APLA nr 17-18

..............................................................

2 APLA NR 3-4 (17-18) LIPIEC-GRUDZIEŃ 2015

TEMAT NUMERU: NADZÓR ARCHIWALNY

SPIS TREŚCIWYDARZENIA - RELACJE - SPRAWOZDANIA Lubelskie Archiwum Cyfrowe ................................... 3 XII Lubelski Festiwal Nauki ........................................ 4VI Międzynarodowe Sympozjum Dziejów Biurokracji ................................................................... 7Konferencja „To idzie młodość” .............................. 10Kongres „Stan badań nad wielokulturowymdziedzictwem dawnej Rzeczpospolitej” ................ 12Konferencja „Zabezpieczanie i udostępnianiearchiwalnych zasobów archiwów kościelnych” .... 13II Forum Edukatorów Archiwalnych ....................... 15

TEMAT NUMERU: NADZÓR ARCHIWALNYNadzór nad zasobem narastającym – wyzwania współczesności ................................... 16Problematyka kontroli archiwalnych – teoria i proza życia nadzoru archiwalnego ......... 19Komisja Archiwalnej Oceny Dokumentacji ........... 21Archiwalne dylematy z aktami osobowymi .......... 24

FELIETONRuch archiwów społecznych ................................... 27

KALENDARIUM WYDARZEŃ Z życia Archiwum: lipiec-grudzień 2015 ................ 30

GALERIA JEZUICKA 13 ............................................ 32Z TEKI JÓZEFA KUSA ............................................... 32

..........................................................................................................................................................................................................................................

Szczęścia, pomyślności,radości i spełnienia marzeń

w Nowym Roku 2016

życząDyrektor i Pracownicy

Archiwum Państwowego w Lublinie

..............................................................


LUBELSKIE ARCHIWUM CYFROWELAC.LUBLIN.PL

Zbliżający się jubileusz 700-lecia nadania prawa miejskiego Lublinowi sprzyja po-wstawaniu różnych pomysłów i inicjatyw

mających na celu uświetnienie i upamiętnienie tego wydarzenia. Wiele z tych przedsięwzięć będzie odnosić się do jego bogatej historii. Szczególne miejsce i rola przypadają Archiwum Państwowemu w Lublinie, które jest spadko-biercą i strażnikiem dziedzictwa archiwalnego wytworzonego w całym okresie dziejów mia-sta. Materiały archiwalne przechowywane w lubelskim archiwum są świadectwem i źró-dłem poznania przeszłości Lublina – tej dawnej i tej bliskiej. Wszyscy, którzy interesują się hi-storią Lublina nie mogą pominąć zasobu lubel-skiego archiwum.

Lubelscy archiwiści od kilku lat intensywnie digitalizują materiały archiwalne dotyczące Lublina i udostępniają je w postaci kopii cyfro-wych w Internecie. Już teraz na portalu szu-kajwarchiwach.pl można oglądać setki tysięcy skanów wykonanych z materiałów lubelskich. Powstały też mniejsze, bardziej tematyczne portale ułatwiające do nich dostęp.

Portal Lubelskie Archiwum Cyfrowe został opracowany przez pracowników Archiwum Państwowego w Lublinie w celu stworzenia jednej platformy pozwalającej gromadzić i po-kazywać on-line kopie cyfrowe własnych ma-teriałów archiwalnych. W pierwszym okresie jego działania zostaną udostępnione skany

materiałów dotyczących Lublina, pokazujące bogate i zróżnicowane dziedzictwo dokumen-tacyjne miasta, słusznie chlubiącego się swoją siedmiusetletnią historią. W przyszłości jednak planuje się rozbudowę portalu o inną doku-mentację powstałą na obszarze całego woje-wództwa lubelskiego.

Portal Lubelskie Archiwum Cyfrowe będzie udostępniać różne rodzaje materiałów archi-walnych – aktowe, kartograficzne, fotogra-ficzne, audiowizualne, ikonograficzne i inne. Zdecydowana większość tych materiałów, głównie aktowych (tekstowych), jest już lub będzie udostępniana w repozytorium szukaj-warchiwach.pl, ale jego lubelskie zasoby będą także dostępne z pozycji portalu LAC. Pozosta-łe rodzaje materiałów w formie tematycznych lub gatunkowych kolekcji będą w pierwszym rzędzie udostępniane w Lubelskim Archiwum Cyfrowym.

Strona powstała przy wsparciu Naczelnej Dy-rekcji Archiwów Państwowych.

Piotr DymmeldyrektorArchiwum Państwowego w Lublinie

...................................................

...................................................

WYDARZENIA - RELACJE - SPRAWOZDANIA

..............................................................


W dniach 20-25 września 2015 r. Archi-wum Państwowe w Lublinie uczest-niczyło w XII Lubelskim Festiwalu

Nauki, którego głównym organizatorem w tym roku był Uniwersytet Marii Curie-Skłodow-skiej. Hasło przewodnim Festiwalu brzmiało: „Nauka drogą do Nobla”. Lubelskie Archiwum miało swój wkład w bogaty program wydarzeń, wśród kilkudziesięciu instytucji o charakterze naukowym, kulturalnym, społecznym oraz oświatowym. Już w niedzielę, 20 września, podczas otwierającego Festiwal Pikniku Na-ukowego, który odbył się na stadionie Arena Lublin spotkaliśmy się z dużym zainteresowa-niem naszą działalnością. Dla odwiedzających nasze stoisko dostępne były informatory i bez-

płatne publikacje (m.in. archiwalne numery Biu-

letynu APLA), pocztówki z prezentacjami cie-kawych materiałów archiwalnych (plakaty, fo-tografie, dokumenty). Archiwiści, którzy pełnili dyżur, udzielali chętnym informacji na temat m.in. poszukiwań genealogicznych, ogólnopol-skiej akcji „Archiwa Rodzinne” oraz zapraszali na lekcje archiwalne zorganizowane w ramach Festiwalu. W kolejnych dniach (21-25 wrze-śnia) w budynku Archiwum przy Jezuickiej 13 gościliśmy uczestników lekcji archiwalnych, którzy zapisywali się za pośrednictwem strony internetowej Festiwalu już na tygodnie przed jego rozpoczęciem. Największym zaintereso-waniem (łącznie ponad 110 osób odwiedza-jących) cieszyła się nasza wystawa połączona z lekcją archiwalną, pt. „Drogi ku wiedzy”, po-prowadzona przez Renatę Gąsior, kuratora tej wystawy. Jest to ekspozycja ukazująca różne

aspekty i formy kształcenia na przestrzeni dziejów, zarówno indywidualne-go jak i zbiorowego prowadzone-go w placówkach oświatowych. Zamierzeniem autorów wystawy było przywołanie obrazu szkoły zarówno w jej wymiarze architek-tonicznym jak i instytucjonalnym. Jest to bowiem przestrzeń kształtu-jąca postawy młodych ludzi – nagra-dzanych, karanych, relegowanych. Szkoła przedstawiona została więc jako budynek i społeczność, jako miejsce rozwoju i spełniania ambicji, ale niekiedy także zniewolenia oraz podporządkowania obcym ideom i wpływom. Jej uczniowie posiadają własne zdania i osobowości, kształ-tują otaczającą ich rzeczywistość na swój indywidualny sposób, bądź też zostają wtłoczeni w twarde tryby systemu podporządkowanego ob-cym interesom. Wystawa ukazuje jak,


XII LUBELSKI FESTIWAL NAUKIw ARCHIWUM

Marek Krzykałaspecjalista ds. popularyzacji

wiedzy o archiwum i jego zasobie

...................................................

...................................................

Plansze wystawy „Drogi ku wiedzy”

..............................................................


pod wieloma względami, odmienne były realia szkolne II poł. XIX i początku XX wieku w porównaniu do współcze-snych. Ciekawostką mogą być instrukcje programowe dla nauczycieli, kroje mundurków noszonych przez uczniów, zalecane zestawy ćwiczeń, czy też przepisy dotyczące hi-gieny osobistej nakazujące uczniom m.in. kąpiel z myciem głowy raz na dwa tygodnie czy zmianę bielizny minimum, co dwa dni. Pośród prezentowanych dokumentów moż-na odnaleźć również tzw. „wilczy bilet”, którego otrzy-manie powodowało wydalenie ucznia ze szkoły i zakaz przyjmowania go w innych placówkach państwowych. Na wystawie przedstawione zostały świadectwa szkol-ne, regulaminy, fotografie, wypracowania, korespon-dencja z rodzicami uczniów prowadzona przez szkoły, szkice mundurków i wiele innych materiałów związanych z kształceniem.

Kolejny nasz projekt, który znalazł się w programie Festi-walu Nauki, a cieszył się ogromnym zainteresowaniem (ponad 100 osób), to „Z genealogią za pan brat”. Był to wykład połączony z pokazem materiałów archiwalnych i warsztatem genealogicznym dostosowanym do wieku uczestników (głównie uczniowie gimnazjów), przeprowa-dzony przez Annę Chursan z oddziału informacji archiwal-nej. Podczas zajęć omówiła ona podstawy badań gene-alogicznych - w jaki sposób je rozpocząć i jakich informacji

szukać. Zajęcia były niecodzienną okazją bliższego za-poznania się z materiałami archiwalnymi z zasobu Ar-chiwum, stanowiącymi źródło poszukiwań genealogicz-nych, co na młodych uczestnikach wywarło szczególne wrażenie. Były to m.in. akta metrykalne, księgi ludności a także inne materiały pozwalające na zgłębianie tajem-nic przeszłości i opracowywania historii swojej rodziny.Kolejną propozycją lubelskiego Archiwum dla uczest-ników Festiwalu był wykład połączony z prezentacją multimedialną pt. „Znani Polacy w dokumencie ar-chiwalnym”. Blisko 60 osób miało okazję zobaczyć prezentację, na której przedstawione zostały mate-

riały archiwalne z naszego zasobu dotyczące zna-nych Polaków, których życie było w mniej lub bardziej trwale związane z Lublinem i Lubelszczyzną. Wśród prezentowanych osób znaleźli się ludzie ze świata na-uki, literatury i kultury, działacze polityczni i społeczni oraz ci wszyscy, którzy swoją wiedzą i postawą zapisali się w dziejach Polski, a tym samym Lublina i regionu. Prezentowane archiwalia dotyczyły m.in.: Sebastiana Klonowica, Władysława Czachórskiego, Józefa Pankie-wicza, Tadeusza Kościuszki, Henryka Wieniawskiego, ks. Piotra Ściegiennego, ks. Stanisława Brzóski, ks. Stefana Wyszyńskiego, Józefa Czechowicza, Bolesła-


Renata Gąsior i uczestnicy projektu „Drogi ku wiedzy”

Renata Gąsior i uczestnicy projektu „Drogi ku wiedzy”

Anna Chursan i uczestnicy projektu „Z genealogią za pan brat”

Uczestnicy projektu „Z genealogią za pan brat”

..............................................................



wa Prusa, Bolesława Leśmiana, Juliana Ochorowicza. Przed-stawione zostały także sylwetki dwojga polskich noblistów Henryka Sienkiewicza i Marii Skłodowskiej-Curie. Prezento-wane archiwalia ilustrowały ich życie osobiste, działalność naukową, zawodową i publiczną. Materiały dotyczące pre-zentowanych osób opatrzone zostały obszernym komenta-rzem zawierającym rys biograficzny, związek z Lublinem i Lu-belszczyzną oraz charakterystyką zewnętrzną i archiwalną dokumentu.

Ostatnią naszą propozycję stanowił wykład z prezentacją multimedialną pt. „Cyfrowa brama pamięci – o digitalizacji archiwaliów słów kilka...”, mający na celu przybliżenie za-gadnienia digitalizacji materiałów archiwalnych przechowy-wanych w archiwach państwowych oraz ukazanie korzyści, jakie kopie cyfrowe archiwaliów niosą dla różnych grup społecznych. W ramach spotkania zaprezentowano też por-tal szukajwarchiwach.pl, pracownię digitalizacji Archiwum Państwowego w Lublinie oraz przebieg skanowania różnych form archiwaliów. W wydarzeniach przygotowanych w budynku lubelskiego Archiwum uczestniczyło łącznie ok. 300 osób, głównie mło-dzież ze szkół podstawowych i gimnazjów, także z tak od-ległych od Lublina miejscowości jak Nakło nad Notecią czy z Siennicy Różanej. Po zebraniu doświadczeń i opinii o na-szych projektach, podczas kolejnego Festiwalu Nauki za rok będziemy mogli przedstawić jeszcze bogatszy program lekcji archiwalnych, na które już w tej chwili serdecznie zaprasza-my!

Sprzęt do digitalizacji zaprezentowany w Archiwum

..............................................................


VI Międzynarodowe Sympozjum Dziejów Biurokracji, Kazimierz Dolny, „Kwaskowa Góra”, 26-27 Września 2015

W dniach 26-27 września 2015 r. w Ka-zimierzu Dolnym w ramach cyklicz-nych naukowych spotkań poświę-

conych zagadnieniom biurokracji odbyło się VI Międzynarodowe Sympozjum Dziejów Biuro-kracji”, zorganizowane przez Uniwersytet Ma-rii Curie Skłodowskiej w Lublinie, Archiwum Państwowe w Lublinie, Rosyjski Humanistycz-ny Uniwersytet Państwowy w Moskwie oraz Towarzystwo Nauki i Kultury „Libra”. Podobnie jak w latach ubiegłych sympozjum gościło wie-lu badaczy z kraju i zagranicy. Na program kon-ferencji złożyło się 28 referatów z Rosji, Czech i Ukrainy oraz 44 wystąpienia z Polski. Zagra-niczne ośrodki naukowe reprezentowali bada-cze z Rosyjskiego Państwowego Uniwersyte-tu Humanistycznego w Moskwie, Uralskiego Uniwersytetu Federalnego w Jekaterynburgu, Uniwersytetu Karola w Pradze, Uniwersyte-tu Masaryka w Brnie. Ośrodki polskie, które były reprezentowane na sympozjum to m.in.: Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet War-mińsko-Mazurski, Polska Akademia Nauk, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej czy Uni-wersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Archiwum Państwowe w Lublinie.Konferencję otworzył dyrektor lubelskiego Ar-chiwum dr Piotr Dymmel. Przywitał on uczest-

ników konferencji, przypomniał cel spotkania, a następnie poprowadził sesję plenarną otwie-rającą pierwszy dzień obrad. Składała się ona z trzech referatów. W jej charakter dotyczący teorii biurokracji najwyraźniej wpasowały się referaty prof. dr hab. Krzysztofa Skupieńskie-go przedstawiającego metodologię badań nad dokumentem jako instrumentem sprawowa-nia władzy, prof. dr hab. Zbigniewa Nawor-skiego omawiającego biurokrację pruską XIX wieku oraz dr Edyty Sokalskiej przedstawiają-cej postać Cyrila Parkinsona, brytyjskiego kon-serwatysty i historyka, którego książka Prawo Parkinsona stała się bestsellerem i uczyniła go głównym brytyjskim specjalistą w dziedzinie administracji publicznej. Kolejnym tematem obrad były „Struktury i ludzie aparatu biurokratycznego”. To duże zagadnienie podzielno na dwie sekcje, doty-czące XIX i XX wielu. Każda z nich składała się z dwóch części. Pierwszą część sekcji dziewiętnastowiecznej prowadził prof. dr hab. Zbigniew Naworski. Wygłoszono 9 referatów wśród których, ba-daczy krajowych reprezentowali m.in.: dr hab. Anna Dymmel („Biurokraci i książki. Lektury urzędników w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku”), prof. dr hab. Alicja Ku-lecka („Fryderyk Skarbek – uczony i urzędnik

Piotr RomanowskiOddział II- informacji naukowej

...................................................

