Ejaan Bali Latin

download Ejaan Bali Latin

of 18

Transcript of Ejaan Bali Latin

A. Pemahbah Ejaan Bali Latin Sasuratan basa Bali madere uger-uger masasuratan sane pastika , saha masaih ring sesuratan bahasa indonesia, utaminipun sejeroning nyurat nganggen huruf Latin. Jeroning paplajahan kawagedan nyurat basa Bali, wenten kekalih sane pinaka tuntunan, inggih punika: nyurat basa Bali antuk aksara Bali lan nyurat basa Bali antuk huruf latin. Makakalih punika maderbe pedoman sasuratan niri-niri.

Sasuratan antuk aksara Bali nganggen tuntunan Pedoman Pasang Aksara Bali, miwah sasuratan huruf Latin nganggen Pedoman Ejaan Bali Latin. Rauh mangkin, tuntunan sane pinih anyar sajeroning nyurat antuk aksara Bali mamurda Pedoman Pasang Aksara Bali terbitan Tim Pembina Aksara, Bahasa, dan Sastra Daerah Bali, Dinas Kebudayaan Provinsi Bali, warsa 2002. Mungguhing tuntunan nyurat antuk huruf Latin nganggebuku terbitan Balai Bali Bahasa Denpasar, warsa 2005 sane mamurda Pedoman Umum Ejaan Bahasa Bali dengan Huruf Latin. Taler sasuratan pinih ungkur antuk I Nyoman Suwija, warsa 2011 mapenganter basa Bali sane kawehin murda Pedoman Umum Ejaan Bali Latin. Puniki sane jagi kaunggahang kadi ring sor.

Sadaweg ring kelas X sane lintang sampun kaplajahin indik tata ejaan basa Bali Latin saha sapunapi tata cara utawi uger-uger sasuratan huruf capital, sasuratan cetak miring, miwah sasuratan kruna lingga. Ring Kelas XII puniki pacing kalanturang antuk tata cara sasuratan sane tiosan.

B.Nyurat Kruna Tiron1. Wewehan (panganter, seselan, miwah pangiring) kasurat masikian ring kruna linggannyane Upami: * kajagur dipukul * majalan berjalan * sinander disambar * dumadi menjelma * amaha dimakan * bapan ayahnya

2. Yening wewehan nyarengin angkepan kruna, panganter miwah pangiring kasurat masikian ring kruna sane nyarengin utawi kasarengin. Upami: * matundun sambuk bugkuk * uyak branangang porakporandakan * paid cicingang ditarik seperti anjing

3. Angkepan kruna sane sapisan molihang pangater miwah pangiring wangun punika kasurat masikian. Upami: * kajananuragan simpati rakyat * pasimakraman permintaan dukungan * kauyaksegonang dibabat habis4. Penganter ng- sane kasarengin antuk kruna lingga mapurwa suara y, r, l w kasurat kadi ring sor! Upami: * ngyasayang mendoakan * ngraris terus * nglawar membuat lawar * ngwangun membangun

5. Pangater ma- miwah ka- yening kasurat ring panguntat kruna lingga sane mapurwa suara y, r, l lan w patut kasurat kadi puniki. Upami: * mayasa berbuat baik * marasa merasa * kalablab direbus * karasa terasa

6. Pengater ka-, ma-, kuma-, pra-, pa-, miwah sa- san lumrah kaucapang ke-, me-, make-, kume-, pre-, pe- miwah se- kasurat ka-,ma-,maka-,kuma-,pra-,pa-, lan sa-. Upami: * kajagur dipukul * majalan berjalan * makadadwa keduanya * pakayun keinginan * prakanggo or kepercayaan * sajagat sejagat

7. Suara a (pepet) ring seselan er- miwah el- kaicalang duaning nenten kaucapang. Upami: * grigigerigi gerigi * tlapaktapak telapak

8. Yening sinalih tunggil pahan angkepan kruna wantah kanggen sajeroning kombinasi, angkepan kruna punika kasurat masikian. Upami: * prakarya prakarya * prakanggo pejabat * swagina pekerjaan tetap * swakarya swakarya

9. Suara vokal sane pinaka wandan kruna arep sajeroning krunakruna dwipurwa, kasurat antuk huruf e . Upami: * sesate sate * pepitu tujuh * geguritan sastra pupuh * lelima lima

C. Nyurat Kruna-Kruna Tiosan1. Nyurat Kruna Duilingga a) Kruna Duisama Lingga kata ulang murni Upami: * putih-putih putih-putih * gede-gede besar-besar b) Kruna Duisamatra Lingga kata ulang berubaah bunyi Upami: * tundak-tundik menggelitik berkali-kali * kelad-keled maju-mundur * kedap-kedip berkedip-kedip c) Kruna Duimaya Lingga kata ulang semu Upami: * ali-ali cincin * awig-awig peraturan adat * kupu- kupu kupu-kupu

