkarkimi ngadal i kondensatorit + 9nprmjet reistencs s polariimit *9 7 AB Kdhe reistencs s kalimitkolektor! emiter t transistorit 9'fig.2.=4b(, *i' K0 ! 9(, e cila sht mjaft evogl '*9 *i' K0 ! 9((. ensioni n ban e tansistorit 4 rritet ekspone!ncialisht nga !0Knprmjet vlers ero, vlers 5,11 5,B q sht onaaktive gjat s cils punojn t dy transistort dhe q gjat ksaj kohe vepron&iftimi i kundrt poitiv i fort, drejt vlers s tensionit t burimit 0 Kmekonstante kohe:

-)7 '*9*i' K0 ! 9(( +9 R232 '2.15(

*9 7 AB K *K9 7 *K47 5,= 9K*ryma e shkarkimit 'fig.2.=4b( t kondesatorve sht:

1


18/41


i 79 0

*esh

K

9

!t

* +9 9 , '2.14(

kurse tensioni n kondensatorin +4apo +9, gjat shkarkimit t tyre do t jet:

uc 7 uH0*'4(7 0K ! ish *,

ku * !reistenca e polariimit *7 *47 *9.$ &astin kur uH4arrin vlern EH0fillon veprimi i &iftimit t kundrt

poitiv t fort, t dy transistort punojn n onn aktive. 3iftimi i kundrtpoitiv i fort shkakon q procesi t hvillohet n form orteku, pr pasojskema do t prmbyset:

H09k4k4K4K4H4H04K09k9 uu;i;u;i;i;u;u;iGjat bllokimit t transistorit 4, ecuria e potencialit n ban e tij

sht:uH0*'4( 7 E+9 7 0K! ish*97 0K'4! 9e!t8*9+9(,ose uH0*'4(7 0K ! '90K!EH0)( e!t8*9+9

ransistori 4 qndron i bllokuar deri n &astin kur EH0*'4( arrinvleren EH0 7 5.11 tension pr t cilin transistori hyn n onn aktive dhepikerisht ktu fillon prsri t veproj &iftimi i kundrt i fort poitiv, sirrjedhoj procesi ndodh n form orteku deri sa ik47 %k s, ik97 5 dhe skemariprmbyset.

*rjedhimisht transistori 4do t saturohet dhe transistori 9do tbllokohet 'fig.?.=9a(. Kuptohet se nga saturimi i transistorit 4potenciali nkolektorin e tij bhet ero dhe ndodh shkarkimi i + 4nprmjet reistencs spolariimit *4, prandaj:

uH0* '9(7 0k'4!9 e ! t 8 *4 +4 ( ose uH0*'4(7 0K ! '90K!EH0)( e!t8*9+9

1


19/41


-ig.2.=9Kuptohet se nga saturimi i transistorit real 4potenciali n kolekto!

rin e tij bhet UKE15 H.2V, kurse U'E15 H.DVgj q do t kemi ngarkimin ekondesatorit +9nprmjet reistencs s regjimit *k9dhe kalimit ba!emitert transistorit t saturuar 4, si dhe shkarkimin e kondesatorit +4nprmjetreistencs s polariimit *9dhe kalimit kolektor!emiter t 4.

#otenciali i kolektorit t transistorit 9 'vK09( rritet eksponencialishtderi n vlern 5,B dhe synon drejt tensionit t burimit 0Kme konstantekohe

ng7 '*K9*i' K0 ! 9(( +9 *K9+9

u+97 uK09 7 0K'4 ! e

!t 8 *

K9

+

9(Gjat bllokimit te transistorit 9 potenciali ne baen e tij eshte

negativ !0k EH0)dhe ai do te rritet eksponencialisht nprmjet vlers erodrejt 0K me konstante kohe ng7 *4+4:

uH0*'9( 70K'4! 9e!t8*4+4(, ose uH0*'9(7 0K! '90K!EH0)( e!t8*4+4"akonisht konstantet e kohve t ngarkimit:

%1 5 RK131 ose %2 5 RK232

1@H

uK04

0K

) t

%

5RK1

31

H

%

5RK1

31

H

%

5RK1

31

H5

uH04

:9EKCU

'ES"

0K

5,B t

-)5R

23

2

5E

H07 5

EH0

7 5

-)5R

23

2

:9EKCU

'ES"

0K

5,Bt

5

EH0

7 5

EH0

7 5

-)5R

13

1 -)5R

13

1

uH09

EH0)75,B

uK09

) t

%

5RK2

32

H

%

5RK2

32

H

0K

5)


20/41


-ig.2.==

jane shum m t vogla se sa konstantet e kohve t shkarkimit:

-)15 R131 ose -)25 R232

prandaj tensioni n kondesatort e &iftimit sht pothuajse sa ai i burimit tushqimit 0K. $ qoft se uH0*'4(7 uH0) gjejm kohn karakteristike 4:

)0HK

H0)K994

E0

E!90ln+*7

'2.19(

#o ashtu, kur EH0*'9(7 EH0) gjejm kohn karakteristike 9:

)0HK

H0)K449

E0

E!90ln+*7

'2.1=(

"akonisht 0KEH0), ather koht karakteristike t autogjene!ratoritimpulsiv varen nga elementt *4+4dhe *9+9:

47 *9+9ln9 7 5,A>= *9+9dhe 97 *4+4ln9 7 5.A>= *4+4.

$drtohen ecurit e tensioneve n baat dhe n kolektort e transi!storve pr autogjeneratort impulsiv 'fig.2.==(. Kur transistori 4sht ibllokuar n kolektorin e tij kemi tensionin uK047 0kdhe transistori 9sht i

saturuar, tensioni n kolektorin e ktij t fundit sht: EK09)7 5,9.Kondensatori +9sht n seri me reistencn *9dhe ndodhet midismass dhe 0k. Kondensatori +9shkarkohet nprmjet *9'fig.2.=4b(.

ransistori 4qndron i bllokuar derisa rnia e tensionit ish *9t jete till q EH0 t bhet 5,11, pasi ather transistori 4 hyn n onnaktive'EH0 5,11(.

#ranojm transistorin 4t saturuar dhe transistorin 9 t bllokuar,)i dhe 0K741; EH0)7 5,B, EK0) 7 5,9, EH0* 7 '!41( '5,B(, %kHI7 5(.Gjat ksaj kohe kemi:

a. $garkimin e kondensatorit +9me koh konstante:ng *k9 +97 9,9.45=.==.45!>7 ?9,A s.

b. )hkarkimi i kondensatorit +4nprmjet reistencs *4: -) R1 317AB 45= == 45!>7 9922 ) 7 9,92 m)

Kur ndryshon tensioni n kondensatorin +4nga !41 n 41, met arritur vlern EH0)7 5,B, transistori 9do t satoruhet dhe n t njjtnkoh transistori 4merr vlern !41 n ban e tij , si rrjedhim ai bllokohet.

*.*ryma e shkarkimit t kondensatorit +4sht:

1@1


21/41


i sh790

*

=5

*ek

4

t

* +

4

99224 4 =

e '2.12(

.@ transistori 6ideal6 9t saturohet, duhet q rryma e shkarkimitt krijoj nj rnie tensioni 41 n reistencn *4:

41 7 *4=5

*4

89922 e , prej nga 7 9922 s ln975,A> 99227412B,2 )

)hnojm se ktu 47 97 'pr shkak t simetris(.*. -rekuenca e impulseve drejtkndshe sht:

f4

9

4

9 412B,2.45 L.A= = = =99

4.1 =AR=ET E INTEGRUARA KOORE

@arku i integruar kohues


22/41


-ig.2.1A

Krahasuesi 4 ka dy hyrje: hyrjen e pragut 'pini A( dhe hyrjen ekontrollit 'pini 1(. Kur konstanten e kohs do ta ndryshojm n rrugelektronike, n hyrjen e kontrollit 'pini 1( duhet t batohet nj tensionkomandimi nga jasht. $ rastet e tjera rekomandohet q t lidhet kjo pikkontrolli me masn me nj kondensatori 45 n-, q tensioni i referimit tksaj hyrjeje t mos ndryshoj nga fluktuacionet e tensionit t ushqimit.