...................................................


..............................................................


w latach 1825-1855”) czy prof. dr hab. Edward Czapiewski („Mikołajewski ideał rządzenia państwem w świetle poglą-dów jego przeciwników w okresie panowania cara Mikołaja I”). Tematy te korespondowały z referatami badaczy z zagra-nicy dotyczące biurokracji Rosji czy Moraw XIX m.in. prof. Petra Wladymirowicza Akulszczina, doc. phdr. Zbynka Svi-taka prezentującego „Problemy struktur biurokratycznych. Przykład Morawy”. Kolejną część sekcji prowadził dr hab. Krzysztof Latawiec. Wygłoszono na niej 8 referatów. Poru-szone tematy wpisywały się w treść całej sekcji. Dotyczyły one struktur i funkcjonowania administracji: dr Jan Kozłow-ski „Projekty reorganizacji magistratu m. Warszawy z końca lat 60-tych XIX wieku”, prof. dr hab. Stanisław Wiech „Uwagi na temat funkcjonowania kancelarii Warszawskiego Genera-ła-Gubernatora u schyłku XIX wieku” oraz personelu zatrud-nionego w administracji XIX-wiecznej: dr hab. Krzysztof La-tawiec „Naczelnicy organów administracyjnych rosyjskiego Ministerstwa Finansów w Królestwie Polskim w latach 1966-1918”, dr Joanna Machut-Kowalczyk „Naczelnik powiatu jako adresat raportów na przykładzie praktyki w powiecie piotr-kowskim do 1866 r.”

Równolegle prowadzono obrady w sekcji poświęconej XX wiekowi, prowadzonej przez prof. Ludmiłę Mazur. W cza-sie jej trwania wygłoszono 8 referatów, wśród których po-dejmowano tematy związane z organizacją administracji i jej funkcjonowaniem w Europie Środkowej i Wschodniej w dwudziestoleciu międzywojennym (L. Mazur), w latach 1941-1945 (Irina Topiczewa) oraz po II wojnie światowej. Szczególne duże zainteresowanie wśród uczestników budzi-ły tematy dr. hab. Dariusza Magiera z lubelskiego Archiwum „Czynnik finansowy funkcjonowania partii komunistycznej w województwie bialskopodlaskim z latach 1975-1989”, dr. Marcina Łysko „Wpływ czynnika urzędniczego na orzecz-nictwo karno-administracyjne Polski Ludowej”, dr. Micha-ła Nowakowskiego „Sądy administracyjne państw Europy

wschodniej po II wojnie światowej”. W drugiej części sek-cji prowadzonej przez Dariusza Magiera, wygłoszono 7 re-feratów, dotyczących ogólnych problemów administracji, organizacji poszczególnych urzędów lub wybranych zagad-nień problemów dotyczących funkcjonowania administracji z okresu dwudziestolecia międzywojennego. W pierwszym obszarze wygłoszony został tylko referat dr. Jacka Przygodz-kiego „Problematyka usprawnienia administracji w II Rze-czypospolitej”. Kwestią organizacji poszczególnych urzędów zajął się dr Paweł Libera, omawiający ewolucję struktury organizacyjnej i obsadę personalną Wydziału Wschodniego MSZ w latach 1918-1939. W podobnym kanonie poruszali się referenci: Mariola Szewczyk-Daniel „Organizacja i zasa-dy funkcjonowania zarządu miasta Lublina w latach 19151-1918 oraz Wojciech Chudzik „Centralny Okręg Przemysłowy 1937-1939-ludzie, urzędy, instytucje i system administracyj-ny”. Problematyka organizacji została zawężona do jednego z jej elementów w referatach dr. hab. Marka Krzymowskiego „Prawo do urlopów funkcjonariuszy państwowej służby cy-wilnej w II Rzeczypospolitej.

W drugim dniu uczestnicy VI Międzynarodowego Sympo-zjum Dziejów Biurokracji, obradowali w dwóch sekcjach: „Kancelaria i dokument jako narzędzie władzy” oraz „Struk-tury i ludzie aparatu biurokratycznego”. Każda z nich składała się z dwóch części. Pierwsza pokrywała się tematycznie z sekcją dotyczącą wie-ku XIX w. z poprzedniego dnia obrad. Pierwsza jej część po-prowadzona została przez Tatjanę Bykową. Wygłoszono 8 referatów, wśród których podejmowano tematy związane z organizacją i funkcjonowaniem systemów kancelaryjnych urzędów oraz dokumentacją urzędów w XIX-XX wieku. Do budzących szczególnie zainteresowanie należały wystąpie-nia ks. prof. dr hab. Pawła Wolnickiego „Organizacja i doku-mentacja kasy miejskiej w Królestwie Polskim” i Małgorzaty Osieckiej „System kancelaryjny komisji rządowych Królestwa Polskiego w latach 1815-1867”. W podobnej tematyce do-tyczącej organizacji kancelarii oraz spraw związanych z do-

prof. Ludmila Mazur, kierownik Zakladu Dokumentoznawstwa

Prof. Tatjana Bykowa, kierownik Katedry Dokumentoznawstwa


..............................................................


kumentacją urzędów poruszano się w drugiej części sekcji, prowadzonej przez Julię Kukarinę. Potwierdzają to referaty „Kancelaria MSZ w latach 1918-1939” (Piotr Romanowski), „Kancelaria wojskowa II Rzeczypospolitej – dziedzictwo za-borów a nowoczesne zarządzanie dokumentacją” (dr Tomasz Matuszak). Poszerzeniem tych obszarów badawczych były referaty dr. Tomasza Matuszaka, Hadriana Ciechanowskiego oraz Julii Kukariny, w których podjęto problemy dokumentu chronologicznego oraz kwestie nowoczesnego zarządzania dokumentacją w połączeniu z jej dawnym systemem lub postacią dokumentu. W szczególności na uwagę zasługuje referat Hadriana Ciechanowskiego („Wpływ XIX wiecznych pruskich ksiąg gruntowych na powstanie i kształt elektro-nicznych ksiąg wieczystych w Polsce”), gdzie autor wiąże kwestie starszych ksiąg XIX-wiecznych z odpowiadającą jej dzisiaj postacią elektroniczną.Równolegle odbywała się druga z sekcji „Struktury i ludzie aparatu biurokratycznego”. Pierwszą jej część poprowadził dr hab. Grzegorz Smyk. Wygłoszone referaty dotyczyły, za-równo przedstawieniu budowy struktur organizacyjnych, jak i zatrudnionego tam personelu. Dyskusję uczestnicy tej sekcji podjęli nad referatami dr. Tomasza Czarnoty „Protoko-łowanie i protokolanci w Komitetach Powiatowych PZPR wo-jewództwa lubelskiego do 1954 r., dr. Karola Dobrowolskiego „Portret niemieckiego aparatu partyjno-administracyjnego w dystrykcie radomskim w latach 1940-1944. Szczególnie dużo cennych uwag udzielił prof. Zbigniew Naworski. Duże zainteresowanie wzbudził także referat dr. Przemysława Marcina Żukowskiego „Od profesora do urzędnika. Sekreta-rze Uniwersytetu Jagiellońskiego od połowy XIX do 1939 r”. Sprawy związane z obecnymi problemami administracji oraz zarządzania dokumentacją zostały poruszone w drugiej czę-ści tej sekcji. Związki pomiędzy technologią a zarządzaniem dokumnetacją oraz płynące z tego skutki zostały zaprezen-towane przez dr Piotra Dymmela „Biurokracja i komputer. O systemie elektronicznego zarządzania dokumentacją”. Z referatem tym korespondowało wystąpienie dr Małgo-rzaty Augustyniak pt. „Nowoczesne technologie w praktyce polskiej administracji”. Jednym z podmiotów zarządzających dokumentacją są archiwa. Ich prawny aspekt funkcjonowa-nia przedstawili dr Marek Konstankiewicz oraz dr Małgorza-ta Szabaciuk. Podczas gdy Marek Konstankiewicz zaprezen-tował miejsce i pozycję archiwów w prawie archiwalnym, Małgorzata Szabaciuk określiła status archiwisty wykonują-cego zadania z zakresu zarządzania dokumentacją.

Podsumowania obrad w imieniu organizatorów dokonał prof. dr hab. Krzysztof Skupieński. Na wstępie podziękował on wszystkich uczestnikom konferencji w tym referentom oraz zaprosił na kolejne edycje. Następnie przypomniał rolę i zadania biurokracji. Podkreślił, że podobnie jak poprzednie spotkania, obecne VI Międzynarodowe Sympozjum Dziejów Biurokracji skupiło się na trzech głównych kierunkach ba-dawczych: teorii biurokracji, strukturze oraz jej funkcjono-waniu.VI Międzynarodowe Sympozjum Dziejów Biurokracji cecho-wało się wysokim poziome merytorycznym, zarówno pod względem wystąpień referentów, jak i podejmowanej dys-kusji. O jej charakterze świadczy obecność osób reprezentu-jących wiodące w tej dziedzinie badawcze ośrodki zagranicz-ne. Tematy referatów objęły zakres chronologiczny od XVIII wieku aż do współczesności. Obok omówienia funkcjonowa-nia polskich, czeskich i rosyjskich instytucji administracyj-nych, nakreślono funkcjonujące w tych instytucjach systemy kancelaryjne oraz wytwory działalności kancelaryjnej, m.in. dokumentację aktową czy kartograficzną. W ujęciu tym nie zabrało odniesień do współczesności oraz porównań obec-nego systemu z dawnym.

Z radością donosimy, że w drugim półroczu 2015 na portalu szukajwarchiwach.pl udostępnione zostało blisko 400 tysięcy nowych skanów z oryginałów i mikro-filmów z naszego zasobu.

Zostały opublikowane kopie cyfrowe ksiąg grodzkich lubelskich, chełmskich oraz akt miasta Lublina stanowiących cenne źródła historyczne, oraz skany akt stanu cywil-nego różnych wyznań: parafii rzymskokatolickich, ewangelicko-augsburskich, bap-tystów, mariawitów, które są doskonałą pomocą do badań genealogicznych. Pełny wykaz można znaleźć na stronie internetowej w zakładce Zasób - Zbiory online.Skany zostały wykonane w ramach projektu „Rozwój zasobów cyfrowych Archiwum Państwowego w Lublinie” dofinansowanego ze środków Programu Wieloletniego Kultura+ oraz w ramach działalności statutowej. Dotychczas w portalu szukajwarchi-wach.pl lubelskie Archiwum udostępniło już blisko 2 mln skanów.

AUTOPROMOCJA .........................................................................................................................................................................................................


..............................................................


Konferencja „To idzie młodość” –Radzyń Podlaski, 28-29 września 2015

Dwudniowa konferencja naukowa „«To idzie młodość». Młodzież w ideologii i praktyce komunizmu”, której współor-

ganizatorem był radzyński Oddział Archiwum Państwowego w Lublinie, odbyła się w Radzy-niu Podlaskim w ostatnich dniach września br. Drugim organizatorem sympozjum było Towa-rzystwo Nauki i Kultury „Libra”, zaś – docenia-jąc rangę wydarzenia dla lokalnego środowiska – swoim patronatem objęli je Poseł na Sejm RP Marcin Kamil Duszek, Burmistrz Miasta Radzyń Podlaski oraz Wójt Gminy Radzyń Podlaski.Konferencja stanowiła kontynuację cyklu, który Oddział zapoczątkował w 2011 r. sesją pt. „Partia komunistyczna w Polsce – system, ludzie, dokumentacja”. Jej plon stanowi pra-ca zbiorowa pod tym samym tytułem, która ukazała się w 2012 r. Kolejną było sympozjum zatytułowane „Elity komunistyczne w Polsce”, które odbyło się w Lublinie w 2013 r. Referaty wówczas wygłoszone ukażą się w formie książ-kowej jeszcze w tym roku. Tegoroczna konfe-rencja jest trzecią z cyklu.Tym razem organizatorzy postanowili zająć się związkami komunizmu z młodością. Młodość i młodzież funkcjonowały w komuniźmie za-

równo w wymiarze ideologicznym, jak i roz-wiązaniach praktycznych. Znajdziemy odnie-sienia doń zarówno w pismach architektów tej ideologii, jak i poczynaniach pragmatyków budujących jej byt w realnej rzeczywistości. Wielokroć niegdysiejsi utrwalacze władzy lu-dowej i staliniści winę za swoje poczynania zrzucali na atmosferę, młodość, na romantyzm czasów. Konferencja była zatem również pró-bą odpowiedzi na pytanie, jaki charakter miały związki komunizmu i młodości?W głównej mierze wydarzenie stanowić mia-ło jednak platformę prezentacji najnowszych wyników badań nad zaproponowanym zagad-nieniem bez ograniczenia chronologicznego i geograficznego. W ciągu dwóch dni konferencji gościło w Ra-dzyniu blisko 30 specjalistów zajmujących się szeroko pojętymi zaganieniami komunizmu, reprezentujących polskie uniwersytety i szkoły wyższe, archiwa państwowe oraz IPN ze wszyst-kich regionów Polski, by wymienić choćby takie miasta jak: Biała Podlaska, Białystok, Gdańsk, Katowice, Lublin, Łódź, Opole, Piotrków Try-bunalski, Poznań, Warszawa. Poza tym wy-miaru międzynarodowego konferencji nadało

...................................................

...................................................Dariusz Magier

kierownik Oddziału w Radzyniu Podlaskim

Od prawej: dr Anna Idzikowska-Czubaj (UAM), mgr Andrzej Czyżewski (IPN Łódź), dr hab. Dariusz Magier (APL)


..............................................................


pięciu uczestników z zagranicy: troje Ro-sjan z Państwowego Uniwersytetu Hu-manistycznego w Moskwie i Federalnego Uralskiego Uniwersytetu w Jekaterynbur-gu oraz dwóch Ukraińców z Charkowskie-go Narodowego Uniwersytetu. Trzeba przy tym dodać, że udział Rosjan w konfe-rencji był efektem kilkuletnich kontaktów Archiwum Państwowego w Lublinie z uni-wersytetami w Moskwie i Jekaterynburgu (zob.: D. Magier, The International Scien-tific School w Jekaterynburgu (Rosja) 7-12 września 2014 r., „Apla”, nr 13-14/2014, s. 5-6 oraz A. Górak, Lubelsko-moskiew-ska konferencja kancelaryjno-archiwalna, „Apla”, nr 15-16/2015, s. 8-9).