2. Nyurat Angkepan Kruna a) Paham angkepan kruna sane lumrah kabaos kruna satma patut mapasahan. Upami: * biu kayu nama jenis pisang * kacang lindung kacang panjang * peteng dedet gelap gulita b) Paham kruna satma utawi angkepan kruna sane kamulan lumrah mawangun kruna kasurat masikian. Upami: * jebugarum buah pala * matanai matahari * Abiansemal Abiansemal

3. Nyurat Kruna Pangentos ida, -ipun, -nya, -nyane, -dan done Kruna Pangentos ida, -ipun, -nya, -nyane, miwah dane kasurat masikian ring krune ngariinin yening nyinahang padruenan.Upami: * rainida adiknya * memenipun ibunya * bapannyanebapaknya * raidane adiknya

4. Nyurat Kruna Pangarep Kruna Pengarep di, ri, ring, ka, ba miwah i kasurat mapasahan ring kruna sane nyarengin. Upami: * di malune di depannya * ri kala ketika * ri tatkalatatkala * ri sedek ketika Catetan: Angkepan kruna sane sampun lumrah kaangken akruna kasurat masikian. Minakadi: dikapan kapan, dibikemarin,dipradanebila,dikenkenemanakala,miwah digelissegera.

5. Nyurat Kruna sandang Kruna Sandang I, ni, si, sang, dang, hyang, sang hyang kasurat mapasahan ring karuna sane nyarengin.Upami: * i keker si ayam hutan * Ni SariSari * I bapa ayah * Si Gede Anu Si Gede Anu

6. Nyurat Partikel Partikel kapasahang saking kruna sane ngariinin utawi nyarengin nganggen tanda koma (,). Upami: * Mai, ja malukemarilah dahulu! * Beh, sukeh sajaanAduh,sulit sekali * Apa, ko, alihan mai?Apa yang dicari kesini?

D. Nyurat Angka miwah Lambang Wilangan1. Angka kanggen nyinahang lambang wilangan utawi nomor. Angka sane lumrah kanggen, angka Arab miwah angka Romawi. Angka Arab : 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 Angka Romawi: I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X L (50), C (100), D (500), M (1.000) 2. Angka kanggen nyinahang (a) ukuran panjang, baat, linggah, lan daging. (b) dauh, (c) jinah, miwah (d) akeh. a. Ukuran pangjang, berat, luas, lan daging Upami: *10 depa 10 depa * ceeng 5 gantang b. Indik Dauh Upami: *1 penalik kira-kira 90 menit * warsa 2005 tahun 2005 c. Indik Jinah Upami: * Rp 5.000,00 Rp 5.000,00 d. Indik Akeh (jumlah) Upami: *10 katih 10 batang * 25 diri 25 orang

3. Angka lumrah kanggen nulis nomor margi, jero, utawi nomor kamar sejeroning alamat. Upami: Jalan Trengguli I No. 20 Denpasar 4. Angka taler kanggen nganomorin pah-pahan karangan miwah ayat pustaka suci miwah awig-awig. Upami: * Palajahan I, Halaman 1 pelajaran I,halaman 1 5. Sasuratan lambang wilangan sane nganggen huruf kadi ring sor. a. Wilangan tileh (utuh) Upami: * solas sebelas b. Wilangan pahan (pecahan) Upami: * atenga setengah 6. Sasuratan lambang wilangan sane molihang pangiring an nganutin tata cara ring sor ! Upami: * 50-an / seketan lima puluhan * 500-an / limang atusan lima ratusan

7. Lambang wilangan sane dados sinahang antuk asiki miwah kalih kruna kasurat nganggen huruf, sajaba majudang-kudang wilangan kanggen maurutan sakadi sajeroning panyacaan. Upami: * I Meme mabalih wayang kanti ping telu. * I bapa meli siap satus ukud. 8. Lambang wilangan ring pangawit lengkara patut kasurat nganggen huruf, nenten dados nganggen. Upami: * Satus tali rupiah I Made nagih pipis. Angka sane nyinahang wilangan ageng dados kaeja atenga mangda danganan ngawacen. Upami: I Bapa meli carik aji 300 juta rupoah. 9. Wilangan nenten perlu kasurat antuk angka miwah huruf sapisanan sajaba ring dokumen resmi. Makadi ring akte miwah kuitansi. Upami: * I Bapa suba dasa dina di Jakarta. Nenten Patut: * I bapa suba 10 (dasa) dina di Jakarta

10. Yening wilangan kalambing antuk angka miwah huruf , suratannyane mangda patut. Upami: * Surate misi lampiran kuitansi Rp 999.00 (sangangatus sia dasa sia rupiah).