Kur tensioni i pragut i krahasuesit 4 'pini A( ndryshon 5,54 ngatensioni i hyrjes SkontrollT 'pini 1(, dalja e trigerit N 'flip!flopit( shkon

pothuajse n ero volt @75, kurse @ 74. Kur hyrja triger e krahasuesit 9

'pini 9( ndryshon 5,54 n lidhje me tensionin ++8= t piks -, dalja ektij krahasuesi prmbys trigerin ')!*(.

1.Ndrtojm skemn e multivibratorit me nj gjendje t qndru/eshme ose e monostablit me kohuesin 000'fig.2.1?(. Ne t marrim nj gjen!dje fillestare t &fardoshme, n t ciln tensioni n bornat e kondensatorit +'i lidhur n hyrjen A t krahasuesit 4 dhe kolektorit t transistorit t shkar!kimit 42 ( ka nj vler t &fardoshme jo ero.

Gjat ksaj kohe transistori i shkarkimit 42sht i bllokuar ' @ 75(

dhe potenciali n dalje t qarkut t integruar ka nivelin EdL71, '@74(.Kondensatori + ngarkohet nprmjet reistencs *, n mnyreksponenciale drejt vlers s tensionit ++, me konstante kohe:

%7* + '2.A=(

1@

! !

R

C28V

ing

3

i-)

++

7 2,1 ++

D 4 *

NE9


23/41


-ig.2.1?

$ &astin kur tensioni n kondensator ucarrin at t pragut, dmth 5,54 t tensionit t referimit E1 7 9++8=, krahasuesi 4 bn q dalja etrigerit t marr vlern ero E dN75,9, @75. $ ban e transistorit t

shkarkimit 42 vepron tensioni i daljes ' @ 74( dhe ky i fundit saturohet,

ndodh shkarkimi i kondensatorit +, i cili bhet shum shpejt:

-)5Ri:T14" 3 '2.A2(

duke e &uar n ero tensionin n pinin e daljes '=( t qarkut kohues 111.

@arku i integruar


24/41


het niveli i lart i tensionit n daljen 1pini 42'fig.2.1B(.Me frontin brits t impulsit t batuar n hyrjen StrigerT 'pini 9(,

kur tensioni bie nn at t referimit '++8=(, dalja e krahasuesit 9 e &ontrigerin n gjendjen 6set6. Me frontin rrits t tensionit t batuar n hyrjen'A(, kur tensioni kalon mbi at t referimit 9++8=, dalja e krahasuesit 4 e &ontrigerin n gjendjen 6reset6.

Kur nuk dshirojm prdorimin e hyrjes reset '2(, duhet q at talidhim me 0k. $ rast se borna 2 ka nivel t ult tensioni, ather nuk kemindryshim t gjendjes s trigerit '*)(.

2. $drtojm skemn eoshilatorit me kohuesin 111, i cili

gjeneron impulse drejtkndshe'multivibrator astabl ose oshila!tor impulsiv(.$ kt rast n qarkun kohues tintegruar

1

'*H9*(+

kurse frekuenca e impulse!ve:

f 7(+9*'*

4,22

4

H+=

*aporti ciklik / sht:

/ 7 48 '49( 7

7'**H( 8 '9**H(.

$drtojm skemn e multi!vibratorit astabl ose e oshi!

latorit impupulsiv duke shtuar diodat /U /9.

1@@

4

Elektronika Jolineare

Documents

Transcript of Elektronika Jolineare