Konferencja z udziałem tylu gości z Pol-ski i zagranicy była też okazją do zapre-zentowania zabytków i dnia dzisiejszego Radzynia Podlaskiego oraz wypróbowa-nia tradycyjnej podlaskiej gościnności. Po śladach przeszłości oprowadziła re-ferentów specjalistka od historii lokal-nej dr Joanna Kowalik z radzyńskiego archiwum, Miasto Radzyń obdarowało wszystkich gości upominkami, zaś Poseł na Sejm RP Marcin Kamil Duszek i Wójt Gminy Radzyń Podlaski ufundowali uro-czystą kolację, podczas której zaprezen-towano twórczość ludową mieszkańców gminy. Z kolei gości Rosji i Ukrainy na spotkaniu kawowym w magistracie pod-jął Burmistrz Miasta Radzyń Podlaski Je-rzy Rębek. Gości bardzo zaciekawiła pro-blematyka funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce.

Efekty merytoryczne konferencji zostaną zawarte w publikacji pokonferencyjnej planowanej na przyszły rok. Sądząc po dochodzących do organizatorów głosach uczestników oraz fotorelacji przesłanej przez prof. Olega Gorbaczewa z Jekate-rynburga, która zamieszczona została na facebook’owym profilu „Archiwum Państwowe Radzyń”, efekty towarzyskie i kulturalne już są i jest nadzieja, że będą procentować w przyszłości. Wszak cykl sympozjów o partii komunistycznej bę-dzie kontynuowany.

Fot. O. Gorbaczew

Zwiedzanie barokowego kościoła pw. Trójcy Świętej w Radzyniu Podlaskim.

Uroczysta kolacja w Białej pod Radzyniem Podlaskim.

Z wizytą u Burmistrza Miasta Radzyń Podlaski. Od lewej: dr Paweł Kung (Moskwa), dr Roman Lubawskij (Charków), dr Dmitro Mikolenko (Charków), Burmistrz Jerzy Rębek, prof. Oleg Gor-baczew (Jekaterynburg), prof. Ludmiła Mazur (Jekaterynburg) i dr Artur Górak (UMCS)


..............................................................


Kongres „Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczpospolitej” – Białystok, 30 września - 1 października 2015

W dniach 30 września-1 października 2015 r. w Białymstoku obradował III Międzynarodowy Kongres Naukowy

„Stan badań nad wielokulturowym dziedzic-twem dawnej Rzeczpospolitej” zorganizowa-ny przez Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym. W trakcie Kongresu pracownicy różnych instytucji z kraju i zagranicy (Litwa, Łotwa, Ukraina) – uczelni, bibliotek, muzeów, Polskiej Akademii Nauk i kliku innych oraz Mi-nisterstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przedstawili blisko sto referatów poświęco-nych badaniom nad szeroko pojętym polskim dziedzictwem kulturowym. Omówiono w nich sprawy poszukiwań i dokonanych odkryć zwią-zanych z zabytkami ruchomymi i nieruchomy-

mi, sprawy pozyskania różnych obiektów do zbiorów państwo-wych oraz prace z zakresu konser-wacji zabytków ruchomych i nie-ruchomych. Scharakteryzowano ich walory artystyczne i znaczenie dla badań z zakresu historii, biblio-tekoznawstwa, historii literatury i sztuki, w tym architektury oraz kultury materialnej. Poruszone zostały też tematy bardziej ogól-ne, jak finansowanie projektów związanych z ochroną polskiego dziedzictwa za granicą i proble-matyka ich restytucji, czy rozwa-żania na temat wspólnej historii narodów zamieszkujących Rzecz-pospolitą. Kilkanaście wystąpień odnosiło się do spuścizn archiwal-

nych, w tym trzy referaty wygłosili przedsta-wiciele archiwów państwowych i Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych. Dr Anna Krochmal (NDAP) przedstawiła charakterysty-kę zbiorów instytucji polonijnych odzwiercie-dlających wielokulturowość społeczeństwa dawnej Rzeczpospolitej. Dr Jacek Krochmal z Archiwum Głównego Akt Dawnych w War-szawie omówił z kolei zasób kopii poloników lwowskich zgromadzonych w tym Archiwum. Z Archiwum Państwowego w Lublinie uczest-niczyli w Kongresie i wygłosili referaty dyrek-tor dr Piotr Dymmel i dr Elżbieta Wierzbicka. P. Dymmel w wystąpieniu „Archiwalia lubel-skie w zbiorach zagranicznych” zrekapitulo-wał stan rozpoznania tych materiałów archi-walnych, głównie w archiwach i bibliotekach w Wilnie oraz problemy badawcze z tym zwią-zane. W przygotowanej prezentacji pokazał skany ciekawszych dokumentów. Obecność archiwaliów lubelskich w zbiorach wileńskich jest przede wszystkim efektem wywiezienia tam głównie ksiąg sądowych ze zlikwidowa-nego w 1887 r. Archiwum Akt Dawnych w Lu-blinie i niepełnej ich restytucji w wieku XX. Dr Elżbieta Wierzbicka w referacie „Archiwa rodu Łosiów – przykład dziedzictwa rozproszonego” przedstawiła skomplikowane losy archiwaliów tego rodu, ich naturalne podziały i rozdzielenie w konsekwencji nieprofesjonalnego kolekcjo-nerstwa oraz potrzeby w zakresie opracowa-nia zachowanych akt i przygotowania informa-cji naukowej. W znajdującym się w APL zespole Archiwum Łosiów znajdują się największe, zna-ne części archiwów tego rodu.

...................................................

...................................................Elżbieta Wierzbicka

sekcja prac naukowych i edukacji archiwalnej

Ekslibris Ignacego Łosia autorstwa Kajetana Kielisińskiego, 1837 r.

Fragment portretu rysunkowego Ignacego Łosia (1790-1850) z obrazu Maszkowskiego w zbiorach Ossolineum we Lwowie


..............................................................


Archiwa kościelne we współczesnej odsłonie. - UWAGI NA MARGINESIE Konferencji„Zabezpieczanie i udostępnianie archiwalnych zasobów archiwów kościelnych” – Falenty k. Warszawy, 19-21 października 2015

Organizatorem sympozjum była Naczel-na Dyrekcja Archiwów Państwowych we współpracy z Radą ds. Kultury

i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Konferen-cji Episkopatu Polski, Stowarzyszeniem Archi-wistów Kościelnych oraz Ministerstwem Kul-tury i Dziedzictwa Narodowego. To już drugie tak liczne (blisko 200 osób) wspólne spotkanie ludzi nauki oraz archiwistów z archiwów pań-stwowych, diecezjalnych i zakonnych z całej Polski. W trakcie obrad omawiano kwestie dotyczące zasad porządkowania i odtwarzania zasobów archiwów kościelnych, zabezpiecza-nia archiwaliów, profilaktyki konserwatorskiej, digitalizacji zbiorów, udostępniania, jak rów-nież kształcenia archiwistów oraz możliwości zdobywania środków finansowych na projekty związane z bezpiecznym przechowywaniem zasobów archiwów kościelnych. Konferen-cja pozwoliła przyjrzeć się z bliska realiom w jakich funkcjonują współcześnie instytucje archiwalne w strukturze Kościoła Katolickie-go w Polsce, zaobserwować ich niewątpliwe osiągnięcia, które w żaden sposób nie ustępu-ją realizacjom podejmowanym przez archiwa państwowe, ale również zrozumieć niedostat-ki, których efektem bywa między innymi nie-zadowalający dostęp do ich zasobów.Podczas gdy działające w ramach jednolitych

uregulowań ustawy archiwalnej i powiązanych z nią przepisów szczegółowych archiwa pań-stwowe stoją otworem przed potencjalnymi użytkownikami, gromadzące niepaństwowy zasób archiwalny placówki kościelne otacza nimb tajemnicy, a dostęp do nich uregulowany nie zawsze jasnymi dla przeciętnego „Kowal-skiego” zasadami często wzbudza negatywne emocje. Na taką sytuację niewątpliwie wpły-wa brak jednolitych przepisów dotyczących udostępniania zasobów. Kanony kodeksu ka-nonicznego zalecające dbałość o wytwarzane dokumenty tylko w sposób ogólny określają zasady funkcjonowania archiwów. Niestety, ani Stolica Apostolska, ani Konferencja Episko-patu Polski nie określiły do tej pory żadnych nadrzędnych reguł, którymi powinny kierować się archiwa partykularne (np. we Włoszech ta-kie odgórne uregulowania zostały wprowadzo-ne). W Polsce de facto zasady określa biskup miejsca. W archiwach kościelnych bez względu na różnice w dostępie do akt w poszczegól-nych diecezjach istnieje grupa akt zastrzeżo-nych (np. akta sądów biskupich, akta tajne, dokumentacja osobowa). Część z nich nie jest udostępniana, natomiast w stosunku do akt personalnych obowiązuje karencja 50-70 lat od śmierci osoby, której akta dotyczą. Zgo-dę na dostęp do dokumentacji zastrzeżonej

Anna Chursan

Oddział II - informacji archiwalnej

...................................................

...................................................


..............................................................


każdorazowo wydaje biskup, a od jego decyzji nie przysłu-guje odwołanie. Brak obecnego w archiwach państwowych trybu administracyjnego i możliwości odwołania się sta-nowi zasadniczą różnicę pomiędzy archiwami kościelnymi a placówkami działającymi w strukturze archiwów państwo-wych. Od archiwów państwowych różni je również stoso-wanie opłat za samo udostępnianie akt (np. opłata roczna lub opłata od każdej udostępnionej jednostki). Należy przy tym pamiętać, że są to placówki niepaństwowe, „prywatne”, które nie są finansowane z budżetu państwa, a ich faktycz-ne potrzeby związane zarówno z bieżącą działalnością, jak i właściwym zabezpieczaniem zbiorów są zaspokajane przez dysponujących funduszami często w stopniu niewystarczają-cym, stąd dążenie do przynajmniej częściowej samowystar-czalności.Wśród użytkowników zasobów archiwów kościelnych, na-ukowców, regionalistów-amatorów i genealogów niejed-nokrotnie budzą zdziwienie odmienne zasady gromadzenia zbiorów w podległych biskupom placówkach diecezjalnych. Kierując się listem okólnym komisji papieskiej z 1997 r. za-lecającym rozważenie gromadzenia zasobów archiwów na terenie diecezji w jednej placówce, w niektórych diecezjach podjęto trud centralizacji archiwaliów (przykłady archiwów w Katowicach, Zielonej Górze). Decyzję o przejęciu w depo-zyt do archiwum diecezjalnego zasobów parafialnych nie-odmiennie podejmuje biskup miejsca. Niewątpliwie jest to rozwiązanie korzystne zarówno dla proboszczów parafii, jak i potencjalnych użytkowników. Jednak ze względów lo-kalowych, a także z uwagi na stan rozpoznania zasobów ar-chiwów parafialnych nie zawsze taka operacja jest możliwa do przeprowadzenia od zaraz. Nie wszyscy odpowiedzialni za archiwa widzą też potrzebę takiej centralizacji. W tym przekonaniu umacnia ich rygorystyczna interpretacja za-sady proweniencji i pertynencji terytorialnej oraz uznanie,

iż rozproszenie archiwaliów jest rozwiązaniem zdecydowa-nie korzystniejszym dla ich bezpieczeństwa.Prężnie zarządzane archiwa zakonne oraz placówki diece-zjalne, które prezentowały swoje dokonania podczas kon-ferencji z powodzeniem wykorzystują dostępne obecnie możliwości rozwoju, dotrzymując w tym kroku podobnym archiwom podlegającym Naczelnej Dyrekcji Archiwów Pań-stwowych. Korzystając z funduszy własnych bądź pozyski-wanych w ramach dostępnych projektów zewnętrznych podejmują olbrzymi wysiłek zabezpieczenia i konserwacji własnych zbiorów, często do tej pory bardzo zaniedbanych. Wiele z tych działań podejmowanych jest we współpracy z wyspecjalizowaną placówką jaką jest Zakład Konserwacji Papieru i Skóry Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Niezmiernie cieszy też fakt, iż dużą wagę przykłada się do digitalizacji zasobów (zadanie to zwykle jest zlecane firmom zewnętrznym), co w przyszłości zdecydowanie ułatwi dostęp do materiałów archiwalnych i będzie sprzyjało właściwemu ich zabezpieczeniu. Aby obraz kościelnych instytucji archiwalnych był pełny nie sposób nie wspomnieć o podejmowanej w ostatnich latach działalności wydawniczej i edycji źródeł archiwalnych. Za-prezentowano przykłady najnowszych, doskonałych meto-dycznie publikacji źródłowych, w tym serię wydawniczą Mo-numenta historica fratrorum misericordiarum Tessinensis z zasobu archiwum Bonifratrów w Cieszynie oraz dotyczące Śląska, a pochodzące przede wszystkim z zasobów archiwów watykańskich sprawozdania o stanie diecezji przedstawiane cyklicznie przez biskupów wrocławskich zwierzchnikowi Ko-ścioła Katolickiego (Relacje „ad limina apostolorum” z die-cezji wrocławskiej z lat 1589-1943, oprac. J. Kopiec, Opole 2014).Niewątpliwie archiwa kościelne, niegdyś z różnych wzglę-dów skazane na zapomnienie i niedostępne, coraz częściej spełniają współczesne standardy w zakresie gromadzenia, przechowywania, zabezpieczania i udostępniania swoich za-sobów. Porównując jednak wystąpienia prelegentów, dysku-tantów i doświadczenia osób stykających się z tymi instytu-cjami można niejednokrotnie odnieść niestety wrażenie, że prezentowana na przykładzie archiwów śląskich i wielkopol-skich polityka świadomego zarządzania i otwierania się tych placówek dla społeczeństwa zatrzymała się gdzieś tam przed linią Wisły. Czy coś się zmieni? – czekamy niecierpliwie.

Prace konserwatorskie prowadzone w Opactwie Sióstr Benedyktynek w Krzeszowie

Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, Złoty kodeks gnieźnieński po konserwacji


..............................................................


II Forum Edukatorów Archiwalnych– Toruń, 4-5 grudnia 2015

Spotkanie edukatorów odbyło się w Colle-gium Humanisticum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu jako wydarzenie to-

warzyszące V Toruńskim Konfrontacjom Archi-walnym. Forum Edukatorów Archiwalnych skupia pracow-ników archiwów, nie tylko państwowych, którzy w swojej pracy zawodowej zajmują się szeroko pojętą edukacją archiwalną. Główne cele Fo-rum to: wymiana doświadczeń z zakresu edu-kacji archiwalnej, wspieranie działań edukacyj-nych podejmowanych przez archiwa, promocja działalności edukacyjnej archiwów, określenie kompetencji i profilu zawodowego edukatora archiwalnego, organizacja szkoleń, warsztatów, spotkań dla edukatorów archiwalnych, rozwija-nie i szerzenie form, metod i środków kształcenia stosowanych w archiwach, współpraca z innymi instytucjami kultury obecnymi w przestrzeni edukacyjnej, badanie rynku usług edukacyjnych archiwów. Informacje o Forum oraz manifest za-łożycielski dostępny jest na stronie internetowej www.edukacjaarchiwalna.plII Forum w całości zostało poświęcone tema-tyce gier terenowych (głównie grom miejskim) i happeningów organizowanych przez archiwa. W prezentowanych wystąpieniach przygoto-wanych m.in. przez pracowników Archiwum Państwowego w Opolu, w Elblągu, w Poznaniu oddział w Gnieźnie czy Instytutu Pamięci Naro-dowej, mieliśmy możliwość zapoznać się z róż-norodnością prowadzonych inicjatyw, a przede wszystkim podpatrzeć w jaki sposób można przeprowadzić grę miejską opartą o zasób archi-walny w odniesieniu do przestrzeni miasta. Gry miejskie są szczególnie atrakcyjną formą edu-kacji, którą zdecydowanie mogą posługiwać się archiwa państwowe, bo skierowaną do różnych grup odbiorców i łączącą w sobie przyjemność odkrywania przestrzeni miasta, rozwiązywa-nia zagadek, odkrywania tajemnic z aktywnym wypoczynkiem. Gry są idealną formą dla dzia-łalności archiwów w zakresie edukacji archiwal-nej, popularyzacji wiedzy o archiwum i zasobie archiwalnym, bowiem scenariusze gier opierane

na materiałach archiwalnych, np. nawiązujące do wydarzeń ważnych dla miasta czy regionu, zna-nych lub zasłużonych mieszkańców, korespon-dujące z rocznicami historycznych wydarzeń, itd. w sposób przystępny, metodą „uczyć bawiąc” poszerzają w uczestnikach gier wiedzę historycz-ną, ale także budują i umacniają w odbiorcach świadomość o istnieniu archiwów. Pozwalają także wypełniać zadania, jakie spoczywają na archiwach w kwestii kształcenia społeczeństwa, jednakże w trochę odmienny sposób, aniżeli poprzez organizowanie rocznicowych wystaw, warsztatów czy zebrań naukowych, prelekcji, itp. Te i inne aspekty gry miejskiej, szczególnie ważne z punktu widzenia edukacji archiwalnej skierowanej dla uczniów szkół, jak również istot-ne wskazówki metodyczne zaprezentowała dr Joanna Szady (Katolicki Uniwersytet Lubelski) w swoim wystąpieniu „Edukacja w przestrzeni miejskiej – refleksja dydaktyczna”. Wszystkim wystąpieniom towarzyszyły otwarte dyskusje. Referenci bardzo chętnie odpowiada-li na przeróżne pytania związane z określeniem docelowej grupy odbiorców, organizacją, prze-prowadzeniem, a także finansowaniem gier miejskich. Przedstawiciele poszczególnych ar-chiwów prezentowali swój dorobek w dziedzinie edukacji i popularyzacji m.in. filmy, sluchowiska, prezentacje multimedialne, itp. Na zakończenie spotkania zostały także przed-stawione interesujące wyniki badań prowa-dzonych przez dr Agnieszkę Rosę (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) oraz Huberta Mazura (Archiwum Państwowe w Kielcach) na temat działalności edukacyjnej archiwów i ich odbiorców. Dodatkową atrakcją spotkania FEA było zwie-dzanie wystawy „Mroczna strona życia” w Archi-wum Państwowym w Toruniu. Jak czytamy w ka-talogu do wystawy „Wystawa prowadzi przez różne „nieszczęśliwe dziedziny życia”, poczynając od tych [pospolitych jak choroby, ubóstwo, brak rodziców, starość, poprzez nieszczęśliwe wypad-ki, przestępczość, na wielkich jak wojny, powo-dzie czy zarazy kończąc.”

Zofia JakóbczakOddział IV- ewidencji i udostępniania, pracownia naukowa

Marek Krzykałaspecjalista ds. popularyzacji wiedzy o archiwum i jego zasobie

...................................................

...................................................


..............................................................


Nadzór nad zasobem narastającym – wyzwania współczesności

Działalność archiwów państwowych w obszarze gromadzenia materiałów archiwalnych jest realizacją obowiązku

nałożonego na nie przez Ustawę o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach z dnia 14 lipca 1983 r. Nakazuje ona aktotwórcom, czyli pod-miotom wytwarzającym materiały archiwalne, przekazywanie tychże na wieczyste przecho-wywanie do właściwych miejscowo archiwów państwowych w terminach określonych w od-rębnych przepisach. Przeważnie następuje to nie później niż po 25 latach od wytworzenia dokumentacji, choć prawo archiwalne prze-widuje przypadki, w których obowiązek ten jest realizowany wcześniej (np. w momencie likwidacji podmiotu) lub później (akta spraw sądowych, prokuratorskich, akta stanu cywil-nego, dokumentacja techniczna wybranych obiektów). Przekazanie materiałów archiwal-nych odbywa się przeważnie na osi aktotwórca (ustalony wcześniej przez państwową służbę archiwalną jako wytwarzający dokumentację wagi historycznej) – archiwum państwowe, sprawujące pieczę nad działalnością aktotwór-czą danego podmiotu. Z drugiej strony, prze-jęcie materiałów archiwalnych następuje rów-nież w obszarze tzw. niepaństwowego zasobu archiwalnego (fundacje, partie polityczne, sto-warzyszenia, osoby fizyczne) w chwili ustania działalności tych podmiotów, jako wynik reali-zacji zapisu ustawy archiwalnej, bądź też jako donacja darczyńcy. Niezależnie od formy prze-jęcia materiałów archiwalnych gwarantem za-istnienia prawidłowego, a zatem kompletnego

i wartościowego procesu przejęcia materiałów archiwalnych, jest ścisła współpraca odbywa-jąca się już na tzw. „przedpolu archiwalnym”, prowadzona pomiędzy archiwum państwo-wym a aktotwórcami. Od lat 50. XX w. funk-cjonuje w ustawodawstwie polskim pojęcie narastającego zasobu archiwalnego, nad któ-rym pieczę sprawują archiwa państwowe. Po-jęcie to oznacza, zgodnie z definicją Polskiego Słownika Archiwalnego, materiały archiwalne wytwarzane i gromadzone w wyniku aktu-alnej działalności twórców zespołów. Wybór dokumentacji do materiałów archiwalnych nie odbywa się na zasadzie przypadku, czy też na zamówienie konkretnych środowisk. Selekcja archiwalna, służąca gromadzeniu w archiwach państwowych materiałów ar-chiwalnych, ma przemyślany i zorganizowany charakter. Jednym z podstawowych narzędzi służących wyborowi najcenniejszej dokumen-tacji są jednolite rzeczowe wykazy akt oraz kwalifikatory dokumentacji w podmiotach wytwarzających materiały archiwalne. Narzę-dzia te, wraz z rozwojem organizacji poszcze-gólnych aktotwórców oraz pogłębiającym się procesem informatyzacji ich działalności, powinny być aktualizowane i regularnie przy-stosowywane do bieżących potrzeb i realiów współczesności. Rzecz jasna, pierwszorzęd-ną rolę odgrywa tu moment wskazania przez państwową służbę archiwalną podmiotów wytwarzających materiały archiwalne, choć wybór jest ograniczony do tych twórców, którzy działają w sferze tzw. państwowego

...................................................

...................................................Renata Gąsior

kierownik Oddziału III – nadzoru nad narastającym

zasobem archiwalnym


..............................................................



zasobu archiwalnego. Jak wiadomo, uprawnienie do typo-wania podmiotów, w których wytwarzane są materiały ar-chiwalne, nie dotyczy sfery niepublicznej, a zatem stowa-rzyszeń, fundacji, niepaństwowych przedsiębiorstw, które, nawet jeśli wytwarzają materiały archiwalne, mają w zakre-sie bieżącego postępowania z dokumentacją większą swo-bodę niż państwowi aktotwórcy. Swoboda ta polega m.in. na niewystępowaniu (w przypadku sektora niepubliczne-go) kontroli archiwalnych przeprowadzanych przez archiwa państwowe. Dopiero w momencie likwidacji podmiotu jego dokumentacja podlega ocenie państwowej służby archi-walnej i wchodzi ewentualnie do państwowego zasobu ar-chiwalnego jako materiały archiwalne. Archiwa państwowe mają jednak świadomość istnienia bogatego i nie do końca poznanego, z uwagi na wskazane ustawowe ograniczenia, archiwalnego obszaru, doceniają działalność twórców spoza państwowego zasobu archiwalnego i starają się wychodzić naprzeciw ich potrzebom organizując pomoc merytoryczną w zakresie metod opracowania, ewidencjonowania czy kon-

serwacji archiwaliów. Nierzadko w wyniku tej współpracy prywatni aktotwórcy decydują się, już w trakcie swej dzia-łalności, na wzbogacenie zasobu archiwów państwowych poprzez przekazanie cennych dokumentów. Inicjatywę taką podejmują m.in. osoby dysponujące bogatymi zbiorami ro-dzinnych pamiątek – korespondencji, fotografii, osobistych dokumentów, chcące udostępnić swoje skarby szerokiemu gronu badaczy i przekazując je też z taką myślą do archiwów. Rolą archiwów państwowych jest wtedy troska o zachowa-nie tych archiwaliów w jak najlepszym stanie fizycznym oraz udostępnianie ich zgodnie z wolą ofiarodawców. Minął bezpowrotnie okres, kiedy można było sądzić, iż ar-chiwa wykonują swoje uprawnienia w zakresie gromadzenia materiałów archiwalnych w sposób władczy i automatycz-ny. Od wielu lat państwowy zasób archiwalny wzbogacają materiały archiwalne reprezentujące inny od typowo ad-ministracyjnego wizerunek rzeczywistości, gdyż są to także świadectwa bieżącej pracy aktotwórców, przejawy zwykłej ludzkiej aktywności. Należy jednak podkreślić, iż nie jest i nie

powinno być główną rolą archiwów państwowych w odnie-sieniu do prywatnych aktotwórców pozyskiwanie ich mate-riałów archiwalnych. Obecnie większy nacisk kładzie się na edukację w dziedzinie ochrony materiałów archiwalnych przed bezpowrotnym zniszczeniem czy też uświadomienie aktotwórcom istnienia przepisów określających sposób po-stępowania z archiwaliami w trakcie i po ustaniu działalno-ści podmiotów. Nie ma zatem miejsca w obecnej działalno-ści archiwów państwowych na śledzenie niepaństwowego zasobu archiwalnego w kierunku wyłącznego pozyskiwania materiałów archiwalnych. Archiwa państwowe zwracają większą uwagę na konieczność nawiązywania współpracy w perspektywie równie cennej, bo dającej długofalowe skut-ki. Sytuacja ta ma miejsce zwłaszcza w przypadku grupy ak-towórców, którzy ulegają przeobrażeniom własnościowym, utracili status państwowych jednostek organizacyjnych, stając się reprezentantami prywatnego sektora. Do grona

..............................................................



takich podmiotów należą w przypadku Archiwum Państwo-wego w Lublinie Lubelski Węgiel Bogdanka S.A., Zakłady Azo-towe Puławy S.A., Polfa Lublin S.A., PZL Świdnik S.A. Dzięki świadomej postawie kierownictwa wymienionych podmio-tów oraz polityce Archiwum istnieje szansa na prowadzenie długiej, opartej na partnerskich relacjach współpracy. Rów-norzędność partnerstwa ma w tym przypadku charakter pierwszorzędny, choć nie zawsze idea ochrony materiałów archiwalnych i chęć ocalenia ich dla przyszłych pokoleń znaj-duje zrozumienie u następców prawnych byłych państwo-wych jednostek organizacyjnych. Postawa taka jest, niestety, szczególnie szkodliwa i naganna, gdy materiały archiwalne z tzw. państwowego okresu działalności przedsiębiorstwa stanowią przedmiot handlu i służą zaspokojeniu potrzeb fi-nansowych następców prawnych, co dzieje się, rzecz jasna, wbrew przepisom prawa obowiązującego w Polsce i podlega jego przepisom karnym.

W związku z powyższym jest oczywiste, że im więcej ar-chiwa państwowe wykażą troski w zakresie podnoszenia świadomości aktotwórców co do właściwej opieki nad ich dokumentacją, tym lepsze będą rezultaty tej współpracy w przyszłości. Nie chodzi tu zresztą o automatyczną selekcję, tj. szybkie i pozbawione głębszej refleksji wybranie spośród zalewu dokumentacji materiałów archiwalnych. W ramach kształtowania zasobu aktotwórców mieści się przecież także potrzeba osiągnięcia stanu wysokiej skuteczności zarządza-nia dokumentacją i próba znalezienia odpowiedzi na pytanie o możliwość ograniczenia produkcji „papierowej” na rzecz dokumentacji elektronicznej, co od jakiegoś czasu jest przed-miotem szczególnej uwagi wielu aktotwórców. Z kolei także i ten rodzaj dokumentacji wkrótce archiwa państwowe będą gromadziły w swoich zasobach. Tak więc funkcja archiwum państwowego w obszarze kształtowania narodowego zaso-bu archiwalnego jest coraz bardziej wymagająca – odejście od niegdysiejszego urzędowania na rzecz refleksji nad tym czym jest dzisiaj źródło archiwalne i jego twórca jest zna-kiem czasów. W przypadku Archiwum Państwowego w Lubli-nie sytuację tę dobrze obrazuje charakter zmian w zakresie

dokonujących się przejęć materiałów archiwalnych do zaso-bu archiwum na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat i dynami-ka tego procesu. Warto zatem przywołać kilka przykładów…• dla 2010 r. wypada zaznaczyć przejęcie takich zespołów

jak m.in.: NIK Delegatura w Lublinie, Wojewódzki Zakład Weterynarii w Lublinie, Wytwórnia Sprzętu Komunika-cyjnego PZL Świdnik, Ogólnopolskie Stowarzyszenie Mi-łośników Hejnałów Miejskich z siedzibą w Lublinie (dar kanclerza stowarzyszenia p. Władysława Stefana Grzy-ba), Teatr im. Juliusza Osterwy w Lublinie, I Liceum Ogól-nokształcące im. Stanisława Staszica w Lublinie;

• w 2011 r. odnotowano przejęcia takich zespołów jak np.: Biuro Projektów Kolejowych w Lublinie, Lubelskie Zakła-dy Przemysłu Skórzanego w Lublinie, Państwowe Szko-ły Budownictwa i Geodezji w Lublinie, Teatr Muzyczny w Lublinie, Stowarzyszenie Rodzina Katyńska Lublin (w formie daru), Pierwszy Urząd Skarbowy w Lublinie, Zakłady Azotowe „Puławy” w Puławach;

• rok 2012 był równie bogaty w przejęcia pochodzące od różnych aktotwórców i były to m.in. zespoły Państwowy Instytut Weterynaryjny w Puławach, Teatr im. Juliusza Osterwy w Lublinie, Ubezpieczalnia Społeczna w Lubli-nie (ZUS), Sąd Okręgowy w Lublinie, Przedsiębiorstwo Państwowe „Uzdrowisko Nałęczów”, Lubelskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Lublinie, Miejski Zakład Ga-zowy w Lublinie, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 w Lublinie;

• w 2013 r. zasób Archiwum Państwowego w Lublinie wzbogaciły m.in. zespoły Dyrekcja Okręgowa Kolei Pań-stwowych w Lublinie, Fabryka Samochodów Ciężaro-wych w Lublinie, Naczelny Sąd Administracyjny Ośrodek Zamiejscowy w Lublinie, Lubelskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego i Drożdżowego w Lublinie, Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lu-blinie, Izba Skarbowa w Lublinie;

• rok 2014 reprezentowały m.in. zespoły Państwowy Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Abramo-wicach, Sąd Wojewódzki w Lublinie, Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych w Lublinie, Związek Więźniów Po-litycznych Okresu Komunistycznego 1939-1989 w Lubli-nie, Publiczna Szkoła Powszechna nr 16 w Lublinie;

• w 2015 r. przejęto m.in. zespoły: Dyrekcja Okręgowa Dróg Publicznych w Lublinie, Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych im. Cypriana Kamila Norwida w Lublinie, Okręgowy Urząd Górniczy w Lublinie, Prokuratura Wo-jewódzka w Lublinie, Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwo-wych w Lublinie, Filharmonia im. Henryka Wieniawskie-go w Lublinie, Szpital Miejski Bożego Jana w Lublinie, Lubelska Wytwórnia Tytoniu Przemysłowego w Lublinie.

Powyższe przykłady pozwalają z optymizmem patrzeć na obszar narastającego zasobu archiwalnego – materiały ar-chiwalne gromadzone przez różne podmioty trafiają, zgod-nie z obowiązującym prawem archiwalnym, do zasobu Ar-chiwum Państwowego w Lublinie, zaś kierownictwo tych podmiotów prezentuje świadomą postawę w zakresie spo-czywającego na nich obowiązku zabezpieczenia i ochrony najcenniejszej dokumentacji.

..............................................................



Problematyka kontroli archiwalnych – teoria i proza życia nadzoru archiwalnego

AArchiwa państwowe to instytucje po-wołane do kształtowania, zabezpiecza-nia, gromadzenia, opracowywania oraz

trwałego przechowywania i udostępniania materiałów archiwalnych, czyli akt o znaczeniu historycznym. Proces kształtowanie zasobu archiwalnego i jego gromadzenia odbywa się w sposób ciągły, poprzez działalność archiwów na tzw. przedpolu archiwalnym, która polega przede wszystkim na nadzorze nad materia-łami archiwalnymi znajdującymi się jeszcze u swych aktotwórców. Przedpole archiwalne jest więc obszarem, którym archiwa państwo-we obejmują swoją kontrolą. Kontrola archi-walna to kontrola postępowania z materiałami archiwalnymi wchodzącymi w skład państwo-wego zasobu archiwalnego. Kontrole przepro-wadzane są na podstawie art. 28 pkt. 4 wielo-krotnie nowelizowanej Ustawy z dnia 14 lipca 1983 roku o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. Archiwum państwowe przepro-wadza kontrolę w celu sprawdzenia realizacji obowiązków wynikających z ustawy archiwal-nej nałożonej na jednostki organizacyjne, któ-re wytwarzają państwowy zasób archiwalny. Efektem końcowym kontroli jest wskazanie środków i sposobów usunięcia nieprawidłowo-ści. Kontrole dzielą się na ogólne, problemowe – obejmujące wybraną część działalności ar-

chiwalnej jednostki – i sprawdzające, przepro-wadzane w celu sprawdzenia realizacji zaleceń pokontrolnych lub gdy istnienie ryzyko utraty materiałów archiwalnych. Z przeprowadzonej kontroli sporządzany jest protokół i wydawane są zalecenia pokontrolne.Tyle mówi teoria. Praktyka nastręcza niestety szereg problemów. Tylko w największych jed-nostkach organizacyjnych, w których archi-wum zakładowe jest uwzględnione w struk-turze organizacyjnej, archiwista zakładowy jest zatrudniony na pełnym etacie. Wówczas zajmuje się jedynie gromadzeniem, ewiden-cjonowaniem, przechowywanie, opracowa-niem, zabezpieczaniem i udostępnianiem materiałów archiwalnych, a także ich przeka-zywaniem do właściwego archiwum państwo-wego. W mniejszych jednostkach zdarza się, że archiwum zakładowe traktowane jest nieco po macoszemu. Archiwistą zakładowym zostaje często osoba, której powierzono opiekę nad archiwum zakładowym w ramach wykonywa-nia innych obowiązków służbowych – bo ktoś to musi robić, bo nikt inny nie ma czasu. Osoba taka czasem nie posiada żadnego przygotowa-nia kancelaryjno-archiwalnego lub ukończyła jednodniowy kurs. Świadomość archiwal-na takiego archiwisty nie jest zbyt wysoka. Przeważnie nie zdaje on sobie sprawy z tego,

...................................................

...................................................Dominika Modzelewska

Oddział III – nadzoru nad narastającym zasobem archiwalnym

..............................................................


że archiwum zakładowe jest ważnym ogniwem w tworzeniu i kształtowaniu narodowego zasobu archiwalnego. W ekstre-malnych przypadkach niektórzy archiwiści zakładowi mają problemy z podstawowym nazewnictwem, zdarza się, że pojęcia, takie jak spis zdawczo-odbiorczy czy wykaz spisów, są dla nich czystą abstrakcją. Bywają i takie osoby, które na pytanie: „Czy materiały archiwalne są złożone na oddzielnej półce?”, odpowiadają „Nie rozumiem o co pani pyta”. Niektóre jednostki organizacyjne posiadają lokale wzorcowe – przestronne, odpowiednio wyposażone i zabezpieczone na wypadek wystąpienia szkodliwych czynników zewnętrz-nych. Dokumentacja przechowywana w takich magazynach jest regularnie odkurzana, a warunki klimatyczne tam panu-jące są optymalne. Niestety, trafiają się również pomieszcze-nia przeznaczone na lokal archiwum zakładowego, których stan budzi poważne zastrzeżenia. Rury instalacji wodno-ka-nalizacyjnych, rury c.o. przebiegające przez pomieszczenie, w skrajnych przypadkach grzyb na ścianach – to wszystko można zobaczyć podczas przeprowadzania kontroli. Doku-mentacja złożona na regalach bywa tam mocno zakurzona i podczas sięgania na wyższą półkę na głowę osoby kontrolu-

jącej sypie się kurz. Przebywanie w takich pomieszczeniach przez kilka godzin podczas przeprowadzania czynności kon-trolnych to prawdziwa szkoła przetrwania. Niekiedy jednostki nie posiadają zorganizowanego lokalu ar-chiwum zakładowego. W takim przypadku pracownik nad-zoru przeprowadzający kontrolę musi odznaczać się duża wytrzymałością fizyczną, aby obejść wszystkie stanowiska pracy (czasem rozmieszczone na kilku piętrach), na których przechowywane są akta zakończonych spraw. Rzetelne prze-prowadzenie kontroli w takich warunkach jest niezmiernie utrudnione. Dlatego też kontrola archiwalna nie powinna być tylko rutynowym sprawdzeniem czy przestrzegane są normatywy kancelaryjno-archiwalne, a materiały archiwal-ne prawidłowo uporządkowane. Pracownik nadzoru pod-czas kontroli powinien znaleźć czas na udzielenie wyjaśnień, rozwianie wątpliwości archiwisty zakładowego czy nawet krótkie przeszkolenie. Ma on służyć pomocą archiwiście za-kładowemu, a nie skupiać się wyłącznie na egzekwowaniu obowiązujących przepisów. I o tym powinien pamiętać za-równo kontrolujący jak i kontrolowany.


..............................................................



Komisja Archiwalnej Oceny Dokumentacji

Komisja Archiwalnej Oceny Dokumenta-cji w Archiwum Państwowym w Lublinie (KAOD) w obecnym składzie została po-

wołana na mocy zarządzenia nr 14 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 29 listopada 2013 r. w sprawie utworzenia oraz zakresu i trybu działania komisji archiwalnej oceny dokumentacji w archiwach państwo-wych. Działa jako organ doradczy i opiniodaw-czy dyrektora archiwum państwowego w spra-wach dotyczących kształtowania narodowego zasobu archiwalnego oraz gromadzenia mate-riałów archiwalnych. Komisje zostały utworzone w 20 archiwach państwowych i obejmują zakresem działania jedno lub kilka archiwów, dla których zostały utworzone, tak jak ma to miejsce w przypad-ku Archiwum Państwowego w Lubinie i Archi-wum Państwowego w Zamościu, dla których została powołana jedna Komisja Archiwalnej Oceny Dokumentacji pod nazwą „Komisja Ar-chiwalnej Oceny Dokumentacji Archiwum Pań-stwowego w Lublinie i Archiwum Państwowe-go w Zamościu”. Kadencja komisji trwa 4 lata i tworzy ją siedmiu członków – w przypadku komisji utworzonej dla dwóch archiwów pań-stwowych, w tym przewodniczący i sekretarz. Dla komisji utworzonej dla dwóch archiwów, każde z nich powinno być reprezentowane przez podobną liczbę członków, przy czym sekretarzem powinien być pracownik archi-wum państwowego, w którym komisja została utworzona. Do składu komisji obligatoryjnie powołuje się co najmniej jednego pracownika realizującego zadania w zakresie kształtowa-

nia zasobów archiwalnych i nadzoru nad nimi oraz co najmniej jednego pracownika oddzia-łu zamiejscowego archiwum państwowego, jeżeli taki oddział funkcjonuje w strukturze archiwum. Członków komisji, w przypadku komisji utworzonej dla dwóch archiwów, po-wołuje dyrektor archiwum państwowego, w którym komisja została utworzona, w dro-dze zarządzenia. Dyrektor archiwum państwo-wego, w którym komisja została utworzona, uzupełnia jej skład w razie potrzeby, co odby-wa się w drodze zmiany zarządzenia powołują-cego skład komisji. Obecny skład Komisji Archiwalnej Oceny Do-kumentacji Archiwum Państwowego w Lubli-nie i Archiwum Państwowego w Zamościu zo-stał ustalony na mocy decyzji Nr 7 Dyrektora Archiwum Państwowego w Lublinie z dnia 31 grudnia 2013 r. w sprawie powołania Komisji Archiwalnej Oceny Dokumentacji Archiwum Państwowego w Lublinie i Archiwum Pań-stwowego w Zamościu. Komisja została po-wołana na lata 2014-2017, a w składzie znaleźli się: przewodniczący, sekretarz i 7 członków, z których 2 stanowią pracownicy AP Zamość. Pozostali członkowie to kierownicy i pracow-nicy APL i jego oddziałów. Członkowie komisji wykonują swoją pracę w ramach obowiązków służbowych. W posiedzeniach komisji mogą uczestniczyć także pracownicy archiwum państwowego oraz specjaliści spoza komisji. Komisja działa na podstawie rocznego planu pracy, a pracami komisji kieruje jej przewod-niczący (obecnie jest nim p. Renata Gąsior, kierownik Oddziału nadzoru nad narastającym

...................................................

...................................................Magdalena Mirosław

Oddział III – nadzoru nad narastającym zasobem archiwalnym

..............................................................



zasobem archiwalnym), a w razie jego nieobecności sekretarz. W przypadku nieobecności sekretarza przewodni-czący wyznacza członka komisji, który go zastępuje. Przewodniczący komisji może zlecać jej członkom zbadanie ma-teriałów, a także opracowanie określo-nego zagadnienia i przedstawienie opi-nii oraz wniosków w danej sprawie na posiedzeniu Komisji. Nowością w działalności i funkcjono-waniu komisji jest niewątpliwie moż-liwość odbywania posiedzeń komisji i podejmowania uchwał na posiedze-niach z wykorzystaniem systemów te-leinformatycznych, w tym na przykład komunikatora internetowego. Wyboru sposobu działania komisji dokonuje każdorazowo przewodniczący. Posiedzenia komisji zwołuje prze-wodniczący, zawiadamiając członków o terminie posiedzenia i planowanym porządku obrad co najmniej na 7 dni przed wyznaczonym terminem po-siedzenia, po uprzednim dostarcze-niu członkom komisji odpowiednich materiałów. W posiedzeniach komisji, oprócz jej członków, mogą uczestni-czyć z głosem doradczym inne osoby zaproszone przez przewodniczącego. Z obrad sporządza się protokół, który podpisuje przewodniczący i sekretarz. Komisja zajmuje stanowisko w danej sprawie poprzez podjęcie uchwały. Uchwały komisji podejmowane są zwy-kłą większością głosów, w głosowaniu jawnym, w obecności co najmniej pię-ciu członków komisji w przypadku ko-misji siedmioosobowej. W przypadku równej liczby głosów rozstrzyga głos przewodniczącego. Uchwały komisji stanowią załączniki do protokołów z posiedzeń. Protokół z posiedzenia komisji utworzonej dla dwóch archiwów państwowych wraz z uchwałami tej komisji otrzymują ar-chiwa państwowe, które tworzą wspól-ną komisję oraz przesyła się w formie elektronicznej do Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych w terminie 30 dni, licząc od dnia odbycia posiedzenia. W terminie 30 dni kierownik komórki organizacyjnej NDAP właściwej w spra-wach nadzorowania prac komisji może zgłosić zastrzeżenia co do ustaleń za-wartych w protokole posiedzenia oraz co do uchwał komisji. W przypadku utrzymywania się rozbieżności zdań pomiędzy komisją a NDAP, kierownik

komórki organizacyjnej NDAP właści-wej w sprawach nadzorowania prac komisji może skierować zagadnienie do zaopiniowania przez Centralną Komi-sję Archiwalnej Oceny Dokumentacji. Ostateczne rozstrzygnięcie podejmuje Naczelny Dyrektor Archiwów Państwo-wych. Obsługę administracyjną i kan-celaryjną komisji zapewnia dyrektor archiwum państwowego, w którym ko-misja została utworzona.Do zadań komisji należy m.in: podej-mowanie działań w zakresie opracowa-nia i doskonalenia zasad kształtowania narodowego zasobu archiwalnego, ocena w sytuacjach budzących wąt-pliwości wartości archiwalnej doku-mentacji organów państwowych, pań-stwowych jednostek organizacyjnych, organów jednostek samorządu teryto-rialnego i samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym dokumentacji tych organów i jednostek organizacyj-nych, których działalność ustaje oraz innych podmiotów niż państwowe czy samorządowe jednostki organizacyjne, opiniowanie wniosków w sprawie bra-kowania dokumentacji niearchiwalnej, budzących wątpliwości co do prawi-dłowości oceny wartości archiwalnej, ocena wartości archiwalnej zespołów i zbiorów archiwalnych, ich części oraz poszczególnych rodzajów dokumen-tacji, zgromadzonych w archiwach państwowych i przedstawianie opinii

w tej sprawie, opiniowanie wniosków dotyczących zatwierdzenia brakowania dokumentacji z zasobu własnego ar-chiwów państwowych, ocena wartości archiwalnej dokumentacji o czasowym okresie przechowywania przechowy-wanej przez archiwa państwowe na podstawie umów cywilno-prawnych lub na podstawie orzeczenia sądu, opracowywanie i przedstawianie dy-rektorom archiwów państwowych wniosków, opinii i analiz w zakresie gromadzenia materiałów archiwal-nych, rozpatrywanie i opiniowanie in-nych spraw z zakresu działania komisji wniesionych do komisji, współdziałanie z innymi organami opiniodawczymi ar-chiwum państwowego, tj. komisjami, zespołami w sprawach wchodzących w zakres działania komisji oraz wyko-nywanie zadań wynikających z innych przepisów dotyczących kształtowa-nia narodowego zasobu archiwalnego i gromadzenia materiałów archiwal-nych.Komisja w sprawach dotyczących war-tościowania dokumentacji z zasobu własnego archiwum państwowego lub gromadzenia materiałów archiwalnych może zorganizować wspólne posiedze-nie z komisją metodyczną.Od chwili obowiązywania powyższego zarządzenia lubelska KAOD zebrała się trzy razy – w marcu i w czerwcu 2014 roku oraz w lutym 2015 roku. W czasie

..............................................................



tych posiedzeń omówiono propozycje i zasady współpracy z podmiotami wchodzącymi do ewidencjonowanego niepań-stwowego zasobu archiwalnego, zaopiniowano kilkadziesiąt wniosków jednostek organizacyjnych będących wytwórcami materiałów archiwalnych wchodzących do państwowego zasobu archiwalnego w sprawie brakowania dokumentacji niearchiwalnej, budzących wątpliwości co do prawidłowo-ści oceny archiwalnej i wymagających czasami ekspertyzy archiwalnej, dokonano oceny wartości archiwalnej przecho-wywanej dokumentacji niearchiwalnej w celu wyłonienia materiałów archiwalnych, mogących uzupełnić państwowy zasób archiwalny, zaopiniowano pozytywnie kilka nowych jednostek organizacyjnych jako wytwarzające materiały archiwalne, dyskutowano także o sposobie postępowania i przygotowania materiałów archiwalnych do przekazania na wieczyste przechowywanie do archiwum państwowego. W posiedzeniach brali udział nie tylko członkowie komisji, ale także pracownicy archiwum odpowiedzialni za dane sprawy i osoby spoza Archiwum w celu wyjaśnienia wątpliwości związanych z wartościowaniem i porządkowaniem kopert dowodowych, które od niedawna zgodnie obowiązującymi przepisami stanowią materiały archiwalne.Można sobie zadać pytanie, czy taka komisja w archiwum jest potrzebna? A może to tylko strata czasu pracy siedmiu, a czasami większej liczby osób?W tym miejscu należy przypomnieć, że kształtowanie zaso-bu archiwalnego jest jednym z podstawowych zadań w dzia-łalności archiwów państwowych. Jego celem jest możliwie najpełniejsze zabezpieczenie dla potomności dokumentacji o wartości historycznej, powstającej w związku z działalno-ścią twórców zespołów. Funkcja ta nabiera coraz większego znaczenia w związku z pojawieniem się masowej produkcji dokumentacji oraz z powodu wzrostu zainteresowania naj-nowszymi archiwaliami. Współczesne metody kształtowania zasobu archiwalnego polegają na selekcji i nadzorze nad na-rastającym zasobem archiwalnym. Narastającym zasobem archiwalnym archiwiści określają dokumentację pozostającą u jej twórców (w biurach, archiwach zakładowych, składni-cach akt), przed jej przekazaniem do archiwów z zasobem historycznym. Dlatego też archiwa najwięcej uwagi poświę-cają selekcji dokumentacji, która ma decydujące znaczenie dla kształtowania zasobu archiwalnego i której celem jest wydzielenie materiałów archiwalnych, które należy koniecz-nie zachować jako wieczyste – od pozostałej dokumentacji, z której wieczystego przechowywania można zrezygnować. Dlatego też niewątpliwie najwięcej kontrowersji na posie-dzeniach Komisji wzbudzają wnioski na brakowanie przesyła-ne przez różne jednostki organizacyjne z terenu właściwości działania archiwum państwowego w Lublinie i w Zamościu. Członkowie komisji borykają się z wartościowaniem doku-mentacji masowej, do której zaliczamy nie tylko dokumen-tację pracowniczą czy medyczną, ale również dokumentację rachunkową, techniczną, sądową, wyborczą, szkolną, podat-kową, socjalną, akademicką, akta personalne, które od wie-lu dziesięcioleci są przedmiotem szerokiego zainteresowania teoretyków archiwistyki i archiwistów praktyków. Niestety dokumentacja ta nie jest przedmiotem zainteresowania sa-mych urzędników, którzy z zasady chcą się jej jak najszybciej (wprawdzie po upływie obowiązujących przepisami okresów

przechowywania) pozbyć i tym samym odciążyć swoje lokale archiwów zakładowych czy składnic akt. Myślę, że problemem wartościowania dokumentacji jest nie jej masowość, a powtarzalność. Ale czy można chociażby dokumentację akt osobowych uznać za dokumentację po-wtarzalną i masową. Nawiasem mówiąc, akta osobowe są niesamowitą skarbnicą wiedzy dla demografa i socjologa społecznego, gdyż kryją w sobie wiele interesujących treści. Co jednak czynić z ich przytłaczającą obecnością w maga-zynach archiwalnych? Pewnym wyjściem jest zapewne di-gitalizacja dokumentacji, czy przejście wielu już w tej chwili jednostek organizacyjnych na elektroniczne zarządzanie do-kumentacją. Z tymi i innymi problemami musi się komisja zmierzyć, żeby móc we właściwy sposób przyczynić się do kształtowania narodowego zasobu archiwalnego na tzw. przedpolu ar-chiwalnym. Potrzeba selekcji dokumentacji jest oczywista, przemawiają za tym chociażby względy praktyczne (nie ma miejsca na przechowywanie ogromnych ilości materiałów, nie ma możliwości ich opracowania, a tym samym i wykorzy-stania przez badaczy).Archiwiści, zarówno zakładowi jak i z archiwów państwo-wych, powinni ostrożnie podchodzić do czynności brakowa-nia akt, zwracając uwagę na obecne kierunki badań, które oscylują wokół życia codziennego człowieka, a użytkownicy poszukują akt jednostkowych. Myślę, że kontrowersje zwią-zane z tym tematem z pewnością szybko nie znikną, chociaż-by dlatego, że stajemy się społeczeństwem informacyjnym, co prawdopodobnie postawi przed archiwami nowe wyzwa-nia.

..............................................................



Archiwalne dylematy z aktami osobowymi

Archiwa państwowe od dłuższego już czasu próbują zmierzyć się z proble-mem wartościowania dokumentacji

masowej. Poświęca się temu problemowi wiele rozważań teoretycznych, ale podejmo-wane są również decyzje dotyczące rozwiązań praktycznych związanych z tą kwestią. Do dokumentacji określanej jako „maso-wa” zaliczają się również akta osobowe rozumiane jako „dokumentacja powsta-ła w wyniku stosunku pracy pracowni-ka, od momentu złożenia podania lub skierowania do pracy aż do zakończania zakończenia stosunku pracy, a także nie-kiedy po jego zakończeniu”. Trzeba zauważyć, że sprawa akt oso-bowych nie jest postrzegana jednako-wo przez wszystkie środowiska mające z nimi styczność. Inaczej dokumentacja ta jest postrzegana przez osoby pro-wadzące akta osobowe u pracodawcy, inaczej przez archiwistów zajmujących się dokumentacją w archiwach zakła-dowych i składnicach akt, inaczej przez archiwa państwowe, inaczej przez pod-mioty zarabiające na przechowywaniu dokumentacji niearchiwalnej, inaczej w końcu przez osoby, których ta doku-mentacja dotyczy. Z punktu widzenia ar-chiwów państwowych dylemat związa-ny z aktami osobowymi dotyczy przede wszystkim ich wartościowania, czyli oce-ny ich znaczenia jako źródła informacji o wartości historycznej, ewentualnego

zakwalifikowania do materiałów archiwal-nych, a następnie przejęcia do zasobów archi-wum na wieczyste przechowywanie.Sposób postępowania z aktami osobowymi został ustalony długo oczekiwanym przez ar-chiwa państwowe zarządzeniem nr 16 Naczel-

...................................................

...................................................Anna Jadeszko

Oddział III – nadzoru nad narastającym

zasobem archiwalnym

Z akt osobowych. „Niezbędne kompetencje” w pracy archiwisty

..............................................................



nego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 10 listopada 2014 r. w sprawie wprowadzenia wskazówek metodycznych dotyczących zasad wartościowania, gromadzenia i porząd-kowania akt osobowych. Do czasu wejścia w życie nowych wskazówek archiwa państwowe dysponowały wskazówka-mi metodycznymi dotyczącymi oceny i porządkowania akt osobowych okresu Polski Ludowej wprowadzonymi pismem okólnym nr 1 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwo-wych z dnia 12 października 1985 r.Nowe wskazówki zwierają zmienione zasady wartościowa-nia akt osobowych. Określono w nich wartość akt w zależno-ści od okresu powstania: - akta osobowe założone do 1950 r. zostały uznane w całości za materiały archiwalne,- akta założone w latach 1951-1967 mogą zostać przekwalifi-kowane do materiałów archiwalnych na podstawie decyzji podjętej w toku działań komisji archiwalnej oceny dokumen-tacji,- akta osobowe założone po 1967 r. uznano we wskazówkach za materiał jednorodny i powtarzalny, z którego poszczegól-ne archiwa państwowe mogą jednak dokonać wyboru ma-teriałów archiwalnych według ustalonych we wskazówkach kryteriów.Katalog tych kryteriów (zawartych w ust. 12 wskazówek), na podstawie których akta założone po 1967 r. mogą zostać uznane za materiały archiwalne jest dość duży. Niektóre z nich są oczywiste i obowiązywały wcześniej – np. kwali-fikacja do materiałów archiwalnych dokumentacji kadry kierowniczej i naukowej, kadry inżynieryjno-technicznej. Do kategorii A należy zaliczyć również m.in. akta osób od-znaczonych, uznanych w poszczególnych dziedzinach dzia-łalności, wybitnych twórców kultury, działaczy społecznych i sportowych. W sumie wskazówki wymieniają 23 różne kry-teria wyboru akt osobowych do materiałów archiwalnych.W stosunku do niektórych kryteriów wątpliwości wzbudza-ją realne możliwości zastosowania ich w praktyce. Niejeden zapewne pracownik archiwum państwowego będzie sobie zadawał pytania: jak np. uzyskać informacje o tym, że pra-cownik emigrował z powodów politycznych lub ekonomicz-nych, albo pracował w zawodzie zgodnie z tradycjami ro-dzinnymi? Jak się dowiedzieć czy dany pracownik pracował

u jednego pracodawcy w trakcie całej swojej kariery zawo-dowej? W jaki sposób ustalić, czy dany pracownik uczestni-czył w strajkach i protestach pracowniczych lub był w jakiś sposób zaangażowany w wydarzenia przełomowe lat 1976, 1980, 1989? Jak w zbiorze akt odnaleźć osoby zwolnione ze względu na poglądy polityczne czy działaczy społecznych? Niektórych z tych faktów nie można ustalić bez szczegóło-wego zapoznania się z dokumentacją. Z pewnością w prawi-dłowym wartościowaniu akt osobowych niezbędna będzie pomoc archiwistów pracujących w archiwach zakładowych i składnicach akt. To oni w wielu przypadkach dysponują cennymi informacjami o zawartości akt oraz osobach, któ-rych akta te dotyczą.Wskazówki dopuszczają również dokonanie wyboru akt z lat 1951-1990 za pomocą metod statystycznych. Przy wartościo-waniu akt osobowych należy także uwzględnić znaczenie za-kładu pracy w skali kraju lub regionu oraz wartość jego akt dla badań historycznych.Wskazówki określiły także sposób porządkowania akt osobo-wych przeznaczonych do przekazania do archiwum państwo-wego oraz wymogi w stosunku do ewidencji, na podstawie której akta zostaną przejęte przez archiwum państwowe.W zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie znajdują się akta osobowe przejęte wraz z materiałami archiwalnymi ich aktotwórców w latach wcześniejszych i stanowiące część ze-społów. Większość akt osobowo-płacowych znajdujących się przy zespołach posiadało do czasu wejścia w życie nowych wskazówek kategorię B50 (lub BE50). W niektórych przy-padkach kwalifikacja ta była utrzymana mimo opracowania pozostałej dokumentacji w zespole, np. Spółdzielnia Bu-downictwa Wiejskiego „Samopomoc Chłopska” w Warsza-wie Oddział w Lublinie, Wojewódzki Oddział Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w Lublinie, Związek Samopomocy Chłopskiej Zarząd Wojewódzki w Lublinie, Spółdzielnia Pra-cy Robót Inżynieryjno-Budowlanych i Remontowych „Od-budowa” w Lublinie. W świetle nowych zapisów akta te w znacznej większości podlegają przekwalifikowaniu do materiałów archiwalnych, chociażby ze względu na okres powstania do 1950 r. Akta osobowe stanowią również spo-rą część dokumentacji wytworzonej przez Komitet Woje-wódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Lublinie.

..............................................................



Niektóre akta osobowe znajdujące się w zasobie APL zostały przekwalifikowane już podczas prac związanych z opraco-waniem zespołów. Tak się stało w przypadku Związku Plan-tatorów Tytoniu Zarządu Głównego w Lublinie, czy Związku Polskich Artystów Plastyków Zarządu Okręgu w Lublinie.W ostatnich latach przed wejściem w życie nowych wska-zówek Archiwum Państwowe w Lublinie przejmowało akta osobowe do swojego zasobu po uznaniu ich przez Dyrektora APL za materiały archiwalne. Dyrektor najczęściej podejmo-wał taką decyzję po zaczerpnięciu opinii Komisji Archiwalnej Oceny Dokumentacji działającej w Archiwum. W Archiwum Państwowym w Lublinie z akt osobowych nie tworzono zbiorów, akta osobowe stanowią więc część zespołu danego aktotwórcy. Od 2009 r. w Centrali APL przejęto m.in. akta osobowe z Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie z lat 1949-1961, Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Lublinie z lat 1917-1949, Państwowego Szpitala dla Nerwowo i Psychicz-nie Chorych w Abramowicach z lat 1944-1955, Państwowych Szkół Budownictwa i Geodezji w Lublinie z lat 1935-1959. Archiwum Państwowe w Lublinie przechowuje również, na innych zasadach, akta osobowe przekazane przez Syndyka Masy Upadłości Daewoo Motor Polska Sp. z o.o. w Lublinie wytworzone w latach 1950-2004 oraz innych pracodawców. Aktualna lista dokumentacji osobowej przechowywanej w APL i jego Oddziałach dostępna jest na stronie Interneto-wej: https://ewidencja.warszawa.ap.gov.pl/miejsca.php. Po wprowadzeniu w życie nowych wskazówek przejmo-wanie akt osobowych do zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie z pewnością nabierze szybszego tempa. Tylko na

jednym posiedzeniu w dniu 24 lutego 2015 r. Komisja Archi-walnej Oceny Dokumentacji Archiwum Państwowego w Lu-blinie i Archiwum Państwowego w Zamościu podjęła uchwa-ły o rekomendacji Dyrektorowi APL kilku kolejnych przejęć akt osobowych. Komisja (jednogłośnie!) podjęła uchwały o zakwalifikowaniu do materiałów archiwalnych akt osobo-wych pochodzących z Lubelskich Zakładów Przemysłu Spi-rytusowego w Lublinie z lat 1930-1960, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Lublinie z lat 1944-1964, Pre-zydium Miejskiej Rady Narodowej w Chełmie z lat 1955-1961, Szpitala Miejskiego im. Ludwika Rydygiera w Chełmie z lat 1958-1960. W związku z ustaleniami wskazówek Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych przed lubelskim Archiwum stanęła kwestia podjęcia decyzji w sprawie kwalifikacji akt osobo-wych u prywatnych przechowawców. Integralną częścią ze-społów przechowywanych w APL są np. akta osobowe pra-cowników Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego w Puławach.Wskazówki wprowadzone przez Naczelnego Dyrektora Ar-chiwów Państwowych dały archiwistom narzędzie do bie-żącej pracy nad aktami osobowymi, nie zamknęły jednak dyskusji nad problemem akt osobowych. Problemy warto-ściowania, gromadzenia i opracowania dokumentacji maso-wej, w tym akt osobowych pozostają aktualne. Z wydarzeń ostatniego czasu wspomnę XI Ogólnopolskie Seminarium Ar-chiwalne zorganizowane w Koszalinie w dniach 9-10 czerwca 2015 r. pod hasłem „Postępowanie z dokumentacją osobo-wą – przepisy prawa, praktyka, postulaty”.

Obywatele! Wojna skończona!

Wystawę pod takim tytułem moż-na oglądać w Archiwum Pań-stwowym w Lublinie. Moment

prezentacji wybranych dokumentów, które przechowuje w swoim zasobie Archiwum, dotyczących doniosłych i przełomowych wydarzeń jest nieprzypadkowy, bowiem w bieżącym roku mija dokładnie 70 lat od momentu zakończenia najstraszliwszego konfliktu zbrojnego, jakiego kiedykolwiek doświadczyła ludzkość.Zadaniem zaprezentowanych na wystawie dokumentów, afiszy, plakatów, planów i fo-tografii jest ujęcie i przekazanie, w możliwie najpełniejszej formie, codziennej rzeczy-wistości Lubelszczyzny i jej mieszkańców w schyłkowym okresie II wojny światowej i wczesnych latach powojennych. Dokumen-ty w pierwszym rzędzie rzucają światło na końcowe miesiące okupacji niemieckiej na Lubelszczyźnie, w czasie których wytrwa-ła praca cywilnych i wojskowych członków podziemia zaowocowała czynnym udzia-łem w walce przeciwko niemieckiemu okupantowi w momencie nadejścia frontu wschodniego. Mocno zaakcentowany został sam moment usunięcia Niemców z terenów Lubelszczyzny, jak również i wkład jej mieszkańców w ostateczne pokonanie III Rzeszy. Nie zabrakło również świadectw walki o władzę, jaka rozegrała się

po usunięciu Niemców pomiędzy podzie-miem niepodległościowym, a władzami komunistycznymi wspieranymi przez ZSRR. Osobnym zagadnieniem, zaprezentowa-nym na wystawie jest polityka historycz-na (akcja odznaczeniowa, obchody świąt narodowych i państwowych) podziemia niepodległościowego, które w obliczu przewagi strony przeciwnej próbowało chociaż w sposób symboliczny dać świa-dectwo prawdzie, a analogicznymi działa-niami władz komunistycznych tworzących nierzadko z wyraźną pomocą środków pro-pagandowych podstawy nowego ustroju państwowego i społecznego. Dokumenty obrazują także najważniejsze zagadnienia, które stanęły przed władzami i społeczeń-stwem po zakończeniu wojny, tj. przepro-wadzenie reformy rolnej, repatriacja Pola-ków znajdujących się poza granicami Polski powojennej, wysiedlenie ludności ukraiń-skiej, szacowanie i usuwanie wojennych zniszczeń, zbieranie danych o zbrodniczej

działalności okupanta i osądzenie jej sprawców.Organizatorami wystawy są: Naczelna Dyrekcja Archiwów Pań-stwowych i Archiwum Państwowe w Lublinie.Patronat medialny: TVP Lublin, Kurier Lubelski, Radio Lublin, Radio Centrum.

AUTOPROMOCJA - ZAPROSZENIE NA WYSTAWĘ ..................................................................................................................................................

..............................................................


Ruch archiwów społecznych

Tytuł artykułu ma podwójne znaczenie. Sygnalizuję nim istnienie rzeczywiste-go ruchu społecznego, będącego prze-

jawem spontanicznej aktywności pewnych zbiorowości i osób indywidualnych, wiążącej się z oddolną działalnością archiwalno-doku-mentacyjną. Zarazem wskazuję ważkie posu-nięcie aktualnie przygotowywane przez ini-cjatywnych uczestników tamtego ruchu. Ten „ruch” to zaplanowany na jesień bieżącego roku I Kongres Archiwów Społecznych. Chcąc zwrócić na niego uwagę nie mogę uciec od podania przynajmniej niektórych informacji o ruchu archiwów społecznych w pierwszym znaczeniu tego terminu. Archiwami społecz-nymi, względnie społecznymi ośrodkami do-kumentacji dotąd jeszcze nazywa się te, które powstały w efekcie celowej aktywności oby-watelskiej i są prowadzone przez organizację pozarządową lub jednostkę samorządu tery-torialnego, mające za obszar działania niepań-stwowy zasób archiwalny. Autorzy tej chyba najpopularniejszej – są też i inne – definicji (tj. Ośrodek KARTA) z góry założyli, że nie będzie ona sztywnym kanonem. Jak wynika z treści roboczych dokumentów normatywnych, któ-re będą przyjęte na owym kongresie, już te-raz uznawana jest za nie w pełni przystającą do potrzeb i warunków działania archiwów społecznych. Lecz płynność terminologiczna to rzecz naturalna, zważywszy, że ruch obej-

mujący te ośrodki dopiero się formuje, a ram społecznej archiwistyki wciąż ściśle nie wy-tyczono. Społeczne archiwa są zjawiskiem charakterystycznym dla czasów obecnych, choć genezą sięgają co najmniej okresu PRL, w którym działalność inicjowały np. Fundacja Ośrodka KARTA i Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej. Pluralistyczne państwo prawa, jakim jest Rzeczpospolita Polska, wraz z po-stępem technologicznym w sferze IT tworzą grunt, na którym, mimo pewnych proble-mów, przybywa tego rodzaju inicjatyw. Nie są one bynajmniej identyczne. Jedną z cech,

Tomasz Czarnota

Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie

...................................................

...................................................

FELIETON

Spotkanie konsultantów archiwistyki społecznej zorganizowane przez Ośrodek KARTA: 30 maja 2015, Warszawa. Od lewej: Ewa Furgał (Fundacja Przestrzeń Kobiet), Zbigniew Gomoła (Stowarzyszenie „Cyfrowa Galicja”), Sebastian Górski (Centrum Inicjatyw UNESCO), Katarzyna Woch (Stowarzyszenie „Mój Bogucin”), Łukasz Zagrobelny (Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju „Młody Mołodycz”). Fot. Katarzyna Ziętal

Śniadanie Mistrzów. Fot. Ośrodek Karta

..............................................................


FELIETON

które bezsprzecznie je łączą, jest wspólny impuls wiodący do ich powstania. Otóż pewnym gronom bądź jednostkom tyleż ważne, co interesujące wydało się zbieranie, wywoływanie i udostępnianie dokumentów do dziejów społeczeństwa, rozumianych jako losy poszczególnych jednostek, rodzin, środowisk i grup, względnie jako historia terytoriów, miej-scowości lub pewnych obiektów, z którymi te grona i jed-nostki się utożsamiają lub się nimi ciekawią. Niektóre robią (lub robiły) to z zamiarem wyręczenia w działaniach doku-mentacyjnych publicznych instytucji pamięci, w ich ocenie nie mających woli bądź możliwości ich realizacji. Część archi-wów społecznych ma charakter sformalizowany, egzystując pod szyldem fundacji, stowarzyszeń lub działając przy innych podmiotach prywatnych bądź publicznych, pozyskując i prezentując zbiory w formie fi-zycznej i cyfrowej. Obok nich występują luźne inicjatywy dokumentacyjne osób prywatnych, często przybierające postać stron WWW z cy-frowymi odwzorowaniami akt, fotografii i na-grań. Wraz z rosnącą liczbą archiwów społecz-nych (były też takie, które legły likwidacji) i ich wyraźniej dostrzeganą przez otoczenie, w tym urzędy i instytucje naukowe, aktywnością w naturalny sposób rodziła się potrzeba po-głębionego rozpoznania archiwistyki społecz-nej, sprawdzenia możliwości integracji tych ośrodków, sprecyzowania ich roli wobec oto-czenia i określenia form współdziałania z nim. Aktywne działania w tym kierunku podejmuje od pewnego czasu Ośrodek KARTA. Z braku miejsca na ich opisanie – zainteresowanych odsyłam zwłaszcza do witryny www.archiwa.org – wspomnę jedynie, że w odniesieniu do archiwów społecznych zrealizował on dotąd szereg wartościowych przedsięwzięć typu in-

formacyjno-metodyczno-integracyjnego. Powodzenie aktualnie prowadzonych działań i przyszłość całego ruchu nie zależy jedynie od zaangażowania pomysłodawców wspo-mnianego kongresu, lecz przede wszystkim od ludzi tworzących ten ruch. Kim oni są? To pasjonaci zbierania rozproszonych nośników informacji i rozpowszechniania skumulowanej w nich wiedzy o przeszłości. Przepisy prawne, do których się przy tym stosują, pełnią głów-nie funkcję reglamentacyjną („ogranicznika”) względem niektórych aspektów powiększa-nia i udostępniania ich zbiorów. Nie są one bodźcem do podejmowania i podtrzymywania przez nich działań dokumentacyjnych – tym czynnikiem jest wolna wola i niewymuszo-ne chęci tych ludzi. Ruch, który oni tworzą, nie mający precedensu w dziejach archiwów, cechuje spora samodzielność, witalność i au-tentyczność, co dobrze rokuje dla jego per-spektyw. Ale, jak w przypadku bodaj każdego ruchu społecznego, jego znaczenie i przyszła egzystencja wymagają podjęcia działań kon-cepcyjnych i organizacyjnych – szereg kwestii wymaga eksplikacji lub pogłębionej analizy,

uzgodnienia i ukierunkowania. Tym celom generalnie przyświecało zwołanie I Kongresu Archiwów Społecznych, 24 października 2015 r. w siedzi-bie Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie. W jego programie przewidziano ogłoszenie Karty Zasad Archiwów Społecznych (swoistej deklaracji ideowej i wyznacznika ich standardów), zawiązanie pierwszych nici ich sieci, wzajem-ne poznanie się „archiwistów społecznych” i zainspirowanie do dalszych działań, a także zaprezentowanie i przeszkolenie w obsłudze stworzonego w Ośrodku KARTA systemu infor-matycznego do opracowania ich zbiorów. Jednym z głów-nych punktów ma być przedstawienie postulatów środo-wiska archiwów społecznych do praktycznej współpracy

Spotkanie konsultantów archiwistyki społecznej zorganizowane przez Ośrodek KARTA: 30 maja 2015, Warszawa. Od lewej: Monika Rębała (Ośrodek KARTA), Piotr Goździak (Izba Pamięci Pogoni Szczecin), Natalia Martini (Bronowickie Archiwum Społeczne), Wojciech Olejniczak (Fundacja TRES), Tomasz Świderski, Instytut Historii Głuchych „Surdus Historicus”. Fot. Katarzyna Ziętal

mapka za: http://archiwa.org/as_archiwa_szukaj.php?co=polskie&menu2=mapa (dostęp: 15.10.2015)

..............................................................


z państwem opartej na systemie konkursów dotacyjnych dla organizacji pozarządowych. Wiązane są z tym nadzieje na ustabilizowanie działalności tych ośrodków w dłuższej per-spektywie czasowej. W ramach przyszłej współpracy z pań-stwem przewidziano też, co warto podkreślić, „reaktywację” rejestru wytwórców (i przechowawców) niepaństwowego ewidencjonowanego zasobu archiwalnego. Ponadto wiąże się z nią nowa propozycja definicji, względnie sprecyzowa-nia statusu archiwów społecznych. Aby móc otrzymać wspo-mnianą pomoc materialną od państwa będą one musiały mieć osobowość prawną i jednocześnie nie będą mogą być samorządowymi jednostkami organizacyjnymi. Od maja bieżącego roku bezpośrednio i za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej prowadzone były przedkongresowe konsultacje z przedstawicielami archiwów społecznych, służące wypracowaniu wspólnego stanowiska odnośnie kształtu wspomnianej współpracy, Karty Zasad i sieci tychże ośrodków. Ze zgłoszonymi pomysłami w owej materii zainteresowani mogli się zapoznać, a nawet wziąć udział w ich konceptualizacji po zarejestrowaniu się na od-powiednim forum. Innym elementem przygotowań do kongresu było ustano-wienie podczas tzw. Śniadania Mistrzów (Instytut Historii

PAN, Warszawa, 15 września br.) kilkunastoosobowego „ko-lektywu” skupiającego „ekspertów” i patronów archiwistyki społecznej. Swój udział w tym nieformalnym zespole, mają-cym w pierwszym rzędzie popularyzować i upowszechniać jej ideę, obok m. in. kilku czołowych reprezentantów dyscy-plin historycznych z profesorem Andrzejem Paczkowskim na czele zaznaczyli reprezentanci naukowego środowiska „ar-chiwistyków” z UMCS w Lublinie. Należy się spodziewać, że I Kongres Archiwów Społecznych istotnie wpłynie na działalność ich samych, jak i w ogóle na archiwalną dziedzinę działalności w naszym kraju. Mam przy tym głęboką nadzieję, że w następstwie powziętych na nim decyzji, tudzież ich dalszych konsekwencji, nie zostanie utracone nic z tego, co do tej pory stanowiło o wyjątkowości archiwów społecznych i przydawało im autentyczności oraz wigoru. W oczekiwaniu na efekty tego wydarzenia, którego ranga nie wydaje mi się wcale pośledniejsza od powszech-nych zjazdów archiwistów polskich, chciałbym gorąco zachę-cić czytelników tego artykułu do samodzielnego śledzenia informacji na temat rozwoju społecznych ośrodków doku-mentacji.

WYSTAWY DO WYPOŻYCZENIA

Archiwum Państwowe w Lublinie dotychczas zorganizowało wiele wystaw poświęconych wydarzeniom historycznym, Lublinowi i Lubel-

szczyźnie w różnych aspektach życia i okresach dzie-jowych. Większość z nich została przygotowana z przeznaczeniem do eksponowania w postaci plansz, w plenerze lub w salach wystawowych. Ekspozycje te udostępniamy wszystkim zainteresowanym insty-tucjom nieodpłatnie, na zasadzie wypożyczenia. Wy-starczy zapoznać się z naszą ofertą, wybierając inte-resującą pozycję z listy na stronie http://lublin.ap.gov.pl/p,81,wystawy-do-wypozyczenia, napisać e-mail w tej sprawie ([email protected]), podając nazwę i adres instytucji zainteresowanej wypożycze-niem, tytuł ekspozycji, miejsce i termin, w którym ma być eksponowana po wypożyczeniu.

Zapraszamy wszystkich zainteresowanych, a zwłasz-cza szkoły, placówki kulturalne i muzealne do skorzy-stania z naszej propozycji.

Szczegóły dotyczące tematyki, a także dane technicz-ne znajdują się w opisach wystaw, a od wypożycza-jącego wymaga się, by posiadał własne fotoramy lub antyramy, lub system wystawienniczy do podanych wymiarów plansz. Kontakt w sprawach technicznych: Marek Krzykała, tel. 81 528 61 55, email: [email protected]

AUTOPROMOCJA ...................................................................

FELIETON

..............................................................


Z życia Archiwum: LIPIEC – GRUDZIEŃ 2015

17.08.2015, LUBLINRemont elewacji budynku wszedł w ko-lejną fazę robót. Zdjęte zostały rusz-towania od strony placu Katedralnego odsłaniając napis z nazwą instytucji. Dalsze prace będą odbywać się już tyl-ko od strony dziedzińca archiwalnego. Do końca roku wszystkie prace powin-ny zostać zakończone.

•29.08.2015, CHEŁMOddział w Chełmie po raz drugi wziął udział w wydarzeniu „Noc Kultury w Chełmie” pod hasłem „Archiwa ro-dzinne”. W czasie indywidualnych spotkań udzielano wskazówek oraz informacji do badań genealogicznych, prezentowane były bazy danych do-stępne internetowo. Ponadto była możliwość zwiedzenia archiwum, obej-rzenia wystawy „Chełm i Chełmianie w fotografii”, oraz digitalizacji starych zdjęć rodzinnych.

•

14.09.2015, LUBLINW galerii lubelskiego Ratusza otwarta została wystawa przygotowana przez Archiwum: „Lublin po bombardowaniu 9 września 1939 r.” na której obejrzeć można zdjęcia wykonane po najbar-dziej niszczycielskim nalocie niemiec-kiej Luftwaffe na Lublin. Dokumentację fotograficzną sporządził lubelski foto-graf Ludwik Hartwig - ojciec i nauczy-ciel jednego z najbardziej znanych pol-skich fotografów – Edwarda Hartwiga.

•20-25.09.2015, LUBLINW budynku lubelskiego Archiwum od-były się lekcje archiwalne, warsztaty, pokazy i prezentacje multimedialne przygotowane w ramach XII Lubelskie-go Festiwalu Nauki. Relacja na stronach 4-6 tego numeru APLI.

22.09.2015 RADZYŃ PODLASKIW ramach Szkolnego Dnia Głosowania na radzyński pałac Potockich w plebi-scycie National Geographic Traveler na „7 nowych cudów Polski”, zorganizowa-nego w 1 Liceum Ogólnokształcącym, dr Joanna Kowalik z Oddziału w Radzy-niu Podlaskim przedstawiła prezenta-cje dotyczące zabytkowego obiektu zbudowanego przez Eustachego Potoc-kiego, których odbiorcą było kolejno 6 grup licealistów.

•

24.09.2015, KAZIMIERZ DOLNYW dniach 26-27 września 2015 r. w Kazi-mierzu Dolnym (Kwaskowa Góra) odby-ło się VI Międzynarodowe Sympozjum Dziejów Biurokracji. Współorganiza-torami tegorocznego Sympozjum są: Rosyjski Państwowy Uniwersytet Humanistyczny w Moskwie, Wydział Prawa i Administracji oraz Wydział Humanistyczny UMCS oraz Archiwum Państwowe w Lublinie.Konferencja składała się z 28 wystąpień uczonych zza granicy (z Rosji, Ukrainy i Czech) oraz 44 z Polski.

•26.09.2015, LUBLINW budynku Archiwum zorganizowany został punkt początkowy gry miejskiej zorganizowanej ramach I Festiwalu Legend Lubelskich na terenie Starego Miasta i Śródmieścia w Lublinie.

•28-29.09.2015 RADZYŃ PODLASKIOddział w Radzyniu Podlaskim był współorganizatorem konferencji na-ukowej pt. „̀ To idzie młodość!” Mło-dzież w ideologii i praktyce komu-nizmu”, w której udział wzięło 30 referentów, w tym 5 z zagranicy.

•

29.09.2015, LUBLINW Sali Konferencyjnej Archiwum od-było się zebranie naukowe, na którym dr Elżbieta Wierzbicka wygłosiła referat pt. „Archiwa Rosji w XXI wieku”.

•15.10.2015, INTERNETW portalu szukajwarchiwach.pl udo-stępniona została partia 370 tys. ska-nów z oryginałów i mikrofilmów z na-szego zasobu.

•17.10.2015, RADZYŃ PODLASKIUkazała się książka pracownika Od-działu w Radzyniu Podlaskim Szczepa-na Korulczyka pt. Wybory polityczne mieszkańców Radzynia Podlaskiego 1989-2009. Praca oparta została na źró-dłach przechowywanych w radzyńskim Oddziale Archiwum.

•18.10.2015, RADZYŃ PODLASKIObchodom 35-lecia utworzenia NSZZ „Solidarność” w Radzyniu Podlaskim towarzyszyła wystawa okolicznościo-wa materiałów archiwalnych pocho-dzących z zasobu Oddziału w Radzyniu Podlaskim. Na wystawie zaprezentowa-no prasę, pamiątki i plakaty upamięt-niające działalność związkowców zrze-szonych w Radzyńskim Oddziale NSZZ „Solidarność”

•20.10.2015, RADZYŃ PODLASKIWspółpraca Oddziału w Radzyniu Pod-laskim z Miejską Biblioteką Publiczną w Radzyniu Podlaskim zaowocowała kolejną odsłoną cyklu „Sztuka i histo-ria idą w parze…”. Dr Joanna Kowalik z radzyńskiego Archiwum tym razem oprowadzała mieszkańców Radzynia po kościele Świętej Trójcy.

•22.10.2015, LUBLINPo wakacyjnej przerwie wznowiony został cykl warsztatów archiwalnych w ramach akcji „Archiwa Rodzinne”. Na czwartkowym spotkaniu odbyły się warsztaty genealogiczne „Pierwsze kroki w stronę przodków” połączone z prezentacją źródeł i wydawnictw nie-zbędnych dla poszukiwań genealogicz-nych i biograficznych.

•26.10.2015, KRAŚNIKW kraśnickim oddziale Archiwum otwarta została wystawa „Niedokoń-czone Msze Wołyńskie. Martyrolo-gium Duchowieństwa Wołyńskiego ofiar zbrodni nacjonalistów ukraińskich

KALENDARIUM WYDARZEŃ

..............................................................


w czasie II wojny światowej”, będąca hołdem pamięci duchownym, którzy zginęli na Kresach dając świadectwo trwania i służby Kościołowi.

•29.10.2015, LUBLINPodczas zebrania naukowego w siedzi-bie Archiwum dr Joanna Kowalik wy-głosiła referat „Zapomniani społeczni-cy – podróż archiwalna śladami postaci istotnych dla Radzynia Podlaskiego XIX i XX wieku”.

•

5.11.2015, LUBLIN„Obywatele! Nadeszła długo oczekiwa-na chwila. Wojna skończona” – wysta-wa pod takim tytułem otwarta została w galerii na drugim piętrze budynku lubelskiego Archiwum

•8.11.2015, RADZYŃ PODLASKIOddział w Radzyniu Podlaskim był współorganizatorem wystawy i konfe-rencji zatytułowanej „Święta pamięć narodu. Ksiądz Stanisław Brzóska”, któ-ra odbyła się w Sanktuarium Matki Bo-skiej Nieustającej Pomocy w Radzyniu Podlaskim. Podczas konferencji referat

pt. „Duchowieństwo polskie wobec sprawy narodowej – 150 lat później” wygłosił dr hab. Dariusz Magier.

•17.11.2015, LUBLINLubelskie Archiwum gościło doc. PhDr. Marie Ryantovą z Katedry Archiwistyki i Nauk Pomocniczych Historii Uniwer-sytetu Południowoczeskiego w Cze-skich Budziejowicach, która wygłosiła referat „Działalność archiwalna w Re-publice Czeskiej - historia, struktura, aktualne problemy”.

•

30.11.2015, LUBLINPrezentacja i uroczyste otwarcie roz-poczęło działalność nowego portalu przygotowanego przez lubelskich archi-wistów - Lubelskie Archiwum Cyfrowe, które działać będzie pod adresem lac.lublin.pl

•30.11.2015, LUBLINW galerii wystawowej otwarta została wystawa „Wielka Wojna na Lubelsz-czyźnie - Ku Niepodległości”. Wystawa ta jest rozwinięciem zeszłorocznej pre-zentacji o podobnym tytule, wpisują-cej się w obchody 100-lecia wybuchu I wojny światowej.

10.12.2015, LUBLINWarsztaty genealogiczne: „Spisy lud-ności od czasów staropolskich aż do XX wieku” były głównym punktem kolejnych warsztatów archiwalnych w ramach „Archiwów Rodzinnych”. Połączone były ze stałymi punktami spotkań: prezentacją źródeł i wydaw-nictw niezbędnych dla poszukiwań ge-nealogicznych i biograficznych, porad konserwatorskich i konsultacji indywi-dualnych.

•13-14.12.2015, LUBLIN, TARNOGRÓDArchiwum Państwowe w Lublinie było współorganizatorem uroczystości upa-miętniających 34. rocznicę wprowadze-nia stanu wojennego w Polsce, które odbyły się w Lublinie i Tarnogrodzie.

•17.12.2015, INTERNETW portalu szukajwarchiwach.pl udo-stępniona została partia 25 tys. skanów z oryginałów pochodzących z naszego zasobu.

•17.12.2015, LUBLINWigilia w Archiwum

Wielka Wojna na Lubelszczyźnie - Ku Niepodległości

Wystawa ta jest rozwinięciem zeszłorocznej pre-zentacji o podobnym tytule, wpisującej się w obchody 100-lecia wybuchu I wojny światowej.

Prezentuje różne aspekty wojennej rzeczywistości lat 1914-1918, a przedstawione na niej zostały materiały wydawane zarówno przez zaborcę rosyjskiego, przez okupujące nasz region wojska austriackie oraz przez odradzającą się polską administrację.Szczególne miejsce poświęcone zostało polskim dążeniom niepodległościowym, które w czasie I wojny światowej były coraz odważniej wyrażane, by ostatecznie doprowadzić do odzyskania niepodległości i powstania państwa polskiego. Oprócz problemów politycznych wiele dokumentów przed-stawia także trudne realia życia codziennego w czasach woj-ny. Do zaprezentowania na wystawie wybrany został różno-rodny materiał obejmujący zarówno pisma urzędowe, jak i druki ulotne, afisze, materiały prasowe, fotografie i karty pocztowe.Wystawa powstała przy wsparciu Naczelnej Dyrekcji Archi-wów Państwowych. Obie wystawy dostępne są dla zwiedza-jących codziennie w siedzibie lubelskiego Archiwum.

AUTOPROMOCJA - ZAPROSZENIE NA WYSTAWĘ ..................................................................................................................................................

KALENDARIUM WYDARZEŃ

APLA. Biuletyn Archiwum Państwowego w Lublinie | Nr 3 (17) Lipiec-Grudzień 2015© Archiwum Państwowe w Lublinie, ul. Jezuicka 13, 20-950 LublinOdwiedź nas w internecie: www.lublin.ap.gov.pl | www.jezuicka13.pl | www.facebook.com/APwLublinieRedakcja: Dariusz Magier (redaktor), Piotr Dymmel, Marek Krzykała (opr. graficzne i skład).Fotografie: archiwum własne (o ile nie podpisano inaczej)Kontakt: tel. 81 528 61 40 | faks: 81 528 61 46 | e-mail: [email protected]

.........................................................................................................................................................................................................................................

Rys.: Józef Kus

...................................................Z TEKI JÓZEFA KUSA

www.jezuicka13.pl

Do pracy, rodacy!Czas świąt, wydłużanych weekendów i zimowych ferii przed nami, a jak już po-wrót do pracy nastąpi to jakoś ducha i mo-tywacji takiemu strudzonemu wypoczyn-kiem pracownikowi trzeba dodać! A któż robił to lepiej niż wydział propagandy z czasów PRL?

1411/0 Zbiór plakatów, druków ulotnych i afiszów z archiwum Komitetu Wojewódzkie-go Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Lublinie 1948-1991, sygn. 703, 708, 711

APLA nr 17-18

Documents

Transcript of APLA nr 17-18